Transcript Orfeo ed Euridice C. W. Gluck een opera in 3 bedrijven

Orfeo ed Euridice
C. W. Gluck
een opera in 3 bedrijven
Inleiding door Korneel Hamers
The Ministry of Operatic Affairs is een reizend operacollectief, opgericht in 2012, door dirigent Bart Van Reyn en
regisseur Korneel Hamers. Samen met door opera bezeten kunstenaars werken ze aan frisse, open
ensceneringen. Met minimale middelen grootse opera maken, is één van hun uitgangspunten.
“Wat na Mozart?” Met deze vraag werden Van Reyn en Hamers geconfronteerd, nadat ze met hart en ziel aan
Don Giovanni hadden gewerkt. Het klopt dat Mozart's partituur rijk, complex en heerlijk gestoffeerd is. De
karakters zijn voor het eerst psychologisch opgebouwd en hun innerlijk drijfveren en gedachten zijn niet alleen uit
het libretto af te lezen, maar ook uit de muziek, en dat was werkelijk uniek. Don Giovanni was eten en drinken voor
de zangers en voor de makers.
Niets van dit feestmaal echter bij Gluck. Mozart's leermeester leverde zijn eigen strijd. Hij wou niets meer weten
van de opera van zijn tijd: De late barokopera vond hij nodeloos gerokken en complex; geen respect meer voor de
inhoud; het accent lag op de personencultus rond castraten en een reeks van opgevoerde freaks om het
spektakelgehalte nog wat op te drijven. Opera was een moloch geworden waar Gluck niets meer mee had. Ook op
muzikaal vlak kon hij het niet vinden met zijn tijdgenoten. Hij ging in discussie met Rameau en met Haendel. Die
laatste verweet hem dat zijn kok meer van contrapunt afwist dan Gluck zelf. Het ging er hard aan toe in de vroege
operadagen.
Dus begon Gluck met een wit blad. Wat is werkelijk nodig? Hoe kom je tot de kern van een vertelling en hoe bereik
je een waarlijke emotie? Door je te ontdoen van elke franje. Ook ingewikkelde polyfonie zou voortaan tot het
verleden gaan behoren. Gluck componeerde een statement door met een minimalisme avant la lettre en een
minutieus opgebouwde spanningsboog de focus te leggen op één personage. Alles wat er gebeurt, elke noot die
klinkt, staat in het teken van Orfeo's diepe verdriet. Zelfs de mogelijkheid om zijn geliefde Euridice terug te halen
èn de uiteindelijke ontmoeting, liggen onder een waas van twijfel en een laag existentiële angsten. Op dit soort
waarlijke emotie past geen triller of een oneindige reeks coloratuurnoten. Gluck ontwikkelde een vereenvoudigde
muzikale taal, in de lijn van de ideeën van de verlichting.
Maar wat is de waarde van zo'n statement, meer dan 300 jaar na datum? Moeten wij, als makerscollectief van
vandaag, een getrouwe weergave geven van wat Gluck werkelijk wou -als je bedenkt dat Mozart 20 jaar na Gluck
alweer een andere weg wou inslaan?
Het simpele feit dat The Ministry deze opera in haar muzikaal zuiverste vorm brengt - de originele Weense versie
uit 1762, op authentieke instrumenten - is reeds een ode Gluck's gedachtengoed. Hoe we echter met de inhoud
en de personages omgegaan, beschouwen we als onze makersvrijheid.
Over de synopsis – en dus ook de mythe - kunnen we kort zijn. We treffen een Orfeo aan die in diepe rouw is
verzonken: zijn geliefde is hem onlangs ontnomen. De bomen, de kusten, de dieren lijken mee te rouwen. Orfeo
weet geen raad met zichzelf, want hij ziet geen toekomst meer zonder Euridice. Uit het niets duikt de liefdesgod
Amor op. En net zoals ze het spel van de liefde beheerst, heerst ze over dood en leven, want ook dat is slechts
een willekeurig spel van goden. Orfeo aanvaardt Amors aanbod om Euridice onder voorwaarden terug te halen.
Maar de onderwereld wordt beheerst door hellevegen en furiën, wiens goedkeuring Orfeo eerst moet krijgen om
zijn reis verder te kunnen zetten. Wanneer hij die krijgt en uiteindelijk zijn geliefde vindt, mag hij haar niet
aankijken. Amor heeft het hem verboden. Orfeo's schijnbare koelheid maakt Euridice woedend en de ontmoeting
wordt een test in vertrouwen...
De mythe, en bij uitbreiding deze compositie, laten zeer veel ruimte voor invulling. Wie is Orfeo? En hoe was de
relatie tot Euridice? Waaraan stierf ze? Koos ze zelf dood, of lag de schuld bij iemand anders? Honderd vragen,
maar Gluck geeft ons geen enkel antwoord.
Regisseur Korneel Hamers en dirigent Bart Van Reyn zochten in de partituur naar een fundament voor een
dramaturgie, die antwoorden kon geven op hun vragen. En ze vonden een aanwijzing in de echo's die Gluck in de
partituur heeft verstopt. Echo, het tragische personage uit Ovidius’ metamorfosen, duikt hier, al is het enkel bij
naam, even op. Net als bij haar geliefde Narcissus houdt Echo de wereld een spiegel voor, al is die soms
misvormd. Echo, de klank uit het verleden: de herinnering.
Onze Orfeo – man of vrouw? Ons maakt het niet veel uit – graaft in zijn herinnering naar wat nu werkelijk was.
Samen met het publiek herontdekt Orfeo de beelden uit zijn verleden: soms zijn ze gekleurd door angst en
jaloezie, even dikwijls zijn ze vertekend door de liefde en schitteren ze in een schijn van klatergoud. De tocht in de
onderwereld is een confrontatie met Orfeo's diepste angst, namelijk zijn geliefde te verliezen aan een ander. De
muren spreken en de stemmen in zijn hoofd tonen hem de weg. De juiste weg?
Wanneer hij zijn Euridice vindt, moeten zowel hij als zij vechten tegen hun demonen. Wie vertrouwt wie en was dit
überhaupt een goed idee? Amor, de liefde, de godin van alles, wint toch altijd? Niet?
Gluck leverde The Ministry of Operatic Affairs een bijna wit blad met een prachtige lijnentekening. Wij hebben er
alvast verf op gezet en het een kleur gegeven.
Een voorstelling van:
Bart Van Reyn, muzikale leiding / Korneel Hamers, regie & concept / Julia Rommel, scenografie / Julia Weisbrich,
kostuumontwerp / David van Mieghem, grafische vormgeving / Noemi Schlosser, productie & assistentie /
Natascha Pire, choreografie / Ulrike Deppner, uitvoering wolkenbeeld / Bram Smans, techniek / Iven
Deduytschaver, technische assistentie / Judith van Herck, kostuumassistentie
Met:
Barbara Kozelj, Orfeo / Liesbeth Devos, Euridice / Clare Wilkinson, Amor / Thomas Vanthuycom, Minnaar / Wolf
Verniers, zoon / Le Concert d’Anvers / Octopus Kamerkoor / Marianne Caers, Ilse Stroobant, Bram Uten, Jef Van
Hecke & Boud Cielen, edelfiguratie
Een coproductie met Octopus vzw. Met dank aan SKaGeN, DeTijd, Fakkeltheater.
Met steun van de Vlaamse Overheid en Provikmo