Transcript Lees het hele artikel

FAUNAZAKEN
FAUNAZAKEN
Tekst en foto’s: Myrthe de Bruin
Symposium
The Changing
World of the Goose
Beheer van ganzen is ingewikkelde legpuzzel
Op vrijdag 14 maart jl. vond in Wageningen het symposium The Changing
World of the Goose plaats. Zo’n tweehonderd bezoekers van verschillende
pluimage luisterden naar voordrachten van wetenschappers uit binnen- en
buitenland. Conclusie: dankzij de opgedane kennis in de wereldwijde
onderzoeken is effectief faunabeheer mogelijk. Maar dan moeten de
verschillende partijen het wel eens worden. En monitoren blijft nodig:
verandering is niet altijd te voorspellen.
D
at het thema leeft en dat er
Commissie Milieuzaken (Environment)
behoefte is aan wetenschap-
een aantal voorwaarden om tot goed
pelijke onderbouwing van de
beheer van de ganzenpopulatie te
problemen die ganzen veroorzaken bleek
komen: een wettelijk kader, politieke wil
uit de verschillende groeperingen die als
om wetten te implementeren en toe te
bezoeker op het symposium vertegen-
passen, de durf en wil bij stakeholders
woordigd waren. Jagers, boeren, natuur-
met verschillende belangen om er samen
organisaties, studenten, wetenschappers,
uit te komen, opereren op wereldwijde
vogelliefhebbers, adviesbureaus, mensen
schaal en een objectieve, wetenschap-
uit de luchtvaart, maar ook leden van de
pelijke basis als uitgangspunt. Daarbij gaf
Europese Commissie en zelfs
hij aan dat het huidige wettelijke kader -
ambtenaren van het Franse ministerie,
de Vogelrichtlijn - stamt uit 1979 en
luisterden aandachtig naar de diverse
er sindsdien veel is veranderd. In de
sprekers. Wat opviel was dat gedeputeer-
afgelopen 35 jaar is er een aantal dier-
den van de provincies schitterden door
soorten dat geprofiteerd heeft van
afwezigheid. Terwijl de politiek juist een
veranderingen, zoals het teruggeven van
belangrijke partij is als het gaat om de
land aan de natuur of veranderde
aanpak van de ganzenoverlast in
processen in de landbouw. Veelal juichen
Nederland. Het symposium werd
we de terugkeer of populatiegroei van
gesponsord door een aantal grote spelers
soorten toe. Zo zijn de populaties en
in het veld: CIC (International Council
verspreidingsgebieden van grauwe
for Game and Wildlife Conservation),
ganzen, bevers en wolven groter
Schiphol, KNJV en het ministerie van
geworden. Maar dit levert ook problemen
Economische Zaken.
op. In het geval van de gans met de
Ron Ydenberg (op de rug gezien), Stefan Leiner, Alf van Heek, lid Nederlandse delegatie CIC
en Klaus von Chrismar, hoofd Nederlandse delegatie CIC, tijdens een onderonsje
Foto: Reinoud van Gent
Prof. dr. Ron Ydenberg beantwoordt vragen uit de zaal
luchtverkeersveiligheid en de
Wetenschappelijke basis
bescherming van gewassen.
In zijn openingsspeech schetste
dr. Stefan Leiner van de Europese
22
De Nederlandse Jager 7/8 2014
De Nederlandse Jager 7/8 2014
23
FAUNAZAKEN
FAUNAZAKEN
Ron Ydenberg (l) en Stefan Leiner, afdelingshoofd
bij de Europese Commissie Milieuzaken
Het symposium werd geopend door Stefan Leiner
Ganzenonderzoeker Bart Ebbinge
Secretaris Stichting De Eik, Jan Ruijsink (l) en
KNJV-voorzitter Roelf H. de Boer
De Deense hoogleraar Jesper Madsen (l)
Jouke Prop van Universiteit Groningen deed
onderzoek op Spitsbergen
Verandering
Groei
populatie te bewerkstelligen, waarbij
halt toe te roepen. Hiermee hoopt men
van Spitsbergen. Dr. Jouke Prop (Univer-
jonge ganzen dat tot wasdom kwam.
De afgelopen decennia zijn ganzen van
Uit het onderzoek van dr. Bart Ebbinge
economische en recreatieve belangen
de moerasgebieden in Amerika en het
siteit Groningen) monitort met zijn team
Maar sinds een aantal jaren is niet het
bedreigd opeens schadelijk geworden.
(WUR/Alterra) komt duidelijk naar voren
in evenwicht zijn. Inclusief een rol voor
leefgebied van de ganzen op de
deze populaties, die er een onverwachte
verdwijnen van sneeuw, maar het
Het sleutelwoord hierbij is verandering:
dat de jachtbeperkende maatregelen die
jagers.
Noordpool te behouden en de schade
vijand bij kregen. Tot een paar jaar terug
verdwijnen van zee-ijs de sleutel.
klimaatverandering, verandering in het
vanaf de jaren zeventig in Europa van
aan landbouwgrond te beperken. Een van
was het moment waarop de sneeuw smolt
Doordat het zee-ijs rondom Spitsbergen
gebruik van land en gewijzigde jacht-
kracht werden, hebben gezorgd voor een
Amerika
de maatregelen die effect lijken te
bepalend voor de aanwas en daarmee
afneemt, is het jachtgebied en dus de
methoden hebben hun weerslag op de
toename van de ganzenpopulatie.
Niet alleen in Nederland en Europa
hebben, is de invoering van de zoge-
de groei van de populatie. Hoe later de
voedselvoorraad van de ijsberen aanzien-
populaties en verspreidingsgebieden van
In combinatie met het toenemend gebruik
zorgen de ganzen voor problemen, ook
naamde Spring Conservation Harvest.
sneeuw smolt, hoe kleiner het aantal
lijk kleiner geworden. Werden er vroeger
ganzen. Daarbij is de economische waar-
van kunstmest in de landbouw groeiden
in Amerika hebben ze aardig wat te
Sinds de VS en Canada in 1917 een
de van de gans gekelderd. In het begin
de verschillende populaties zelfs
stellen met de gans, blijkt uit het onder-
verdrag sloten, was het niet toegestaan in
van de vorige eeuw leverde een gans nog
explosief. Aan de ene kant was er minder
zoek van prof. dr. Gilles Gauthier (Laval
de lente te jagen op ganzen. Door dit nu
aardig wat op op de markt. Je had dan
dreiging en dus minder onrust en sterfte
Universiteit Canada). Door overbegrazing
weer toe te staan, verstoor je de ganzen
ook gespecialiseerde jagers die met
door jacht, aan de andere kant was er
van moeraslanden door ganzen, verhuis-
op het moment dat ze vetreserves aanleg-
behulp van lokganzen op ganzen jaag-
voldoende voedsel beschikbaar. Aan-
den deze zelfde ganzen begin jaren
gen voor het broedseizoen. Gevolg is dat
den. Maar in de loop van de twintigste
gezien het voedselaanbod door verbeter-
negentig naar landbouwgrond waar ze
de reproductie afneemt. De praktijk laat
eeuw werd het economisch gezien steeds
de landbouwmethoden zo groot is, is het
zich te goed deden aan gras, maïs en
zien dat de populatie inderdaad afneemt
minder interessant om op ganzen te
niet waarschijnlijk dat de ganzenpopulatie
granen.
en intussen stabiel is. Of deze maatregel
jagen.
op een stabiel niveau is aanbeland.
In deze periode verdubbelde de popula-
blijvend effect sorteert moet de toekomst
Doordat ganzen zich tegenwoordig te
De populatie zal de komende jaren
tie. En dat terwijl er meer werd gejaagd.
uitwijzen.
op de populaties
goed doen aan landbouwgewassen en
alleen maar toenemen. Jacht kan helpen
De vergoeding die boeren kregen als
daarbij de nodige schade veroorzaken,
de aantallen te reduceren. Ebbinge’s
gevolg van schade door ganzen is tussen
IJsberen
en verspreidings-
hebben ze inmiddels de status van
conclusie: het is aan de politiek om na
1992 en 2012 verviervoudigd. Inmiddels
Niet alle ganzenpopulaties gaat het
ongedierte. Een dramatische ommezwaai
te denken over hoeveel ganzen je wilt
heeft de gans in Amerika het stempel ‘al
voor de wind. Om aan de poolvossen te
in hoe wij naar ganzen kijken, aldus
en welke maatregelen je treft om deze
te overvloedig’ en wordt er geroepen om
ontsnappen verhuisden groepen brand-
zullen zij opnieuw hun overlevings-
dagvoorzitter prof. dr. Ronald Ydenberg
aantallen te bereiken.
maatregelen om de populatiegroei een
ganzen en kleine rietganzen van het vaste
strategie aan moeten passen en op zoek
(Simon Fraser Universiteit Canada en WUR).
Ook professor Jesper Madsen (Aarhus
land van Noorwegen naar de westkust
moeten gaan naar andere broedgebieden.
één à twee ijsberen per jaar gezien, nu
Klimaatverandering,
verandering in landgebruik en jachtmethoden
hebben hun weerslag
gebieden van ganzen
wordt er elke twee à drie dagen wel een
ijsbeer gespot.
En ijsberen lusten wel een ganzenei.
De afgelopen jaren is ook duidelijk
geworden dat de ijsberen ondertussen
precies weten wanneer de eieren voorhanden zijn. Met desastreuze gevolgen.
Het onderzoeksteam legde op film vast
hoe een ijsbeer doodgemoedereerd van
nest naar nest slentert en bij elk nest
rustig even gaat liggen om het ene na het
andere ei naar binnen te werken.
Klimaatverandering is hier de oorzaak.
Willen deze populaties overleven, dan
Universiteit Denemarken) concludeert dat
jacht een rol heeft in het beheersen van
ganzenpopulaties. Hij deed onderzoek
naar de populatie kleine rietganzen op
Spitsbergen. Om de populatiegroei onder
controle te krijgen werd gebruik gemaakt
van het model van adaptief management.
De resultaten laten zien dat samenwerking tussen de verschillende stakeholders en overeenstemming over de te
behalen doelen en de manier waarop
deze doelen gerealiseerd worden de basis
zijn voor succesvol faunabeheer. Hierbij
is het van belang dat er onderling
vertrouwen is en men bereid is van elkaar
te leren. Met flexibele beheerinstrumenKNJV-secretaris Wim Grave
24
ten is het mogelijk een gezonde ganzenDe Nederlandse Jager 7/8 2014
Hoogleraar Faunabeheer Ron Ydenberg
Jesper Madsen sprak over de rol van de jacht
Julia Stahl van Sovon pleitte voor verdere monitoring van ganzen
De Nederlandse Jager 7/8 2014
25
FAUNAZAKEN
Aanpassen
migratiegedrag van ganzen. Onderzoek
Dat klimaatverandering gevolgen heeft
laat zien dat in Nederland overwinte-
voor de overwinteringstrategie van gan-
rende brandganzen steeds later in het
zen blijkt ook uit het onderzoek van dr.
seizoen vertrekken. Vertrokken de ganzen
David Ward (US Geological Survey
in de jaren zeventig nog rond half april,
Alaska). Door klimaatverandering stijgt
aan het begin van deze eeuw was de
het zeeniveau bij Baya California,
vertrekdatum met een maand verscho-
Mexico. Dit zorgt ervoor dat de hoe-
ven naar half mei. Marinde Out (AIO
veelheid zeegras afneemt en dat is nou
Simon Fraser Universiteit, Canada) deed
net het belangrijkste voedsel voor de
onderzoek naar de oorzaak van deze
overwinterende rotganzen. Aan de andere
verschuiving en kwam tot een opmerkelij-
kant zorgt diezelfde klimaatverandering
ke conclusie. Brandganzen vliegen vanuit
ervoor dat gebieden in Alaska die voor-
Nederland via de Baltische Zee naar
heen niet interessant waren als gevolg
Rusland. Het blijkt dat de ganzen hun
van zee-ijs, nu opeens ijsvrij zijn.
stop aan de Baltische Zee flink hebben
Hierdoor is het zeegras hier ook in de
ingekort. Voedsel is er genoeg, dus dat is
winter toegankelijk geworden, met als
niet de reden. Wat wel van invloed blijkt,
gevolg dat steeds minder rotganzen
is de aanwezigheid van een toenemende
alternatieve methoden nodig zijn om
doortrekken naar Mexico.
populatie zeearenden. De stop bij de
tot een effectief beheer van ganzen te
Baltische Zee heeft maar één doel: extra
komen. Het introduceren van predatoren,
Lepelaar
eten voor extra reserves om naar Rusland
verstoren met laser of het veranderen van
Namens Vogelbescherming Nederland
te vliegen. Predatiegevaar vraagt alertheid
de leefomgeving noemt ze als alternatie-
vroeg Joachim van der Valk zich af of het
en zorgt voor stress en onrust. De ganzen
ven naast klassieke methoden als jacht en
beheren van ganzen nu echt de oplos-
kunnen hierdoor minder grazen. Met
behandelen van eieren.
sing is. Dankzij ons milde klimaat, het
als gevolg dat de ganzen hun strategie
creëren van rustgebieden en de toename
hebben veranderd en langer in het veilige
Verandering is enige constante
van weilanden met een monocultuur van
Nederland blijven en hier hun vetreserves
Wat kunnen we nu met al dit onderzoek?
gras is Nederland een ideaal land voor
aanleggen. Met alle gevolgen van dien
Is bijvoorbeeld te voorspellen wanneer
ganzen. Steeds meer ganzen weten ons
voor de Nederlandse boer. De terugkeer
in Nederland de ganzenpopulatie haar
land dan ook te vinden. Dat geldt echter
van de zeearend in Nederland brengt
plafond bereikt? En over hoeveel ganzen
niet alleen voor ganzen, ook de lepelaar
de ganzen de komende jaren misschien
hebben we het dan? Professor Jesper
doet bijvoorbeeld zijn voordeel met de
wederom op andere gedachten.
Madsen vatte het kort en krachtig samen:
Nederlandse omstandigheden. Toch hoor
de wereld is vol verrassingen en sommi-
je niemand klagen over deze laatste
Monitoren
ge veranderingen zijn domweg niet te
vogelsoort. De ethische vraag die Van der
Het ganzenonderzoek van de afgelopen
voorspellen. Het is gewoon te complex.
Valk dan ook heeft, is of het wel aan de
decennia heeft veel kennis opgeleverd
Met andere woorden: de enige constante
mens is om de limiet van een populatie
over het migratiegedrag van ganzen.
waar we vanuit mogen gaan is dat alles
te bepalen. Waarom laten we het niet
Duidelijk is dat ganzen hun migratiege-
continu verandert. Dat wil niet zeggen
aan de natuur over? De positie van de
drag aanpassen als de omstandigheden
dat faunabeheer niet mogelijk is. Er werd
Vogelbescherming is dan ook dat ganzen
veranderen. Veranderingen in klimaat,
tijdens de afsluitende discussie dan ook
thuis horen in Nederland, zowel in de
landgebruik, jacht en predatie hebben
gepleit voor faunabeheer door experts.
winter als in de zomer. Daarnaast heeft
allemaal invloed. Een gans zal zich
Jagers kunnen daarin een ondersteunende
Nederland een internationale verantwoor-
aanpassen en op zoek gaan naar de
rol vervullen door afschot en inbreng van
delijkheid voor overwinterende ganzen.
beste balans tussen voedselaanbod en
kennis. Samenwerking tussen stakehol-
De Vogelbescherming is tegen het doden
veiligheid. Dr. Julia Stahl (afdelingshoofd
ders, onderling vertrouwen en het delen
van vogels en vindt dat boeren financieel
onderzoek & advies bij Sovon) pleit dan
van kennis zijn voorwaarden voor goed
gecompenseerd dienen te worden voor
ook voor verdere monitoring van ganzen.
en effectief faunabeheer. Het wereldwijde
schade door ganzen.
Het reduceren van ganzenpopulaties
ganzenonderzoek kan daartoe de weten-
door jacht en het schudden of onttrekken
schappelijke onderbouwing bieden. 
Zeearend
van eieren heeft alleen blijvende invloed
Niet alleen voedselaanbod en klimaat-
als dit gecoördineerd en op grote schaal
verandering zijn van invloed op het
gebeurd. Stahl denkt dat aanvullende
26
De Nederlandse Jager 7/8 2014