Transcript Download pdf

23/10/2014
Ho. 5 Stollingsgesteenten
Eyjafjallajökull 2010
Smelt: decompressie en warmteoverdracht
Decompressie (drukvermindering) smeltvorming in asthenosfeer en lithosfeer bij:
Stijgende convectiestroom in mantelpluim
Verdunning lithosfeer
Stijgende convectie onder MOR Felsisch magma
Basisch magma
M‐6.4b
Smelten door warmteoverdracht op gesteente met lagere smelttemperatuur.
M‐6.3b
Smelttemperatuur in korst:
Mafische (‘basische’) gesteenten (bv. basalt) ~1150°C
Felsische (‘zure’) gesteenten (bv. graniet) ~800°C
1
23/10/2014
Stollingsgesteenten: hoofdtypen en ‐samenstelling
mafscch
(‘basisch’)
intermediair
felsisch
= felsisch
(‘ultrabasisch’)
Vulkanisch
Diepte
M‐6.13
4. Geometrische structuren
Magmakamers (> km3) indien gestold: pluton
Plutonisme: vorming van dieptegesteenten
Stocks: kleinere verticale uitstulpingen
Sill h i
Sills: horizontale gangen
l
Dikes: verticale gangen (evt. ringvormig)
Laccoliet: verdikte dikes met opheffing
Sills
Vulkanische nek: gestolde kraterpijp (bv. Quenast)
Dikes
Laccoliet
Stock
Pluton
Progressieve ontwikkeling dikes en sills
M‐6.11a,b
M‐p.159
2
23/10/2014
Batholieten en vulkanisme
Plutonisme en vulkanisme in subductiezone (vnl. felsische en intermediaire magma’s) Batholiet: aaneenschakeling van g
successief afgekoelde magmakamers (plutons).
Batholieten aan oppervlakte: meerdere km gesteente geërodeerd  vroeger vulkanisme.
M‐4.3b
M‐6.10
Dikes en sills
Castle Rock, Brits Columbia (Canada): krater nek en radiale dikes
3
23/10/2014
mafisch magma: schildvulkanen
Basaltische uitvloeiingen kunnen zeer grote hoeveelheden lava produceren
M‐9.12
Olympus Mons (Mars): 27 km hoog
Mare Imbrium
Hawaї
LHB (3,9 Ga)
Stratovulkanen potentieel explosief: Mount Saint Helens, Washington state
2002
04/1980
05/1980
05/1980
Landverschuiving: 3 km3 + 1 km3 as
M‐Bx9.1c
http://www.youtube.com/watch?v=UK‐‐hvgP2uY
4
23/10/2014
Erupties in perspectief
(Filipijnen)
(Indonesië)
(VS)
M‐9.6a
(Napels, Italië)
Vulkanische erup e: as tot in troposfeer (tot ̴10 km hoogte) binnen weersysteem  regent snel uit.
(Indonesië)
(VS)
Pliniaanse
Pli
i
eruptie: vulkanisch stof tot in stratosfeer i
lk i h f
i
f
(tot 50 km, ver boven troposfeer)  stof regent niet uit  tot enkele jaren reflectie van zonlicht = ‘vulkanische winter’.
1816: ‘jaar zonder zomer’ in Europa en VS na eruptie Tambora, Indonesië. Tijdelijk 1‐2 graden mondiale afkoeling.
M‐Bx9.1b
Volume tefra (> volume magma)
Unzen, Japan (1991)
Pyroklastische gloedwolken
http://www.youtube.com/watch?v=vPRoTQYXwuY
Gloedwolken: Mengsel van gas, as, vloeibare componenten. Gedeeltelijk ineenstorten van opstijgende askolom 
Wolk volgt topografie met hoge snelheid (tot >700 km/u) 
Uiterst gevaarlijk aspect van erupties.
Resulterend gesteente: ignimbriet
(‘vuurregen’) slecht gesorteerd materiaal (vnl. glas en puimsteenlapilli) met ingevangen luchtbellen
Merapi, Indonesië (2006)
5
23/10/2014
6. Systematiek in het voorkomen van vulkanen
M‐6.15
Vulkanen vooral aan plaatranden (zoals aardbevingen).
Zichtbare vulkanen vooral aan continentzijde van subductiezones en in vulkanische bogen (MORs volledig vulkanisch!). Sporadisch ook midden in tektonische platen (welk type?).
https://www.youtube.com/watch?v=n9yuY0zJbTQ
Yellowstone National Park
M‐9.17b
M‐Bx9.1b
M‐9.17a
Hot spot spoor met caldera’s
Rhyolietische aspluimen
Laatste grote eruptie: 650 ka. Wordt het weer tijd?
weer tijd?
Ook basalten!
M‐9.17c
Top van mantelpluim momenteel onder Yellowstone
6
23/10/2014
Composiet 14‐25/04/2010
Luxeprobleem luchtverkeer
19/04/2010
KLM vlucht 867 (15/12/1989) volledige motoruitval bij nachtelijke
doorgang door andesitische aswolk van Mount Redoubt, Alaska. Nog zeker 7 andere gevallen bekend.
Geen risicos genomen in april 2010 bij
uitbarsting Eyjafjallajökull (intermediair magma): luchthavens enkele dagen gesloten. Zeer fijne as door bijmenging water
Vakantieplanning!
7
23/10/2014
Vulkaaneifel + Vogelsberg
Nederrijnslenk rifting min of meer tot stilstand gekomen na Mioceen (~5 Ma). Vooral mafisch gesteente, soms intermediair (andesiet). Rond maaren ook mafische gesteenten! g
Gestage opheffing sinds 1 Ma (tot 0,35 cm/jaar). Hotspot boven mantelpluim? Tegenargumenten?
Laacher See: caldera na eruptie (13 Ka) van ~6 km3
magma (= 16 km3 tefra)
Groter volume en explosiever dan Pinatubo! voorlopig einde van Eifelvulkanisme.
Lichte activiteit: CO2 ontgassing.
Tefralagen bij Weibern
http://www.volcano.si.edu/index.cfm
8