Transcript ECONOMIC TOEGELICHT Marc De Clercq Zestiende editie Hl

ECONOMIC TOEGELICHT
Marc De Clercq
Zestiende editie
Hl intersentia
Antwerpen - Cambridge
Inhoud
Woord vooraf
Tabellen
Figuren
Intersentia
v
xxi
xxv
HOOFDSTUK 1.
INLEIDENDE BESCHOUWINGEN
1
1.1
WAT IS ECONOMIE?
3
1.2
BEHOEFTEN
6
1.3
1.3.1
1.3.2
1.3.3
PRODUCTIEFACTOREN
Arbeid
Natuurlijk milieu
Kapitaal
8
9
12
14
1.4
GOEDEREN
16
1.5
SOORTEN HUISHOUDINGEN
19
1.6
1.6.1
1.6.2
MODERNE RUILECONOMIE
De functies van het geld
De geldhoeveelheid
20
20
21
1.7
GESCHIEDENIS VAN HET GELDSTELSEL
24
1.8
1.8.1
1.8.2
DE FINANCIELE SECTOR
Geldschepping
Overige functies
30
32
35
v''
Economie toegelicht
1.9
1.9.1
1.9.1.1
1.9.1.2
1.9.1.3
ECONOMISCHE ORDE
Karakteristieken van de economische orde
Allocatiemechanisme
Eigendom van de productiefactoren
Centrale drijfveer in de economie
37
38
39
44
44
1.10
ONTWIKKELING VAN ECONOMISCHE THEORIEEN
1.10.1
Voorlopers
1.10.1.1 Mercantilisme
1.10.1.2 Fysiocratie
1.10.2
Klassieke school
1.10.3
Neoklassieke Scholen
1.10.4
Keynesiaanse school
1.10.5
Historisch-institutionalistische school
1.10.6
Marxistische school
45
46
46
47
47
50
51
53
1.11
DE ECONOMISCHE ONDERZOEKSMETHODE
57
1.12
SAMENVATTING
63
1.13
SLEUTELBEGRIPPEN
64
1.14
BEKNOPTE BIBLIOGRAFIE
66
45
HOOFDSTUK 2.
GRONDSLAGEN VAN DE ECONOMISCHE ANALYSE
73
2.1
METHODOLOGISCH INDIVIDUALISME
75
2.2
2.2.1
2.2.2
2.2.3
HOMO ECONOMICUS-HYPOTHESE
Autonomie van de preferenties
Rationaliteit
Eigenbelang
76
77
77
79
2.3
TRADE-OFFS
80
2.4
OPTIMALISERINGSPRINCIPE
83
2.5
2.5.1
2.5.2
2.5.2.1
VOORDELEN VAN SPECIALISATIE EN SAMENWERKING
Productiviteit
Kosten
Interne en externe kosten
89
gg
vjjj
94
or
Intersentia
Inhoud
Intersentia
2.5.2.2
2.5.2.3
2.5.3
2.5.3.1
2.5.3.2
2.5.3.3
Directe en indirecte kosten
Constante en variabele kosten
Verklärende dementen voor productiviteit en kosten
Wet van de toe- en afnemende marginale productiviteit
Schaal-, leer- en scope-effecten
Benutting van de comparatieve productiviteit
96
96
100
100
103
107
2.6
MARKT ALS COÖRDINATIEMECHANISME
111
2.7
SPELTHEORIE
115
2.8
SAMENVATTING
121
2.9
SLEUTELBEGRIPPEN
122
2.10
BEKNOPTE BIBLIOGRAFIE
123
HOOFDSTUK 3.
GEZINNEN
125
3.1
HET GEZIN ALS ECONOMISCHE INSTITUTIE
127
3.2
AANBOD VAN ARBEID
134
3.3
3.3.1
3.3.1.1
3.3.1.2
3.3.1.3
3.3.2
3.3.3
CONSUMPTIE- EN SPAARBESLISSINGEN
Invloed van het inkomen
Keynesiaanse visie
Neoklassieke visie
Hypothese van het relatieve inkomen
Invloed van de interest
Invloed van het vermögen en het algemene prijspeil
140
143
143
146
150
151
154
3.4
3.4.1
3.4.1.1
3.4.1.2
3.4.1.3
3.4.1.4
3.4.2
3.4.3
3.4.3.1
SAMENSTELLING VAN DE CONSUMPTIE
Vraagfunctie
Relatie tussen de vraag en de prijs
Relatie tussen de vraag en het inkomen
Relatie tussen de vraag en de prijs van de andere goederen
Invloed van andere economische huishoudingen
Wetten van Gossen
Indifferentiecurven en budgetlijnen
Consumentenbeslissing
155
155
155
166
169
170
170
173
173
ix
Economie toegelicht
3.4.3.2
3.4.3.3
Substitutie-, inkomens- en participatie-effect: gevolgen van
prijsveranderingen
Gevolgen van een inkomenswijziging: de inkomensvraagcurve
177
181
3.5
VERMOGENSBESLISSINGEN
182
3.6
SAMENVATTING
186
3.7
SLEUTELBEGRIPPEN
188
3.8
BEKNOPTE BIBLIOGRAFIE
189
HOOFDSTUK 4.
BEDRIJVEN
191
4.1
4.1.1
4.1.2
4.1.3
SOORTEN BEDRIJVEN
Ondernemingen
Overheidsbedrijven
Coöperaties
193
194
198
202
4.2
DE JAARREKENING
203
4.3
4.3.1
4.3.2
4.3.3
4.3.4
4.3.5
4.3.6
THEORIEEN OVER DE ONDERNEMING
De neoklassieke micro-economische theorie
De industrieeleconomische benadering
De gedragstheorie
De managementbenadering
De agency-benadering
De transactiekostenbenadering
209
210
210
210
211
211
212
4.4
4.4.1
4.4.2
4.4.2.1
4.4.2.2
DE NEOKLASSIEKE THEORIE VAN DE ONDERNEMINGSBESLISSINGEN
Productiebeslissing
Optimale factorcombinatie
Körte periode
Lange periode
214
214
218
218
219
4.5
INVESTERINGSBESLISSING
224
4.6
AANBOD
229
x
Intersentia
Inhoud
Intersentia
4.7
BEHEER VAN DE ONDERNEMING
235
4.8
CORPORATE GOVERNANCE
240
4.9
DUURZAAM ONDERNEMEN
241
4.10
MULTINATIONALE ONDERNEMINGEN
242
4.11
FUSIES EN OVERNAMES
246
4.12
SAMENVATTING
248
4.13
SLEUTELBEGRIPPEN
250
4.14
BEKNOPTE BIBLIOGRAFIE
251
HOOFDSTUK 5.
MARKTEN VAN GOEDEREN EN DIENSTEN
257
5.1
MARKTORGANISATIE
259
5.2
CONTANTE, TIJD- EN TERMIJNTRANSACTIES
261
5.3
DISTRIBUTIE
265
5.4
SOORTEN MARKTVORMEN
268
5.5
5.5.1
5.5.2
5.5.2.1
5.5.2.2
5.5.3
VOLKOMEN CONCURRENTIE
Kenmerken
Ondernemersgedrag
Globaal marktevenwicht
Individuele producent
Efficientie
270
270
271
271
275
276
5.6
5.6.1
5.6.2
5.6.2.1
5.6.2.2
5.6.2.3
5.6.3
MONOPOLIE
Kenmerken
Ondernemersgedrag
Körte termijn
Lange termijn
Prijsdiscriminatie en prijsdifferentiatie
Efficientie
277
277
278
278
280
281
284
xi
Economie toegelicht
5.7
5.7.1
5.7.2
5.7.3
MONOPOLISTISCHE CONCURRENTIE
Kenmerken
Ondernemersgedrag
Efficientie
285
5.8
5.8.1
5.8.2
5.8.2.1
5.8.2.2
5.8.2.3
5.8.3
5.8.3.1
5.8.3.2
5.8.3.3
5.8.3.4
5.8.3.5
5.8.4
5.8.5
OLIGOPOLIE
Kenmerken
Samenwerkende oligopolies
Karteis
Prijsleiderschap van een dominante onderneming
Barometric-price-leadership
Niet-samenwerkende oligopolies
Cournot-model
Edgeworth en Bertrand-model
De geknikte vraagcurve
Speitheorie
Ruinerende concurrentie
Alternatieve gedragshypothesen
Efficientie
287
287
288
288
290
291
292
292
294
294
296
298
298
299
5.9
MARKTEVENWICHT: ALGEMENE EVALUATIE
299
5.10
SAMENVATTING
302
5.11
SLEUTELBEGRIPPEN
303
5.12
BEKNOPTE BIBLIOGRAFIE
304
HOOFDSTUK 6.
MARKTEN VAN PRODUCTIEFACTOREN
6.1
6.2
6.2.1
6.2.2
6.2.3
6.2.4
6.2.4.1
6.2.4.2
xii
285
286
286
307
SAMENSTELLENDE ELEMENTEN VAN DE FACTORVERGOEDING
309
ALLOCATIE VAN DE ARBEID
Aanbod van arbeid
Vraag naar arbeid
Soorten werkloosheid
Werking van de arbeidsmarkt
Neoklassiek arbeidsmarktmodel
Institutioneel arbeidsmarktmodel
3!1
3^
317
318
323
323
326
Intersentia
Inhoud
Intersentia
6.2.5
6.2.6
Invloed van de inflatie op de arbeidsmarkt
Invloed van de directe belastingen op de arbeidsmarkt
330
334
6.3
6.3.1
6.3.2
6.3.3
6.3.3.1
6.3.3.2
6.3.3.3
6.3.4
ALLOCATIE VAN HET KAPITAAL
Aanbod van vermögen
Vraag naar vermögen
Werking van de vermogensmarkt
Bepaling van het algemeen interestpeil
Geldmarkt
Kapitaalmarkt
Winst
336
336
337
338
338
341
343
352
6.4
6.4.1
6.4.2
ALLOCATIE VAN DE NATUUR
Grondprijzen
Common property
353
353
356
6.5
SAMENVATTING
360
6.6
SLEUTELBEGRIPPEN
361
6.7
BEKNOPTE BIBLIOGRAFIE
362
HOOFDSTUK 7.
MACROECONOMISCHE RELATIES
365
7.1
ECONOMISCHE KRINGLOOP
367
7.2
7.2.1
7.2.1.1
7.2.1.2
7.2.2
7.2.2.1
7.2.2.2
7.2.3
7.2.3.1
7.2.3.2
7.2.4
7.2.4.1
7.2.4.2
7.2.5
VOORNAAMSTE MACRO ECONOMISCHE REKENINGEN
Gezinnen
Ontvangsten van de gezinnen
Uitgaven van de gezinnen
Bedrijven
Ontvangsten van de bedrijven
Uitgaven van de bedrijven
Overheid
Ontvangsten van de overheid
Uitgaven van de overheid
Buitenland
Ontvangsten van het buitenland
Uitgaven van het buitenland
Kapitaalverrichtingen
370
370
370
371
373
373
374
375
375
376
376
376
377
378
xiii
Economie toegelicht
7.3
7.3.1
7.3.1.1
7.3.1.2
7.3.1.3
7.3.1.4
7.3.2
7.3.3
7.3.3.1
7.3.3.2
7.3.3.3
7.3.3.4
7.3.3.5
7.3.3.6
BEREKENING VAN DE ECONOMISCHE ACTIVITEIT
Productieoptiek
Toegevoegde waarde van de bedrijven
Toegevoegde waarde van de overheid
Binnenlands product
Toegevoegde waarde van het buitenland
Inkomensoptiek
Bestedingsoptiek
Gezinsconsumptie
Overheidsconsumptie
Investeringen
Binnenlandse bestedingen
Totale bestedingen
Binnenlands en nationaal product
378
7.4
VOORNAAMSTE MACRO-ECONOMISCHE GROOTHEDEN
IN BELGIE
391
7.5
BETEKENIS VAN HET NATIONAAL PRODUCT
393
7.6
SAMENVATTING
402
7.7
SLEUTELBEGRIPPEN
403
7.8
BEKNOPTE BIBLIOGRAFIE
404
379
380
383
383
384
385
387
387
387
388
388
388
388
HOOFDSTUK 8.
INTERNATIONALE ECONOMISCHE BETREKKINGEN
407
8.1
8.1.1
8.1.2
8.1.3
8.1.4
8.1.5
8.1.6
VERKLARING VAN DE INTERNATIONALE HANDEL
Comparatieve productiviteiten
Relatieve factorbegiftiging
Schaaleffecten
Technologische innovatie
Verschillen in concurrentiegraad
Nieuwe productiviteitstheorie
409
411
416
418
418
419
419
8.2
INTERNATIONALE RUILVOET
422
8.3
8.3.1
PROTECTIONISME
Motieven voor protectionisme
427
427
Intersentia
Inhoud
'^senüa
8.3.1.1
8.3.1.2
8.3.1.3
8.3.1.4
8.3.1.5
8.3.1.6
8.3.1.7
8.3.2
8.3.3
Niet-economische motieven
Verbetering van de ruilvoet
Fiscale ontvangsten
Opvoedend protectionisme
Politieke pressie
Correctie van binnenlandse distorsies
Bevorderen van de tewerkstelling
Handelspolitieke Instrumenten
Effecten van het protectionisme
427
427
428
428
429
429
429
429
431
8.4
8.4.1
8.4.2
INTERNATIONALE FACTORMIGRATIE
De internationale kapitaalmobiliteit
De internationale arbeidsmobiliteit
433
434
436
8.5
WISSELMARKT
440
8.6
BETALINGSBALANS
446
8.7
8.7.1
8.7.2
8.7.3
8.7.4
8.7.5
WISSELKOERSREGIMES
Zwevende wisselkoersen
Begeleid zwevende wisselkoersen
Vaste wisselkoersen
Veelvuldige wisselkoersen
Vaste wisselkoersen met volledig gereglementeerd handels- en
betalingsverkeer
454
454
456
456
4^~
8.8
8.8.1
8.8.2
8.8.3
WISSELKOERSREGIMES IN DE PRAKTIJK
Gouden standaard
De periode tussen de Eerste en de Tweede Wereldoorlog
Het Bretton Woods-systeem
458
4>8
4?9
8.9
GLOBALISERING
461
8.10
SAMENVATTING
466
8.11
SLEUTELBEGRIPPEN
468
8.12
BEKNOPTE BIBLIOGRAFIE
468
457
460
Economie toegelicht
HOOFDSTUK 9.
MACRO-ECONOMISCHE ONTWIKKELINGEN
9.1
473
9.1.1
9.1.2
9.1.3
9.1.4
MACRO-ECONOMISCHE INDICATOREN EN BELEIDSDOELSTELLINGEN
Macro-economische activiteit
Algemeen prijspeil
Werkloosheid
Betalingsbalansevenwicht
475
475
479
481
482
9.2
9.2.1
9.2.1.1
9.2.1.2
9.2.1.3
9.2.2
9.2.3
9.2.4
9.2.5
MACRO-ECONOMISCH BESTEDINGSEVENWICHT
Determinanten van de macro-economische vraag
Invloed van het algemeen prijspeil
Invloed van het nationaal inkomen
Invloed van de geldhoeveelheid
Determinanten van het macro-economisch aanbod
Keynesiaanse visie op het macro-economisch evenwicht
Neoklassieke visie op het macro-economisch evenwicht
Phillips-curve
483
483
484
484
485
486
487
496
499
9.3
VERKLARING VAN DE CONJUNCTUURGOLVEN
505
9.4
ECONOMISCHE GROEI
508
9.5
DE GROEIPROBLEMATIEK IN DE MINDER ONTWIKKELDE
LANDEN
511
9.6
DUURZAME ONTWIKKELING
516
9.7
SAMENVATTING
517
9.8
SLEUTELBEGRIPPEN
519
9.9
BEKNOPTE BIBLIOGRAFIE
520
HOOFDSTUK 10.
OVERHEID
525
10.1
FUNCTIES
525
10.2
BESLISSINGEN BINNEN DE OVERHEIDSSECTOR
526
xvi
Intersentia
Inhoud
Intersentia
10.2.1
10.2.2
10.2.3
10.2.4
10.2.5
Kiezers
Pressiegroepen
Politici
Ambtenaren
Netwerken
527
530
531
534
535
10.3
10.3.1
10.3.1.1
10.3.1.2
10.3.1.3
10.3.2
10.3.2.1
10.3.2.2
10.3.2.3
10.3.2.4
ALLOCATIEBELEID
Collectieve voorzieningen
Soorten collectieve voorzieningen
Motieven voor collectieve voorziening
Sociale kosten-batenanalyse
Overheidsingrijpen in de markt
Correctie van externe effecten en milieubeleid
Concurrentiebeleid en marktregulering
Indirecte belastingen
Andere vormen van marktinterventie
536
536
536
537
540
544
544
552
558
560
10.4
HERVERDELINGSBELEID
563
10.5
10.5.1
10.5.2
10.5.2.1
10.5.2.2
10.5.2.3
10.5.2.4
10.5.3
10.5.4
10.5.4.1
10.5.4.2
10.5.4.3
MACRO-ECONOMISCH STABILISATIEBELEID
569
Budgettair beleid
570
Monetair beleid
575
Kredietpolitiek ten aanzien van de banken
576
Manipulatie van de reservecoefficienten
576
Openmarktbeleid
576
Directe regulering
577
Internationaal handelsbeleid en wisselkoerspolitiek
578
Opportuniteit en effectiviteit van macro-economisch stabilisatiebeleid . 578
Neokeynesiaanse visie
579
Neoklassieke visie
580
Internationale aspecten
581
10.6
10.6.1
10.6.2
10.6.3
10.6.4
OPENBARE FINANCIEN
Algemene kenmerken
Overheidsuitgaven
Overheidsontvangsten
Financieringsbehoefte
583
583
585
586
589
10.7
EUROPESE RICHTSNOEREN
591
10.8
DE BELGISCHE OVERHEIDSFINANCIßN
595
xvii
Economie toegelicht
10.9
SAMENVATTING
600
10.10
SLEUTELBEGRIPPEN
603
10.11
BEKNOPTE BIBLIOGRAFIE
604
HOOFDSTUK 11.
DE INTERNATIONALE ECONOMISCHE ORDE
611
11.1
ONTSTAAN
613
11.2
11.2.1
11.2.2
HANDEL
Ontstaan van de Wereldhandelsorganisatie
Principes van de Wereldhandelsorganisatie
615
615
618
11.3
11.3.1
11.3.2
KAPITAALBEWEGINGEN EN WISSELKOERSEN
Wereldbank
De Bank voor Internationale Betalingen (Bank for International
Settlements)
11.3.3
Internationaal Muntfonds
11.3.3.1. Middelen
11.3.3.2 Reservepolitiek
622
622
11.4
ARBEID
630
11.5
MILIEU
632
11.6
11.6.1
11.6.2
REGIONALE ECONOMISCHE INTEGRATIE
Soorten
Realisaties
636
636
637
11.7
11.7.1
11.7.2
11.7.2.1
11.7.2.2
11.7.2.3
11.7.2.4
11.7.2.5
11.7.2.6
11.7.2.7
EUROPESE UNIE
Geschiedenis
Besluitvorming
De Europese Commissie
De Raad van Ministers
Het Europees Parlement
Het Hof van Justitie
De Europese Raad
De Europese Centrale Bank
De Europese Investeringsbank
639
639
641
642
642
644
645
645
646
646
xviii
624
624
626
627
Intersentia
Inhoud
11.7.3
11.7.4
11.7.5
11.7.6
11.7.7
11.7.8
11.7.9
11.7.10
11.7.11
11.7.12
Budget
Gemeenschappelijke markt
Gemeenschappelijk landbouwbeleid
Economische en sociale cohesie
Sociale dimensie
Technologische en wetenschappelijke samenwerking
Energie, klimaat en milieu
De Monetaire Unie
Externe relaties
De uitbreiding
647
650
654
655
657
661
662
665
670
673
11.8
SAMENVATTING
675
11.9
SLEUTELBEGRIPPEN
676
11.10
BEKNOPTE BIBLIOGRAFIE
677
Zaakregister
ntersentia
681
xix