ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΜΕΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Ιστορία της Κύπρου Αγγλοκρατία (1878 -1960) Το κίνημα της 21

ης

Οκτωβρίου 1931 (Τα Οκτωβριανά) (

Γ΄ Γυμνασίου – Γ΄ Λυκείου) Μια διδακτική προσέγγιση Γεωργία Κούμα ΕΜΕ Φιλολογικών Μαθημάτων 1

Διδακτικοί στόχοι ( Ενδεικτικός χρόνος: 2 περίοδοι)

Αιτίες Πρωταγωνιστές Το κίνημα της 21 ης Γεγονότα Σημαντικότητα 2

Αφόρμηση: Σκηνές από διαδηλώσεις της σύγχρονης εποχής.

Οι μαθητές αναφέρουν τις αιτίες και τους προβληματισμούς τους για τις σύγχρονες διαδηλώσεις.

3

Στιγμιότυπο από συλλαλητήριο στη Λευκωσία.

Παρατηρήσεις – σχόλια μαθητών: περιγραφή φωτογραφίας, χρόνος, τόπος, πιθανές αιτίες, σκέψεις, συναισθήματα.

4

Στιγμιότυπο από συλλαλητήριο – διαδήλωση:

Παρατηρήσεις - σχόλια μαθητών;

5

Άλωνα. Επιγραφές στον τοίχο, πλάι στον καφενέ.

Αιτίες της εξέγερσης

Δραστηριότητα: Οι μαθητές διερευνούν, σε ομάδες, πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές για να εντοπίσουν τις αιτίες και να τοποθετηθούν κριτικά επ΄ αυτών: (Αξιοποιούνται οι πηγές των σχολικών εγχειριδίων ή άλλες πηγές που θα προσκομίσει ο καθηγητής ή οι μαθητές)

• Πολιτική του Κυβερνήτη της Κύπρου Ρόναλτ Στορς (Ronald Storrs): δημιουργία κυβερνητικού κόμματος και καλλιέργεια κυπριακής συνείδησης • Οικονομική εξαθλίωση της αγροτικής και εργατικής τάξης • Απογοήτευση από την απόρριψη του αιτήματος για ένωση (υποβολή το 1929 στο Λονδίνο από την κυπριακή πρεσβεία).

7

Αφορμή για την εξέγερση

1. Επιβολή, με εκτελεστικό διάταγμα, αύξησης των τελωνειακών δασμών, αν και το Νομοθετικό Συμβούλιο τον είχε καταψηφίσει κατά πλειοψηφίαν (ένας

Τουρκοκύπριος Βουλευτής συνεργάστηκε με τους 9 Ελληνοκυπρίους Βουλευτές).

2. Δήλωση του Βρετανού Υπουργού Οικονομικών στο

Βρετανικό Κοινοβούλιο ότι τα πλεονάσματα από το φόρο υποτελείας των Κυπρίων χρησιμοποιήθηκαν για την αποπληρωμή των τόκων του οθωμανικού δανείου.

8

Γεγονότα

-

Παραίτηση του Μητροπολίτη Κιτίου Νικόδημου Μυλωνά από το Νομοθετικό Συμβούλιο (17 Οκτωβρίου).

- Ο Μητροπολίτης Κιτίου Νικόδημος Μυλωνάς με διάγγελμά του κήρυξε την Ένωση με την Ελλάδα και παρότρυνε τους Ελληνοκυπρίους σε ανυπακοή στους «άνομους νόμους του ξένου δυνάστη» (17 Οκτωβρίου). Πύρινη ομιλία στη Λάρνακα (18/10) - Η ΕΡΕΚ (Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση Κύπρου - 1929) με προκήρυξή της ενημερώνει το λαό για τις προγραμματικές της αρχές και το στόχο της (18 Οκτωβρίου).

- Παραίτηση και των άλλων 8 Ελληνοκυπρίων Βουλευτών του Νομοθετικού Συμβουλίου (20 Οκτωβρίου).

- Ογκώδης συγκέντρωση στη Λεμεσό (ΓΣΟ) . Ομιλητής ο Μητροπολίτης Νικόδημος Μυλωνάς. (20 Οκτωβρίου) 9

Γεγονότα

- Αυθόρμητη συγκέντρωση λαού στην Εμπορική Λέσχη Λευκωσίας, κοντά στη Φανερωμένη (21 Οκτωβρίου) - Φλογερή ομιλία του Πρωθιερέα Φανερωμένης Αρχιμανδρίτη Διονυσίου Κυκκώτη και άλλων εκπροσώπων της ΕΡΕΚ - Όρκος του λαού για αγώνα μέχρι τη δικαίωση - Πορεία προς το Κυβερνείο (σημερινό Προεδρικό Μέγαρο) - Άρνηση Κυβερνήτη να συναντήσει την αντιπροσωπεία - Ανατροπή – καύση αστυνομικών οχημάτων και πυρπόληση του ξύλινου Κυβερνείου.

Κατάσταση εκτός ελέγχου.

- Αναταραχές και στις άλλες πόλεις και σε πολλά χωριά (ογκώδη συλλαλητήρια και εκφώνηση φλογερών λόγων, επιθέσεις κατά αστυνομικών σταθμών).

Δραστηριότητα: Μαθητές μπορούν να παρουσιάσουν στην τάξη τα

γεγονότα, μελετώντας την αρθρογραφία των εφημερίδων της εποχής, φωτογραφικό υλικό ή/και σελίδες σχετικών βιβλίων ή εγκυκλοπαιδειών, ως μικρή εργασία έρευνα (project).

10

Απόσπασμα από το διάγγελμα του Μητροπολίτη Νικοδήμου Μυλωνά

Έλληνες αδελφοί, πενήντα και τρία χρόνια αγγλικής κατοχής έπεισαν όλους και διεπίστωσαν περιτράνως: • Ότι οι δούλοι λαοί δεν ελευθερούνται με τας ικεσίας και παρακλήσεις και τας εκκλήσεις προς τα αισθήματα των τυράννων • Ότι η μόνη σωτηρία μας από πάσης απόψεως είναι η εθνική απολύτρωσις και ότι οι ξένοι είναι εδώ διά να θεραπεύσουν τα γενικά και ειδικά συμφέροντά των με κατάντημα βέβαιον την ηθικήν και υλικήν μας εξαθλίωσιν. {…} Αντιτάξωμεν λοιπόν ανυπακοήν προς τας αδίκους και αυθαιρέτους θελήσεις του και καταβάλωμεν κάθε προσπάθειαν διά να λείψει από τον τόπο μας, προς εξαγνισμόν του το άγος και όνειδος του ανθρώπινου πολιτισμού που λέγεται Αγγλική κατοχή και Διοίκησις της Κύπρου. {…} Εμπρός όλοι, και μάλιστα οι νέοι, ας γίνουν η πρωτοπορία του αγώνος. Ας δείξουν ότι δεν είναι μόνον νέοι το σώμα, αλλά και την ψυχήν έχουν νεάζουσαν και ορμώσαν προς τας σκληράς επιδιώξεις και τους τραχείς αγώνας διά μίαν ελευθέραν Πατρίδα, διά μίαν ευτυχή αύριον, η οποία τους ανήκει περισσότερον ή εις ημάς. Εμπρός και ο Θεός που δεν έπλασε τους λαούς Του και τα πλάσματά Του να είναι δούλοι των άλλων, είναι μαζί μας.

11

Ερωτήσεις: 1. Ποιες θέσεις/απόψεις διατυπώνει στο διάγγελμά του ο Μητροπολίτης Νικόδημος Μυλωνάς σχετικά με την Αγγλική διοίκηση στην Κύπρο; 2. Ποια συγκεκριμένα μέτρα εισηγείται ο Μητροπολίτης για την επίτευξη της εθνικής αποκατάστασης των Ελλήνων της Κύπρου; 12

13

Πρωταγωνιστές

• • Εθναρχούσα Εκκλησία (Μητροπολίτης Νικόδημος Μυλωνάς, Αρχιμανδρίτης Διονύσιος Κυκκώτης κ.ά.) Ελληνοκύπριοι Βουλευτές

Δραστηριότητες:

1. Μαθητής/ές μπορούν να παρουσιάσουν στην τάξη τη βιογραφία του Νικόδημου Μυλωνά, και του Διονύσιου Κυκκώτη ως μικρή εργασία έρευνα (project).

2. Μαθητής/ές να παρουσιάσουν το πλήρες κείμενο του Διαγγέλματος και να το σχολιάσουν, λαμβάνοντας υπόψη το κλίμα της τότε εποχής.

14

Ο Μητροπολίτης Κιτίου Ο Μητροπολίτης Κυρηνείας Νικόδημος Μυλωνάς Μακάριος Β΄ 15

Ο Πρωθιερέας Διονύσιος Κυκκώτης

16

Αυτοκίνητο καταστραμμένο από το πλήθος έξω από το Κυβερνείο (Λευκωσία, 21 Οκτωβρίου 1931) 17

Τα ερείπια του καμένου Κυβερνείου (Λευκωσία, 21 Οκτωβρίου1931). 18

Συνέπειες της εξέγερσης

• • • • Δεκαπέντε νεκροί και εξήντα τραυματίες Πυρπόληση του Κυβερνείου και εκτεταμένες ζημιές σε κυβερνητικές εγκαταστάσεις (σχολιασμός διαφανειών17,18).

Επιβολή προστίμου, συλλήψεις, φυλακίσεις, εκτοπισμοί και απελάσεις (απελάθηκαν 10 ηγετικά στελέχη) Εγκαθίδρυση στυγνής δικτατορίας (Παλμεροκρατία, 1933 – 1939. Νέος Κυβερνήτης ο στρατιωτικός σερ Χέρμπερτ Ρίτσμοντ Πάλμερ) Δραστηριότητα: Μαθητές παρουσιάζουν τα μέτρα των

αποικιοκρατών επί Παλμεροκρατίας, ως μικρή εργασία έρευνα (project) και τοποθετούνται κριτικά επ΄ αυτών.

19

•

Συνέπειες της εξέγερσης

Ανακόπτεται η σχετικά ομαλή πολιτική ανέλιξη της Κύπρου και το κυπριακό πρόβλημα οπισθοδρομεί. Το Κομμουνιστικό Κόμμα Κύπρου (Κ.Κ.Κ.) υπέστη πολλές διώξεις και τέθηκε εκτός νόμου, αν και δεν είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στην εξέγερση. Το νεαρό εργατικό κίνημα δέχεται ισχυρά κτυπήματα.

• Ανακόπτεται ο εθναρχικός ρόλος της κυπριακής εκκλησίας.

• Στραγγαλίζονται οι ατομικές ελευθερίες των Ελληνοκυπρίων.

• Διαταράσσονται οι σχέσεις με το τουρκοκυπριακό σύνοικο στοιχείο (αποικιακό δόγμα: divide and rule).

20

Συνέπειες της εξέγερσης

• Οι Ελληνοκύπριοι αποκτούν πολύτιμες εμπειρίες από την αντιπαράθεσή τους με τους Άγγλους κατακτητές, τις οποίες θα αξιοποιήσουν κατά τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του 1955 - ΄59. Μεγαλύτερος ο πόθος τους για Ένωση.

• Το πρόβλημα της Κύπρου γίνεται για λίγο κέντρο της διεθνούς προσοχής.

• Ο ελληνισμός αφυπνίζεται και στρατεύεται υπέρ του κυπριακού αγώνα.

21

Ο μαθητής Ονούφριος Κληρίδης 17 ετών Ο πρώτος νεκρός του 1931 (περίβολος της εκκλησίας του Αγ. Σπυρίδωνα στη Λευκωσία) 22

Σατιρικό πρωτοσέλιδο σκίτσο της λεμεσιανής εφημερίδας Το Γέλιο. Ο Σερ Χέρμπερτ Ρίτσμοντ Πάλμερ έρχεται από τη Γάμβια για να κυβερνήσει τους Κυπρίους 23

24

Το φύλλο της λεμεσιανής εφημερίδας ΧΡΟΝΟΣ της 30 ης Οκτωβρίου 1931, με λογοκριμένη από τους Άγγλους την πρώτη σελίδα, λόγω αρθρογραφίας αναφορικά με τα γεγονότα της εξέγερσης.

25

Δραστηριότητες: 1. α) Να περιγράψετε το πρωτοσέλιδο σκίτσο της εφ. ΤΟ ΓΕΛΙΟ (διαφάνεια 23).

β) Να αναφέρετε από ποιο γεγονός εμπνέεται ο δημιουργός του.

γ) Να ερμηνεύσετε τις προθέσεις του σκιτσογράφου.

2. Αν ήσασταν Έλληνας της Κύπρου του 1931, ποιες σκέψεις και ποια συναισθήματα θα σας δημιουργούσε η θέαση του πρωτοσέλιδου της εφ. ΧΡΟΝΟΣ; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

26

Απόηχος των Οκτωβριανών στην Ελλάδα

Δραστηριότητα:

Μαθητές αναλαμβάνουν να παρουσιάσουν, ως μικρή εργασία – έρευνα (project), στην τάξη: - την αντίδραση του ελληνικού λαού στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες - την ίδρυση της Κεντρικής Επιτροπής Κυπριακού Αγώνα στην Αθήνα - τη θέση του πρωθυπουργού της Ελλάδας Ελευθέριου Βενιζέλου για τα γεγονότα της 21 ης Οκτωβρίου 1931.

Ακολουθεί συζήτηση.

27

Αξιολόγηση μαθητών

• • Αξιολογούνται: Οι μικρές εργασίες – έρευνες (projects) των μαθητών και ο τρόπος παρουσίασής τους στην τάξη.

Το ενδιαφέρον και η ενεργός εμπλοκή των μαθητών στο μάθημα.

Κατ΄ οίκον εργασία (μπορεί να γίνει επιλογή): 1. Η εξέγερση του λαού την 21

εθνικού αισθήματος».

η Οκτωβρίου 1931 χαρακτηρίστηκε ως «η ώριμος έκφρασις μιας από μακρού ογκουμένης

απογοητεύσεως και η εκδήλωσις ενός υπερεκχειλίσαντος

Να υποστηρίξετε την πιο πάνω θέση με επιχειρήματα. (130 – 150 λέξεις) 2. Να αναφέρετε και να σχολιάσετε τα μέτρα της αποικιοκρατικής κυβέρνησης στην Κύπρο κατά την εποχή της Παλμεροκρατίας. (130 – 150 λέξεις) 28

Αξιολόγηση μαθητών 3.

Αφού μελετήσετε τη μαρτυρία του Αντώνη Χ. Οικονόμου για τα γεγονότα του 1931 στη Λάρνακα, να περιγράψετε πώς εξελίχθηκε η εξέγερση στην πόλη αυτή, καθώς και τα συναισθήματα που πιστεύετε ότι θα νιώθατε αν ήσασταν ένας από τους συμμετέχοντες.

(Οι μαθητές θα βρουν την πιο πάνω μαρτυρία, γράφοντας σε μηχανή αναζήτησης τη φράση: Αντώνης Χ. Οικονόμου Γεγονότα του 1931 στη Λάρνακα.)

29

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

• • • • • • • • • Γεωργής, Γ. (1999). Η Αγγλοκρατία στην Κύπρο. Από τον αλυτρωτισμό

στον αντιαποικιακό αγώνα. Αθήνα.

Κατσώνης, Κ.(2002). Η Κύπρος στους δρόμους της Ιστορίας. Λευκωσία.

Κιτρομηλίδης, Π. (1978). «Κύπρος 1914 – 1941», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΕ, Αθήνα.

Κουδουνάρης, Α.(1991). Βιογραφικόν Λεξικόν Κυπρίων 1800 – 1920. Λευκωσία.

Κρανιδώτης, Ν. (1958). Η Κύπρος εις τον αγώνα της ελευθερίας. Αθήνα.

Παπαπολυβίου, Π. (2006). Ιστορία της Κύπρου στα χρόνια της Αγγλοκρατίας 1878 – 1960. Λευκωσία.

Στυλιανού, Π. (2002). Τα Οκτωβριανά. Η εξέγερση του 1931 στην Κύπρο. Λευκωσία.

Σπανός, Γ. (2008). Τα Οκτωβριανά του1931, 800 χρόνια αντιστάσεων 1191 – 2004, Οι Κύπριοι εθελοντές στους εθνικούς αγώνες. Οι Κύπριοι στην επανάσταση του 1821.

Χατζηδημητρίου, Κ. (1987). Ιστορία της Κύπρου, Λευκωσία.

30