Transcript Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego.

Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej
Portalu www.szkolnictwo.pl
Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie
w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie
i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania
w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.
Zróżnicowanie rzeźby Polski
Justyna Drop
Czynniki kształtujące powierzchnię Polski















Główne rysy ukształtowania Polski są efektem jej położenia na pograniczu głównych geologicznych
jednostek strukturalnych Europy do których należą:
prekambryjska platforma wschodnioeuropejska
paleozoiczna platforma Europy Środkowej i Zachodniej
łuk Karpat (obszar fałdowań alpejskich)
Oraz przez:
Czynniki wewnętrzne:
Ruchy górotwórcze
Ruchy tektoniczne
Procesy wulkaniczne
Czynniki zewnętrzne:
Denudacji
Akumulacji
Erozji
A także
Zmianami klimatu
Działalnością człowieka
Cechy rzeźby powierzchni ziemi w Polsce
 Nachylenie obszaru z południa na północ i ze wschodu ku zachodowi ( świadczą o tym główne
kierunki biegu rzek),
 Zdecydowana przewaga nizin (91% powierzchni kraju),
 Równoleżnikowa pasowość rzeźby, czyli występowanie na przemian pasów wypukłych i
wklęsłych,
 Rzeźba wysokogórska na południu kraju (3,1% powierzchni),
 Rozległy krajobraz staroglacjalny w środkowej Polsce i krajobraz młodoglacjalny na obszarze
ostatniego zlodowacenia.
Pasowość rzeźby i równoleżnikowy układ krain
Charakterystyczną cechą rzeźby Polski jest jej pasowość – równoleżnikowe pasy obniżeń i
wyniesień występują na przemian.
Biorąc pod uwagę ogólne rysy ukształtowania powierzchni Polski oraz równoleżnikowy
przebieg głównych krain geograficznych, wyróżniamy sześć pasów rzeźby terenu:
Od północy:
a) pas obniżeń – pobrzeża Bałtyku: Nizina Szczecińska, Pobrzeże Szczecińskie,
Pobrzeże Słowińskie, Pobrzeże Koszalińskie, Pobrzeże Gdańskie, Żuławy Wiślane i
Nizina Warmińska.
 b) pas wyniesień – pojezierza: Pojezierze Pomorskie, Pojezierze Wielkopolskie i
Pojezierze Mazurskie.
 c) pas obniżeń – niziny środkowopolskie: Nizina Wielkopolska, Nizina Śląska, Nizina
Mazowiecka, Nizina Podlaska, Polesie Lubelskie.
 d) pas wyniesień – wyżyny: Wyżyna Śląska, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska,
Niecka Nidziańska, Wyżyna Małopolska , Wyżyna Lubelska z Roztoczem.
 e) pas obniżeń – kotliny i zapadliska podkarpackie: Kotlina Sandomierska i Kotlina
Oświęcimska.
 f) pas wyniesień – góry: Sudety i przedgórze sudeckie, Karpaty i pogórze karpackie.
Pobrzeża
 Region Pobrzeży Południowobałtyckich to szeroki na kilka, kilkanaście kilometrów pas wzdłuż
południowych wybrzeży Bałtyku. Rozciąga się on od Zatoki Kilońskiej aż po Zalew Wiślany.
 W północnej części kraju rozciągają się Pobrzeża Południowobałtyckie.
• Należą do nich cztery makroregiony:
• Pobrzeże Szczecińskie,
•
Pobrzeże Koszalińskie,
• Pobrzeże Gdańskie i Żuławy Wiślane.
 Pobrzeża Wschodniobałtyckie
• Południowa część Niziny Staropruskiej
• Rzeźba Pobrzeży Południowobałtyckich została ukształtowana przez działanie lądolodu
skandynawskiego, rzek, morza i wiatrów. Są to niziny położone przeważnie poniżej 100 m n.p.m
z nielicznymi wzgórzami. W rzeźbie terenu przeważają równiny moreny dennej, równiny
bagienne, torfowiska czy wzgórza wydmowe
Pojezierza
•
•
•
•
•
•
•
Pojezierza Południowobałtyckie zajmują 77 tys.km2, tj.25 % powierzchni Polski. Jest to region
wyróżniający się występowaniem krajobrazów, będących efektem zlodowacenia
północnopolskiego. Dominuje tu pagórkowata rzeźba wysoczyzn morenowych, porozcinanych
dolinami licznych rzek. Na południowych krańcach regionu wyraźnie rysują się w rzeźbie
urozmaicone powierzchnie żwirowo-piaszczystych sandrów.
Cechą specyficzną regionu jest występowanie bogactwa jezior polodowcowych o różnej
genezie począwszy od długich jezior rynnowych poprzez jeziora wytopiskowe, do małych oczek
wodnych. Największe jeziora to: Jeziorak, Gopło, Koronowskie, Wdzydze, Charzykowskie.
Do Pojezierzy Południowobałtyckich zaliczamy:
Pojezierza Zachodniopomorskie, Pojezierza Wschodniopomorskie, Pojezierza
Południowopomorskie , Dolina Dolnej Wisły, Pojezierze Iławskie, Pojezierze ChełmińskoDobrzyńskie, Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka, Pojezierze Wielkopolsko-Kujawskie,
Pradolina Warciańsko-Odrzańska, Pojezierze Leszczyńskie, Wzniesienia Zielonogórskie
Pojezierza Wschodniobałtyckie sa przedłużeniem Pobrzeży Wschodniobałtyckich.
Na terenie Polski leży niemal całe Pojezierze Mazurskie i fragment Pojezierza Litewskiego.
Rysem charakterystycznym regionu jest rzeźba młodoglacjalna ukształtowana w wyniku
północnopolskiego najmłodszego zlodowacenia w Polsce. Rzeźba terenu jest pagórkowata,
liczne są pagóry morenowe rozdzielone szerokimi obniżeniami często wypełnionymi jeziorami.
Typowe formy rzeźby to ciągi moren, którym towarzyszą rozległe równiny sandrowe.
Kulminacje przekraczają 150-200 m n.p.m., a w kilku miejscach ponad 300 metrów (Szeska
Góra – 309 m, Tatarska Góra – 301 m).
Pojezierza
pomorskie
Niziny Środkowopolskie
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Niziny Środkowopolskie zajmują 89 tys. km2 co stanowi 28% powierzchni kraju. Jednostka ta
położona jest w środkowej Polsce.
Niziny Środkowopolskie dzielą się na 8 makroregionów:
Nizina Południowowielkopolska ,
Obniżenie Milicko-Głogowskie,
Wał Trzebnicki, Nizina Śląska,
Nizina Północnomazowiecka,
Nizina Środkowomazowiecka,
Wzniesienia Południowomazowieckie,
Nizina Południowopodlaska
Charakteryzują się rozległymi równinami i obszarami falistymi o małych różnicach wysokości
względnej. Jedynie na obszarach, gdzie występują wzgórza morenowe (np. Wał Trzebnicki)
różnice wysokości dochodzą do kilkudziesięciu metrów, a rzeźba terenu jest bardziej
urozmaicona.
W krajobrazie dominują bezjeziorne równiny erozyjno-denudacyjne zbudowane z glin
morenowych i piasków ze żwirowymi ostańcami moren i kemów porozdzielane dolinami rzek i
kotlinowymi obniżeniami.
Niziny Środkowopolskie
Wyżyny Polskie
Pas wyżynny rozciąga się na południe od pojezierzy w południowej i południowo-wschodniej
Polsce. Obejmuje wyżyny:
• Wyżyna Śląsko-Krakowska, do której zaliczają się: Wyżyna Śląska, Wyżyna Krakowsko –
Częstochowska, Wyżyna Woźnicko-Wieluńska
Rzeźba wyżyny została ukształtowana długotrwałą erozją wodną, co spowodowało powstanie
bogatych skalnych form krasowych.
• Wyżyna Małopolska, do której zaliczają się: Wyżyna Przedborska, Niecka Nidziańska, Wyżyna
Kielecka
Jest to region bardzo zróżnicowany pod względem budowy geologicznej i rzeźby terenu. Składa się
z wyniesień i obniżeń zbudowanych ze skał kredowych, jurajskich i trzeciorzędowych. W części
południowej znajdują się wapienie, na których zalega znacznej miąższości warstwa lessowa. Tutaj
też zachodzą zjawiska krasowe.
• Wyżyna Lubelsko –Lwowska, do której zaliczają się: Wyżyna Lubelska, Roztocze
Wyżyna jest pochylona ku północy i rozczłonkowana erozyjnie na łagodne garby. Ponadto cechą
charakterystyczną wyżyny jest występowanie płatów lessu.
Wyżyna Śląsko - Krakowska
Wyżyna Małopolska
Wyżyna Lubelsko Lwowska
Kotliny podkarpackie
Północne Podkarpacie (Kotliny
podkarpackie) - pas rzeźby w Polsce,
występujący pomiędzy Karpatami, a pasem
wyżyn. Dzieli się na cztery części:
Kotlinę Oświęcimską,
Bramę Krakowską,
Kotlinę Sandomierską,
Kotlinę Ostrawską
Są to tereny równinne, lecz czasem
występują niezbyt wysokie wzniesienia.
Region ten powstał w zapadlisku
tektonicznym podczas orogenezy alpejskiej.
Występują najcenniejsze bogactwa mineralne
tej krainy: ropa naftowa, sól kamienna,
siarka, gaz ziemny i gipsy.
W czwartorzędzie zapadlisko wypełnił
lądolód zlodowacenia południowopolskiego i
pozostawił tu piaski, gliny i iły. Na
obszarach pokrytych piaskami uformowały
się wydmy śródlądowe. Dominują tutaj
lekko pofalowane równiny znajdujące się na
wysokości od 150 do 200 m n.p.m. Najniżej
położone dno kotlin leży na wysokości 138
m n.p.m., a najwyższe wzniesienia dochodzą
do 280 m n.p.m.
Sudety i Przedgórze Sudeckie
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Ukształtowanie powierzchni regionu jest powiązane z trzeciorzędowymi ruchami
tektonicznymi, w wyniku, których powstały góry zrębowe o wysokościach od 700 do 1600 m.
Ten łańcuch górski występuje na obszarze południowo-zachodniej Polski i północnych Czech,
stosunkowo niewielki skrawek znajduje się w Niemczech;
Wyróżnia się tu 5 makroregionów:
Przedgórze Sudeckie (Masyw Ślęży, Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie, Wzgórza
Strzegomskie, Równinę Świdnicką , Kotlinę Dzierżoniowską, Obniżenie Otmuchowskie,
Przedgórze Paczkowskie )
Pogórze Zachodniosudeckie,
Sudety Zachodnie,( G. Izerskie, G. Kaczawskie, Karkonosze, Rudawy Janowickie, Kotlina
Jeleniogórska),
Sudety Środkowe ( G. Wałbrzyskie, G. Kamienne, G.Sowie, G. Bardzkie, G. Stołowe, G.
Orlickie, G. Bystrzyckie, Kotlina Kłodzka, Obniżenie Nowej Rudy, Obniżenie Ścinawki),
Sudety Wschodnie ( G. Złote, Masyw Śnieżnika, G. Opatowskie)
najwyższe Sudety Zachodnie - najwyższy szczyt Śnieżka* 1602 m n.p.m. w Karkonoszach,
Sudety Środkowe - najwyższy szczyt Orlica* 1084 m n.p.m. również w Górach Orlickich,
Sudety Wschodnie - najwyższy szczyt Śnieżnik* 1425 m n.p.m. w Masywie Śnieżnika.
Sudety mają bardzo urozmaiconą rzeźbę. W Karkonoszach spotykamy plejstoceńskie formy
polodowcowe oraz strome stoki i zrównane wierzchowiny, urozmaicone granitowymi skałkami.
W Górach Kamiennych i G. Wałbrzyskich występują formy powulkaniczne, a G. Stołowe
zbudowane są z piaskowców i margli i są jedynymi w Europie górami płytowymi,
Najstarsze z Sudetów są Góry Sowie, które powstały już w prekambrze; nastepnie w orogenezie
kaledońskiej powstały m.in. G. Bystrzyckie, G. Orlickie, Masyw Śnieżnika, G. Kaczawskie, a w
orogenezie hercyńskiej m.in: G. Wałbrzyskie i Karkonosze
Krajobrazy Sudetów
Śnieżka
G. Stołowe
G. Sowie
Karpaty
•
•
•
•
•
Karpaty łańcuch górski w środkowej Europie ciągnący się łukiem przez terytoria Czech, Polski,
Słowacji, Węgier, Ukrainy, Rumunii i Serbii. Najwyższy szczyt Gerlach ma wysokość 2655 m
n.p.m., natomiast w Polsce najwyższym szczytem są Rysy 2 499 m n.p.m
Polskie Karpaty dzielą się na
Karpaty Zachodnie (Pogórze Zachodniobeskidzkie, Beskidy Środkowe, Beskidy Zachodnie,
Pogórze Środkowobeskidzkie)
Region zbudowany jest z naprzemianległych łupków, piaskowców i zlepieńców zwanych fliszem
karpackim. Składa się z pasma Pogórzy mających postać licznych, zaokrąglonych, często
spłaszczonych garbów oddzielonych głębokimi dolinami rzek
Karpaty Wschodnie ( Beskidy Wschodnie) ( Bieszczady)
Centralne Karpaty Zachodnie ( Tatry, Obniżenie Orawsko-Podhalańskie)
Region składa się z łańcuchów górskich zbudowanych ze skał magmowych i metamorficznych
oraz zalegających na nich pokrywach ze skał osadowych z przewagą wapieni, a także
oddzielających je kotlin pokrytych fliszem podhalańskim (łupki ilaste wraz z piaskowcami i
mułowcami) i w niektórych miejscach osadami jeziornymi oraz akumulacji rzecznej. Rzeźba
Karpat została ukształtowana przez lodowce. Najlepiej to widać w najwyższych pasmach
górskich, takich jak Tatry, gdzie można zaobserwować doliny U-kształtne, spadające do nich
doliny zawieszone a także moreny boczne i jeziora polodowcowe. W wyniku erozji i wietrzenia
stoki najwyższych partii gór przyjęły formę ostrych i poszarpanych grani, stromych żlebów, a u
ich podnóża stożków piargowych.
Krajobrazy Karpat
Rysy
Kasprowy Wierch-Tatry
Zachodnie
Beskid Żywiecki
Babia Góra
Tarnica Bieszczady
Mapa hipsometryczna Polski
m n.p.m
2000
1500
1000
700
500
400
300
200
100
0
Krzywa hipsograficzna Polski
Powierzchnia lądowa ( z wodami
śródlądowymi) Polski wynosi
311,9 tyś km 2
Polska jest krajem nizinnym.
Niziny ( do 300m n.p.m., najczęściej jednak są
to wysokości między 50 a 150 metrów nad
poziomem morza) zajmują 91,3% powierzchni
Polski,
Wyżyny (oficjalnie powyżej 300m n.p.m., w
Polsce poziomice wyżyn zaczynają się już od
200 m n.p.m. do 400 m n.p.m. ); zajmują 5,6%
powierzchni Polski,
Góry powyżej 500 m n.p.m. zajmują zaledwie
3,1 % powierzchni Polski,
Depresje zajmują 0,2%
Średnia wysokość lądu wynosi 173 m n.p.m.,
dla porównania średnia wysokość Europy to
272 m n. p. m. największa jest średnia
wysokość Antarktydy 2040 m n.p.m.
Najwyżej położony punkt Rysy 2499 m n.p.m.,
Najniżej położony punkt: Raczki Elbląskie
-1,8 m p.p.m
m n.p.m
Rysy
2499
góry
2000
wyżyny
niziny
1500
1000
500
0
200 m
p.p.m
20
40
60
80
100 %