Transcript KAN VE İDRAR BİYOKİMYASI Yrd.Doç.Dr. Mustafa ALTINIŞIK ADÜ TIP FAKÜLTESİ Biyokimya AD Kan • plazma  %55-60 • Kapalı bir kanallar sistemi içinde dolaşan bir doku • şekilli elemanlar Eritrositler Lökositler Trombositler •

KAN VE İDRAR BİYOKİMYASI
Yrd.Doç.Dr. Mustafa ALTINIŞIK
ADÜ TIP FAKÜLTESİ
Biyokimya AD
Kan
• plazma  %55-60
• Kapalı bir
kanallar sistemi
içinde dolaşan
bir doku
• şekilli elemanlar
Eritrositler
Lökositler
Trombositler
• hematokrit
Kanın görevleri
•
•
•
•
•
•
•
besin maddelerini taşıma
solunum gazlarının alışverişi ve taşınması
metabolizmanın atık ürünlerini taşıma
enzim, hormon, vitaminleri taşıma
organizmayı savunma ve koruma
elektrolit, su, asit-baz dengesini düzenleme
vücudun ısısını düzenleme
Hemogram
(kan sayımı )
•
•
•
•
•
•
eritrosit sayısı (RBC)
hemoglobin (HGB, HB)
hematokrit (HCT)
ortalama eritrosit volümü (MCV)
ortalama eritrosit hemoglobini (MCH)
ortalama eritrosit hemoglobin
konsantrasyonu (MCHC)
• lökosit sayısı (WBC)
• trombosit sayısı (PLT)
Eritrosit sayısı (RBC)
erişkin erkekte 4,5-6,0x106 /mm3
erişkin kadında 4,0-5,5x106 /mm3
Eritrosit sayısı düşüklüğü
• Anemiler
• Lösemiler
Hemoglobin düzeyi (HGB, HB)
erişkin erkeklerde %14-18 g
erişkin kadınlarda %12-16 g
Anemi sınırı
erkekler için %13 g
kadınlar için %11 g
Hemoglobin konsantrasyonu
düşüklüğü
Anemiler
Hidremi
Hematokrit değeri (HCT)
erişkin erkeklerde %40-54
erişkin kadınlarda %37-47
RBC (milyon) x 9 = HCT
HGB x 3 = HCT
Hematokrit değeri yüksekliği
• Polisitemia rubra vera
• KOAH
Hematokrit değeri düşüklüğü
• anemiler
• gebelikteki gibi hemodilüsyon durumları
Ortalama eritrosit volümü
(MCV)
Hct x 10
MCV =  = … 3
RBC (mm3 te milyon)
erişkin erkeklerde 80-94 3 (80-94 fL)
erişkin kadınlarda 81-99 3 (81-99 fL)
[80-100 3 (80-100 fL)]
Ortalama eritrosit volümünün
arttığı durumlar
• megaloblastik anemi
• makrositik anemi
Ortalama eritrosit volümünün
azaldığı durumlar
• demir eksikliği anemisi
Eritrosit dağılım genişliği
(RDW)
• eritrositlerin büyüklüklerindeki farklılıkları
ifade eder
anizositoz
mikrositoz
makrositoz
poikilositoz
sferositoz
Lökosit sayısı (WBC)
• %50-70 nötrofil
• %20-40 lenfosit
5.000-10.000 /mm3
• %2-6 monosit
• %2-4 eozinofil
• %0-1 bazofil
lökosit sayısında artış
(lökositoz)
•
•
•
•
•
sistemik enfeksiyonlar
lokal enfeksiyonlar
miyokart enfarktüsü
vücut boşluklarına kanama
lösemiler
lökosit sayısında azalma
(lökopeni)
• tifo ve paratifo
• bruselloz
Trombosit sayısı (PLT)
Erişkinde 150.000-400.000 /mm3
Trombosit sayısının fazla olması
(trombositoz)
• özellikle femur boynu kırığı gibi kemik
kırıkları
• cerrahi girişimlerden sonra 7. ve 20. günler
arasında akut trombositoz
Trombosit sayısının az olması
(trombositopeni)
•
•
•
•
septisemi
tifo gibi enfeksiyonlar
X-ışını gibi fizik ajanlara maruz kalma
kan hastalıkları
Kan plazması ve serumu
Kan plazması, kanın sıvı kısmıdır.
Fibrinojen ve diğer bazı pıhtılaşma
faktörlerini içerir.
Pıhtılaşmış kanın santrifüj edilmesiyle elde
edilen sıvı üst faz serumdur. Fibrinojen ve
diğer bazı pıhtılaşma faktörlerini içermez.
Kan plazmasının %90’ını su ve %10’unu suda
çözünmüş katı maddeler oluşturur
Kan plazmasındaki çözünmüş
katı maddeler 1
• Proteinler: 7 g/dL (5,7-8,0 g/dL)
serum albümin, 3,5-5,5 g/dL
globülinler, 2,5-3,2 g/dL
Kan plazmasındaki çözünmüş
katı maddeler 2
• proteinden başka azotlu maddeler (NPN
bileşikleri):
üre
amino asitler
ürik asit
kreatinin
Kan plazmasındaki çözünmüş
katı maddeler 3
• Karbonhidratlar:
glukoz 8-10 saatlik açlıktan sonra enzimatik
yöntemlerle 60-100 mg/dL
Kan plazmasındaki çözünmüş
katı maddeler 4
• organik asitler:
asetoasetik asit
pirüvik asit
laktik asit
Kan plazmasındaki çözünmüş
katı maddeler 5
• lipidler:
trigliseridler
yağ asitleri
fosfolipidler
kolesterol ve kolesterol esterleri
Kan plazmasındaki çözünmüş
katı maddeler 6
inorganik bileşikler
Katyonlar 142-155
mEq/L
Anyonlar 142-155 mEq/L
Na+
klorür
bikarbonat.
K+
Plazma veya serum proteinleri
total protein düzeyi 5,7-8 g/dL
disproteinemiler
Hiperproteinemi
Hipoproteinemi
Serum proteinlerinin
fraksiyonları
selüloz asetat
elektroforezi
İdrar
nefronda
glomerüler
filtrasyon,
tubuler
sekresyon ve
tubuler geri
emilim olayları
sonucunda
oluşan ve idrar
yollarından
dışarı atılan
sıvı
İdrarın önemli fiziksel özellikleri
•
•
•
•
•
•
•
Renk
Görünüm veya transparan özelliği
Koku
Kıvam
Miktar (volüm)
Dansite
Reaksiyon veya pH
İdrarın rengi
örnek temiz ve renksiz bir cam kaba konduktan sonra gözle
incelenir
normalde amber sarısıdır
Fazla miktarda su alınması ve fazla miktarda idrar çıkarılması
durumunda açılır.
Az su alınması ve az miktarda idrar çıkarılmasında ise koyulaşır
Çay rengi idrar
hepatitlerde idrarda bilirubin bulunması durumunda
Yeşil idrar
idrar yolları antiseptiği olarak metilen mavisi kullanılmasında
İdrarın
görünümü
(transparan
özelliği)
normalde berraktır
bulanıklık, üratlar, fosfatlar ya da karbonatlar,
oksalatlar, lökosit gibi hücresel elemanlar ve
bakterilerden ileri gelebilir
İdrarın kokusu
kendine has özel bir koku
alınan ve idrarla atılan ilaçlardan etkilenebilir.
İdrarda kötü bir koku,
bir enfeksiyon varlığına işaret eder
İdrarda fare kokusu,
fenilketonüride saptanır
İdrar volümü
24 saatte erkeklerde kadınlardakinden fazla olmak üzere ortalama
olarak 1000-1800 mL
alınan su miktarı, böbrek dışı yollardan su kaybı ve diyet, günlük
idrar miktarını etkiler
anüri
24 saatlik idrar miktarının devamlı olarak 50 mL’den az olması veya
hiç idrar çıkaramama
oligüri
24 saatlik idrar miktarının devamlı olarak 400 mL’den az olması
poliüri
24 saatlik idrar miktarının devamlı olarak 2500 mL’den fazla olması
İdrarın dansitesi
normalde 1015-1025 arasında değişir.
Alınan su miktarına bağlı olarak 1002’ye kadar düşebilir veya 1040’a kadar
yükselebilir
hipostenüri
İdrar dansitesinin devamlı olarak 1007’den düşük olması
izostenüri
İdrar dansitesinin devamlı olarak 1010 civarında olması
hiperstenüri
İdrar dansitesinin devamlı olarak 1030’dan yüksek olması
İdrar pH’ı
normalde 6,2 civarındadır
4,8’e kadar inebilir veya 8,2’ye kadar çıkabilir
İdrar reaksiyonu, turnusol kağıdı ile
incelenebilir
İdrar sedimenti
1500-2000 devir/dakikalık santrifüjde
3-5 dakika santrifüj
önce mikroskopun küçük objektifi
(10X) ile
şekilli elemanların bol olduğu yerler
büyük objektif (40X) ile
eritrositler, lökositler, epitel hücreleri,
silendirler, kristaller, bakteri, mantar
ve parazit hücreleri araştırılır ve
incelenir
İdrar sedimentinde eritrositler
iyi korunmuşlarsa
açık yeşilimtrak
renkte ve yuvarlak
görülürler
Mikrovida hafifçe
oynatıldığında
eritrositlerde iç içe
iki halka saptanabilir
Hematüri…
İdrar sedimentinde lökositler
eritrositlere göre
daha büyük ve
granüllüdürler
Lökosit
kümelerine dikkat
etmelidir
Piyüri…
İdrar sedimentinde epitel
hücreleri
A) Üst tabaka vajina epitelleri
B) Orta tabaka epitelleri
C) Derin tabaka epitelleri
D) Üretra epitelleri
E) Dökülmüş ölü epiteller
F) Prostat epiteli
G) Ejekülatör yollardan epiteller
H) Seminal veziküllerden epiteller
İ) Orta tabakadan mesane epiteli
J) Derin tabakadan mesane epiteli
K) Üst tabakadan mesane epiteli
L) Pelvis renalis epitelleri
M) Düz toplayıcı tüplerden epiteller
N) Kıvrık tüplerden epiteller
İdrar sedimentinde silendirler
Hiyalin silendirler
Granüler silendirler
Epiteliyal silendirler
Lökosit silendirleri
Eritrosit silendirleri
Mum silendirler
Dev silendirler
Yağ silendirleri
İdrar sedimentinde
görülen silendirlerin
türü ve miktarı böbrek
hastalığının türünü
belirlemede
yardımcıdır.
Silendirüri ile birlikte
olan massif proteinüri
nefrotik sendromu,
silendirüri şiddetli ise
glomerülonefriti
düşündürür
İdrar sedimentinde kristaller
• Asit idrarda görülebilen kristaller
• Hafif asit, nötral veya hafif alkalik idrarda
görülebilen kristaller
• Nötral veya alkalik idrarda görülebilen
kristaller
• Alkalik idrarda görülebilen kristaller
Asit idrarda görülebilen kristaller
Amorf ürat
Ürik asit kristalleri
Hafif asit, nötral veya hafif
alkalik idrarda görülebilen
kristaller
Kalsiyum oksalat kristalleri
Tersiyer kalsiyum fosfat
kristalleri
Nötral veya alkalik idrarda
görülebilen kristaller
Magnezyum fosfat kristalleri
Kalsiyum karbonat kristalleri
Alkalik idrarda görülebilen
kristaller
Amorf fosfat
Tripel fosfat (amonyum magnezyum fosfat)
İdrar sedimentinde bakteri,
mantar ve parazit hücreleri
İdrar yolları taşları
• Fosfat taşları,
açık renkli toprak gibidirler. Elle kolayca ezilirler.
• Oksalat taşları,
pürtüklü yüzeyli, esmer renklidirler. Çok serttirler.
• Ürat taşları,
düzgün yüzeyli, esmer renkli, küçük taşlardır. Serttirler.
• Miks taşlar,
fosfat-oksalat veya oksalat-ürat karışımı taşlardır
İdrarın normal bileşimi
• %96 oranında su
• geri kalanı suda çözünmüş olarak bulunan
inorganik katyon ve anyonlar ile organik
maddeler
Normal idrarda bulunan
inorganik katyon ve anyonlar
Normal idrarda bulunan organik
maddeler
• azotlu organik maddeler
• azotsuz organik maddeler
Normal idrarda bulunan azotlu
organik maddeler
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Üre
Kreatinin
ürik asit
Kreatin
hippürik asit
İndikan
Ürobilinojen
Ürobilin
amino asitler
Enzimler
Pürinler
azotlu hormon ve vitaminler
hidroksiprolin
Normal idrarda bulunan azotsuz
organik maddeler
•
•
•
•
•
•
•
•
Glukuronik asit
oksalik asit
sitrik asit
laktik asit
Fenoller
Krezoller
Vitaminler
steroidler ve diğer hormonlar
İdrarda patolojik durumlar
• idrarda normal olarak çıkan maddelerin
miktarlarında artma veya azalma
• Organizmanın sağlıklı koşullarında idrarda
çıkmadığı kabul edilen, ancak bazı patolojik
durumlarda idrarda bulunan maddeler
azotlu maddeler
azotsuz maddeler
bileşimi kesin olarak belirlenmemiş ancak
reaksiyonları belirlenmiş olan maddeler
Sodyum, potasyum, kalsiyum gibi normalde
idrarda bulunan bazı azotsuz inorganik
maddeler bazı patolojik durumlarda idrarda
artabilirler, bazı patolojik durumlarda ise
idrarda azalabilirler.
Kanda üre gibi azotlu organik maddelerin fazla
miktarda artışı azotemi olarak tanımlanır.
Prerenal, renal, postrenal nedenlere bağlı
olabilir.
Azotemide kanda artan maddelerin idrarda da
artışı olur
İdrarda patolojik durumlarda
bulunan azotlu maddeler
• inorganik maddeler
nitritler
• organik maddeler
protein
amino asitler
bilirubin
hemoglobin
porfirinler
İdrarda patolojik durumlarda
bulunan azotsuz maddeler
•
•
•
•
•
Glukoz
Laktoz
Pentoz
safra asitleri
keton cisimleri