- Prishtinë Niveli i studimeve: Bachelor Lënda: Etika në Kontabilitet dhe Auditim Prof.dr.Muhamet Aliu.
Download ReportTranscript - Prishtinë Niveli i studimeve: Bachelor Lënda: Etika në Kontabilitet dhe Auditim Prof.dr.Muhamet Aliu.
- Prishtinë Niveli i studimeve: Bachelor Lënda: Etika në Kontabilitet dhe Auditim Prof.dr.Muhamet Aliu Kapitulli 1 Përgjegjësitë profesionale dhe shoqërore të kontabilistëve dhe auditorëve Prof.dr.M.Aliu Përmbajtja: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Përgjegjësitë profesionale dhe ligjore Pse duhet të brengosemi për etikën Sjellja etike Përfitimet nga sjellja etike Etika e dobët dhe pasojat Ndikimi i etikës në shoqëri Ndikimi i etikës në individ Vendimet etike Negocimi si veprim etik Prof.dr.M.Aliu Përgjegjësitë profesionale dhe shoqërore • Biznesi dhe profesionistët (kontabilistët, auditorët) në kuadër të biznesit (organizatës) nuk veprojnë të izoluar nga mjedisi. – Mjedisi i jashtëm (largët) – Mjedisi industrial (konkurues) – Mjedisi i afërt • Kontabilistët dhe auditorët veprojnë në kaudër të kufijve të shoqërisë. Që karakterizohen me: – Përparësi dhe – Kufizime • Profesionistët (Kontabilistët dhe auditorët) kanë përgjegjësi – – – – – Ekonomike Ligjore Mjedisore Filantropi “Etike” Prof.dr.M.Aliu Pse duhet të brengosemi për etikën? • • A është etika “vetëm një trend”? Pse është apo pse nuk është? • A mund të mendoni për diçka, e cila është e ligjshme por jo etike? • A mund të mendoni për diçka, e cila është Etike por jo ligjore?! • Industria Tobacco lobon ju bënë presion grupeve të caktuara • Mirë ? • Shërbimet profesionale të kontabilitetit dhe auditimit promovojnë rritje të fitimeve dhe cilësi të shërbimeve,…! – Duhanpirësve dhe të tjerëve – Pirja e duhanit është e dëmshme! Duhani vret! Keq? – Ligjore? – Etike • Apo a duhet thjesht të ndalohen të gjithë duhanxhit? • Apo a duhet thjeshtë të ndalohen të gjitha promovimet? Prof.dr.M.Aliu Po kjo (nuk) zbatohet tek ne apo jo? • Pse ne duhet të lexojmë për etikën profesionale? • Ne të gjithë jemi të mirë, të mençur, të denjë… – Nuk ndikon tek ne, apo jo? • Gabim është përgjithësimi “të gjith të mirë – të këqinj”! – Jashtë këtyre mureve të fakultetit, ekzistojnë mashtrues, gangsterë, kontabilist, auditor, korruptues, politikan, rregullues të vulave, njerëz të sigurimeve dhe disa miq të këqij në përgjithësi! – Ne kemi nevojë për mbrojtje para se të bëhet shumë vonë! • A mundet dikush të jap një shembull të ndonjë situate etike në punën kontabile dhe audituese me të cilën ne mund të ndeshemi? Prof.dr.M.Aliu Sjellja etike – Definicioni.. “Sjellja e cila përbëhet nga principet, normat dhe standardet e praktikës në kontabilitet dhe auditim, të cilat janë të pranueshme nga shoqëria” "Kjo "roja publike“ kërkon që kontabilisti gjatë funksionit të ruajë pavarësinë e plotë nga klienti në të gjitha kohërat, kërkon besnikëri dhe besim të plotë ndaj publikut.“ Warren Burger Shefi i Drejtësisë (1984) • A mundet dikush të jap një definicion më të mirë apo më pak të mërzitshëm se ky? Prof.dr.M.Aliu Fushat të cilat ndikohen nga sjellja etike • Vërtetësia e të dhënave (informacionit) kontabël të pasqyrave dhe raporteve financiare • Dhënia e sigurisë përdoruesve të raporteve financiare • Reklamim • Siguria e Produktit • Përgjegjësitë e njerëzve përgjegjës • Reputacioni i Korporatës (apo tregtarëve të vetëm) • Siguria dhe Shëndeti i Stafit • Mjedisi Prof.dr.M.Aliu Motivi për të qenë Etik • Teoria klasike e ekonomisë thotë: qenjet njerëzore janë të motivuara parimisht nga intereset personale. • Njeriu merr vendime bazuar në principet e kostove \ benefiteve (përfitimeve) – Në atë punë çfarë ka brenda saj për Mua…) • Jeta mund të jetohet në shumë mënyra, por ekzistojnë edhe mënyra të cilat pamundësojnë jetën! • Pyetje për studentë: – A pajtoheni me dy vlerësimet e para? – A mund të jenë të motivuar nga arsyet tjera? Prof.dr.M.Aliu Gjithsesi se kemi edhe motive tjera…. • Ekzistojnë raste (fakte) të cilat vërtetojnë se njerëzit veprojnë edhe për arsye altruiste dhe morale! – Kthimi prapa i kuletave me para të humbura – Ndihma e dhënë të tjerëve në raste pikëllimi – Dhurimi i gjakut \ organeve \, etj – Përmirësimi (korrigjimi) i pasqyrave financiare. – Raportimi i drejtë për gabimet dhe lëshimet eventuale të ndodhura më herët. • Pra, mund të veprojmë sipas dy arsyeve! Prof.dr.M.Aliu Motivimi i Organizatës Bizneset edhe pse kanë për qëllim fitimin, ato njëkohësisht janë të motivuara nga intresi personal dhe altruist. • Interes Personal – – – – Ikja nga procedurat ligjore Ankimi ndaj legjislacionit qeveritarë Mohimi i detyrimeve kriminale Largimi i reputacionit të keq me konsumatorë • Interesi Altruistik – – – – – Me kontribuar në komunitet Donacione vullnetare Skemat për përmirësimin e mjedisit Kontribut ndaj përdoruesve me informacione të sakta. Ndërgjegja për vendimin e tjetrit – çfarë do të jetë ai? Prof.dr.M.Aliu Përfitimet nga sjellja Etike • Të jashtme – Ndërton reputacion tek konsumatorët – Krijon besim brenda komunitetit biznesor – Zvogëlon Kostot e biznesit • Të brendshme – Ngritë Moralin e kolegëve – Rritë besimin e punëtorëve. Punëtorët përcjellin (observojnë) të gjitha sjelljet e kontabilistëve dhe auditorëve – Ata nuk do t’ju besojnë mbikëqyrësve të tyre edhe në qoftë se shohin një sjellje shumë të vogël jo etike!!! • A mund të mendoni për përfitime tjera? Prof.dr.M.Aliu Etika e dobët.. Ndikimi në organizatë dhe shoqëri • Rezultati i sjelljes joetike apo mashtruese në organizatë mund të jetë shkatërrues apo shokues! – Enron (Houston, Texas) 2002 (Enron Corporation, ishte një ndër shtatë shoqëritë shumëkombëshe, e cila merej me tregëtimin e energjisë me seli në Hjuston, Teksas, SHBA). – Ngjarjet u bënë rrëmujë brenda 5 ditëve – Kompania e $105bn u bë e pavlefshme – Tregtia u suspendua nga tregu i kapitalit – Më shumë se 20.000 punëtorë humbën vendet e punës (në mbarë botën..) – Pensionet e punëtorëve të pavlefshme – Kush janë shkatërruesit kryesorë? Kontabiliteti dhe Auditorët – Drejtorët u burgosën *marrë nga “The Smartest Guys in the Room” (Më të mençurit në dhomë) nga Bethany McLean dhe Peter Elkind Prof.dr.M.Aliu Ndikimet në Organizatë • Shembulli 2 • Worldcom – Drejtorët me vetëdije kanë rritur shpenzimet në pasqyrën e të ardhurave – Rezultate jo të sakta (e shkruar ajo që nuk është e vërtetë) – Ekstra para u janë paguar menaxherëve të lartë (senior) – Parregullsitë janë mbuluar nga auditorët – Prapë drejtorët dhe auditorët burgosën – Dënime të rënda nga SEC për Worldcom • Rezultati – Ndryshime të mëdha në ligjet për korporata në Shtetet e Bashkuara të Amerikës (U shtua ligji Sarbannes Oxley nga Senati I Shteteve te Bashkuara)! – Shtrëngime apo kufizime të rëndësishme sa i përket rregullave për qeverisje të firmave kontabiliste dhe audituese dhe klientëve të tyre Prof.dr.M.Aliu Ndikimi në shoqërinë më të gjerë • Ekonomia e tregut të lirë ndërtohet mbi besimin! – Tregu ngritet nga besimi dhe perceptimi i pjesëmarësve. – Për këtë arsye humbja e besimit të investitorit shpie deri te zvogëlimi i investimit dhe konsumit. – Organizatat nuk kanë dëshirë që tregu i tyre të vuaj disa dëme në kredibilitet dhe besueshmëri (pse do të investosh në një mall apo aksion kur e dinë që parat tua do të vjedhen?) • Njerëzit humbin punën dhe bukën e gojës • Pensionet bëhen të pavlefshëm • Vështirësitë financiare shkaktojnë problemet shoqërore Prof.dr.M.Aliu Ndikimet në individ? • Humbja e karrierës në qoftë se merreni me çështje joetike! • Humbja e Statusit (pozitës) – Në shoqëri – Në familje – Në vendin e punës • Humbja e lirisë – Ruajtja • Humbja e pavarësisë ekonomike – Papunësi, mungesë të të hyrave, pa perspektivë… Prof.dr.M.Aliu Disa lajme të mira.. • Situatat etike në punën profesionale mund të jenë të parashikueshme • Në një fazë të karrierës suaj mund të gjendeni para një situate ku pronari-kontraktuesi ju ofron para apo ndonjë stimulim tjetër (pushim të cilin gjithmonë e keni ëndërruar…uhh…) për të blerë produktin e tij... – Kjo meqë ra fjala quhet ryshfet (mitë)!!! – Mos të përzihet me “pagesat ndihmëse” • Do të jeni më të përgatitur të merreni vesh me ta kur parashikoni më herët çfarë do të ndodhë nga kjo. Prof.dr.M.Aliu Një mendim…Diskriminimi.. • A është diskriminimi problem etik? • A mund të jetë delikat… – – – – Në fazën e punësimit Gjatë vendimeve të promovimit Gjatë pushimeve nga puna Depërtimi në zemër të konceptit human për drejtësi, mund të ndikojë direkt më moralin e punëtorit!! • A mendoni që ndikon vetëm tek qenjet njerëzore të diskriminuara? Prof.dr.M.Aliu Termi tjetër.. ”Konflikt Interesash”… • Ryshfetet e hapura.. – Gjëra të mira apo të këqija? Diskutoni…. – Në çfarë bazash duhet të vendosni të bleni diçka për kompaninë tuaj? • Prokurime transparente • Konkurencë e lirë dhe mundësi të barabarta – Çfarë mund të shkojë gabim nëse blen një produkt inferior për arsye të gabueshme? • Nëse punësoni një mik tuajin përkundër kandidatëve më të shquar…a fiton apo humb kompania juaj? Prof.dr.M.Aliu Si veprojmë me “Vendimet etike…” • Rreziku se mund të bëhemi shumë filozofik … • Mund të përqendroheni në rezultate… – Çfarë mund të ndodhë nëse bëhemi “shumë filozofik”.. – Cili është neto bilanci i rezultateve të mira mbi të këqijat. • Ose, mund të përqendroheni në “Detyra dhe Principe” – Cila është tani detyra ime kur e di se çka është etike? • A ka përshkrim të saktë ajo detyrë? – A duhet të mbështetet në parimet e drejtësisë / ndershmërisë, etj? – Patjetër, sepse duke ditur se cila detyrë është primare ndonjëherë mund të jetë mashtruese, sepse rrtehanat mund të ndryshojnë! Prof.dr.M.Aliu 8 hapat për të qenë etik në marrjen e vendimeve! • Mos merrni vendime kur jeni të pasigurt dhe jo rehat me kërkesën.. 1. 2. 3. 4. Grumbulloni faktet Definoni çështjet etike Identifikoni grupet e ndikuara Identifikoni rezultatet – – – 5. 6. 7. 8. Rezultatet afatgjata përballë atyre afatshkurtra Rezultatet simbolike Rezultatet e fshehta Identifikoni obligimet Merrni parasysh karakterin dhe ndershmërinë tuaj Mendoni në mënyrë kreative për veprimet potenciale Kontrolloni ndjenjat e brendshme Prof.dr.M.Aliu Goditja vërshëllyese… • Si mjet të fundit, njeriu etik (mashkull apo femër) vendos kur është mjaftë është mjaftë… koha për të komunikuar me media apo këdo që dëgjon! • Është qëndrim i guximshëm. Është vendim etik ....por,.. – Cilat janë rezultatet e goditjes vërshëllyese? – Kur të goditni? Filloni betejat…(konfliktin-luftën) – Kujt ti tregoni? Mbikëqyrësve, menaxherëve, shokëve, familjes, shtypit, Kombeve të Bashkuara.. Dhe cilat janë përfitimet (benefitet) potenciale? T`i diskutojmë bashkërisht! Prof.dr.M.Aliu 5 aspekte të sjelljeve etike Ndershmëria: Trajtoi të tjerët ashtu si ki qef të tjerët me të trajtua ty. Serioziteti: Konsumatori duhet të llogarit që ju dhe produkti apo shërbimi juaj do të jetë në rregull Mirësjellja: Bëhu i sjellshëm, miqësor dhe i dashur Respekti: Konsideroj njerëzit tjerë si të vlefshëm dhe të rëndësishëm Komunikimi: Trego respekt për të tjerët dhe vetveten duke përdorur gjuhën e duhur Prof.dr.M.Aliu Module 12 Negocimi është për kompromis Mbaj në mend! – Negocimi është për kompromis, jo për “fitore” – Kompromisi është ofrimi i disa gjërave për të marrur diçka që dëshiron – Personi tjetër me të cilin negocioni nuk është armiku juaj – Negociatat më të mira janë ato “fitues/fitues” marrëveshje Mund t`i hupësh të gjitha duke mos dhuruar pak! Prof.dr.M.Aliu Rregullat për negocim • Vendos qëllimet dhe organizo mendimet • Vendos se ku e keni kufirin dhe mos e tejkaloni • Vendose vetveten në pozitë të tyre dhe vendos se cila është mënyra më e mirë për të negociuar • Mos bisedoni për shuma të parave deri në kohën kur është e obligueshme Prof.dr.M.Aliu Rregullat për t`u mbajtur në mend gjatë negociatave • Lejoni personin tjetër që ta thotë çmimin i pari • Qetësia është një mjet i rëndësishëm • Mendo para se t`i përgjigjesh pyetjes. • Bëhu i gatshëm për kompromis • Tento me marr vendim. Thënia “JO” është më e mirë në kohë afatgjate se sa thënia “NDOSHTA” Prof.dr.M.Aliu Ju faleminderit për vëmendje Prof.dr.M.Aliu 27