Van rijkdom van de ouderdom naar bestaansonzekerheid

Transcript Van rijkdom van de ouderdom naar bestaansonzekerheid

Internationale dag van en met de ouderen Een maatschappij voor alle leeftijden Colloquium georganiseerd door de FOD Sociale Zekerheid Brussel, RSZ Auditorium, 1 oktober 2007

Van rijkdom van de ouderdom* naar bestaansonzekerheid**

Over uitgaven en koopkracht van de ouderen in het algemeen en hulpbehoevende ouderen in het bijzonder.

Prof. dr. Jozef Pacolet Hoger instituut voor de arbeid, Katholieke Universiteit Leuven

*Onderzoek in opdracht van ACV – Mecenaatkrediet NBB m.m.v. Griet Cattaert en Alex Van Steenbergen **Onderzoek in opdracht van de CM Zorgkas Vlaanderen m.m.v. Nele Spruytte en Sigrid Merckx Prof. dr. Jozef Pacolet Hoger Instituut voor de Arbeid, Katholieke Universiteit Leuven Van rijkdom van de ouderdom naar bestaansonzekerheid Brussel, Colloquium FOD Sociale Zekerheid, 1 oktober 2007

Deel I: Rijkdom van de ouderdom 1.

Geen misverstanden: de belangrijkste rijkdom is gestegen levensverwachting 2.

3. Inkomenssituatie en bestedingsprofiel Spaarprofiel Deel II: Bestaansonzekerheid voor chronisch zieken 4.

Extra uitgaven voor medische en niet medische kosten voor afhankelijke ouderen 5.

Confrontatie met hun beschikbaar inkomen: bestaansonzekerheid 6.

7. Remedies van de sociale bescherming Referenties

Prof. dr. Jozef Pacolet Hoger Instituut voor de Arbeid, Katholieke Universiteit Leuven Van rijkdom van de ouderdom naar bestaansonzekerheid Brussel, Colloquium FOD Sociale Zekerheid, 1 oktober 2007

1. Geen misverstand: de grootste sociaal-economische vooruitgang is dat wij langer leven en langer gezond leven

Levensverwachting voor mannen en vrouwen op de leeftijd van 0 jaar en 65 jaar, in België in 2001

Levensverwachting in jaren DFLE MDLE SDLE 0 jaar Vrouwen 66,14 7,81 81,67 7,72 Mannen 62,82 6,62 5,98 75,42 65 jaar Vrouwen 20,23 11,16 3,74 5,33 Mannen 9,67 3,01 3,55 0 16,23 20 40 Prof. dr. Jozef Pacolet Hoger Instituut voor de Arbeid, Katholieke Universiteit Leuven 60 80 Van rijkdom van de ouderdom naar bestaansonzekerheid Brussel, Colloquium FOD Sociale Zekerheid, 1 oktober 2007 100

Levensverwachting voor mannen en vrouwen op de leeftijd van 65 jaar, in België, evolutie 1997 - 2004 1997 Vrouwen Mannen 2004 Vrouwen Mannen DFLE MDLE SDLE 7,78 7,24 8,14 8,61 5,71 7,1 6,13 4,77 2,58 3,41 4,93 6,39 2001 Vrouwen 11,16 3,74 5,33 Mannen 9,67 3,01 3,55 0 Prof. dr. Jozef Pacolet 5 10 15 20

Bron: Cijfers 2001: Van Oyen, 2006, op basis van Volkstelling 2004; Cijfers 1997 en 2004: Van Oyen, 2007, op basis van Gezondheidsenquête

Hoger Instituut voor de Arbeid, Katholieke Universiteit Leuven Van rijkdom van de ouderdom naar bestaansonzekerheid Brussel, Colloquium FOD Sociale Zekerheid, 1 oktober 2007 25

Evolutie van de lichamelijke invaliditeitsgraad onder 65-plussers in de periode 1966-2001 (in %)

60 50 40 30 20 10 100 % Lichamelijke invaliditeitsgraad Valide 90 Semi-valide 83 80 75 76 70 Invalide 16 9 16 8 13 4 0 1966 1974 1985 84 11 2001 5 Prof. dr. Jozef Pacolet Hoger Instituut voor de Arbeid, Katholieke Universiteit Leuven Van rijkdom van de ouderdom naar bestaansonzekerheid Brussel, Colloquium FOD Sociale Zekerheid, 1 oktober 2007

2. Inkomenssituatie en bestedingsprofiel van de ouderen

Evolutie van de totale consumptieuitgaven in prijzen van 2004, België, 1978-2004, in euro per jaar

40000 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 1978 1987 1997 2001 2004 <35 35-54 55-64 65-74 >75 Totaal

Evolutie van de totale consumptieuitgaven per capita in prijzen van 2004, België, 1978-2004, in euro per jaar

18000 16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 1978 1987 1997 2001 2004 <35 35-54 55-64 65-74 >75 Totaal

Evolutie van de totale consumptieuitgaven per gezin in prijzen van 2004, België, 1988-2004, index 1988=100

180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 -35 jaar 35-54 jaar 55-64 jaar 65-74 jaar +75 jaar Totaal 1987-1988 1997-1998 2001 2004

Evolutie van de totale consumptieuitgaven per capita in prijzen van 2004, België, 1988-2004, index 1988=100

180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 -35 jaar 35-54 jaar 55-64 jaar 65-74 jaar +75 jaar Totaal 1987-1988 1997-1998 2001 2004

Vergelijking naar leeftijd van de totale consumptieuitgaven per gezin, België, 1988-2004, index -35 jaar = 100

140,00 120,00 100,00 80,00 60,00 40,00 20,00 0,00 -35 jaar 35-54 jaar 55-64 jaar 65-74 jaar +75 jaar 1987-1988 1997-1998 2001 2004

Vergelijking naar leeftijd van de totale consumptieuitgaven per capita, België, 1988-2004, index -35 jaar = 100

140,00 120,00 100,00 80,00 60,00 40,00 20,00 0,00 1987-1988 1997-1998 2001 2004 -35 jaar 35-54 jaar 55-64 jaar 65-74 jaar +75 jaar

Relatieve consumptieuitgaven per huishouden per uitgavencategorie, België, 1987-1988

100% 80% 60% 40% 20% 0% <35 35-54 55-64 65-74 >75 Totaal Andere Cultuur en ontspanning Vervoer en communicatie Gezondheid Meubelen Huur en wonen Kleding en schoeisel Voeding, dranken en tabak

Relatieve consumptieuitgaven per huishouden per uitgavencategorie, België, 2004

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Andere Cultuur en ontspanning Vervoer en communicatie Gezondheid Meubelen Huur en wonen Kleding en schoeisel Voeding, dranken en tabak <35 35-54 55-64 65-74 >75 Totaal

Betekenis van woningbezit voor consumptieniveau

50000 45000 40000 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 Eigenaar -55 Huurder -55 Eigenaar 55+ Huurder 55+ Toegerekende huur Overig inkomen Uitgaven huur Uitgaven wonen Overige consumptie

Statuut in verband met de woning, naar leeftijdsgroep referentiepersoon, België, 2001, aantallen en in % van totaal

Aantal huishoudens Eigenaar (zonder afbetaling lening) Eigenaar (met afbetaling lening) Huurder Huurder sociale woning Huurder verminderde prijs toegestaan door werkgever Gratis gehuisvest door werkgever Gratis gehuisvest door ander huishouden of instelling 0,4 1,5 België 4 268 506 37,4 34,4 21,0 5,0 0,2 +55 jarigen 1 771 378 68,5 8,0 15,2 6,2 0,1 55-64 jaar 65-74 jaar +75 jaar 663 836 60,5 18,5 13,7 5,3 0,2 712 582 73,6 2,4 15,7 6,6 394 960 72,5 0,4 17,1 7,1 0,2 1,8 0,3 1,5 0,1 1,6 2,8 Prof. dr. Jozef Pacolet Hoger Instituut voor de Arbeid, Katholieke Universiteit Leuven Van rijkdom van de ouderdom naar bestaansonzekerheid Brussel, Colloquium FOD Sociale Zekerheid, 1 oktober 2007

3. Spaarprofiel van de ouderen

Spaarquote (in % van het totaal beschikbaar inkomen) op basis van het huishoudbudgetonderzoek bij gepensioneerde huishoudens en alle huishouden, 1978-2002 en vergelijking met de nationale rekeningen

25 20 15 10 5 0 -5 19,6 13 14,1 14,9 10,6 13,3 13,7 10,5 8,5 15,3 12,9 13,9 12,1 12,3 8 6,8 4,2 3,2 2,3 -0,003 Gepensioneerden -1,8 Alle Gezinnen (Enquête) Alle Gezinnen (Nationale Rekeningen) -4,7 -10 78/79 87/88 95/96 96/97 97/98 1999 2000 2001 2002

Verschil in besteedbaar inkomen en spaarcapaciteit tussen een actieve en niet actieve senior (55-65 jaar), 1996- 2002, in euro en spaarquote als perunage van beschikbar inkomen Enquête HBO

Jaar

Spaarquote (in perunage) Inkomen (in euro) 2002 2001 2000 1999 97/98 96/97 Niet Actief -0,02 -0,01 0,03 -0,05 -0,1 0,06 Prof. dr. Jozef Pacolet Hoger Instituut voor de Arbeid, Katholieke Universiteit Leuven Actief 0,15 0,13 0,22 0,2 0,25 0,34 Niet Actief 26 300 24 959 33 892 22 070 21 846 23 163 Actief 43 067 39 378 47 782 41 217 44 922 36 744 Van rijkdom van de ouderdom naar bestaansonzekerheid Brussel, Colloquium FOD Sociale Zekerheid, 1 oktober 2007

Zuiver leeftijdsprofiel sparen gezinnen : geschatte waarden

20 15 10 5 0 -5 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 -10 Leeftijd

Leeftijd en cohortprofiel totaal sparen : geschatte waarden

25 20 15 10 5 0 -5 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 -10 Leeftijd 1967 1962 1957 1952 1947 1942 1937 1932 1927 1922 1917

Leeftijd en cohortprofiel woningsparen: geschatte waarden

16 14 12 10 8 6 4 2 0 1967 1962 1957 1952 1947 1942 1937 1932 1927 1922 1917

Leeftijd Prof. dr. Jozef Pacolet Hoger Instituut voor de Arbeid, Katholieke Universiteit Leuven Van rijkdom van de ouderdom naar bestaansonzekerheid Brussel, Colloquium FOD Sociale Zekerheid, 1 oktober 2007

Leeftijd en cohorte-profiel van woningbezit

50 40 30 20 10 0 90 80 70 60 20 30 40 50 60 70 80 1917 1922 1927 1932 1937 1942 1947 1952 1957 1962 1967 1972

3 bis. Een overgangstabel tussen de huishoudbudgetenquête en de kosten voor de zorg van chronisch zieke (vooral) ouderen

Consumptieuitgaven per gezin en per verbruikseenheid in huishoudbudgetenquête 2004, inkomen per gezin in onderzoek over bestaansonzekerheid en inkomensgrens per verbruikseenheid voor bestaansonzekerheid -35 jaar 35-54 jaar 55-64 jaar 65-74 jaar +75 jaar Totaal 2004 Totale consumptieuitgaven per gezin (in euro) Totale consumptieuitgaven per gezin per maand Gemiddeld aantal gezinsleden Gemiddeld aantal verbruikseenheden 2004 2004 2004 28.604

34.408

29.771

26.210

23.062

30.833

2.384

2,36 1,54 2.867

3,07 1,87 2.481

1,94 1,46 2.184

1,65 1,33 1.922

1,52 1,26 2.569

2,48 1,64 Consumptie per verbruikseenheid 2004 1.548

1.533

1.699

1.642

Ter vergelijking: inkomensgrens per verbruikseenheid voor bestaansonzekerheid (in euro per maand) Ter vergelijking: gemiddeld inkomen per gezin in steekproef CM Zorgkas Vlaanderen (in euro per maand) 1.525

822 1.620

1.567

4. Extra uitgaven voor medische en niet-medische kosten voor chronisch zieken

Totale kosten voor de chronisch zieken, vergelijking gerechtigden zorgverzekering met zorgforfait, in euro per maand, recente en vroegere evidentie

C M Z 350 300 250 200 150 100 50 0 or gk as C m M ax Z or gk as m C in A M va Z lo or ss gk e ea as + A va lo ss

Prof. dr. Jozef Pacolet Hoger Instituut voor de Arbeid, Katholieke Universiteit Leuven

e H IV A 19 85 W ill oc kx e .a

. Andere huishoud. Supplement Nettokost remgeld Andere kosten Tijd. Verblijv.

Aanpas. Huis Techn. Hulp.

Param. Niet terugbet. Medicatie Vergoeding mantelzorg Vervoer Gezinszorg Poetshulp Verzorgingsmiddelen

Van rijkdom van de ouderdom naar bestaansonzekerheid Brussel, Colloquium FOD Sociale Zekerheid, 1 oktober 2007

Medische kosten ten laste van de chronisch zieke in de thuiszorgsituatie in Vlaanderen, in euro per maand, 2005

40 30 20 10 0 90 80 70 60 50 D ec ie l 1 D ec ie l 2 D ec ie l 3 D ec ie l 4 D ec ie l 5 D ec ie l 6 D ec ie l 7 D ec ie l 8 D ec ie l 9 D ec ie l 1 0 Medische kosten (gemiddelde)

Medische en niet-medische kosten ten laste van de chronisch zieke in de thuiszorgsituatie in Vlaanderen, in euro per maand, medio 2006, in vergelijking met de toekomstige tegemoetkoming van 125 euro

700 600 500 400 300 200 100 0 D ec ie l 1 D ec ie l 2 D ec ie l 3 D ec ie l 4 D ec ie l 5 D ec ie l 6 D ec ie l 7 D ec ie l 8 D ec ie D l 9 ec ie l 1 0 Niet-medische kosten Medische en niet medische kosten Mantel-en thuiszorgpremie 2009

5. Confrontatie met beschikbaar inkomen en bestaansonzekerheid

Bestaansonzekerheid

% bestaansonzekerheid 35 30 25 20 15 10 5 0 33,2 14,7 20,6 12,2 23,2 29,3 9,7 % bestaansonzekerheid

6. Remedie voor bestaansonzekerheid: sociale bescherming

60,0

Impact van de medische en niet-medische kosten, de maximumfactuur en de Vlaamse Zorgverzekering op de objectieve bestaansonzekerheid bij chronisch zieken, als % van totaal zorgbehoevende personen die mantelzorgpremie genieten in Vlaamse Zorgverzekering

voor de kosten

Objectieve bestaansonzekerheid

na medische kosten 50,0 40,0 na medische en niet medische kosten na kosten en MAF 30,0 na kosten, MAF en forfait chron zieken 20,0 10,0 na kosten, MAF, forfait chron.zieken & zorgverz.95

euro 0,0 % objectieve bestaansonzekerheid ( ≤ 822 EUR) na kosten, MAF, forfait chron. zieken & zorgverz.125 euro Bron: Pacolet, J., N. Spruytte, S. Merckx, (2007). Bestaansonzekerheid in Vlaanderen bij chronisch zorgbehoeftige zieken thuis: belang van de Vlaamse Zorgverzekering, CM-Informatie, 2007 (228), 25 – 40

7. Referenties

Lees hierover meer in 1.

Pacolet, J., Cattaert, G., & Van Steenbergen, A. (2006). De rijkdom van de ouderdom herbekeken. De gids op maatschappelijk gebied, 2006 (5), 5-20 Pacolet, J., Van Steenbergen, A. (2007). Bestaat de spaarparadox in België, in . Cantillon, K. Van den Bosch, S. Levebure (red.), Ouderen in Vlaanderen 1975 – 2005, 203-230 Pacolet, J., N. Spruytte, S. Merckx, (2007). Bestaansonzekerheid in Vlaanderen bij chronisch zorgbehoeftige zieken thuis: belang van de Vlaamse Zorgverzekering, CM Informatie, 2007 (228), 25 – 40 Pacolet, J., N. Spruytte, S. Merckx, (2007). Précarité des personnes malades chroniques ou dépendantes soignées à domicile en Flandre: l’importance de l’assurance dépendance flamande, MC-Informations, 2007 (228), p. 25 – 40 Zie ook : Pacolet, J., Deliège, D., Artoisenet. C., Cattaert, G., Coudron, V., Leroy, X., Peetermans, A., & Swine, Ch. (2005). Vergrijzing, gezondheidszorg en ouderenzorg in België. Rapport Directie –generaal Sociaal Beleid FOD Sociale Zekerheid 2004/32036.

(ook in het Frans beschikbaar) Terugblik: Referatenboek van de slotconferentie Internationaal Jaar van de ouderen 18 april 2000, Een samenleving voor alle leef-tijden: eenentwintig aandachtspunten voor de eenentwingtigste eeuw, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Brussel, 2000