Transcript часть истории моей Родины
Slide 1
1
«ИСТОРИЯ МОЕЙ СЕМЬИ –
ЧАСТЬ ИСТОРИИ МОЕЙ РОДИНЫ»
Подготовила: студентка 2 курса отделения «Пение»
Кайыр Лейла
Slide 2
2
Мой дедушка, Хасенов
Қайыр Хасенович,
родился в 1925 году в
ауле Таубай, МаксимоГорьковского (ныне Качирского) района. До
службы в армии он
работал учителем
начальных классов, а в
армию был призван в
январе 1943 года. Он
служил в Житомирской
двести четвертой
гвардейской дивизии. В
ее же составе принял
участие в
освобождении
Украины, а затем - в
войне с Японией на
Забайкальском
фронте.
Slide 3
3
• - Сіз қай жерде тудыңыз?
• - Мен Пшен деген жерде тудым. Пшен деген - сенокос. Таубай ауылы,
1924 жылы.
•
- Неге 1924 ж. деп айтасыз, сіздің құжаттарыңызда 1925 ж. деп
жазылып тұр ғой.
• - Анау конфиска жасаған, лақтырып жіберіпті мені, “жиырма бесінші
жылы жаз” деп. 1925 жылы деп жаздым, айы жоқ, күні жоқ. Сосын бері
келгесін әкем, 1935 жылы көшіп келдік Сибирьден, сосын 9 ноябрь
жазыпты. 7-8 октябрь революциясының күндері, праздник. Сол күндері
демалыс, тоғызы күні де демалады, туған күні деп. Әкем мында
келгенде учетке отырған ғой, сельсоветке барып…
Под словом “конфиска”, вероятно, мой дедушка подразумевает высылку
(жер аудару).
• - Ал сіздің әкеңіз және шешеңіз қай жылы және қай жерде туды?
• - Менің әкем 1899 жылы туған. Сол Жасқайрат ауылы, Қашыр ауданында,
мен туған жерде. Ал шешем 1905 жылы туды. Қай жерде туғанын білмеймін.
Сол аралары жақын ауылдардың.
• - Үйлеріңізде тамақ әрқашан болды ма?
• - Үйде? (поправляет слуховой аппарат)
Slide 4
4
• - Не голодали?
• - Нет, не голодали. Потому что біз көшіп кеттік. Конфиска жасады. 1931 ж. жазда,
көктемде. Сосын бізді конфискаға жатқызды. Мен, Әпиза деген қарындысым болды,
1927 жылы туған, әкем, шешем мен әжем, Таубайдың кемпірі. Бесеуімізді… Алтау.
Алтыншы қызымыз болған, Бақыт деген. Алтауымызды неге салған пароходқа.
Павлодарда. Риддерге жіберді. Өскеменге жер аударды. Сосын Семейге пароход
келгенде, анау екі жасқа толмаған Бақыт өліп қапты. Сосын әкем барып пароходтан,
бастығы бар еді, пароходта. Конфискаға апарып жатыр. Сосын айтады балам өліп
қалды деп. “Ал ендеше шық пароходтан” депті бастығы. Пароходтан бәрімізді шығарып
тастады ана ескі Семейде. Сонда апарып похорон жасайды, келсек, пароход кетіп
қалыпты. Енді жұмыс іздеп, бір кісілер келді, уполномоченный: “Сен жұмысқа барасын
ба? Ресейге?” Әкем: “Барам”,-деді. “Қазір пароход келеді, давай қол қой договорға.”
Әкем қол қояды, пароход келеді, бізді Омбыда түсіреді бәрімізді. Содан кейін
аржағында Светличный деген совхоз бар екен, сол совхозға барып жұмыс істеді. Әкем,
шешем жұмыс істеді. Мен, Әпиза, әжем, бесеуіміз сол совхозда тұрдық. 1933 жылы
күзді күні октябрьде Қазақстанға көштік. Көшіп келе жатқанда, Кенжебек деген ауылда
тоқтадық. Онда Сәді нағашым: “Осында қыстаңдар!” Сонда шешем Күлзираға екі қабат
қой, сондықтан онда қыстадық. Сонда мен екінші класс оқуым керек, анда совхозда
бірінші класс орысша бітіргем. Енді мында екінші класс жоқ, үшінші классқа қазақша
отырғызды. Қазақша оқыдым, қазақша бітірдім. Содан кейін Күлзира 17-ші ақпанда
туды және біз маусым айында көшіп келдік Қазақстанға.
•
- Сіздің тағы қарындастарыңыз болды ғой?
• - 1937 жылы Жаңыл деген қарындасым туды, ол өліп қалды бір жастан асқанда.
Slide 5
5
• -Неге?
• - Енді ауырған шығар, білмеймін. Содан кейін 1939 жылы Қайыртас деген інім
дүниеге келді, ол да бір жастан аса өліп қалды. Екеуі де өліп қалды. Содан кейін
1942 жылдың аяғы, 1943 жылының басында әкемді әскерге алып кетті соғысқа.
Мені де алды үш күннен кейін. Мен Павлодарға келдім, военкомат әкелді, біз көп
әскер. Соғыс жүріп жатыр. Сосын анау бірінші партияны әлі жіберген жоқ.
Вокзалда отыр. Сосын вокзалға барсам, әкем отыр қызыл вагонда. Қалайын
десем, “жоқ, қалма, кет тез, біреу өлтіріп кетеді”, деді әкем. “Біз облвоенкоматта
тоқтағанбыз”. Сонда әкем: “Бір-ақ сөз айтам. Бір-ақ сөзім: Құдайға сеніп жүр.” деді. Онда мен Құдайсыз уайымда болғанмын. Екі күн кейін әкемді жіберіп, содан
кейін мен кеттім сол соғысқа. Әкемді Свердлов деген қалаға апарған,
комиссиядан өткен, құлағы саңырау. Оған: “Өтірік айтасын!” - деп, комиссия
шешкен. Елуде әкем, ал қағазда артық жасы, қағазда әкем 1893 жылы туған, ал
шың жасы 1899 жылғы. Ал олар елу жастағы ер адамдарды соғысқа алмайды,
кәрі деп. Оның айы, күні жоқ документінде. Сонда әкемді алып қойды әскерге,
онда ағаш түсіруге жұмыс істетіп қойды. Тоғыз ай өткенде аяғына ағаш түсіп, әкем
үйге қайтып келді, аяғы сынып, 1943 жылы.
•
- Жан-ата, әкеңізді әскерге қалай алып кетті?
• - Ну, как, военкомат шақырып алады да, пойызға салып жібереді, немене? Мені
де сөйтті.
•
•
С самого детства называем дедушку ласково Жан-ата, а бабушку Әжемама.
- Әкеңіз 1943 жылы келді. Ал сіз ше?
• - Мен 1946 жылы келдім үйге. Маған мұғалім ретінде жұмыс істеуге указ келді.
Председатель Верховного Совета Союза ССР, Калинин Михаил Иванович, қол
қойды. Бұрын мұғалім болғандарды соғыстан дейінгі үйге қайтару туралы. Мен
төрт ай мұғалім болдым.
Slide 6
6
• - Қайда
• - Жасқайрат мектебінде (Павлодар облысы). 1942
жылы, сентябрь-январь. Төрт ай ғана. Мен сегізінші
класс бітіргем, тоғызыншы класс оқығам жоқ.
Мұғалімдердің бәрі соғысқа кетіп қалды. Мұғалім жоқ.
9-10 класс жоқ, бәрін таратып жіберді. Бізді сосын
мұғалім етіп қойды. Мен 1925 жылы туған, уже 1943
жылы 17-ден жаңа ғана астым. Оған қараған жоқ.
Соғысқа жіберді.
Slide 7
7
• - Енді басқа сұрақ. Как Вы восприняли смерь Сталина?
• - Мен, лично, өзім өте уайымдадым. Ал халық уайымдамайды, көп жұрт ана
руководство, сол кездегі Совет Үкіметінің жолдастары уайымдаған жоқ. Сол өте
строгий адам болды. Ол бәрін құртып, атып отырды. Біреуді шақырып алады,
шығарады, орынбасары бар - Берия - атылды ол Берия артынан. Олар келеді де,
түрмеге отырғызады.
• - Неге?
• - Өтірік жала жабады, өтірік! Аналар: “Сталин саған қарсы адам. Сені өлтірем.” Хрущев
та, олар бәрі Украинаны басқарды сол кезде. Ал Сталин стратегически дұрыс адам
болды. Неге десең, ол өте дұрыс шешті мәселені. Ал оның орынбасарлары подвели.
Қазақстанда Голощекин деген басқарған, ол өтірік Сталиннен жасырып қойған, тамақ
жоқ туралы айтпаған Сталинге. Ал оның көмекшілері Берия, Ежов деген болған, олар
бәрі Сталиннен жасырып қойған. “Мынау кісілер жау,” - деп, Қазақстанның
бастықтардың бәрін түрмеге отырғызған. 1937 жылы келеді де, көп адамдарды түрмеге
қамады. Олар жаңағы “враг народа” деп. Ол өтірік, жала жапты! Сталин өлгеннен кейін,
қаншама адам қырған, оны “виноват” деп айтты. Ал соғыста Сталин болмаса, біз
Германияны жеңе алмаушы едік. Ол жақсы басқарды. Ал мен қазір Сталинді мақтасам,
мені отырғызады, пенсиямды алып қояды. Мен оны көрдім ғой. Енді оны қазір
жамандайды, ол дұрыс болды.
•
- Сталин өлгенде сіз қай жерде болдыңыз?
• - Сталин өлгенде мен Обкомда нұсқаушы болдым. 5 март 1953 жылы. Сталин өлгенде
бір бәріміз радио тыңдаймыз. Никитин деген, завотдела, сол жылады. Енді артынан
Хрущев Сталинды жамандағанда, біз онда жаспыз, білмейміз. Мен Обкомда бірінші
жыл ғана істеп жүрдім, 1952 жылы октябрьде қызметке тұрдым. 1 сентябрь 1955 жылы
Партшколаға жіберді.
Slide 8
8
• - Как и когда Вы услышали про речь Хрущева о “культе
личности”?
• - Пленум болды КПСС-тың, Хрущев баяндама жасады, ол
сол кезде ЦК КПСС-тың 1 Секретарі болды. Пленумда
сөйледі, халыққа жайлап. Қаншама адам қырылған болды:
Қазақстанда, Украинада, Ресейде, 15 республика болды,
бәрінде Сталин “культ личности” деп айтты, бірақ ол қанша
адамды Украинада, Белоруссияда, Грузияда өлтірді.
Важно заметить, судя по ответам дедушки, ему все
еще нелегко принять правильную сторону, так как до
сих пор в своих ответах он переходит с одной
стороны на другую.На мой взгляд, влияние того
времени все еще сказывается на людях, увидевшие
историю лично своими глазами, переживая каждый
момент за безопасность свою и близких им людей.
• - “Культ личности” туралы қай жерде естідіңіз?
• Біз онда партшколада оқып жүргенбіз. Мен партшколада
1955-1959 жылдары оқыдым.
Slide 9
9
• - Жан-ата, соғыс тақырыбына қайтарайықшы.
• - Соғыста артиллерист болдым. Гаубица дейді, 289 мм. Жиырма
километрге атады, бір снаряд 50 кг. Түні бойы аттық, үлкен
зауыттарды, аэропорттарды, үлкен станцияларды, қалаларды
аттық, келе жатқан эшелонға от ашамыз. Күнде-түнде түтін боп
тұрады. Олар бізді атты. Маған олардың снарядтарының оғы тиді
9 декабрь 1943 жылы. Содан мен больницада Горький қаласында
(Ресейде) үш ай жаттым, үйге жібермеді. Госпитальдан кейін мені
ОКРов “Смерч” отдел контрразведкиға жіберді (1944-1945 жж.)
Соғыс біткесін бізді Японияға жіберді. Японияда бір айда соғыс
бітті. Сосын үйге қайттым (апрель 1946 жылы).
• - Соғыстан кейін Қазақстанға келдіңіз, сосын?
• - 1946 жылы 1 июньде мені Қашыр ауданы, Октябрь совхозына
мұғалім етіп жіберді. Әкем, шешем, Күлзира, Дамеш бар
(младшая сестренка). Қашырда үй берді. Содан кейін 1950 жылы
тамызда мені райкомға ауыстырды Қашырға нұсқаушы ретінде.
Қашырда екі жыл тұрдым, ал 1952 жылы октябрь айында мені
обкомға ауыстырды, Павлодарға көшіп келдік. Сонда женился на
Әже-мама я. Обкомда екі жыл жұмыс істедім.
•
Slide 10
10
• - Обком дегеніміз не?
• - Павлодарский областной комитет партии. Райком - ауыл шаруашылықты
басқарады. Райисполком қала шаруашылықты басқарады. Қазіргідей әкім жоқ онда,
онда Совет Үкіметі бәрі Алматыға бағынды. Алматы Москваға бағынды. Барлығы алған
бидай, алтын, күміс Ресейге кетіп отырды, Совет Үкіметіне. Обкомда нұсқаушы болдым
- административным торгово-финансовым органом. Сосын Алматыға партшколаға
жіберді. Стипендия береді - 1000 теңге. Сонда “сом” дейді. Әкеме, шешеме 100
теңгеден береді, балаларыма да 100 теңгеден. Очно төрт жыл оқыдым, содан кейін
обкомға қайта келдім жұмысқа. Маған: “Ауданға барасың,” - деді. “Ермак, Баянауыл,
Железинка - үш ауданның орталығында совхоз бар, совхозда партком боласың,
партияны басқарасың.” - деді. Әке-шешемен, Әже-мамамен ақылдастым, Баянауылға
баруды таңдадық. Үй берді орталықта. Мені райкомға қызметке алды, онда сегіз ай
завотдела болдым. Ал 1965 жылы март айында мені жоғарлатып, бірінші заместитель
председателя райисполкома қойды. 1969 жылы тағы жоғарлатып, аудандық партийный
государственный контролінің бастығы етіп қойды. Член бюро болдым мен, ауданды
басқарғанмын. Бюрода тоғыз адам: үш секретарь, председатель райисполкома, мен,
бірінші секретарь райком комсомолы, Майқайыңның директор комбината - тоғыз адам
ауданды басқарды. Содан кейін мені апрель айында партийный государственный
контрольден шығарып тастады. Төрт отара қой аналық, соларды ауыстырып жазған,
2400 қозыны “герой жасаймыз” деп, біреуге жазған. Олар қоздамайтын қозылар. Сол
жасырып қалған қылмысты мен таптым. Оказывается, олар өздері келіскен, бірінші
хатшымен. Мен қайта үкіметке болысып отырмын, ал олар мені шығарып тастады,
справедливость жоқ қой. Сосын райпотребсоюзға бастық етіп жіберді: 11 жыл, 5 ай
анда қызмет істедім. Сосын 1986 жылы 1 январь пенсияға шықтым.
Slide 11
11
• На своей работе мой дедушка проявил свои лучшие
качества: деловитость и ответственной отношение к
порученному делу. “Рабочие кооперативы района,
укомплектованные подготовленными кадрами, успешно
выполняли планы по всем показателям деятельности и
обеспечивали полноценное торговое обслуживание
населения. В Баянауле работал мощный пищекомбинат с
хлебопекарней, рестораном, столовой, цехами выпуска
кондитерских изделий и безалкагольных напитков. Во
многих совхозах имелись собственные хлебопекарни. В
аулах и селах работало 85 магазинов. Всего 700 человек
занимались торговлей, вели заготовки
сельскохозяйственных продуктов и сырья, производили
продукты питания на предприятиях”. Такую информацию
можно получить от председателя правления
Павлодарского облпотребоюза.
•
Slide 12
12
• - Әже-мама туралы айтып беріңізші.
• - Әже-мама соғыс кезінде 1942-1946 жж. Өскеменде
қорғасын-мырыш комбинатында жұмыс істеді. Соғыс
біткесін, 1946-1948 жж. Алматы кооперативный
техникумға оқуға түсті, оны бітіргеннен кейін 19481950 жж. Москвада Советский институт торговлині
бітірді. Мында келіп, Павлодар райпотребсоюзы
бастығының орынбасары болып жұмыс атқарды, 6
айдан кейін председатель райпотребсоюза деп қойды.
Сонда таныстық, поженились, 15 сентября 1952 года.
Slide 13
13
•
• За защиту Родины от фашистких захватчиков и многолетний добросовестный труд мой
дедушка награжден орденами Отечественной воны второй степени, “Знак Почета”,
многими медалями и почетными грамотами. Немало раз Қайыр Хасенович избирался
депутатом и членом исполкома Баянаульского районного Совета народных депутатов,
членом райкома и бюро Баянаульского райкома партии. Сейчас Жан-ата проживает в
Павлодаре у младшей дочери, однако является почетным гражданином Баянаульского
района, персональным пенсионером областного значение, гвардии подполковником в
отставке. Его жена, моя бабушка, Хасенова Мариям Серикбаевна, была ветераном
потребкооперации, а так же была награждена знаком “Отличник советской
потребкооперации”. Вместе они воспитали пятерых детей. К глубочайшему сожалению,
Әже-мама ушла из этого мира три года назад. За это время Жан-ата заметно постарел.
•
Мои бабушка с дедушкой внесли немалый вклад в историю. Каждое
действие любого человека - шаг, который сделан был, оставивший след.
Некоторые следы смывает дождь, а некоторые следы остаются вечно…
Slide 14
14
•Спасибо за внимание!
1
«ИСТОРИЯ МОЕЙ СЕМЬИ –
ЧАСТЬ ИСТОРИИ МОЕЙ РОДИНЫ»
Подготовила: студентка 2 курса отделения «Пение»
Кайыр Лейла
Slide 2
2
Мой дедушка, Хасенов
Қайыр Хасенович,
родился в 1925 году в
ауле Таубай, МаксимоГорьковского (ныне Качирского) района. До
службы в армии он
работал учителем
начальных классов, а в
армию был призван в
январе 1943 года. Он
служил в Житомирской
двести четвертой
гвардейской дивизии. В
ее же составе принял
участие в
освобождении
Украины, а затем - в
войне с Японией на
Забайкальском
фронте.
Slide 3
3
• - Сіз қай жерде тудыңыз?
• - Мен Пшен деген жерде тудым. Пшен деген - сенокос. Таубай ауылы,
1924 жылы.
•
- Неге 1924 ж. деп айтасыз, сіздің құжаттарыңызда 1925 ж. деп
жазылып тұр ғой.
• - Анау конфиска жасаған, лақтырып жіберіпті мені, “жиырма бесінші
жылы жаз” деп. 1925 жылы деп жаздым, айы жоқ, күні жоқ. Сосын бері
келгесін әкем, 1935 жылы көшіп келдік Сибирьден, сосын 9 ноябрь
жазыпты. 7-8 октябрь революциясының күндері, праздник. Сол күндері
демалыс, тоғызы күні де демалады, туған күні деп. Әкем мында
келгенде учетке отырған ғой, сельсоветке барып…
Под словом “конфиска”, вероятно, мой дедушка подразумевает высылку
(жер аудару).
• - Ал сіздің әкеңіз және шешеңіз қай жылы және қай жерде туды?
• - Менің әкем 1899 жылы туған. Сол Жасқайрат ауылы, Қашыр ауданында,
мен туған жерде. Ал шешем 1905 жылы туды. Қай жерде туғанын білмеймін.
Сол аралары жақын ауылдардың.
• - Үйлеріңізде тамақ әрқашан болды ма?
• - Үйде? (поправляет слуховой аппарат)
Slide 4
4
• - Не голодали?
• - Нет, не голодали. Потому что біз көшіп кеттік. Конфиска жасады. 1931 ж. жазда,
көктемде. Сосын бізді конфискаға жатқызды. Мен, Әпиза деген қарындысым болды,
1927 жылы туған, әкем, шешем мен әжем, Таубайдың кемпірі. Бесеуімізді… Алтау.
Алтыншы қызымыз болған, Бақыт деген. Алтауымызды неге салған пароходқа.
Павлодарда. Риддерге жіберді. Өскеменге жер аударды. Сосын Семейге пароход
келгенде, анау екі жасқа толмаған Бақыт өліп қапты. Сосын әкем барып пароходтан,
бастығы бар еді, пароходта. Конфискаға апарып жатыр. Сосын айтады балам өліп
қалды деп. “Ал ендеше шық пароходтан” депті бастығы. Пароходтан бәрімізді шығарып
тастады ана ескі Семейде. Сонда апарып похорон жасайды, келсек, пароход кетіп
қалыпты. Енді жұмыс іздеп, бір кісілер келді, уполномоченный: “Сен жұмысқа барасын
ба? Ресейге?” Әкем: “Барам”,-деді. “Қазір пароход келеді, давай қол қой договорға.”
Әкем қол қояды, пароход келеді, бізді Омбыда түсіреді бәрімізді. Содан кейін
аржағында Светличный деген совхоз бар екен, сол совхозға барып жұмыс істеді. Әкем,
шешем жұмыс істеді. Мен, Әпиза, әжем, бесеуіміз сол совхозда тұрдық. 1933 жылы
күзді күні октябрьде Қазақстанға көштік. Көшіп келе жатқанда, Кенжебек деген ауылда
тоқтадық. Онда Сәді нағашым: “Осында қыстаңдар!” Сонда шешем Күлзираға екі қабат
қой, сондықтан онда қыстадық. Сонда мен екінші класс оқуым керек, анда совхозда
бірінші класс орысша бітіргем. Енді мында екінші класс жоқ, үшінші классқа қазақша
отырғызды. Қазақша оқыдым, қазақша бітірдім. Содан кейін Күлзира 17-ші ақпанда
туды және біз маусым айында көшіп келдік Қазақстанға.
•
- Сіздің тағы қарындастарыңыз болды ғой?
• - 1937 жылы Жаңыл деген қарындасым туды, ол өліп қалды бір жастан асқанда.
Slide 5
5
• -Неге?
• - Енді ауырған шығар, білмеймін. Содан кейін 1939 жылы Қайыртас деген інім
дүниеге келді, ол да бір жастан аса өліп қалды. Екеуі де өліп қалды. Содан кейін
1942 жылдың аяғы, 1943 жылының басында әкемді әскерге алып кетті соғысқа.
Мені де алды үш күннен кейін. Мен Павлодарға келдім, военкомат әкелді, біз көп
әскер. Соғыс жүріп жатыр. Сосын анау бірінші партияны әлі жіберген жоқ.
Вокзалда отыр. Сосын вокзалға барсам, әкем отыр қызыл вагонда. Қалайын
десем, “жоқ, қалма, кет тез, біреу өлтіріп кетеді”, деді әкем. “Біз облвоенкоматта
тоқтағанбыз”. Сонда әкем: “Бір-ақ сөз айтам. Бір-ақ сөзім: Құдайға сеніп жүр.” деді. Онда мен Құдайсыз уайымда болғанмын. Екі күн кейін әкемді жіберіп, содан
кейін мен кеттім сол соғысқа. Әкемді Свердлов деген қалаға апарған,
комиссиядан өткен, құлағы саңырау. Оған: “Өтірік айтасын!” - деп, комиссия
шешкен. Елуде әкем, ал қағазда артық жасы, қағазда әкем 1893 жылы туған, ал
шың жасы 1899 жылғы. Ал олар елу жастағы ер адамдарды соғысқа алмайды,
кәрі деп. Оның айы, күні жоқ документінде. Сонда әкемді алып қойды әскерге,
онда ағаш түсіруге жұмыс істетіп қойды. Тоғыз ай өткенде аяғына ағаш түсіп, әкем
үйге қайтып келді, аяғы сынып, 1943 жылы.
•
- Жан-ата, әкеңізді әскерге қалай алып кетті?
• - Ну, как, военкомат шақырып алады да, пойызға салып жібереді, немене? Мені
де сөйтті.
•
•
С самого детства называем дедушку ласково Жан-ата, а бабушку Әжемама.
- Әкеңіз 1943 жылы келді. Ал сіз ше?
• - Мен 1946 жылы келдім үйге. Маған мұғалім ретінде жұмыс істеуге указ келді.
Председатель Верховного Совета Союза ССР, Калинин Михаил Иванович, қол
қойды. Бұрын мұғалім болғандарды соғыстан дейінгі үйге қайтару туралы. Мен
төрт ай мұғалім болдым.
Slide 6
6
• - Қайда
• - Жасқайрат мектебінде (Павлодар облысы). 1942
жылы, сентябрь-январь. Төрт ай ғана. Мен сегізінші
класс бітіргем, тоғызыншы класс оқығам жоқ.
Мұғалімдердің бәрі соғысқа кетіп қалды. Мұғалім жоқ.
9-10 класс жоқ, бәрін таратып жіберді. Бізді сосын
мұғалім етіп қойды. Мен 1925 жылы туған, уже 1943
жылы 17-ден жаңа ғана астым. Оған қараған жоқ.
Соғысқа жіберді.
Slide 7
7
• - Енді басқа сұрақ. Как Вы восприняли смерь Сталина?
• - Мен, лично, өзім өте уайымдадым. Ал халық уайымдамайды, көп жұрт ана
руководство, сол кездегі Совет Үкіметінің жолдастары уайымдаған жоқ. Сол өте
строгий адам болды. Ол бәрін құртып, атып отырды. Біреуді шақырып алады,
шығарады, орынбасары бар - Берия - атылды ол Берия артынан. Олар келеді де,
түрмеге отырғызады.
• - Неге?
• - Өтірік жала жабады, өтірік! Аналар: “Сталин саған қарсы адам. Сені өлтірем.” Хрущев
та, олар бәрі Украинаны басқарды сол кезде. Ал Сталин стратегически дұрыс адам
болды. Неге десең, ол өте дұрыс шешті мәселені. Ал оның орынбасарлары подвели.
Қазақстанда Голощекин деген басқарған, ол өтірік Сталиннен жасырып қойған, тамақ
жоқ туралы айтпаған Сталинге. Ал оның көмекшілері Берия, Ежов деген болған, олар
бәрі Сталиннен жасырып қойған. “Мынау кісілер жау,” - деп, Қазақстанның
бастықтардың бәрін түрмеге отырғызған. 1937 жылы келеді де, көп адамдарды түрмеге
қамады. Олар жаңағы “враг народа” деп. Ол өтірік, жала жапты! Сталин өлгеннен кейін,
қаншама адам қырған, оны “виноват” деп айтты. Ал соғыста Сталин болмаса, біз
Германияны жеңе алмаушы едік. Ол жақсы басқарды. Ал мен қазір Сталинді мақтасам,
мені отырғызады, пенсиямды алып қояды. Мен оны көрдім ғой. Енді оны қазір
жамандайды, ол дұрыс болды.
•
- Сталин өлгенде сіз қай жерде болдыңыз?
• - Сталин өлгенде мен Обкомда нұсқаушы болдым. 5 март 1953 жылы. Сталин өлгенде
бір бәріміз радио тыңдаймыз. Никитин деген, завотдела, сол жылады. Енді артынан
Хрущев Сталинды жамандағанда, біз онда жаспыз, білмейміз. Мен Обкомда бірінші
жыл ғана істеп жүрдім, 1952 жылы октябрьде қызметке тұрдым. 1 сентябрь 1955 жылы
Партшколаға жіберді.
Slide 8
8
• - Как и когда Вы услышали про речь Хрущева о “культе
личности”?
• - Пленум болды КПСС-тың, Хрущев баяндама жасады, ол
сол кезде ЦК КПСС-тың 1 Секретарі болды. Пленумда
сөйледі, халыққа жайлап. Қаншама адам қырылған болды:
Қазақстанда, Украинада, Ресейде, 15 республика болды,
бәрінде Сталин “культ личности” деп айтты, бірақ ол қанша
адамды Украинада, Белоруссияда, Грузияда өлтірді.
Важно заметить, судя по ответам дедушки, ему все
еще нелегко принять правильную сторону, так как до
сих пор в своих ответах он переходит с одной
стороны на другую.На мой взгляд, влияние того
времени все еще сказывается на людях, увидевшие
историю лично своими глазами, переживая каждый
момент за безопасность свою и близких им людей.
• - “Культ личности” туралы қай жерде естідіңіз?
• Біз онда партшколада оқып жүргенбіз. Мен партшколада
1955-1959 жылдары оқыдым.
Slide 9
9
• - Жан-ата, соғыс тақырыбына қайтарайықшы.
• - Соғыста артиллерист болдым. Гаубица дейді, 289 мм. Жиырма
километрге атады, бір снаряд 50 кг. Түні бойы аттық, үлкен
зауыттарды, аэропорттарды, үлкен станцияларды, қалаларды
аттық, келе жатқан эшелонға от ашамыз. Күнде-түнде түтін боп
тұрады. Олар бізді атты. Маған олардың снарядтарының оғы тиді
9 декабрь 1943 жылы. Содан мен больницада Горький қаласында
(Ресейде) үш ай жаттым, үйге жібермеді. Госпитальдан кейін мені
ОКРов “Смерч” отдел контрразведкиға жіберді (1944-1945 жж.)
Соғыс біткесін бізді Японияға жіберді. Японияда бір айда соғыс
бітті. Сосын үйге қайттым (апрель 1946 жылы).
• - Соғыстан кейін Қазақстанға келдіңіз, сосын?
• - 1946 жылы 1 июньде мені Қашыр ауданы, Октябрь совхозына
мұғалім етіп жіберді. Әкем, шешем, Күлзира, Дамеш бар
(младшая сестренка). Қашырда үй берді. Содан кейін 1950 жылы
тамызда мені райкомға ауыстырды Қашырға нұсқаушы ретінде.
Қашырда екі жыл тұрдым, ал 1952 жылы октябрь айында мені
обкомға ауыстырды, Павлодарға көшіп келдік. Сонда женился на
Әже-мама я. Обкомда екі жыл жұмыс істедім.
•
Slide 10
10
• - Обком дегеніміз не?
• - Павлодарский областной комитет партии. Райком - ауыл шаруашылықты
басқарады. Райисполком қала шаруашылықты басқарады. Қазіргідей әкім жоқ онда,
онда Совет Үкіметі бәрі Алматыға бағынды. Алматы Москваға бағынды. Барлығы алған
бидай, алтын, күміс Ресейге кетіп отырды, Совет Үкіметіне. Обкомда нұсқаушы болдым
- административным торгово-финансовым органом. Сосын Алматыға партшколаға
жіберді. Стипендия береді - 1000 теңге. Сонда “сом” дейді. Әкеме, шешеме 100
теңгеден береді, балаларыма да 100 теңгеден. Очно төрт жыл оқыдым, содан кейін
обкомға қайта келдім жұмысқа. Маған: “Ауданға барасың,” - деді. “Ермак, Баянауыл,
Железинка - үш ауданның орталығында совхоз бар, совхозда партком боласың,
партияны басқарасың.” - деді. Әке-шешемен, Әже-мамамен ақылдастым, Баянауылға
баруды таңдадық. Үй берді орталықта. Мені райкомға қызметке алды, онда сегіз ай
завотдела болдым. Ал 1965 жылы март айында мені жоғарлатып, бірінші заместитель
председателя райисполкома қойды. 1969 жылы тағы жоғарлатып, аудандық партийный
государственный контролінің бастығы етіп қойды. Член бюро болдым мен, ауданды
басқарғанмын. Бюрода тоғыз адам: үш секретарь, председатель райисполкома, мен,
бірінші секретарь райком комсомолы, Майқайыңның директор комбината - тоғыз адам
ауданды басқарды. Содан кейін мені апрель айында партийный государственный
контрольден шығарып тастады. Төрт отара қой аналық, соларды ауыстырып жазған,
2400 қозыны “герой жасаймыз” деп, біреуге жазған. Олар қоздамайтын қозылар. Сол
жасырып қалған қылмысты мен таптым. Оказывается, олар өздері келіскен, бірінші
хатшымен. Мен қайта үкіметке болысып отырмын, ал олар мені шығарып тастады,
справедливость жоқ қой. Сосын райпотребсоюзға бастық етіп жіберді: 11 жыл, 5 ай
анда қызмет істедім. Сосын 1986 жылы 1 январь пенсияға шықтым.
Slide 11
11
• На своей работе мой дедушка проявил свои лучшие
качества: деловитость и ответственной отношение к
порученному делу. “Рабочие кооперативы района,
укомплектованные подготовленными кадрами, успешно
выполняли планы по всем показателям деятельности и
обеспечивали полноценное торговое обслуживание
населения. В Баянауле работал мощный пищекомбинат с
хлебопекарней, рестораном, столовой, цехами выпуска
кондитерских изделий и безалкагольных напитков. Во
многих совхозах имелись собственные хлебопекарни. В
аулах и селах работало 85 магазинов. Всего 700 человек
занимались торговлей, вели заготовки
сельскохозяйственных продуктов и сырья, производили
продукты питания на предприятиях”. Такую информацию
можно получить от председателя правления
Павлодарского облпотребоюза.
•
Slide 12
12
• - Әже-мама туралы айтып беріңізші.
• - Әже-мама соғыс кезінде 1942-1946 жж. Өскеменде
қорғасын-мырыш комбинатында жұмыс істеді. Соғыс
біткесін, 1946-1948 жж. Алматы кооперативный
техникумға оқуға түсті, оны бітіргеннен кейін 19481950 жж. Москвада Советский институт торговлині
бітірді. Мында келіп, Павлодар райпотребсоюзы
бастығының орынбасары болып жұмыс атқарды, 6
айдан кейін председатель райпотребсоюза деп қойды.
Сонда таныстық, поженились, 15 сентября 1952 года.
Slide 13
13
•
• За защиту Родины от фашистких захватчиков и многолетний добросовестный труд мой
дедушка награжден орденами Отечественной воны второй степени, “Знак Почета”,
многими медалями и почетными грамотами. Немало раз Қайыр Хасенович избирался
депутатом и членом исполкома Баянаульского районного Совета народных депутатов,
членом райкома и бюро Баянаульского райкома партии. Сейчас Жан-ата проживает в
Павлодаре у младшей дочери, однако является почетным гражданином Баянаульского
района, персональным пенсионером областного значение, гвардии подполковником в
отставке. Его жена, моя бабушка, Хасенова Мариям Серикбаевна, была ветераном
потребкооперации, а так же была награждена знаком “Отличник советской
потребкооперации”. Вместе они воспитали пятерых детей. К глубочайшему сожалению,
Әже-мама ушла из этого мира три года назад. За это время Жан-ата заметно постарел.
•
Мои бабушка с дедушкой внесли немалый вклад в историю. Каждое
действие любого человека - шаг, который сделан был, оставивший след.
Некоторые следы смывает дождь, а некоторые следы остаются вечно…
Slide 14
14
•Спасибо за внимание!