Slide 1

Sosyal Bilimlerde Araştırma
Doç. Dr. Nezahat Altuntaş

Bilim nedir?
• Evren ve toplumsal yaşam konusundaki
sistemli bilgi bütünüdür
• Her sistematik bilgi bütünü bilimi mi
oluşturur?
• Bilim, bilimsel yöntemle toplanmış
aralarında mantıksal ve olgusal ilişkilerin
bulunduğu, çıkarımlar yapmayı sağlayan
sistematik bilgi bütünüdür.

Bilimin amacı nedir?
• İnsanoğlu var oluşundan beri ihtiyaçlarını
gidermek, çevreyi tanımak ve evreni
anlamak için çaba göstermektedir.
• Bu çabanın amacı, gerçekleri
öğrenebilmek böylece doğayı ve toplumu
denetimi altına alabilmektir.

Bilimlerin sınıflandırması
• Matematik Bilimler
– Matematik
– Mantık

• Pozitif Bilimler
– Doğa Bilimleri
• Fizik, Kimya, Biyoloji
vb.

– Toplumsal Bilimler
• Sosyoloji, Siyaet Bilimi,
Antropoloji, Psikoloji vb.

Doğa ve İnsan Bilimleri Arasındaki
Benzerlik ve Farklar
• Doğa bilimlerinde
değişme olasılığı az
olan ilişkiler araştırma
konusudur
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak kolaydır
• ve bu genellemeler
kesindir.

• Toplumsal Bilimlerde
değişen ilişkiler
araştırma konusudur.
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak zordur ve
sınırlıdır.
• Kesinlik söz konusu
değildir

Bilimsel Yöntem nedir?
• Bilimin amacına ulaşmak için
– izlediği yoldur
– uyulması gereken kurallardır
– kullandığı kendine özgü tekniklerdir.

• Bütün bilimlerin kullandığı tek yöntem mi vardır ya da
kullanılan birden fazla bilimsel yöntem mi vardır?
– Modernleşme sürecinde (1800’ler) bütün bilimler için pozitivizm
ve onun empirik süreçleri tek bilimsel yöntem olarak ifade
ediliyordu. Günümüzde birden fazla bilimsel yöntem olduğu
kabul edilmektedir. Realizm, Yorumsamacılık vb.

Ampirisizm
• Duyularla (dokunarak, görerek, duyarak vb.) ulaşılabilen olayların
önce gözlenmesi daha sonra deneylerle tekrarlanması(sosyal
bilimlerin laboratuarı toplumdur) ve genellemelere ulaşılarak
kuramların oluşturulması sürecini kapsar yani:
1-Bilimin konusuna giren olayları kavramak ve tanımlamak,
2-Olaylar arasında nedensellik ilişkisi kurmak ve bu ilişkileri sınadıktan
sonra açıklamak,
3-Ortaya çıkan ilişkileri yasalar, kuramlar şeklinde ifade etmek.
Sonuç olarak ampirik süreç, gözlem-deney-kuram sürecini kapsar
Bu nedenle bilimin gözlenebilir, deneysel bir konusu olması gerekir.

Toplumsal Bilimlerin Gelişim
• 18. yy. sonu ve 19. yy. boyunca toplumda köklü
değişimler yaşanmıştır. 1789 Fransız Devrimi,
1800’lerde yoğunlaşan Endüstri Devrimi gibi. Bu
devrimler toplumda köklü değişimlere neden olmuştur.
Toplumun incelenmesi ve sorunlarının çözülmesi
gerekmiştir.
• 19. yy boyunca doğa bilimlerinin gelişmesi, toplumsal
bilimlere olumlu katkıda bulunmuştur.
• Toplumbilim (Sosyoloji) bu süreçte toplumsal olayları
bilimsel yöntemle inceleyen, olaylara yön veren yasaları
bulmaya çalışarak bu yasalar çerçevesinde toplumu
düzenlemek amacıyla bir bilim olarak kurulmuş ve
bilimler sınıflandırmasındaki yerini almıştır.

Modernleşme Süreci
• Ekonomik alanda:
–
–
–
–

Endüstri Devrimi
Burjuvazi sınıfının doğuşu
Kapitalist üretim tarzının yükselişi
Teknolojinin gelişimi

• Siyasal alanda:
– Ulus devletin yükselişi

• Bilimsel alanda:
– Pozitivizmin-ampirisizmin gelişmesi süreçleriyle sonuçlanmıştır.

• Ayrıca:
– Hümanizm
– Rasyonalite

• İle sonuçlanmış ve toplumda köklü değişim-dönüşümler yaşanmıştır.
Bu durum toplumsal olayların bilimsel yöntemle incelenmesi gereğini
ortaya çıkarmıştır. SOSYOLOJİ-TOPLUMBİLİM bu sürecin sonunda
ortaya çıkmıştır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
1. 1800’lerin ortalarına kadar olan süreçte
toplumsal felsefe yapılmıştır.
-İlkçağda ve ortaçağda, Batıda toplumsal felsefe
temsilcilerinin başında ilkçağda Aristo ve Platon,
ortaçağda St. Augustin, St. Thomas Aquinas vardır.
-Ortaçağda İslam toplumlarında da toplumsal
felsefe yapılmaktaydı. Temsilcilerinin başında İbni
Haldun, İbni Rüşt gelir.
-Yeniçağda Batı’da yine toplumsal felsefe
yapılmaktaydı. Temsilcileri, T. Hobbes, Montesquie

Toplumsal Felsefe
• Toplumsal gerçeği anlamaya, sorunlarını
çözmeye yönelik düşünce biçimidir.
• Toplumlar belirli temel üst kavramlarla
açıklanmaya çalışılmıştır. Etik, ahlak, ideal
yapılar gibi.
• Bu dönemde filozoflar, tüm toplumlar için
öne sürdükleri genel evrim yasalarıyla aynı
zamanda tarih felsefesi yapmışlardır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
2.Kuruluş aşaması: 1800’lerin ortalarından
1900’lerin başına kadar olan dönem.
-Bu dönemde toplumbilim diğer
bilimlerden etkilenmiştir. Biyoloji gibi.
-Bağımsız bir bilim olarak bilimler
sınıflamasındaki yerini almıştır.
-Kuruluşta önde gelen isimler, St.
Simon, A. Comte, H. Spencer,

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
3.Sistemleşme aşaması: 1900’lerden
itibaren devam eden bir süreçtir.
-Çeşitli okullar (Toplumsal Çatışma Okul),
kuramlar (Evrimci Kuram), yaklaşımlar
(Yapısal-İşlevsel Yaklaşım) geliştirilmiştir.
-Alan çalışmaları (uygulamalı çalışmalar)
özellikle Amerikan toplumbiliminde
artmıştır.

Günümüzde toplumbilim iki temel
alana ayrılır
1. Uygulamalı (Olgusal) araştırmalar (Alan
araştırmaları): Alana inilerek yani topluma
gidilerek, verilerin toplanması ile elde edilen
bilgilerin yorumlanması ile gerçekleştirilen
araştırmalardır.
2. Kuramsal araştırmalar: Daha önce yapılmış
araştırmalar sonucunda ulaşılan kuramlara
dayalı olarak yapılan araştırmalardır.
Günümüzde her iki araştırma türünün birlikte
kullanılarak gerçekleştirilen araştırmalar
yoğunluk kazanmıştır.

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumsal nitelik kazanmış birey yani
aktör
• Toplumsal gruplar (dini, etnik, ekonomik
vb. gruplar)
• Toplum
• Kitleler

Toplumbilimin Konusu nedir?
•

Toplumsal Kurumlar (aile, siyaset, din, eğitim vb.)
– Toplumsal ihtiyaçlardan doğar
– Kendi kural ve normları vardır
– Kurallara uyulmadığında toplumsal baskı uygular ve yaptırımı vardır.

•
•

Toplumsal ilişkiler (ebeveyn-çocuk ilişkisi; öğretmen-öğrenci ilişkisi; yöneten
yönetilen ilişkisi vb.)
Toplumsal bireyler (aktör)
– Rol (anne, baba, öğretmen, öğrenci vb.)
• Bu roller toplumsallaşma sürecinde öğrenilir: Toplumsallaşma, toplumun bireyden
beklediği tutum ve davranışları öğrenme sürecidir. Temel toplumsallaşma kurumları,
aile, arkadaş grupları, okul, medya.

•

Toplumsal yapı: Toplumsal kurumların toplamıdır. Her toplumun kendine
özgü toplumsal yapısı vardır.
-Toplumsal yapıların toplumdan topluma farklılık göstermesinin nedeni o
toplumun kültürüdür.
-Maddi kültür: İnsan-doğa ilişkisi (mimari tarzı, giyim, yemek tarzıvb.)
-Manevi kültür. İnsan-insan ilişkisi (dil, gelenek vb.)

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumbilim ayrıca toplumsal değişme ile
ilgilenir. Aynı toplum içinde zamanla
meydana gelen değişimler ve toplumlar
arasındaki farklılıklar da toplumbilimin
konusu arasındadır.

Kuramsal Araştırmalar
• Kuramsal araştırmalar, bize araştırma sırasında
kolaylık sağlar. Çünkü sosyal olaylar;
1. Çok boyutludur. Sosyal olayların bir çok yönü
vardır. Örneğin, Türkiye’de göç olayının,
ekonomik, siyasal, uluslar arası vb. bir çok
boyutu vardır.
2. Sosyal olayları toplumsal bütünün bir parçası
olarak görmek gerekir.
Kuramlar bu noktada, karmaşık toplumsal bütün
içinde araştırmanın yapılmasında kolaylık sağlar.


Slide 2

Sosyal Bilimlerde Araştırma
Doç. Dr. Nezahat Altuntaş

Bilim nedir?
• Evren ve toplumsal yaşam konusundaki
sistemli bilgi bütünüdür
• Her sistematik bilgi bütünü bilimi mi
oluşturur?
• Bilim, bilimsel yöntemle toplanmış
aralarında mantıksal ve olgusal ilişkilerin
bulunduğu, çıkarımlar yapmayı sağlayan
sistematik bilgi bütünüdür.

Bilimin amacı nedir?
• İnsanoğlu var oluşundan beri ihtiyaçlarını
gidermek, çevreyi tanımak ve evreni
anlamak için çaba göstermektedir.
• Bu çabanın amacı, gerçekleri
öğrenebilmek böylece doğayı ve toplumu
denetimi altına alabilmektir.

Bilimlerin sınıflandırması
• Matematik Bilimler
– Matematik
– Mantık

• Pozitif Bilimler
– Doğa Bilimleri
• Fizik, Kimya, Biyoloji
vb.

– Toplumsal Bilimler
• Sosyoloji, Siyaet Bilimi,
Antropoloji, Psikoloji vb.

Doğa ve İnsan Bilimleri Arasındaki
Benzerlik ve Farklar
• Doğa bilimlerinde
değişme olasılığı az
olan ilişkiler araştırma
konusudur
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak kolaydır
• ve bu genellemeler
kesindir.

• Toplumsal Bilimlerde
değişen ilişkiler
araştırma konusudur.
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak zordur ve
sınırlıdır.
• Kesinlik söz konusu
değildir

Bilimsel Yöntem nedir?
• Bilimin amacına ulaşmak için
– izlediği yoldur
– uyulması gereken kurallardır
– kullandığı kendine özgü tekniklerdir.

• Bütün bilimlerin kullandığı tek yöntem mi vardır ya da
kullanılan birden fazla bilimsel yöntem mi vardır?
– Modernleşme sürecinde (1800’ler) bütün bilimler için pozitivizm
ve onun empirik süreçleri tek bilimsel yöntem olarak ifade
ediliyordu. Günümüzde birden fazla bilimsel yöntem olduğu
kabul edilmektedir. Realizm, Yorumsamacılık vb.

Ampirisizm
• Duyularla (dokunarak, görerek, duyarak vb.) ulaşılabilen olayların
önce gözlenmesi daha sonra deneylerle tekrarlanması(sosyal
bilimlerin laboratuarı toplumdur) ve genellemelere ulaşılarak
kuramların oluşturulması sürecini kapsar yani:
1-Bilimin konusuna giren olayları kavramak ve tanımlamak,
2-Olaylar arasında nedensellik ilişkisi kurmak ve bu ilişkileri sınadıktan
sonra açıklamak,
3-Ortaya çıkan ilişkileri yasalar, kuramlar şeklinde ifade etmek.
Sonuç olarak ampirik süreç, gözlem-deney-kuram sürecini kapsar
Bu nedenle bilimin gözlenebilir, deneysel bir konusu olması gerekir.

Toplumsal Bilimlerin Gelişim
• 18. yy. sonu ve 19. yy. boyunca toplumda köklü
değişimler yaşanmıştır. 1789 Fransız Devrimi,
1800’lerde yoğunlaşan Endüstri Devrimi gibi. Bu
devrimler toplumda köklü değişimlere neden olmuştur.
Toplumun incelenmesi ve sorunlarının çözülmesi
gerekmiştir.
• 19. yy boyunca doğa bilimlerinin gelişmesi, toplumsal
bilimlere olumlu katkıda bulunmuştur.
• Toplumbilim (Sosyoloji) bu süreçte toplumsal olayları
bilimsel yöntemle inceleyen, olaylara yön veren yasaları
bulmaya çalışarak bu yasalar çerçevesinde toplumu
düzenlemek amacıyla bir bilim olarak kurulmuş ve
bilimler sınıflandırmasındaki yerini almıştır.

Modernleşme Süreci
• Ekonomik alanda:
–
–
–
–

Endüstri Devrimi
Burjuvazi sınıfının doğuşu
Kapitalist üretim tarzının yükselişi
Teknolojinin gelişimi

• Siyasal alanda:
– Ulus devletin yükselişi

• Bilimsel alanda:
– Pozitivizmin-ampirisizmin gelişmesi süreçleriyle sonuçlanmıştır.

• Ayrıca:
– Hümanizm
– Rasyonalite

• İle sonuçlanmış ve toplumda köklü değişim-dönüşümler yaşanmıştır.
Bu durum toplumsal olayların bilimsel yöntemle incelenmesi gereğini
ortaya çıkarmıştır. SOSYOLOJİ-TOPLUMBİLİM bu sürecin sonunda
ortaya çıkmıştır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
1. 1800’lerin ortalarına kadar olan süreçte
toplumsal felsefe yapılmıştır.
-İlkçağda ve ortaçağda, Batıda toplumsal felsefe
temsilcilerinin başında ilkçağda Aristo ve Platon,
ortaçağda St. Augustin, St. Thomas Aquinas vardır.
-Ortaçağda İslam toplumlarında da toplumsal
felsefe yapılmaktaydı. Temsilcilerinin başında İbni
Haldun, İbni Rüşt gelir.
-Yeniçağda Batı’da yine toplumsal felsefe
yapılmaktaydı. Temsilcileri, T. Hobbes, Montesquie

Toplumsal Felsefe
• Toplumsal gerçeği anlamaya, sorunlarını
çözmeye yönelik düşünce biçimidir.
• Toplumlar belirli temel üst kavramlarla
açıklanmaya çalışılmıştır. Etik, ahlak, ideal
yapılar gibi.
• Bu dönemde filozoflar, tüm toplumlar için
öne sürdükleri genel evrim yasalarıyla aynı
zamanda tarih felsefesi yapmışlardır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
2.Kuruluş aşaması: 1800’lerin ortalarından
1900’lerin başına kadar olan dönem.
-Bu dönemde toplumbilim diğer
bilimlerden etkilenmiştir. Biyoloji gibi.
-Bağımsız bir bilim olarak bilimler
sınıflamasındaki yerini almıştır.
-Kuruluşta önde gelen isimler, St.
Simon, A. Comte, H. Spencer,

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
3.Sistemleşme aşaması: 1900’lerden
itibaren devam eden bir süreçtir.
-Çeşitli okullar (Toplumsal Çatışma Okul),
kuramlar (Evrimci Kuram), yaklaşımlar
(Yapısal-İşlevsel Yaklaşım) geliştirilmiştir.
-Alan çalışmaları (uygulamalı çalışmalar)
özellikle Amerikan toplumbiliminde
artmıştır.

Günümüzde toplumbilim iki temel
alana ayrılır
1. Uygulamalı (Olgusal) araştırmalar (Alan
araştırmaları): Alana inilerek yani topluma
gidilerek, verilerin toplanması ile elde edilen
bilgilerin yorumlanması ile gerçekleştirilen
araştırmalardır.
2. Kuramsal araştırmalar: Daha önce yapılmış
araştırmalar sonucunda ulaşılan kuramlara
dayalı olarak yapılan araştırmalardır.
Günümüzde her iki araştırma türünün birlikte
kullanılarak gerçekleştirilen araştırmalar
yoğunluk kazanmıştır.

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumsal nitelik kazanmış birey yani
aktör
• Toplumsal gruplar (dini, etnik, ekonomik
vb. gruplar)
• Toplum
• Kitleler

Toplumbilimin Konusu nedir?
•

Toplumsal Kurumlar (aile, siyaset, din, eğitim vb.)
– Toplumsal ihtiyaçlardan doğar
– Kendi kural ve normları vardır
– Kurallara uyulmadığında toplumsal baskı uygular ve yaptırımı vardır.

•
•

Toplumsal ilişkiler (ebeveyn-çocuk ilişkisi; öğretmen-öğrenci ilişkisi; yöneten
yönetilen ilişkisi vb.)
Toplumsal bireyler (aktör)
– Rol (anne, baba, öğretmen, öğrenci vb.)
• Bu roller toplumsallaşma sürecinde öğrenilir: Toplumsallaşma, toplumun bireyden
beklediği tutum ve davranışları öğrenme sürecidir. Temel toplumsallaşma kurumları,
aile, arkadaş grupları, okul, medya.

•

Toplumsal yapı: Toplumsal kurumların toplamıdır. Her toplumun kendine
özgü toplumsal yapısı vardır.
-Toplumsal yapıların toplumdan topluma farklılık göstermesinin nedeni o
toplumun kültürüdür.
-Maddi kültür: İnsan-doğa ilişkisi (mimari tarzı, giyim, yemek tarzıvb.)
-Manevi kültür. İnsan-insan ilişkisi (dil, gelenek vb.)

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumbilim ayrıca toplumsal değişme ile
ilgilenir. Aynı toplum içinde zamanla
meydana gelen değişimler ve toplumlar
arasındaki farklılıklar da toplumbilimin
konusu arasındadır.

Kuramsal Araştırmalar
• Kuramsal araştırmalar, bize araştırma sırasında
kolaylık sağlar. Çünkü sosyal olaylar;
1. Çok boyutludur. Sosyal olayların bir çok yönü
vardır. Örneğin, Türkiye’de göç olayının,
ekonomik, siyasal, uluslar arası vb. bir çok
boyutu vardır.
2. Sosyal olayları toplumsal bütünün bir parçası
olarak görmek gerekir.
Kuramlar bu noktada, karmaşık toplumsal bütün
içinde araştırmanın yapılmasında kolaylık sağlar.


Slide 3

Sosyal Bilimlerde Araştırma
Doç. Dr. Nezahat Altuntaş

Bilim nedir?
• Evren ve toplumsal yaşam konusundaki
sistemli bilgi bütünüdür
• Her sistematik bilgi bütünü bilimi mi
oluşturur?
• Bilim, bilimsel yöntemle toplanmış
aralarında mantıksal ve olgusal ilişkilerin
bulunduğu, çıkarımlar yapmayı sağlayan
sistematik bilgi bütünüdür.

Bilimin amacı nedir?
• İnsanoğlu var oluşundan beri ihtiyaçlarını
gidermek, çevreyi tanımak ve evreni
anlamak için çaba göstermektedir.
• Bu çabanın amacı, gerçekleri
öğrenebilmek böylece doğayı ve toplumu
denetimi altına alabilmektir.

Bilimlerin sınıflandırması
• Matematik Bilimler
– Matematik
– Mantık

• Pozitif Bilimler
– Doğa Bilimleri
• Fizik, Kimya, Biyoloji
vb.

– Toplumsal Bilimler
• Sosyoloji, Siyaet Bilimi,
Antropoloji, Psikoloji vb.

Doğa ve İnsan Bilimleri Arasındaki
Benzerlik ve Farklar
• Doğa bilimlerinde
değişme olasılığı az
olan ilişkiler araştırma
konusudur
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak kolaydır
• ve bu genellemeler
kesindir.

• Toplumsal Bilimlerde
değişen ilişkiler
araştırma konusudur.
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak zordur ve
sınırlıdır.
• Kesinlik söz konusu
değildir

Bilimsel Yöntem nedir?
• Bilimin amacına ulaşmak için
– izlediği yoldur
– uyulması gereken kurallardır
– kullandığı kendine özgü tekniklerdir.

• Bütün bilimlerin kullandığı tek yöntem mi vardır ya da
kullanılan birden fazla bilimsel yöntem mi vardır?
– Modernleşme sürecinde (1800’ler) bütün bilimler için pozitivizm
ve onun empirik süreçleri tek bilimsel yöntem olarak ifade
ediliyordu. Günümüzde birden fazla bilimsel yöntem olduğu
kabul edilmektedir. Realizm, Yorumsamacılık vb.

Ampirisizm
• Duyularla (dokunarak, görerek, duyarak vb.) ulaşılabilen olayların
önce gözlenmesi daha sonra deneylerle tekrarlanması(sosyal
bilimlerin laboratuarı toplumdur) ve genellemelere ulaşılarak
kuramların oluşturulması sürecini kapsar yani:
1-Bilimin konusuna giren olayları kavramak ve tanımlamak,
2-Olaylar arasında nedensellik ilişkisi kurmak ve bu ilişkileri sınadıktan
sonra açıklamak,
3-Ortaya çıkan ilişkileri yasalar, kuramlar şeklinde ifade etmek.
Sonuç olarak ampirik süreç, gözlem-deney-kuram sürecini kapsar
Bu nedenle bilimin gözlenebilir, deneysel bir konusu olması gerekir.

Toplumsal Bilimlerin Gelişim
• 18. yy. sonu ve 19. yy. boyunca toplumda köklü
değişimler yaşanmıştır. 1789 Fransız Devrimi,
1800’lerde yoğunlaşan Endüstri Devrimi gibi. Bu
devrimler toplumda köklü değişimlere neden olmuştur.
Toplumun incelenmesi ve sorunlarının çözülmesi
gerekmiştir.
• 19. yy boyunca doğa bilimlerinin gelişmesi, toplumsal
bilimlere olumlu katkıda bulunmuştur.
• Toplumbilim (Sosyoloji) bu süreçte toplumsal olayları
bilimsel yöntemle inceleyen, olaylara yön veren yasaları
bulmaya çalışarak bu yasalar çerçevesinde toplumu
düzenlemek amacıyla bir bilim olarak kurulmuş ve
bilimler sınıflandırmasındaki yerini almıştır.

Modernleşme Süreci
• Ekonomik alanda:
–
–
–
–

Endüstri Devrimi
Burjuvazi sınıfının doğuşu
Kapitalist üretim tarzının yükselişi
Teknolojinin gelişimi

• Siyasal alanda:
– Ulus devletin yükselişi

• Bilimsel alanda:
– Pozitivizmin-ampirisizmin gelişmesi süreçleriyle sonuçlanmıştır.

• Ayrıca:
– Hümanizm
– Rasyonalite

• İle sonuçlanmış ve toplumda köklü değişim-dönüşümler yaşanmıştır.
Bu durum toplumsal olayların bilimsel yöntemle incelenmesi gereğini
ortaya çıkarmıştır. SOSYOLOJİ-TOPLUMBİLİM bu sürecin sonunda
ortaya çıkmıştır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
1. 1800’lerin ortalarına kadar olan süreçte
toplumsal felsefe yapılmıştır.
-İlkçağda ve ortaçağda, Batıda toplumsal felsefe
temsilcilerinin başında ilkçağda Aristo ve Platon,
ortaçağda St. Augustin, St. Thomas Aquinas vardır.
-Ortaçağda İslam toplumlarında da toplumsal
felsefe yapılmaktaydı. Temsilcilerinin başında İbni
Haldun, İbni Rüşt gelir.
-Yeniçağda Batı’da yine toplumsal felsefe
yapılmaktaydı. Temsilcileri, T. Hobbes, Montesquie

Toplumsal Felsefe
• Toplumsal gerçeği anlamaya, sorunlarını
çözmeye yönelik düşünce biçimidir.
• Toplumlar belirli temel üst kavramlarla
açıklanmaya çalışılmıştır. Etik, ahlak, ideal
yapılar gibi.
• Bu dönemde filozoflar, tüm toplumlar için
öne sürdükleri genel evrim yasalarıyla aynı
zamanda tarih felsefesi yapmışlardır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
2.Kuruluş aşaması: 1800’lerin ortalarından
1900’lerin başına kadar olan dönem.
-Bu dönemde toplumbilim diğer
bilimlerden etkilenmiştir. Biyoloji gibi.
-Bağımsız bir bilim olarak bilimler
sınıflamasındaki yerini almıştır.
-Kuruluşta önde gelen isimler, St.
Simon, A. Comte, H. Spencer,

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
3.Sistemleşme aşaması: 1900’lerden
itibaren devam eden bir süreçtir.
-Çeşitli okullar (Toplumsal Çatışma Okul),
kuramlar (Evrimci Kuram), yaklaşımlar
(Yapısal-İşlevsel Yaklaşım) geliştirilmiştir.
-Alan çalışmaları (uygulamalı çalışmalar)
özellikle Amerikan toplumbiliminde
artmıştır.

Günümüzde toplumbilim iki temel
alana ayrılır
1. Uygulamalı (Olgusal) araştırmalar (Alan
araştırmaları): Alana inilerek yani topluma
gidilerek, verilerin toplanması ile elde edilen
bilgilerin yorumlanması ile gerçekleştirilen
araştırmalardır.
2. Kuramsal araştırmalar: Daha önce yapılmış
araştırmalar sonucunda ulaşılan kuramlara
dayalı olarak yapılan araştırmalardır.
Günümüzde her iki araştırma türünün birlikte
kullanılarak gerçekleştirilen araştırmalar
yoğunluk kazanmıştır.

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumsal nitelik kazanmış birey yani
aktör
• Toplumsal gruplar (dini, etnik, ekonomik
vb. gruplar)
• Toplum
• Kitleler

Toplumbilimin Konusu nedir?
•

Toplumsal Kurumlar (aile, siyaset, din, eğitim vb.)
– Toplumsal ihtiyaçlardan doğar
– Kendi kural ve normları vardır
– Kurallara uyulmadığında toplumsal baskı uygular ve yaptırımı vardır.

•
•

Toplumsal ilişkiler (ebeveyn-çocuk ilişkisi; öğretmen-öğrenci ilişkisi; yöneten
yönetilen ilişkisi vb.)
Toplumsal bireyler (aktör)
– Rol (anne, baba, öğretmen, öğrenci vb.)
• Bu roller toplumsallaşma sürecinde öğrenilir: Toplumsallaşma, toplumun bireyden
beklediği tutum ve davranışları öğrenme sürecidir. Temel toplumsallaşma kurumları,
aile, arkadaş grupları, okul, medya.

•

Toplumsal yapı: Toplumsal kurumların toplamıdır. Her toplumun kendine
özgü toplumsal yapısı vardır.
-Toplumsal yapıların toplumdan topluma farklılık göstermesinin nedeni o
toplumun kültürüdür.
-Maddi kültür: İnsan-doğa ilişkisi (mimari tarzı, giyim, yemek tarzıvb.)
-Manevi kültür. İnsan-insan ilişkisi (dil, gelenek vb.)

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumbilim ayrıca toplumsal değişme ile
ilgilenir. Aynı toplum içinde zamanla
meydana gelen değişimler ve toplumlar
arasındaki farklılıklar da toplumbilimin
konusu arasındadır.

Kuramsal Araştırmalar
• Kuramsal araştırmalar, bize araştırma sırasında
kolaylık sağlar. Çünkü sosyal olaylar;
1. Çok boyutludur. Sosyal olayların bir çok yönü
vardır. Örneğin, Türkiye’de göç olayının,
ekonomik, siyasal, uluslar arası vb. bir çok
boyutu vardır.
2. Sosyal olayları toplumsal bütünün bir parçası
olarak görmek gerekir.
Kuramlar bu noktada, karmaşık toplumsal bütün
içinde araştırmanın yapılmasında kolaylık sağlar.


Slide 4

Sosyal Bilimlerde Araştırma
Doç. Dr. Nezahat Altuntaş

Bilim nedir?
• Evren ve toplumsal yaşam konusundaki
sistemli bilgi bütünüdür
• Her sistematik bilgi bütünü bilimi mi
oluşturur?
• Bilim, bilimsel yöntemle toplanmış
aralarında mantıksal ve olgusal ilişkilerin
bulunduğu, çıkarımlar yapmayı sağlayan
sistematik bilgi bütünüdür.

Bilimin amacı nedir?
• İnsanoğlu var oluşundan beri ihtiyaçlarını
gidermek, çevreyi tanımak ve evreni
anlamak için çaba göstermektedir.
• Bu çabanın amacı, gerçekleri
öğrenebilmek böylece doğayı ve toplumu
denetimi altına alabilmektir.

Bilimlerin sınıflandırması
• Matematik Bilimler
– Matematik
– Mantık

• Pozitif Bilimler
– Doğa Bilimleri
• Fizik, Kimya, Biyoloji
vb.

– Toplumsal Bilimler
• Sosyoloji, Siyaet Bilimi,
Antropoloji, Psikoloji vb.

Doğa ve İnsan Bilimleri Arasındaki
Benzerlik ve Farklar
• Doğa bilimlerinde
değişme olasılığı az
olan ilişkiler araştırma
konusudur
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak kolaydır
• ve bu genellemeler
kesindir.

• Toplumsal Bilimlerde
değişen ilişkiler
araştırma konusudur.
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak zordur ve
sınırlıdır.
• Kesinlik söz konusu
değildir

Bilimsel Yöntem nedir?
• Bilimin amacına ulaşmak için
– izlediği yoldur
– uyulması gereken kurallardır
– kullandığı kendine özgü tekniklerdir.

• Bütün bilimlerin kullandığı tek yöntem mi vardır ya da
kullanılan birden fazla bilimsel yöntem mi vardır?
– Modernleşme sürecinde (1800’ler) bütün bilimler için pozitivizm
ve onun empirik süreçleri tek bilimsel yöntem olarak ifade
ediliyordu. Günümüzde birden fazla bilimsel yöntem olduğu
kabul edilmektedir. Realizm, Yorumsamacılık vb.

Ampirisizm
• Duyularla (dokunarak, görerek, duyarak vb.) ulaşılabilen olayların
önce gözlenmesi daha sonra deneylerle tekrarlanması(sosyal
bilimlerin laboratuarı toplumdur) ve genellemelere ulaşılarak
kuramların oluşturulması sürecini kapsar yani:
1-Bilimin konusuna giren olayları kavramak ve tanımlamak,
2-Olaylar arasında nedensellik ilişkisi kurmak ve bu ilişkileri sınadıktan
sonra açıklamak,
3-Ortaya çıkan ilişkileri yasalar, kuramlar şeklinde ifade etmek.
Sonuç olarak ampirik süreç, gözlem-deney-kuram sürecini kapsar
Bu nedenle bilimin gözlenebilir, deneysel bir konusu olması gerekir.

Toplumsal Bilimlerin Gelişim
• 18. yy. sonu ve 19. yy. boyunca toplumda köklü
değişimler yaşanmıştır. 1789 Fransız Devrimi,
1800’lerde yoğunlaşan Endüstri Devrimi gibi. Bu
devrimler toplumda köklü değişimlere neden olmuştur.
Toplumun incelenmesi ve sorunlarının çözülmesi
gerekmiştir.
• 19. yy boyunca doğa bilimlerinin gelişmesi, toplumsal
bilimlere olumlu katkıda bulunmuştur.
• Toplumbilim (Sosyoloji) bu süreçte toplumsal olayları
bilimsel yöntemle inceleyen, olaylara yön veren yasaları
bulmaya çalışarak bu yasalar çerçevesinde toplumu
düzenlemek amacıyla bir bilim olarak kurulmuş ve
bilimler sınıflandırmasındaki yerini almıştır.

Modernleşme Süreci
• Ekonomik alanda:
–
–
–
–

Endüstri Devrimi
Burjuvazi sınıfının doğuşu
Kapitalist üretim tarzının yükselişi
Teknolojinin gelişimi

• Siyasal alanda:
– Ulus devletin yükselişi

• Bilimsel alanda:
– Pozitivizmin-ampirisizmin gelişmesi süreçleriyle sonuçlanmıştır.

• Ayrıca:
– Hümanizm
– Rasyonalite

• İle sonuçlanmış ve toplumda köklü değişim-dönüşümler yaşanmıştır.
Bu durum toplumsal olayların bilimsel yöntemle incelenmesi gereğini
ortaya çıkarmıştır. SOSYOLOJİ-TOPLUMBİLİM bu sürecin sonunda
ortaya çıkmıştır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
1. 1800’lerin ortalarına kadar olan süreçte
toplumsal felsefe yapılmıştır.
-İlkçağda ve ortaçağda, Batıda toplumsal felsefe
temsilcilerinin başında ilkçağda Aristo ve Platon,
ortaçağda St. Augustin, St. Thomas Aquinas vardır.
-Ortaçağda İslam toplumlarında da toplumsal
felsefe yapılmaktaydı. Temsilcilerinin başında İbni
Haldun, İbni Rüşt gelir.
-Yeniçağda Batı’da yine toplumsal felsefe
yapılmaktaydı. Temsilcileri, T. Hobbes, Montesquie

Toplumsal Felsefe
• Toplumsal gerçeği anlamaya, sorunlarını
çözmeye yönelik düşünce biçimidir.
• Toplumlar belirli temel üst kavramlarla
açıklanmaya çalışılmıştır. Etik, ahlak, ideal
yapılar gibi.
• Bu dönemde filozoflar, tüm toplumlar için
öne sürdükleri genel evrim yasalarıyla aynı
zamanda tarih felsefesi yapmışlardır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
2.Kuruluş aşaması: 1800’lerin ortalarından
1900’lerin başına kadar olan dönem.
-Bu dönemde toplumbilim diğer
bilimlerden etkilenmiştir. Biyoloji gibi.
-Bağımsız bir bilim olarak bilimler
sınıflamasındaki yerini almıştır.
-Kuruluşta önde gelen isimler, St.
Simon, A. Comte, H. Spencer,

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
3.Sistemleşme aşaması: 1900’lerden
itibaren devam eden bir süreçtir.
-Çeşitli okullar (Toplumsal Çatışma Okul),
kuramlar (Evrimci Kuram), yaklaşımlar
(Yapısal-İşlevsel Yaklaşım) geliştirilmiştir.
-Alan çalışmaları (uygulamalı çalışmalar)
özellikle Amerikan toplumbiliminde
artmıştır.

Günümüzde toplumbilim iki temel
alana ayrılır
1. Uygulamalı (Olgusal) araştırmalar (Alan
araştırmaları): Alana inilerek yani topluma
gidilerek, verilerin toplanması ile elde edilen
bilgilerin yorumlanması ile gerçekleştirilen
araştırmalardır.
2. Kuramsal araştırmalar: Daha önce yapılmış
araştırmalar sonucunda ulaşılan kuramlara
dayalı olarak yapılan araştırmalardır.
Günümüzde her iki araştırma türünün birlikte
kullanılarak gerçekleştirilen araştırmalar
yoğunluk kazanmıştır.

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumsal nitelik kazanmış birey yani
aktör
• Toplumsal gruplar (dini, etnik, ekonomik
vb. gruplar)
• Toplum
• Kitleler

Toplumbilimin Konusu nedir?
•

Toplumsal Kurumlar (aile, siyaset, din, eğitim vb.)
– Toplumsal ihtiyaçlardan doğar
– Kendi kural ve normları vardır
– Kurallara uyulmadığında toplumsal baskı uygular ve yaptırımı vardır.

•
•

Toplumsal ilişkiler (ebeveyn-çocuk ilişkisi; öğretmen-öğrenci ilişkisi; yöneten
yönetilen ilişkisi vb.)
Toplumsal bireyler (aktör)
– Rol (anne, baba, öğretmen, öğrenci vb.)
• Bu roller toplumsallaşma sürecinde öğrenilir: Toplumsallaşma, toplumun bireyden
beklediği tutum ve davranışları öğrenme sürecidir. Temel toplumsallaşma kurumları,
aile, arkadaş grupları, okul, medya.

•

Toplumsal yapı: Toplumsal kurumların toplamıdır. Her toplumun kendine
özgü toplumsal yapısı vardır.
-Toplumsal yapıların toplumdan topluma farklılık göstermesinin nedeni o
toplumun kültürüdür.
-Maddi kültür: İnsan-doğa ilişkisi (mimari tarzı, giyim, yemek tarzıvb.)
-Manevi kültür. İnsan-insan ilişkisi (dil, gelenek vb.)

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumbilim ayrıca toplumsal değişme ile
ilgilenir. Aynı toplum içinde zamanla
meydana gelen değişimler ve toplumlar
arasındaki farklılıklar da toplumbilimin
konusu arasındadır.

Kuramsal Araştırmalar
• Kuramsal araştırmalar, bize araştırma sırasında
kolaylık sağlar. Çünkü sosyal olaylar;
1. Çok boyutludur. Sosyal olayların bir çok yönü
vardır. Örneğin, Türkiye’de göç olayının,
ekonomik, siyasal, uluslar arası vb. bir çok
boyutu vardır.
2. Sosyal olayları toplumsal bütünün bir parçası
olarak görmek gerekir.
Kuramlar bu noktada, karmaşık toplumsal bütün
içinde araştırmanın yapılmasında kolaylık sağlar.


Slide 5

Sosyal Bilimlerde Araştırma
Doç. Dr. Nezahat Altuntaş

Bilim nedir?
• Evren ve toplumsal yaşam konusundaki
sistemli bilgi bütünüdür
• Her sistematik bilgi bütünü bilimi mi
oluşturur?
• Bilim, bilimsel yöntemle toplanmış
aralarında mantıksal ve olgusal ilişkilerin
bulunduğu, çıkarımlar yapmayı sağlayan
sistematik bilgi bütünüdür.

Bilimin amacı nedir?
• İnsanoğlu var oluşundan beri ihtiyaçlarını
gidermek, çevreyi tanımak ve evreni
anlamak için çaba göstermektedir.
• Bu çabanın amacı, gerçekleri
öğrenebilmek böylece doğayı ve toplumu
denetimi altına alabilmektir.

Bilimlerin sınıflandırması
• Matematik Bilimler
– Matematik
– Mantık

• Pozitif Bilimler
– Doğa Bilimleri
• Fizik, Kimya, Biyoloji
vb.

– Toplumsal Bilimler
• Sosyoloji, Siyaet Bilimi,
Antropoloji, Psikoloji vb.

Doğa ve İnsan Bilimleri Arasındaki
Benzerlik ve Farklar
• Doğa bilimlerinde
değişme olasılığı az
olan ilişkiler araştırma
konusudur
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak kolaydır
• ve bu genellemeler
kesindir.

• Toplumsal Bilimlerde
değişen ilişkiler
araştırma konusudur.
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak zordur ve
sınırlıdır.
• Kesinlik söz konusu
değildir

Bilimsel Yöntem nedir?
• Bilimin amacına ulaşmak için
– izlediği yoldur
– uyulması gereken kurallardır
– kullandığı kendine özgü tekniklerdir.

• Bütün bilimlerin kullandığı tek yöntem mi vardır ya da
kullanılan birden fazla bilimsel yöntem mi vardır?
– Modernleşme sürecinde (1800’ler) bütün bilimler için pozitivizm
ve onun empirik süreçleri tek bilimsel yöntem olarak ifade
ediliyordu. Günümüzde birden fazla bilimsel yöntem olduğu
kabul edilmektedir. Realizm, Yorumsamacılık vb.

Ampirisizm
• Duyularla (dokunarak, görerek, duyarak vb.) ulaşılabilen olayların
önce gözlenmesi daha sonra deneylerle tekrarlanması(sosyal
bilimlerin laboratuarı toplumdur) ve genellemelere ulaşılarak
kuramların oluşturulması sürecini kapsar yani:
1-Bilimin konusuna giren olayları kavramak ve tanımlamak,
2-Olaylar arasında nedensellik ilişkisi kurmak ve bu ilişkileri sınadıktan
sonra açıklamak,
3-Ortaya çıkan ilişkileri yasalar, kuramlar şeklinde ifade etmek.
Sonuç olarak ampirik süreç, gözlem-deney-kuram sürecini kapsar
Bu nedenle bilimin gözlenebilir, deneysel bir konusu olması gerekir.

Toplumsal Bilimlerin Gelişim
• 18. yy. sonu ve 19. yy. boyunca toplumda köklü
değişimler yaşanmıştır. 1789 Fransız Devrimi,
1800’lerde yoğunlaşan Endüstri Devrimi gibi. Bu
devrimler toplumda köklü değişimlere neden olmuştur.
Toplumun incelenmesi ve sorunlarının çözülmesi
gerekmiştir.
• 19. yy boyunca doğa bilimlerinin gelişmesi, toplumsal
bilimlere olumlu katkıda bulunmuştur.
• Toplumbilim (Sosyoloji) bu süreçte toplumsal olayları
bilimsel yöntemle inceleyen, olaylara yön veren yasaları
bulmaya çalışarak bu yasalar çerçevesinde toplumu
düzenlemek amacıyla bir bilim olarak kurulmuş ve
bilimler sınıflandırmasındaki yerini almıştır.

Modernleşme Süreci
• Ekonomik alanda:
–
–
–
–

Endüstri Devrimi
Burjuvazi sınıfının doğuşu
Kapitalist üretim tarzının yükselişi
Teknolojinin gelişimi

• Siyasal alanda:
– Ulus devletin yükselişi

• Bilimsel alanda:
– Pozitivizmin-ampirisizmin gelişmesi süreçleriyle sonuçlanmıştır.

• Ayrıca:
– Hümanizm
– Rasyonalite

• İle sonuçlanmış ve toplumda köklü değişim-dönüşümler yaşanmıştır.
Bu durum toplumsal olayların bilimsel yöntemle incelenmesi gereğini
ortaya çıkarmıştır. SOSYOLOJİ-TOPLUMBİLİM bu sürecin sonunda
ortaya çıkmıştır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
1. 1800’lerin ortalarına kadar olan süreçte
toplumsal felsefe yapılmıştır.
-İlkçağda ve ortaçağda, Batıda toplumsal felsefe
temsilcilerinin başında ilkçağda Aristo ve Platon,
ortaçağda St. Augustin, St. Thomas Aquinas vardır.
-Ortaçağda İslam toplumlarında da toplumsal
felsefe yapılmaktaydı. Temsilcilerinin başında İbni
Haldun, İbni Rüşt gelir.
-Yeniçağda Batı’da yine toplumsal felsefe
yapılmaktaydı. Temsilcileri, T. Hobbes, Montesquie

Toplumsal Felsefe
• Toplumsal gerçeği anlamaya, sorunlarını
çözmeye yönelik düşünce biçimidir.
• Toplumlar belirli temel üst kavramlarla
açıklanmaya çalışılmıştır. Etik, ahlak, ideal
yapılar gibi.
• Bu dönemde filozoflar, tüm toplumlar için
öne sürdükleri genel evrim yasalarıyla aynı
zamanda tarih felsefesi yapmışlardır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
2.Kuruluş aşaması: 1800’lerin ortalarından
1900’lerin başına kadar olan dönem.
-Bu dönemde toplumbilim diğer
bilimlerden etkilenmiştir. Biyoloji gibi.
-Bağımsız bir bilim olarak bilimler
sınıflamasındaki yerini almıştır.
-Kuruluşta önde gelen isimler, St.
Simon, A. Comte, H. Spencer,

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
3.Sistemleşme aşaması: 1900’lerden
itibaren devam eden bir süreçtir.
-Çeşitli okullar (Toplumsal Çatışma Okul),
kuramlar (Evrimci Kuram), yaklaşımlar
(Yapısal-İşlevsel Yaklaşım) geliştirilmiştir.
-Alan çalışmaları (uygulamalı çalışmalar)
özellikle Amerikan toplumbiliminde
artmıştır.

Günümüzde toplumbilim iki temel
alana ayrılır
1. Uygulamalı (Olgusal) araştırmalar (Alan
araştırmaları): Alana inilerek yani topluma
gidilerek, verilerin toplanması ile elde edilen
bilgilerin yorumlanması ile gerçekleştirilen
araştırmalardır.
2. Kuramsal araştırmalar: Daha önce yapılmış
araştırmalar sonucunda ulaşılan kuramlara
dayalı olarak yapılan araştırmalardır.
Günümüzde her iki araştırma türünün birlikte
kullanılarak gerçekleştirilen araştırmalar
yoğunluk kazanmıştır.

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumsal nitelik kazanmış birey yani
aktör
• Toplumsal gruplar (dini, etnik, ekonomik
vb. gruplar)
• Toplum
• Kitleler

Toplumbilimin Konusu nedir?
•

Toplumsal Kurumlar (aile, siyaset, din, eğitim vb.)
– Toplumsal ihtiyaçlardan doğar
– Kendi kural ve normları vardır
– Kurallara uyulmadığında toplumsal baskı uygular ve yaptırımı vardır.

•
•

Toplumsal ilişkiler (ebeveyn-çocuk ilişkisi; öğretmen-öğrenci ilişkisi; yöneten
yönetilen ilişkisi vb.)
Toplumsal bireyler (aktör)
– Rol (anne, baba, öğretmen, öğrenci vb.)
• Bu roller toplumsallaşma sürecinde öğrenilir: Toplumsallaşma, toplumun bireyden
beklediği tutum ve davranışları öğrenme sürecidir. Temel toplumsallaşma kurumları,
aile, arkadaş grupları, okul, medya.

•

Toplumsal yapı: Toplumsal kurumların toplamıdır. Her toplumun kendine
özgü toplumsal yapısı vardır.
-Toplumsal yapıların toplumdan topluma farklılık göstermesinin nedeni o
toplumun kültürüdür.
-Maddi kültür: İnsan-doğa ilişkisi (mimari tarzı, giyim, yemek tarzıvb.)
-Manevi kültür. İnsan-insan ilişkisi (dil, gelenek vb.)

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumbilim ayrıca toplumsal değişme ile
ilgilenir. Aynı toplum içinde zamanla
meydana gelen değişimler ve toplumlar
arasındaki farklılıklar da toplumbilimin
konusu arasındadır.

Kuramsal Araştırmalar
• Kuramsal araştırmalar, bize araştırma sırasında
kolaylık sağlar. Çünkü sosyal olaylar;
1. Çok boyutludur. Sosyal olayların bir çok yönü
vardır. Örneğin, Türkiye’de göç olayının,
ekonomik, siyasal, uluslar arası vb. bir çok
boyutu vardır.
2. Sosyal olayları toplumsal bütünün bir parçası
olarak görmek gerekir.
Kuramlar bu noktada, karmaşık toplumsal bütün
içinde araştırmanın yapılmasında kolaylık sağlar.


Slide 6

Sosyal Bilimlerde Araştırma
Doç. Dr. Nezahat Altuntaş

Bilim nedir?
• Evren ve toplumsal yaşam konusundaki
sistemli bilgi bütünüdür
• Her sistematik bilgi bütünü bilimi mi
oluşturur?
• Bilim, bilimsel yöntemle toplanmış
aralarında mantıksal ve olgusal ilişkilerin
bulunduğu, çıkarımlar yapmayı sağlayan
sistematik bilgi bütünüdür.

Bilimin amacı nedir?
• İnsanoğlu var oluşundan beri ihtiyaçlarını
gidermek, çevreyi tanımak ve evreni
anlamak için çaba göstermektedir.
• Bu çabanın amacı, gerçekleri
öğrenebilmek böylece doğayı ve toplumu
denetimi altına alabilmektir.

Bilimlerin sınıflandırması
• Matematik Bilimler
– Matematik
– Mantık

• Pozitif Bilimler
– Doğa Bilimleri
• Fizik, Kimya, Biyoloji
vb.

– Toplumsal Bilimler
• Sosyoloji, Siyaet Bilimi,
Antropoloji, Psikoloji vb.

Doğa ve İnsan Bilimleri Arasındaki
Benzerlik ve Farklar
• Doğa bilimlerinde
değişme olasılığı az
olan ilişkiler araştırma
konusudur
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak kolaydır
• ve bu genellemeler
kesindir.

• Toplumsal Bilimlerde
değişen ilişkiler
araştırma konusudur.
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak zordur ve
sınırlıdır.
• Kesinlik söz konusu
değildir

Bilimsel Yöntem nedir?
• Bilimin amacına ulaşmak için
– izlediği yoldur
– uyulması gereken kurallardır
– kullandığı kendine özgü tekniklerdir.

• Bütün bilimlerin kullandığı tek yöntem mi vardır ya da
kullanılan birden fazla bilimsel yöntem mi vardır?
– Modernleşme sürecinde (1800’ler) bütün bilimler için pozitivizm
ve onun empirik süreçleri tek bilimsel yöntem olarak ifade
ediliyordu. Günümüzde birden fazla bilimsel yöntem olduğu
kabul edilmektedir. Realizm, Yorumsamacılık vb.

Ampirisizm
• Duyularla (dokunarak, görerek, duyarak vb.) ulaşılabilen olayların
önce gözlenmesi daha sonra deneylerle tekrarlanması(sosyal
bilimlerin laboratuarı toplumdur) ve genellemelere ulaşılarak
kuramların oluşturulması sürecini kapsar yani:
1-Bilimin konusuna giren olayları kavramak ve tanımlamak,
2-Olaylar arasında nedensellik ilişkisi kurmak ve bu ilişkileri sınadıktan
sonra açıklamak,
3-Ortaya çıkan ilişkileri yasalar, kuramlar şeklinde ifade etmek.
Sonuç olarak ampirik süreç, gözlem-deney-kuram sürecini kapsar
Bu nedenle bilimin gözlenebilir, deneysel bir konusu olması gerekir.

Toplumsal Bilimlerin Gelişim
• 18. yy. sonu ve 19. yy. boyunca toplumda köklü
değişimler yaşanmıştır. 1789 Fransız Devrimi,
1800’lerde yoğunlaşan Endüstri Devrimi gibi. Bu
devrimler toplumda köklü değişimlere neden olmuştur.
Toplumun incelenmesi ve sorunlarının çözülmesi
gerekmiştir.
• 19. yy boyunca doğa bilimlerinin gelişmesi, toplumsal
bilimlere olumlu katkıda bulunmuştur.
• Toplumbilim (Sosyoloji) bu süreçte toplumsal olayları
bilimsel yöntemle inceleyen, olaylara yön veren yasaları
bulmaya çalışarak bu yasalar çerçevesinde toplumu
düzenlemek amacıyla bir bilim olarak kurulmuş ve
bilimler sınıflandırmasındaki yerini almıştır.

Modernleşme Süreci
• Ekonomik alanda:
–
–
–
–

Endüstri Devrimi
Burjuvazi sınıfının doğuşu
Kapitalist üretim tarzının yükselişi
Teknolojinin gelişimi

• Siyasal alanda:
– Ulus devletin yükselişi

• Bilimsel alanda:
– Pozitivizmin-ampirisizmin gelişmesi süreçleriyle sonuçlanmıştır.

• Ayrıca:
– Hümanizm
– Rasyonalite

• İle sonuçlanmış ve toplumda köklü değişim-dönüşümler yaşanmıştır.
Bu durum toplumsal olayların bilimsel yöntemle incelenmesi gereğini
ortaya çıkarmıştır. SOSYOLOJİ-TOPLUMBİLİM bu sürecin sonunda
ortaya çıkmıştır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
1. 1800’lerin ortalarına kadar olan süreçte
toplumsal felsefe yapılmıştır.
-İlkçağda ve ortaçağda, Batıda toplumsal felsefe
temsilcilerinin başında ilkçağda Aristo ve Platon,
ortaçağda St. Augustin, St. Thomas Aquinas vardır.
-Ortaçağda İslam toplumlarında da toplumsal
felsefe yapılmaktaydı. Temsilcilerinin başında İbni
Haldun, İbni Rüşt gelir.
-Yeniçağda Batı’da yine toplumsal felsefe
yapılmaktaydı. Temsilcileri, T. Hobbes, Montesquie

Toplumsal Felsefe
• Toplumsal gerçeği anlamaya, sorunlarını
çözmeye yönelik düşünce biçimidir.
• Toplumlar belirli temel üst kavramlarla
açıklanmaya çalışılmıştır. Etik, ahlak, ideal
yapılar gibi.
• Bu dönemde filozoflar, tüm toplumlar için
öne sürdükleri genel evrim yasalarıyla aynı
zamanda tarih felsefesi yapmışlardır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
2.Kuruluş aşaması: 1800’lerin ortalarından
1900’lerin başına kadar olan dönem.
-Bu dönemde toplumbilim diğer
bilimlerden etkilenmiştir. Biyoloji gibi.
-Bağımsız bir bilim olarak bilimler
sınıflamasındaki yerini almıştır.
-Kuruluşta önde gelen isimler, St.
Simon, A. Comte, H. Spencer,

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
3.Sistemleşme aşaması: 1900’lerden
itibaren devam eden bir süreçtir.
-Çeşitli okullar (Toplumsal Çatışma Okul),
kuramlar (Evrimci Kuram), yaklaşımlar
(Yapısal-İşlevsel Yaklaşım) geliştirilmiştir.
-Alan çalışmaları (uygulamalı çalışmalar)
özellikle Amerikan toplumbiliminde
artmıştır.

Günümüzde toplumbilim iki temel
alana ayrılır
1. Uygulamalı (Olgusal) araştırmalar (Alan
araştırmaları): Alana inilerek yani topluma
gidilerek, verilerin toplanması ile elde edilen
bilgilerin yorumlanması ile gerçekleştirilen
araştırmalardır.
2. Kuramsal araştırmalar: Daha önce yapılmış
araştırmalar sonucunda ulaşılan kuramlara
dayalı olarak yapılan araştırmalardır.
Günümüzde her iki araştırma türünün birlikte
kullanılarak gerçekleştirilen araştırmalar
yoğunluk kazanmıştır.

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumsal nitelik kazanmış birey yani
aktör
• Toplumsal gruplar (dini, etnik, ekonomik
vb. gruplar)
• Toplum
• Kitleler

Toplumbilimin Konusu nedir?
•

Toplumsal Kurumlar (aile, siyaset, din, eğitim vb.)
– Toplumsal ihtiyaçlardan doğar
– Kendi kural ve normları vardır
– Kurallara uyulmadığında toplumsal baskı uygular ve yaptırımı vardır.

•
•

Toplumsal ilişkiler (ebeveyn-çocuk ilişkisi; öğretmen-öğrenci ilişkisi; yöneten
yönetilen ilişkisi vb.)
Toplumsal bireyler (aktör)
– Rol (anne, baba, öğretmen, öğrenci vb.)
• Bu roller toplumsallaşma sürecinde öğrenilir: Toplumsallaşma, toplumun bireyden
beklediği tutum ve davranışları öğrenme sürecidir. Temel toplumsallaşma kurumları,
aile, arkadaş grupları, okul, medya.

•

Toplumsal yapı: Toplumsal kurumların toplamıdır. Her toplumun kendine
özgü toplumsal yapısı vardır.
-Toplumsal yapıların toplumdan topluma farklılık göstermesinin nedeni o
toplumun kültürüdür.
-Maddi kültür: İnsan-doğa ilişkisi (mimari tarzı, giyim, yemek tarzıvb.)
-Manevi kültür. İnsan-insan ilişkisi (dil, gelenek vb.)

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumbilim ayrıca toplumsal değişme ile
ilgilenir. Aynı toplum içinde zamanla
meydana gelen değişimler ve toplumlar
arasındaki farklılıklar da toplumbilimin
konusu arasındadır.

Kuramsal Araştırmalar
• Kuramsal araştırmalar, bize araştırma sırasında
kolaylık sağlar. Çünkü sosyal olaylar;
1. Çok boyutludur. Sosyal olayların bir çok yönü
vardır. Örneğin, Türkiye’de göç olayının,
ekonomik, siyasal, uluslar arası vb. bir çok
boyutu vardır.
2. Sosyal olayları toplumsal bütünün bir parçası
olarak görmek gerekir.
Kuramlar bu noktada, karmaşık toplumsal bütün
içinde araştırmanın yapılmasında kolaylık sağlar.


Slide 7

Sosyal Bilimlerde Araştırma
Doç. Dr. Nezahat Altuntaş

Bilim nedir?
• Evren ve toplumsal yaşam konusundaki
sistemli bilgi bütünüdür
• Her sistematik bilgi bütünü bilimi mi
oluşturur?
• Bilim, bilimsel yöntemle toplanmış
aralarında mantıksal ve olgusal ilişkilerin
bulunduğu, çıkarımlar yapmayı sağlayan
sistematik bilgi bütünüdür.

Bilimin amacı nedir?
• İnsanoğlu var oluşundan beri ihtiyaçlarını
gidermek, çevreyi tanımak ve evreni
anlamak için çaba göstermektedir.
• Bu çabanın amacı, gerçekleri
öğrenebilmek böylece doğayı ve toplumu
denetimi altına alabilmektir.

Bilimlerin sınıflandırması
• Matematik Bilimler
– Matematik
– Mantık

• Pozitif Bilimler
– Doğa Bilimleri
• Fizik, Kimya, Biyoloji
vb.

– Toplumsal Bilimler
• Sosyoloji, Siyaet Bilimi,
Antropoloji, Psikoloji vb.

Doğa ve İnsan Bilimleri Arasındaki
Benzerlik ve Farklar
• Doğa bilimlerinde
değişme olasılığı az
olan ilişkiler araştırma
konusudur
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak kolaydır
• ve bu genellemeler
kesindir.

• Toplumsal Bilimlerde
değişen ilişkiler
araştırma konusudur.
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak zordur ve
sınırlıdır.
• Kesinlik söz konusu
değildir

Bilimsel Yöntem nedir?
• Bilimin amacına ulaşmak için
– izlediği yoldur
– uyulması gereken kurallardır
– kullandığı kendine özgü tekniklerdir.

• Bütün bilimlerin kullandığı tek yöntem mi vardır ya da
kullanılan birden fazla bilimsel yöntem mi vardır?
– Modernleşme sürecinde (1800’ler) bütün bilimler için pozitivizm
ve onun empirik süreçleri tek bilimsel yöntem olarak ifade
ediliyordu. Günümüzde birden fazla bilimsel yöntem olduğu
kabul edilmektedir. Realizm, Yorumsamacılık vb.

Ampirisizm
• Duyularla (dokunarak, görerek, duyarak vb.) ulaşılabilen olayların
önce gözlenmesi daha sonra deneylerle tekrarlanması(sosyal
bilimlerin laboratuarı toplumdur) ve genellemelere ulaşılarak
kuramların oluşturulması sürecini kapsar yani:
1-Bilimin konusuna giren olayları kavramak ve tanımlamak,
2-Olaylar arasında nedensellik ilişkisi kurmak ve bu ilişkileri sınadıktan
sonra açıklamak,
3-Ortaya çıkan ilişkileri yasalar, kuramlar şeklinde ifade etmek.
Sonuç olarak ampirik süreç, gözlem-deney-kuram sürecini kapsar
Bu nedenle bilimin gözlenebilir, deneysel bir konusu olması gerekir.

Toplumsal Bilimlerin Gelişim
• 18. yy. sonu ve 19. yy. boyunca toplumda köklü
değişimler yaşanmıştır. 1789 Fransız Devrimi,
1800’lerde yoğunlaşan Endüstri Devrimi gibi. Bu
devrimler toplumda köklü değişimlere neden olmuştur.
Toplumun incelenmesi ve sorunlarının çözülmesi
gerekmiştir.
• 19. yy boyunca doğa bilimlerinin gelişmesi, toplumsal
bilimlere olumlu katkıda bulunmuştur.
• Toplumbilim (Sosyoloji) bu süreçte toplumsal olayları
bilimsel yöntemle inceleyen, olaylara yön veren yasaları
bulmaya çalışarak bu yasalar çerçevesinde toplumu
düzenlemek amacıyla bir bilim olarak kurulmuş ve
bilimler sınıflandırmasındaki yerini almıştır.

Modernleşme Süreci
• Ekonomik alanda:
–
–
–
–

Endüstri Devrimi
Burjuvazi sınıfının doğuşu
Kapitalist üretim tarzının yükselişi
Teknolojinin gelişimi

• Siyasal alanda:
– Ulus devletin yükselişi

• Bilimsel alanda:
– Pozitivizmin-ampirisizmin gelişmesi süreçleriyle sonuçlanmıştır.

• Ayrıca:
– Hümanizm
– Rasyonalite

• İle sonuçlanmış ve toplumda köklü değişim-dönüşümler yaşanmıştır.
Bu durum toplumsal olayların bilimsel yöntemle incelenmesi gereğini
ortaya çıkarmıştır. SOSYOLOJİ-TOPLUMBİLİM bu sürecin sonunda
ortaya çıkmıştır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
1. 1800’lerin ortalarına kadar olan süreçte
toplumsal felsefe yapılmıştır.
-İlkçağda ve ortaçağda, Batıda toplumsal felsefe
temsilcilerinin başında ilkçağda Aristo ve Platon,
ortaçağda St. Augustin, St. Thomas Aquinas vardır.
-Ortaçağda İslam toplumlarında da toplumsal
felsefe yapılmaktaydı. Temsilcilerinin başında İbni
Haldun, İbni Rüşt gelir.
-Yeniçağda Batı’da yine toplumsal felsefe
yapılmaktaydı. Temsilcileri, T. Hobbes, Montesquie

Toplumsal Felsefe
• Toplumsal gerçeği anlamaya, sorunlarını
çözmeye yönelik düşünce biçimidir.
• Toplumlar belirli temel üst kavramlarla
açıklanmaya çalışılmıştır. Etik, ahlak, ideal
yapılar gibi.
• Bu dönemde filozoflar, tüm toplumlar için
öne sürdükleri genel evrim yasalarıyla aynı
zamanda tarih felsefesi yapmışlardır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
2.Kuruluş aşaması: 1800’lerin ortalarından
1900’lerin başına kadar olan dönem.
-Bu dönemde toplumbilim diğer
bilimlerden etkilenmiştir. Biyoloji gibi.
-Bağımsız bir bilim olarak bilimler
sınıflamasındaki yerini almıştır.
-Kuruluşta önde gelen isimler, St.
Simon, A. Comte, H. Spencer,

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
3.Sistemleşme aşaması: 1900’lerden
itibaren devam eden bir süreçtir.
-Çeşitli okullar (Toplumsal Çatışma Okul),
kuramlar (Evrimci Kuram), yaklaşımlar
(Yapısal-İşlevsel Yaklaşım) geliştirilmiştir.
-Alan çalışmaları (uygulamalı çalışmalar)
özellikle Amerikan toplumbiliminde
artmıştır.

Günümüzde toplumbilim iki temel
alana ayrılır
1. Uygulamalı (Olgusal) araştırmalar (Alan
araştırmaları): Alana inilerek yani topluma
gidilerek, verilerin toplanması ile elde edilen
bilgilerin yorumlanması ile gerçekleştirilen
araştırmalardır.
2. Kuramsal araştırmalar: Daha önce yapılmış
araştırmalar sonucunda ulaşılan kuramlara
dayalı olarak yapılan araştırmalardır.
Günümüzde her iki araştırma türünün birlikte
kullanılarak gerçekleştirilen araştırmalar
yoğunluk kazanmıştır.

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumsal nitelik kazanmış birey yani
aktör
• Toplumsal gruplar (dini, etnik, ekonomik
vb. gruplar)
• Toplum
• Kitleler

Toplumbilimin Konusu nedir?
•

Toplumsal Kurumlar (aile, siyaset, din, eğitim vb.)
– Toplumsal ihtiyaçlardan doğar
– Kendi kural ve normları vardır
– Kurallara uyulmadığında toplumsal baskı uygular ve yaptırımı vardır.

•
•

Toplumsal ilişkiler (ebeveyn-çocuk ilişkisi; öğretmen-öğrenci ilişkisi; yöneten
yönetilen ilişkisi vb.)
Toplumsal bireyler (aktör)
– Rol (anne, baba, öğretmen, öğrenci vb.)
• Bu roller toplumsallaşma sürecinde öğrenilir: Toplumsallaşma, toplumun bireyden
beklediği tutum ve davranışları öğrenme sürecidir. Temel toplumsallaşma kurumları,
aile, arkadaş grupları, okul, medya.

•

Toplumsal yapı: Toplumsal kurumların toplamıdır. Her toplumun kendine
özgü toplumsal yapısı vardır.
-Toplumsal yapıların toplumdan topluma farklılık göstermesinin nedeni o
toplumun kültürüdür.
-Maddi kültür: İnsan-doğa ilişkisi (mimari tarzı, giyim, yemek tarzıvb.)
-Manevi kültür. İnsan-insan ilişkisi (dil, gelenek vb.)

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumbilim ayrıca toplumsal değişme ile
ilgilenir. Aynı toplum içinde zamanla
meydana gelen değişimler ve toplumlar
arasındaki farklılıklar da toplumbilimin
konusu arasındadır.

Kuramsal Araştırmalar
• Kuramsal araştırmalar, bize araştırma sırasında
kolaylık sağlar. Çünkü sosyal olaylar;
1. Çok boyutludur. Sosyal olayların bir çok yönü
vardır. Örneğin, Türkiye’de göç olayının,
ekonomik, siyasal, uluslar arası vb. bir çok
boyutu vardır.
2. Sosyal olayları toplumsal bütünün bir parçası
olarak görmek gerekir.
Kuramlar bu noktada, karmaşık toplumsal bütün
içinde araştırmanın yapılmasında kolaylık sağlar.


Slide 8

Sosyal Bilimlerde Araştırma
Doç. Dr. Nezahat Altuntaş

Bilim nedir?
• Evren ve toplumsal yaşam konusundaki
sistemli bilgi bütünüdür
• Her sistematik bilgi bütünü bilimi mi
oluşturur?
• Bilim, bilimsel yöntemle toplanmış
aralarında mantıksal ve olgusal ilişkilerin
bulunduğu, çıkarımlar yapmayı sağlayan
sistematik bilgi bütünüdür.

Bilimin amacı nedir?
• İnsanoğlu var oluşundan beri ihtiyaçlarını
gidermek, çevreyi tanımak ve evreni
anlamak için çaba göstermektedir.
• Bu çabanın amacı, gerçekleri
öğrenebilmek böylece doğayı ve toplumu
denetimi altına alabilmektir.

Bilimlerin sınıflandırması
• Matematik Bilimler
– Matematik
– Mantık

• Pozitif Bilimler
– Doğa Bilimleri
• Fizik, Kimya, Biyoloji
vb.

– Toplumsal Bilimler
• Sosyoloji, Siyaet Bilimi,
Antropoloji, Psikoloji vb.

Doğa ve İnsan Bilimleri Arasındaki
Benzerlik ve Farklar
• Doğa bilimlerinde
değişme olasılığı az
olan ilişkiler araştırma
konusudur
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak kolaydır
• ve bu genellemeler
kesindir.

• Toplumsal Bilimlerde
değişen ilişkiler
araştırma konusudur.
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak zordur ve
sınırlıdır.
• Kesinlik söz konusu
değildir

Bilimsel Yöntem nedir?
• Bilimin amacına ulaşmak için
– izlediği yoldur
– uyulması gereken kurallardır
– kullandığı kendine özgü tekniklerdir.

• Bütün bilimlerin kullandığı tek yöntem mi vardır ya da
kullanılan birden fazla bilimsel yöntem mi vardır?
– Modernleşme sürecinde (1800’ler) bütün bilimler için pozitivizm
ve onun empirik süreçleri tek bilimsel yöntem olarak ifade
ediliyordu. Günümüzde birden fazla bilimsel yöntem olduğu
kabul edilmektedir. Realizm, Yorumsamacılık vb.

Ampirisizm
• Duyularla (dokunarak, görerek, duyarak vb.) ulaşılabilen olayların
önce gözlenmesi daha sonra deneylerle tekrarlanması(sosyal
bilimlerin laboratuarı toplumdur) ve genellemelere ulaşılarak
kuramların oluşturulması sürecini kapsar yani:
1-Bilimin konusuna giren olayları kavramak ve tanımlamak,
2-Olaylar arasında nedensellik ilişkisi kurmak ve bu ilişkileri sınadıktan
sonra açıklamak,
3-Ortaya çıkan ilişkileri yasalar, kuramlar şeklinde ifade etmek.
Sonuç olarak ampirik süreç, gözlem-deney-kuram sürecini kapsar
Bu nedenle bilimin gözlenebilir, deneysel bir konusu olması gerekir.

Toplumsal Bilimlerin Gelişim
• 18. yy. sonu ve 19. yy. boyunca toplumda köklü
değişimler yaşanmıştır. 1789 Fransız Devrimi,
1800’lerde yoğunlaşan Endüstri Devrimi gibi. Bu
devrimler toplumda köklü değişimlere neden olmuştur.
Toplumun incelenmesi ve sorunlarının çözülmesi
gerekmiştir.
• 19. yy boyunca doğa bilimlerinin gelişmesi, toplumsal
bilimlere olumlu katkıda bulunmuştur.
• Toplumbilim (Sosyoloji) bu süreçte toplumsal olayları
bilimsel yöntemle inceleyen, olaylara yön veren yasaları
bulmaya çalışarak bu yasalar çerçevesinde toplumu
düzenlemek amacıyla bir bilim olarak kurulmuş ve
bilimler sınıflandırmasındaki yerini almıştır.

Modernleşme Süreci
• Ekonomik alanda:
–
–
–
–

Endüstri Devrimi
Burjuvazi sınıfının doğuşu
Kapitalist üretim tarzının yükselişi
Teknolojinin gelişimi

• Siyasal alanda:
– Ulus devletin yükselişi

• Bilimsel alanda:
– Pozitivizmin-ampirisizmin gelişmesi süreçleriyle sonuçlanmıştır.

• Ayrıca:
– Hümanizm
– Rasyonalite

• İle sonuçlanmış ve toplumda köklü değişim-dönüşümler yaşanmıştır.
Bu durum toplumsal olayların bilimsel yöntemle incelenmesi gereğini
ortaya çıkarmıştır. SOSYOLOJİ-TOPLUMBİLİM bu sürecin sonunda
ortaya çıkmıştır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
1. 1800’lerin ortalarına kadar olan süreçte
toplumsal felsefe yapılmıştır.
-İlkçağda ve ortaçağda, Batıda toplumsal felsefe
temsilcilerinin başında ilkçağda Aristo ve Platon,
ortaçağda St. Augustin, St. Thomas Aquinas vardır.
-Ortaçağda İslam toplumlarında da toplumsal
felsefe yapılmaktaydı. Temsilcilerinin başında İbni
Haldun, İbni Rüşt gelir.
-Yeniçağda Batı’da yine toplumsal felsefe
yapılmaktaydı. Temsilcileri, T. Hobbes, Montesquie

Toplumsal Felsefe
• Toplumsal gerçeği anlamaya, sorunlarını
çözmeye yönelik düşünce biçimidir.
• Toplumlar belirli temel üst kavramlarla
açıklanmaya çalışılmıştır. Etik, ahlak, ideal
yapılar gibi.
• Bu dönemde filozoflar, tüm toplumlar için
öne sürdükleri genel evrim yasalarıyla aynı
zamanda tarih felsefesi yapmışlardır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
2.Kuruluş aşaması: 1800’lerin ortalarından
1900’lerin başına kadar olan dönem.
-Bu dönemde toplumbilim diğer
bilimlerden etkilenmiştir. Biyoloji gibi.
-Bağımsız bir bilim olarak bilimler
sınıflamasındaki yerini almıştır.
-Kuruluşta önde gelen isimler, St.
Simon, A. Comte, H. Spencer,

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
3.Sistemleşme aşaması: 1900’lerden
itibaren devam eden bir süreçtir.
-Çeşitli okullar (Toplumsal Çatışma Okul),
kuramlar (Evrimci Kuram), yaklaşımlar
(Yapısal-İşlevsel Yaklaşım) geliştirilmiştir.
-Alan çalışmaları (uygulamalı çalışmalar)
özellikle Amerikan toplumbiliminde
artmıştır.

Günümüzde toplumbilim iki temel
alana ayrılır
1. Uygulamalı (Olgusal) araştırmalar (Alan
araştırmaları): Alana inilerek yani topluma
gidilerek, verilerin toplanması ile elde edilen
bilgilerin yorumlanması ile gerçekleştirilen
araştırmalardır.
2. Kuramsal araştırmalar: Daha önce yapılmış
araştırmalar sonucunda ulaşılan kuramlara
dayalı olarak yapılan araştırmalardır.
Günümüzde her iki araştırma türünün birlikte
kullanılarak gerçekleştirilen araştırmalar
yoğunluk kazanmıştır.

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumsal nitelik kazanmış birey yani
aktör
• Toplumsal gruplar (dini, etnik, ekonomik
vb. gruplar)
• Toplum
• Kitleler

Toplumbilimin Konusu nedir?
•

Toplumsal Kurumlar (aile, siyaset, din, eğitim vb.)
– Toplumsal ihtiyaçlardan doğar
– Kendi kural ve normları vardır
– Kurallara uyulmadığında toplumsal baskı uygular ve yaptırımı vardır.

•
•

Toplumsal ilişkiler (ebeveyn-çocuk ilişkisi; öğretmen-öğrenci ilişkisi; yöneten
yönetilen ilişkisi vb.)
Toplumsal bireyler (aktör)
– Rol (anne, baba, öğretmen, öğrenci vb.)
• Bu roller toplumsallaşma sürecinde öğrenilir: Toplumsallaşma, toplumun bireyden
beklediği tutum ve davranışları öğrenme sürecidir. Temel toplumsallaşma kurumları,
aile, arkadaş grupları, okul, medya.

•

Toplumsal yapı: Toplumsal kurumların toplamıdır. Her toplumun kendine
özgü toplumsal yapısı vardır.
-Toplumsal yapıların toplumdan topluma farklılık göstermesinin nedeni o
toplumun kültürüdür.
-Maddi kültür: İnsan-doğa ilişkisi (mimari tarzı, giyim, yemek tarzıvb.)
-Manevi kültür. İnsan-insan ilişkisi (dil, gelenek vb.)

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumbilim ayrıca toplumsal değişme ile
ilgilenir. Aynı toplum içinde zamanla
meydana gelen değişimler ve toplumlar
arasındaki farklılıklar da toplumbilimin
konusu arasındadır.

Kuramsal Araştırmalar
• Kuramsal araştırmalar, bize araştırma sırasında
kolaylık sağlar. Çünkü sosyal olaylar;
1. Çok boyutludur. Sosyal olayların bir çok yönü
vardır. Örneğin, Türkiye’de göç olayının,
ekonomik, siyasal, uluslar arası vb. bir çok
boyutu vardır.
2. Sosyal olayları toplumsal bütünün bir parçası
olarak görmek gerekir.
Kuramlar bu noktada, karmaşık toplumsal bütün
içinde araştırmanın yapılmasında kolaylık sağlar.


Slide 9

Sosyal Bilimlerde Araştırma
Doç. Dr. Nezahat Altuntaş

Bilim nedir?
• Evren ve toplumsal yaşam konusundaki
sistemli bilgi bütünüdür
• Her sistematik bilgi bütünü bilimi mi
oluşturur?
• Bilim, bilimsel yöntemle toplanmış
aralarında mantıksal ve olgusal ilişkilerin
bulunduğu, çıkarımlar yapmayı sağlayan
sistematik bilgi bütünüdür.

Bilimin amacı nedir?
• İnsanoğlu var oluşundan beri ihtiyaçlarını
gidermek, çevreyi tanımak ve evreni
anlamak için çaba göstermektedir.
• Bu çabanın amacı, gerçekleri
öğrenebilmek böylece doğayı ve toplumu
denetimi altına alabilmektir.

Bilimlerin sınıflandırması
• Matematik Bilimler
– Matematik
– Mantık

• Pozitif Bilimler
– Doğa Bilimleri
• Fizik, Kimya, Biyoloji
vb.

– Toplumsal Bilimler
• Sosyoloji, Siyaet Bilimi,
Antropoloji, Psikoloji vb.

Doğa ve İnsan Bilimleri Arasındaki
Benzerlik ve Farklar
• Doğa bilimlerinde
değişme olasılığı az
olan ilişkiler araştırma
konusudur
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak kolaydır
• ve bu genellemeler
kesindir.

• Toplumsal Bilimlerde
değişen ilişkiler
araştırma konusudur.
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak zordur ve
sınırlıdır.
• Kesinlik söz konusu
değildir

Bilimsel Yöntem nedir?
• Bilimin amacına ulaşmak için
– izlediği yoldur
– uyulması gereken kurallardır
– kullandığı kendine özgü tekniklerdir.

• Bütün bilimlerin kullandığı tek yöntem mi vardır ya da
kullanılan birden fazla bilimsel yöntem mi vardır?
– Modernleşme sürecinde (1800’ler) bütün bilimler için pozitivizm
ve onun empirik süreçleri tek bilimsel yöntem olarak ifade
ediliyordu. Günümüzde birden fazla bilimsel yöntem olduğu
kabul edilmektedir. Realizm, Yorumsamacılık vb.

Ampirisizm
• Duyularla (dokunarak, görerek, duyarak vb.) ulaşılabilen olayların
önce gözlenmesi daha sonra deneylerle tekrarlanması(sosyal
bilimlerin laboratuarı toplumdur) ve genellemelere ulaşılarak
kuramların oluşturulması sürecini kapsar yani:
1-Bilimin konusuna giren olayları kavramak ve tanımlamak,
2-Olaylar arasında nedensellik ilişkisi kurmak ve bu ilişkileri sınadıktan
sonra açıklamak,
3-Ortaya çıkan ilişkileri yasalar, kuramlar şeklinde ifade etmek.
Sonuç olarak ampirik süreç, gözlem-deney-kuram sürecini kapsar
Bu nedenle bilimin gözlenebilir, deneysel bir konusu olması gerekir.

Toplumsal Bilimlerin Gelişim
• 18. yy. sonu ve 19. yy. boyunca toplumda köklü
değişimler yaşanmıştır. 1789 Fransız Devrimi,
1800’lerde yoğunlaşan Endüstri Devrimi gibi. Bu
devrimler toplumda köklü değişimlere neden olmuştur.
Toplumun incelenmesi ve sorunlarının çözülmesi
gerekmiştir.
• 19. yy boyunca doğa bilimlerinin gelişmesi, toplumsal
bilimlere olumlu katkıda bulunmuştur.
• Toplumbilim (Sosyoloji) bu süreçte toplumsal olayları
bilimsel yöntemle inceleyen, olaylara yön veren yasaları
bulmaya çalışarak bu yasalar çerçevesinde toplumu
düzenlemek amacıyla bir bilim olarak kurulmuş ve
bilimler sınıflandırmasındaki yerini almıştır.

Modernleşme Süreci
• Ekonomik alanda:
–
–
–
–

Endüstri Devrimi
Burjuvazi sınıfının doğuşu
Kapitalist üretim tarzının yükselişi
Teknolojinin gelişimi

• Siyasal alanda:
– Ulus devletin yükselişi

• Bilimsel alanda:
– Pozitivizmin-ampirisizmin gelişmesi süreçleriyle sonuçlanmıştır.

• Ayrıca:
– Hümanizm
– Rasyonalite

• İle sonuçlanmış ve toplumda köklü değişim-dönüşümler yaşanmıştır.
Bu durum toplumsal olayların bilimsel yöntemle incelenmesi gereğini
ortaya çıkarmıştır. SOSYOLOJİ-TOPLUMBİLİM bu sürecin sonunda
ortaya çıkmıştır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
1. 1800’lerin ortalarına kadar olan süreçte
toplumsal felsefe yapılmıştır.
-İlkçağda ve ortaçağda, Batıda toplumsal felsefe
temsilcilerinin başında ilkçağda Aristo ve Platon,
ortaçağda St. Augustin, St. Thomas Aquinas vardır.
-Ortaçağda İslam toplumlarında da toplumsal
felsefe yapılmaktaydı. Temsilcilerinin başında İbni
Haldun, İbni Rüşt gelir.
-Yeniçağda Batı’da yine toplumsal felsefe
yapılmaktaydı. Temsilcileri, T. Hobbes, Montesquie

Toplumsal Felsefe
• Toplumsal gerçeği anlamaya, sorunlarını
çözmeye yönelik düşünce biçimidir.
• Toplumlar belirli temel üst kavramlarla
açıklanmaya çalışılmıştır. Etik, ahlak, ideal
yapılar gibi.
• Bu dönemde filozoflar, tüm toplumlar için
öne sürdükleri genel evrim yasalarıyla aynı
zamanda tarih felsefesi yapmışlardır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
2.Kuruluş aşaması: 1800’lerin ortalarından
1900’lerin başına kadar olan dönem.
-Bu dönemde toplumbilim diğer
bilimlerden etkilenmiştir. Biyoloji gibi.
-Bağımsız bir bilim olarak bilimler
sınıflamasındaki yerini almıştır.
-Kuruluşta önde gelen isimler, St.
Simon, A. Comte, H. Spencer,

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
3.Sistemleşme aşaması: 1900’lerden
itibaren devam eden bir süreçtir.
-Çeşitli okullar (Toplumsal Çatışma Okul),
kuramlar (Evrimci Kuram), yaklaşımlar
(Yapısal-İşlevsel Yaklaşım) geliştirilmiştir.
-Alan çalışmaları (uygulamalı çalışmalar)
özellikle Amerikan toplumbiliminde
artmıştır.

Günümüzde toplumbilim iki temel
alana ayrılır
1. Uygulamalı (Olgusal) araştırmalar (Alan
araştırmaları): Alana inilerek yani topluma
gidilerek, verilerin toplanması ile elde edilen
bilgilerin yorumlanması ile gerçekleştirilen
araştırmalardır.
2. Kuramsal araştırmalar: Daha önce yapılmış
araştırmalar sonucunda ulaşılan kuramlara
dayalı olarak yapılan araştırmalardır.
Günümüzde her iki araştırma türünün birlikte
kullanılarak gerçekleştirilen araştırmalar
yoğunluk kazanmıştır.

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumsal nitelik kazanmış birey yani
aktör
• Toplumsal gruplar (dini, etnik, ekonomik
vb. gruplar)
• Toplum
• Kitleler

Toplumbilimin Konusu nedir?
•

Toplumsal Kurumlar (aile, siyaset, din, eğitim vb.)
– Toplumsal ihtiyaçlardan doğar
– Kendi kural ve normları vardır
– Kurallara uyulmadığında toplumsal baskı uygular ve yaptırımı vardır.

•
•

Toplumsal ilişkiler (ebeveyn-çocuk ilişkisi; öğretmen-öğrenci ilişkisi; yöneten
yönetilen ilişkisi vb.)
Toplumsal bireyler (aktör)
– Rol (anne, baba, öğretmen, öğrenci vb.)
• Bu roller toplumsallaşma sürecinde öğrenilir: Toplumsallaşma, toplumun bireyden
beklediği tutum ve davranışları öğrenme sürecidir. Temel toplumsallaşma kurumları,
aile, arkadaş grupları, okul, medya.

•

Toplumsal yapı: Toplumsal kurumların toplamıdır. Her toplumun kendine
özgü toplumsal yapısı vardır.
-Toplumsal yapıların toplumdan topluma farklılık göstermesinin nedeni o
toplumun kültürüdür.
-Maddi kültür: İnsan-doğa ilişkisi (mimari tarzı, giyim, yemek tarzıvb.)
-Manevi kültür. İnsan-insan ilişkisi (dil, gelenek vb.)

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumbilim ayrıca toplumsal değişme ile
ilgilenir. Aynı toplum içinde zamanla
meydana gelen değişimler ve toplumlar
arasındaki farklılıklar da toplumbilimin
konusu arasındadır.

Kuramsal Araştırmalar
• Kuramsal araştırmalar, bize araştırma sırasında
kolaylık sağlar. Çünkü sosyal olaylar;
1. Çok boyutludur. Sosyal olayların bir çok yönü
vardır. Örneğin, Türkiye’de göç olayının,
ekonomik, siyasal, uluslar arası vb. bir çok
boyutu vardır.
2. Sosyal olayları toplumsal bütünün bir parçası
olarak görmek gerekir.
Kuramlar bu noktada, karmaşık toplumsal bütün
içinde araştırmanın yapılmasında kolaylık sağlar.


Slide 10

Sosyal Bilimlerde Araştırma
Doç. Dr. Nezahat Altuntaş

Bilim nedir?
• Evren ve toplumsal yaşam konusundaki
sistemli bilgi bütünüdür
• Her sistematik bilgi bütünü bilimi mi
oluşturur?
• Bilim, bilimsel yöntemle toplanmış
aralarında mantıksal ve olgusal ilişkilerin
bulunduğu, çıkarımlar yapmayı sağlayan
sistematik bilgi bütünüdür.

Bilimin amacı nedir?
• İnsanoğlu var oluşundan beri ihtiyaçlarını
gidermek, çevreyi tanımak ve evreni
anlamak için çaba göstermektedir.
• Bu çabanın amacı, gerçekleri
öğrenebilmek böylece doğayı ve toplumu
denetimi altına alabilmektir.

Bilimlerin sınıflandırması
• Matematik Bilimler
– Matematik
– Mantık

• Pozitif Bilimler
– Doğa Bilimleri
• Fizik, Kimya, Biyoloji
vb.

– Toplumsal Bilimler
• Sosyoloji, Siyaet Bilimi,
Antropoloji, Psikoloji vb.

Doğa ve İnsan Bilimleri Arasındaki
Benzerlik ve Farklar
• Doğa bilimlerinde
değişme olasılığı az
olan ilişkiler araştırma
konusudur
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak kolaydır
• ve bu genellemeler
kesindir.

• Toplumsal Bilimlerde
değişen ilişkiler
araştırma konusudur.
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak zordur ve
sınırlıdır.
• Kesinlik söz konusu
değildir

Bilimsel Yöntem nedir?
• Bilimin amacına ulaşmak için
– izlediği yoldur
– uyulması gereken kurallardır
– kullandığı kendine özgü tekniklerdir.

• Bütün bilimlerin kullandığı tek yöntem mi vardır ya da
kullanılan birden fazla bilimsel yöntem mi vardır?
– Modernleşme sürecinde (1800’ler) bütün bilimler için pozitivizm
ve onun empirik süreçleri tek bilimsel yöntem olarak ifade
ediliyordu. Günümüzde birden fazla bilimsel yöntem olduğu
kabul edilmektedir. Realizm, Yorumsamacılık vb.

Ampirisizm
• Duyularla (dokunarak, görerek, duyarak vb.) ulaşılabilen olayların
önce gözlenmesi daha sonra deneylerle tekrarlanması(sosyal
bilimlerin laboratuarı toplumdur) ve genellemelere ulaşılarak
kuramların oluşturulması sürecini kapsar yani:
1-Bilimin konusuna giren olayları kavramak ve tanımlamak,
2-Olaylar arasında nedensellik ilişkisi kurmak ve bu ilişkileri sınadıktan
sonra açıklamak,
3-Ortaya çıkan ilişkileri yasalar, kuramlar şeklinde ifade etmek.
Sonuç olarak ampirik süreç, gözlem-deney-kuram sürecini kapsar
Bu nedenle bilimin gözlenebilir, deneysel bir konusu olması gerekir.

Toplumsal Bilimlerin Gelişim
• 18. yy. sonu ve 19. yy. boyunca toplumda köklü
değişimler yaşanmıştır. 1789 Fransız Devrimi,
1800’lerde yoğunlaşan Endüstri Devrimi gibi. Bu
devrimler toplumda köklü değişimlere neden olmuştur.
Toplumun incelenmesi ve sorunlarının çözülmesi
gerekmiştir.
• 19. yy boyunca doğa bilimlerinin gelişmesi, toplumsal
bilimlere olumlu katkıda bulunmuştur.
• Toplumbilim (Sosyoloji) bu süreçte toplumsal olayları
bilimsel yöntemle inceleyen, olaylara yön veren yasaları
bulmaya çalışarak bu yasalar çerçevesinde toplumu
düzenlemek amacıyla bir bilim olarak kurulmuş ve
bilimler sınıflandırmasındaki yerini almıştır.

Modernleşme Süreci
• Ekonomik alanda:
–
–
–
–

Endüstri Devrimi
Burjuvazi sınıfının doğuşu
Kapitalist üretim tarzının yükselişi
Teknolojinin gelişimi

• Siyasal alanda:
– Ulus devletin yükselişi

• Bilimsel alanda:
– Pozitivizmin-ampirisizmin gelişmesi süreçleriyle sonuçlanmıştır.

• Ayrıca:
– Hümanizm
– Rasyonalite

• İle sonuçlanmış ve toplumda köklü değişim-dönüşümler yaşanmıştır.
Bu durum toplumsal olayların bilimsel yöntemle incelenmesi gereğini
ortaya çıkarmıştır. SOSYOLOJİ-TOPLUMBİLİM bu sürecin sonunda
ortaya çıkmıştır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
1. 1800’lerin ortalarına kadar olan süreçte
toplumsal felsefe yapılmıştır.
-İlkçağda ve ortaçağda, Batıda toplumsal felsefe
temsilcilerinin başında ilkçağda Aristo ve Platon,
ortaçağda St. Augustin, St. Thomas Aquinas vardır.
-Ortaçağda İslam toplumlarında da toplumsal
felsefe yapılmaktaydı. Temsilcilerinin başında İbni
Haldun, İbni Rüşt gelir.
-Yeniçağda Batı’da yine toplumsal felsefe
yapılmaktaydı. Temsilcileri, T. Hobbes, Montesquie

Toplumsal Felsefe
• Toplumsal gerçeği anlamaya, sorunlarını
çözmeye yönelik düşünce biçimidir.
• Toplumlar belirli temel üst kavramlarla
açıklanmaya çalışılmıştır. Etik, ahlak, ideal
yapılar gibi.
• Bu dönemde filozoflar, tüm toplumlar için
öne sürdükleri genel evrim yasalarıyla aynı
zamanda tarih felsefesi yapmışlardır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
2.Kuruluş aşaması: 1800’lerin ortalarından
1900’lerin başına kadar olan dönem.
-Bu dönemde toplumbilim diğer
bilimlerden etkilenmiştir. Biyoloji gibi.
-Bağımsız bir bilim olarak bilimler
sınıflamasındaki yerini almıştır.
-Kuruluşta önde gelen isimler, St.
Simon, A. Comte, H. Spencer,

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
3.Sistemleşme aşaması: 1900’lerden
itibaren devam eden bir süreçtir.
-Çeşitli okullar (Toplumsal Çatışma Okul),
kuramlar (Evrimci Kuram), yaklaşımlar
(Yapısal-İşlevsel Yaklaşım) geliştirilmiştir.
-Alan çalışmaları (uygulamalı çalışmalar)
özellikle Amerikan toplumbiliminde
artmıştır.

Günümüzde toplumbilim iki temel
alana ayrılır
1. Uygulamalı (Olgusal) araştırmalar (Alan
araştırmaları): Alana inilerek yani topluma
gidilerek, verilerin toplanması ile elde edilen
bilgilerin yorumlanması ile gerçekleştirilen
araştırmalardır.
2. Kuramsal araştırmalar: Daha önce yapılmış
araştırmalar sonucunda ulaşılan kuramlara
dayalı olarak yapılan araştırmalardır.
Günümüzde her iki araştırma türünün birlikte
kullanılarak gerçekleştirilen araştırmalar
yoğunluk kazanmıştır.

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumsal nitelik kazanmış birey yani
aktör
• Toplumsal gruplar (dini, etnik, ekonomik
vb. gruplar)
• Toplum
• Kitleler

Toplumbilimin Konusu nedir?
•

Toplumsal Kurumlar (aile, siyaset, din, eğitim vb.)
– Toplumsal ihtiyaçlardan doğar
– Kendi kural ve normları vardır
– Kurallara uyulmadığında toplumsal baskı uygular ve yaptırımı vardır.

•
•

Toplumsal ilişkiler (ebeveyn-çocuk ilişkisi; öğretmen-öğrenci ilişkisi; yöneten
yönetilen ilişkisi vb.)
Toplumsal bireyler (aktör)
– Rol (anne, baba, öğretmen, öğrenci vb.)
• Bu roller toplumsallaşma sürecinde öğrenilir: Toplumsallaşma, toplumun bireyden
beklediği tutum ve davranışları öğrenme sürecidir. Temel toplumsallaşma kurumları,
aile, arkadaş grupları, okul, medya.

•

Toplumsal yapı: Toplumsal kurumların toplamıdır. Her toplumun kendine
özgü toplumsal yapısı vardır.
-Toplumsal yapıların toplumdan topluma farklılık göstermesinin nedeni o
toplumun kültürüdür.
-Maddi kültür: İnsan-doğa ilişkisi (mimari tarzı, giyim, yemek tarzıvb.)
-Manevi kültür. İnsan-insan ilişkisi (dil, gelenek vb.)

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumbilim ayrıca toplumsal değişme ile
ilgilenir. Aynı toplum içinde zamanla
meydana gelen değişimler ve toplumlar
arasındaki farklılıklar da toplumbilimin
konusu arasındadır.

Kuramsal Araştırmalar
• Kuramsal araştırmalar, bize araştırma sırasında
kolaylık sağlar. Çünkü sosyal olaylar;
1. Çok boyutludur. Sosyal olayların bir çok yönü
vardır. Örneğin, Türkiye’de göç olayının,
ekonomik, siyasal, uluslar arası vb. bir çok
boyutu vardır.
2. Sosyal olayları toplumsal bütünün bir parçası
olarak görmek gerekir.
Kuramlar bu noktada, karmaşık toplumsal bütün
içinde araştırmanın yapılmasında kolaylık sağlar.


Slide 11

Sosyal Bilimlerde Araştırma
Doç. Dr. Nezahat Altuntaş

Bilim nedir?
• Evren ve toplumsal yaşam konusundaki
sistemli bilgi bütünüdür
• Her sistematik bilgi bütünü bilimi mi
oluşturur?
• Bilim, bilimsel yöntemle toplanmış
aralarında mantıksal ve olgusal ilişkilerin
bulunduğu, çıkarımlar yapmayı sağlayan
sistematik bilgi bütünüdür.

Bilimin amacı nedir?
• İnsanoğlu var oluşundan beri ihtiyaçlarını
gidermek, çevreyi tanımak ve evreni
anlamak için çaba göstermektedir.
• Bu çabanın amacı, gerçekleri
öğrenebilmek böylece doğayı ve toplumu
denetimi altına alabilmektir.

Bilimlerin sınıflandırması
• Matematik Bilimler
– Matematik
– Mantık

• Pozitif Bilimler
– Doğa Bilimleri
• Fizik, Kimya, Biyoloji
vb.

– Toplumsal Bilimler
• Sosyoloji, Siyaet Bilimi,
Antropoloji, Psikoloji vb.

Doğa ve İnsan Bilimleri Arasındaki
Benzerlik ve Farklar
• Doğa bilimlerinde
değişme olasılığı az
olan ilişkiler araştırma
konusudur
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak kolaydır
• ve bu genellemeler
kesindir.

• Toplumsal Bilimlerde
değişen ilişkiler
araştırma konusudur.
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak zordur ve
sınırlıdır.
• Kesinlik söz konusu
değildir

Bilimsel Yöntem nedir?
• Bilimin amacına ulaşmak için
– izlediği yoldur
– uyulması gereken kurallardır
– kullandığı kendine özgü tekniklerdir.

• Bütün bilimlerin kullandığı tek yöntem mi vardır ya da
kullanılan birden fazla bilimsel yöntem mi vardır?
– Modernleşme sürecinde (1800’ler) bütün bilimler için pozitivizm
ve onun empirik süreçleri tek bilimsel yöntem olarak ifade
ediliyordu. Günümüzde birden fazla bilimsel yöntem olduğu
kabul edilmektedir. Realizm, Yorumsamacılık vb.

Ampirisizm
• Duyularla (dokunarak, görerek, duyarak vb.) ulaşılabilen olayların
önce gözlenmesi daha sonra deneylerle tekrarlanması(sosyal
bilimlerin laboratuarı toplumdur) ve genellemelere ulaşılarak
kuramların oluşturulması sürecini kapsar yani:
1-Bilimin konusuna giren olayları kavramak ve tanımlamak,
2-Olaylar arasında nedensellik ilişkisi kurmak ve bu ilişkileri sınadıktan
sonra açıklamak,
3-Ortaya çıkan ilişkileri yasalar, kuramlar şeklinde ifade etmek.
Sonuç olarak ampirik süreç, gözlem-deney-kuram sürecini kapsar
Bu nedenle bilimin gözlenebilir, deneysel bir konusu olması gerekir.

Toplumsal Bilimlerin Gelişim
• 18. yy. sonu ve 19. yy. boyunca toplumda köklü
değişimler yaşanmıştır. 1789 Fransız Devrimi,
1800’lerde yoğunlaşan Endüstri Devrimi gibi. Bu
devrimler toplumda köklü değişimlere neden olmuştur.
Toplumun incelenmesi ve sorunlarının çözülmesi
gerekmiştir.
• 19. yy boyunca doğa bilimlerinin gelişmesi, toplumsal
bilimlere olumlu katkıda bulunmuştur.
• Toplumbilim (Sosyoloji) bu süreçte toplumsal olayları
bilimsel yöntemle inceleyen, olaylara yön veren yasaları
bulmaya çalışarak bu yasalar çerçevesinde toplumu
düzenlemek amacıyla bir bilim olarak kurulmuş ve
bilimler sınıflandırmasındaki yerini almıştır.

Modernleşme Süreci
• Ekonomik alanda:
–
–
–
–

Endüstri Devrimi
Burjuvazi sınıfının doğuşu
Kapitalist üretim tarzının yükselişi
Teknolojinin gelişimi

• Siyasal alanda:
– Ulus devletin yükselişi

• Bilimsel alanda:
– Pozitivizmin-ampirisizmin gelişmesi süreçleriyle sonuçlanmıştır.

• Ayrıca:
– Hümanizm
– Rasyonalite

• İle sonuçlanmış ve toplumda köklü değişim-dönüşümler yaşanmıştır.
Bu durum toplumsal olayların bilimsel yöntemle incelenmesi gereğini
ortaya çıkarmıştır. SOSYOLOJİ-TOPLUMBİLİM bu sürecin sonunda
ortaya çıkmıştır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
1. 1800’lerin ortalarına kadar olan süreçte
toplumsal felsefe yapılmıştır.
-İlkçağda ve ortaçağda, Batıda toplumsal felsefe
temsilcilerinin başında ilkçağda Aristo ve Platon,
ortaçağda St. Augustin, St. Thomas Aquinas vardır.
-Ortaçağda İslam toplumlarında da toplumsal
felsefe yapılmaktaydı. Temsilcilerinin başında İbni
Haldun, İbni Rüşt gelir.
-Yeniçağda Batı’da yine toplumsal felsefe
yapılmaktaydı. Temsilcileri, T. Hobbes, Montesquie

Toplumsal Felsefe
• Toplumsal gerçeği anlamaya, sorunlarını
çözmeye yönelik düşünce biçimidir.
• Toplumlar belirli temel üst kavramlarla
açıklanmaya çalışılmıştır. Etik, ahlak, ideal
yapılar gibi.
• Bu dönemde filozoflar, tüm toplumlar için
öne sürdükleri genel evrim yasalarıyla aynı
zamanda tarih felsefesi yapmışlardır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
2.Kuruluş aşaması: 1800’lerin ortalarından
1900’lerin başına kadar olan dönem.
-Bu dönemde toplumbilim diğer
bilimlerden etkilenmiştir. Biyoloji gibi.
-Bağımsız bir bilim olarak bilimler
sınıflamasındaki yerini almıştır.
-Kuruluşta önde gelen isimler, St.
Simon, A. Comte, H. Spencer,

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
3.Sistemleşme aşaması: 1900’lerden
itibaren devam eden bir süreçtir.
-Çeşitli okullar (Toplumsal Çatışma Okul),
kuramlar (Evrimci Kuram), yaklaşımlar
(Yapısal-İşlevsel Yaklaşım) geliştirilmiştir.
-Alan çalışmaları (uygulamalı çalışmalar)
özellikle Amerikan toplumbiliminde
artmıştır.

Günümüzde toplumbilim iki temel
alana ayrılır
1. Uygulamalı (Olgusal) araştırmalar (Alan
araştırmaları): Alana inilerek yani topluma
gidilerek, verilerin toplanması ile elde edilen
bilgilerin yorumlanması ile gerçekleştirilen
araştırmalardır.
2. Kuramsal araştırmalar: Daha önce yapılmış
araştırmalar sonucunda ulaşılan kuramlara
dayalı olarak yapılan araştırmalardır.
Günümüzde her iki araştırma türünün birlikte
kullanılarak gerçekleştirilen araştırmalar
yoğunluk kazanmıştır.

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumsal nitelik kazanmış birey yani
aktör
• Toplumsal gruplar (dini, etnik, ekonomik
vb. gruplar)
• Toplum
• Kitleler

Toplumbilimin Konusu nedir?
•

Toplumsal Kurumlar (aile, siyaset, din, eğitim vb.)
– Toplumsal ihtiyaçlardan doğar
– Kendi kural ve normları vardır
– Kurallara uyulmadığında toplumsal baskı uygular ve yaptırımı vardır.

•
•

Toplumsal ilişkiler (ebeveyn-çocuk ilişkisi; öğretmen-öğrenci ilişkisi; yöneten
yönetilen ilişkisi vb.)
Toplumsal bireyler (aktör)
– Rol (anne, baba, öğretmen, öğrenci vb.)
• Bu roller toplumsallaşma sürecinde öğrenilir: Toplumsallaşma, toplumun bireyden
beklediği tutum ve davranışları öğrenme sürecidir. Temel toplumsallaşma kurumları,
aile, arkadaş grupları, okul, medya.

•

Toplumsal yapı: Toplumsal kurumların toplamıdır. Her toplumun kendine
özgü toplumsal yapısı vardır.
-Toplumsal yapıların toplumdan topluma farklılık göstermesinin nedeni o
toplumun kültürüdür.
-Maddi kültür: İnsan-doğa ilişkisi (mimari tarzı, giyim, yemek tarzıvb.)
-Manevi kültür. İnsan-insan ilişkisi (dil, gelenek vb.)

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumbilim ayrıca toplumsal değişme ile
ilgilenir. Aynı toplum içinde zamanla
meydana gelen değişimler ve toplumlar
arasındaki farklılıklar da toplumbilimin
konusu arasındadır.

Kuramsal Araştırmalar
• Kuramsal araştırmalar, bize araştırma sırasında
kolaylık sağlar. Çünkü sosyal olaylar;
1. Çok boyutludur. Sosyal olayların bir çok yönü
vardır. Örneğin, Türkiye’de göç olayının,
ekonomik, siyasal, uluslar arası vb. bir çok
boyutu vardır.
2. Sosyal olayları toplumsal bütünün bir parçası
olarak görmek gerekir.
Kuramlar bu noktada, karmaşık toplumsal bütün
içinde araştırmanın yapılmasında kolaylık sağlar.


Slide 12

Sosyal Bilimlerde Araştırma
Doç. Dr. Nezahat Altuntaş

Bilim nedir?
• Evren ve toplumsal yaşam konusundaki
sistemli bilgi bütünüdür
• Her sistematik bilgi bütünü bilimi mi
oluşturur?
• Bilim, bilimsel yöntemle toplanmış
aralarında mantıksal ve olgusal ilişkilerin
bulunduğu, çıkarımlar yapmayı sağlayan
sistematik bilgi bütünüdür.

Bilimin amacı nedir?
• İnsanoğlu var oluşundan beri ihtiyaçlarını
gidermek, çevreyi tanımak ve evreni
anlamak için çaba göstermektedir.
• Bu çabanın amacı, gerçekleri
öğrenebilmek böylece doğayı ve toplumu
denetimi altına alabilmektir.

Bilimlerin sınıflandırması
• Matematik Bilimler
– Matematik
– Mantık

• Pozitif Bilimler
– Doğa Bilimleri
• Fizik, Kimya, Biyoloji
vb.

– Toplumsal Bilimler
• Sosyoloji, Siyaet Bilimi,
Antropoloji, Psikoloji vb.

Doğa ve İnsan Bilimleri Arasındaki
Benzerlik ve Farklar
• Doğa bilimlerinde
değişme olasılığı az
olan ilişkiler araştırma
konusudur
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak kolaydır
• ve bu genellemeler
kesindir.

• Toplumsal Bilimlerde
değişen ilişkiler
araştırma konusudur.
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak zordur ve
sınırlıdır.
• Kesinlik söz konusu
değildir

Bilimsel Yöntem nedir?
• Bilimin amacına ulaşmak için
– izlediği yoldur
– uyulması gereken kurallardır
– kullandığı kendine özgü tekniklerdir.

• Bütün bilimlerin kullandığı tek yöntem mi vardır ya da
kullanılan birden fazla bilimsel yöntem mi vardır?
– Modernleşme sürecinde (1800’ler) bütün bilimler için pozitivizm
ve onun empirik süreçleri tek bilimsel yöntem olarak ifade
ediliyordu. Günümüzde birden fazla bilimsel yöntem olduğu
kabul edilmektedir. Realizm, Yorumsamacılık vb.

Ampirisizm
• Duyularla (dokunarak, görerek, duyarak vb.) ulaşılabilen olayların
önce gözlenmesi daha sonra deneylerle tekrarlanması(sosyal
bilimlerin laboratuarı toplumdur) ve genellemelere ulaşılarak
kuramların oluşturulması sürecini kapsar yani:
1-Bilimin konusuna giren olayları kavramak ve tanımlamak,
2-Olaylar arasında nedensellik ilişkisi kurmak ve bu ilişkileri sınadıktan
sonra açıklamak,
3-Ortaya çıkan ilişkileri yasalar, kuramlar şeklinde ifade etmek.
Sonuç olarak ampirik süreç, gözlem-deney-kuram sürecini kapsar
Bu nedenle bilimin gözlenebilir, deneysel bir konusu olması gerekir.

Toplumsal Bilimlerin Gelişim
• 18. yy. sonu ve 19. yy. boyunca toplumda köklü
değişimler yaşanmıştır. 1789 Fransız Devrimi,
1800’lerde yoğunlaşan Endüstri Devrimi gibi. Bu
devrimler toplumda köklü değişimlere neden olmuştur.
Toplumun incelenmesi ve sorunlarının çözülmesi
gerekmiştir.
• 19. yy boyunca doğa bilimlerinin gelişmesi, toplumsal
bilimlere olumlu katkıda bulunmuştur.
• Toplumbilim (Sosyoloji) bu süreçte toplumsal olayları
bilimsel yöntemle inceleyen, olaylara yön veren yasaları
bulmaya çalışarak bu yasalar çerçevesinde toplumu
düzenlemek amacıyla bir bilim olarak kurulmuş ve
bilimler sınıflandırmasındaki yerini almıştır.

Modernleşme Süreci
• Ekonomik alanda:
–
–
–
–

Endüstri Devrimi
Burjuvazi sınıfının doğuşu
Kapitalist üretim tarzının yükselişi
Teknolojinin gelişimi

• Siyasal alanda:
– Ulus devletin yükselişi

• Bilimsel alanda:
– Pozitivizmin-ampirisizmin gelişmesi süreçleriyle sonuçlanmıştır.

• Ayrıca:
– Hümanizm
– Rasyonalite

• İle sonuçlanmış ve toplumda köklü değişim-dönüşümler yaşanmıştır.
Bu durum toplumsal olayların bilimsel yöntemle incelenmesi gereğini
ortaya çıkarmıştır. SOSYOLOJİ-TOPLUMBİLİM bu sürecin sonunda
ortaya çıkmıştır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
1. 1800’lerin ortalarına kadar olan süreçte
toplumsal felsefe yapılmıştır.
-İlkçağda ve ortaçağda, Batıda toplumsal felsefe
temsilcilerinin başında ilkçağda Aristo ve Platon,
ortaçağda St. Augustin, St. Thomas Aquinas vardır.
-Ortaçağda İslam toplumlarında da toplumsal
felsefe yapılmaktaydı. Temsilcilerinin başında İbni
Haldun, İbni Rüşt gelir.
-Yeniçağda Batı’da yine toplumsal felsefe
yapılmaktaydı. Temsilcileri, T. Hobbes, Montesquie

Toplumsal Felsefe
• Toplumsal gerçeği anlamaya, sorunlarını
çözmeye yönelik düşünce biçimidir.
• Toplumlar belirli temel üst kavramlarla
açıklanmaya çalışılmıştır. Etik, ahlak, ideal
yapılar gibi.
• Bu dönemde filozoflar, tüm toplumlar için
öne sürdükleri genel evrim yasalarıyla aynı
zamanda tarih felsefesi yapmışlardır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
2.Kuruluş aşaması: 1800’lerin ortalarından
1900’lerin başına kadar olan dönem.
-Bu dönemde toplumbilim diğer
bilimlerden etkilenmiştir. Biyoloji gibi.
-Bağımsız bir bilim olarak bilimler
sınıflamasındaki yerini almıştır.
-Kuruluşta önde gelen isimler, St.
Simon, A. Comte, H. Spencer,

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
3.Sistemleşme aşaması: 1900’lerden
itibaren devam eden bir süreçtir.
-Çeşitli okullar (Toplumsal Çatışma Okul),
kuramlar (Evrimci Kuram), yaklaşımlar
(Yapısal-İşlevsel Yaklaşım) geliştirilmiştir.
-Alan çalışmaları (uygulamalı çalışmalar)
özellikle Amerikan toplumbiliminde
artmıştır.

Günümüzde toplumbilim iki temel
alana ayrılır
1. Uygulamalı (Olgusal) araştırmalar (Alan
araştırmaları): Alana inilerek yani topluma
gidilerek, verilerin toplanması ile elde edilen
bilgilerin yorumlanması ile gerçekleştirilen
araştırmalardır.
2. Kuramsal araştırmalar: Daha önce yapılmış
araştırmalar sonucunda ulaşılan kuramlara
dayalı olarak yapılan araştırmalardır.
Günümüzde her iki araştırma türünün birlikte
kullanılarak gerçekleştirilen araştırmalar
yoğunluk kazanmıştır.

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumsal nitelik kazanmış birey yani
aktör
• Toplumsal gruplar (dini, etnik, ekonomik
vb. gruplar)
• Toplum
• Kitleler

Toplumbilimin Konusu nedir?
•

Toplumsal Kurumlar (aile, siyaset, din, eğitim vb.)
– Toplumsal ihtiyaçlardan doğar
– Kendi kural ve normları vardır
– Kurallara uyulmadığında toplumsal baskı uygular ve yaptırımı vardır.

•
•

Toplumsal ilişkiler (ebeveyn-çocuk ilişkisi; öğretmen-öğrenci ilişkisi; yöneten
yönetilen ilişkisi vb.)
Toplumsal bireyler (aktör)
– Rol (anne, baba, öğretmen, öğrenci vb.)
• Bu roller toplumsallaşma sürecinde öğrenilir: Toplumsallaşma, toplumun bireyden
beklediği tutum ve davranışları öğrenme sürecidir. Temel toplumsallaşma kurumları,
aile, arkadaş grupları, okul, medya.

•

Toplumsal yapı: Toplumsal kurumların toplamıdır. Her toplumun kendine
özgü toplumsal yapısı vardır.
-Toplumsal yapıların toplumdan topluma farklılık göstermesinin nedeni o
toplumun kültürüdür.
-Maddi kültür: İnsan-doğa ilişkisi (mimari tarzı, giyim, yemek tarzıvb.)
-Manevi kültür. İnsan-insan ilişkisi (dil, gelenek vb.)

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumbilim ayrıca toplumsal değişme ile
ilgilenir. Aynı toplum içinde zamanla
meydana gelen değişimler ve toplumlar
arasındaki farklılıklar da toplumbilimin
konusu arasındadır.

Kuramsal Araştırmalar
• Kuramsal araştırmalar, bize araştırma sırasında
kolaylık sağlar. Çünkü sosyal olaylar;
1. Çok boyutludur. Sosyal olayların bir çok yönü
vardır. Örneğin, Türkiye’de göç olayının,
ekonomik, siyasal, uluslar arası vb. bir çok
boyutu vardır.
2. Sosyal olayları toplumsal bütünün bir parçası
olarak görmek gerekir.
Kuramlar bu noktada, karmaşık toplumsal bütün
içinde araştırmanın yapılmasında kolaylık sağlar.


Slide 13

Sosyal Bilimlerde Araştırma
Doç. Dr. Nezahat Altuntaş

Bilim nedir?
• Evren ve toplumsal yaşam konusundaki
sistemli bilgi bütünüdür
• Her sistematik bilgi bütünü bilimi mi
oluşturur?
• Bilim, bilimsel yöntemle toplanmış
aralarında mantıksal ve olgusal ilişkilerin
bulunduğu, çıkarımlar yapmayı sağlayan
sistematik bilgi bütünüdür.

Bilimin amacı nedir?
• İnsanoğlu var oluşundan beri ihtiyaçlarını
gidermek, çevreyi tanımak ve evreni
anlamak için çaba göstermektedir.
• Bu çabanın amacı, gerçekleri
öğrenebilmek böylece doğayı ve toplumu
denetimi altına alabilmektir.

Bilimlerin sınıflandırması
• Matematik Bilimler
– Matematik
– Mantık

• Pozitif Bilimler
– Doğa Bilimleri
• Fizik, Kimya, Biyoloji
vb.

– Toplumsal Bilimler
• Sosyoloji, Siyaet Bilimi,
Antropoloji, Psikoloji vb.

Doğa ve İnsan Bilimleri Arasındaki
Benzerlik ve Farklar
• Doğa bilimlerinde
değişme olasılığı az
olan ilişkiler araştırma
konusudur
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak kolaydır
• ve bu genellemeler
kesindir.

• Toplumsal Bilimlerde
değişen ilişkiler
araştırma konusudur.
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak zordur ve
sınırlıdır.
• Kesinlik söz konusu
değildir

Bilimsel Yöntem nedir?
• Bilimin amacına ulaşmak için
– izlediği yoldur
– uyulması gereken kurallardır
– kullandığı kendine özgü tekniklerdir.

• Bütün bilimlerin kullandığı tek yöntem mi vardır ya da
kullanılan birden fazla bilimsel yöntem mi vardır?
– Modernleşme sürecinde (1800’ler) bütün bilimler için pozitivizm
ve onun empirik süreçleri tek bilimsel yöntem olarak ifade
ediliyordu. Günümüzde birden fazla bilimsel yöntem olduğu
kabul edilmektedir. Realizm, Yorumsamacılık vb.

Ampirisizm
• Duyularla (dokunarak, görerek, duyarak vb.) ulaşılabilen olayların
önce gözlenmesi daha sonra deneylerle tekrarlanması(sosyal
bilimlerin laboratuarı toplumdur) ve genellemelere ulaşılarak
kuramların oluşturulması sürecini kapsar yani:
1-Bilimin konusuna giren olayları kavramak ve tanımlamak,
2-Olaylar arasında nedensellik ilişkisi kurmak ve bu ilişkileri sınadıktan
sonra açıklamak,
3-Ortaya çıkan ilişkileri yasalar, kuramlar şeklinde ifade etmek.
Sonuç olarak ampirik süreç, gözlem-deney-kuram sürecini kapsar
Bu nedenle bilimin gözlenebilir, deneysel bir konusu olması gerekir.

Toplumsal Bilimlerin Gelişim
• 18. yy. sonu ve 19. yy. boyunca toplumda köklü
değişimler yaşanmıştır. 1789 Fransız Devrimi,
1800’lerde yoğunlaşan Endüstri Devrimi gibi. Bu
devrimler toplumda köklü değişimlere neden olmuştur.
Toplumun incelenmesi ve sorunlarının çözülmesi
gerekmiştir.
• 19. yy boyunca doğa bilimlerinin gelişmesi, toplumsal
bilimlere olumlu katkıda bulunmuştur.
• Toplumbilim (Sosyoloji) bu süreçte toplumsal olayları
bilimsel yöntemle inceleyen, olaylara yön veren yasaları
bulmaya çalışarak bu yasalar çerçevesinde toplumu
düzenlemek amacıyla bir bilim olarak kurulmuş ve
bilimler sınıflandırmasındaki yerini almıştır.

Modernleşme Süreci
• Ekonomik alanda:
–
–
–
–

Endüstri Devrimi
Burjuvazi sınıfının doğuşu
Kapitalist üretim tarzının yükselişi
Teknolojinin gelişimi

• Siyasal alanda:
– Ulus devletin yükselişi

• Bilimsel alanda:
– Pozitivizmin-ampirisizmin gelişmesi süreçleriyle sonuçlanmıştır.

• Ayrıca:
– Hümanizm
– Rasyonalite

• İle sonuçlanmış ve toplumda köklü değişim-dönüşümler yaşanmıştır.
Bu durum toplumsal olayların bilimsel yöntemle incelenmesi gereğini
ortaya çıkarmıştır. SOSYOLOJİ-TOPLUMBİLİM bu sürecin sonunda
ortaya çıkmıştır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
1. 1800’lerin ortalarına kadar olan süreçte
toplumsal felsefe yapılmıştır.
-İlkçağda ve ortaçağda, Batıda toplumsal felsefe
temsilcilerinin başında ilkçağda Aristo ve Platon,
ortaçağda St. Augustin, St. Thomas Aquinas vardır.
-Ortaçağda İslam toplumlarında da toplumsal
felsefe yapılmaktaydı. Temsilcilerinin başında İbni
Haldun, İbni Rüşt gelir.
-Yeniçağda Batı’da yine toplumsal felsefe
yapılmaktaydı. Temsilcileri, T. Hobbes, Montesquie

Toplumsal Felsefe
• Toplumsal gerçeği anlamaya, sorunlarını
çözmeye yönelik düşünce biçimidir.
• Toplumlar belirli temel üst kavramlarla
açıklanmaya çalışılmıştır. Etik, ahlak, ideal
yapılar gibi.
• Bu dönemde filozoflar, tüm toplumlar için
öne sürdükleri genel evrim yasalarıyla aynı
zamanda tarih felsefesi yapmışlardır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
2.Kuruluş aşaması: 1800’lerin ortalarından
1900’lerin başına kadar olan dönem.
-Bu dönemde toplumbilim diğer
bilimlerden etkilenmiştir. Biyoloji gibi.
-Bağımsız bir bilim olarak bilimler
sınıflamasındaki yerini almıştır.
-Kuruluşta önde gelen isimler, St.
Simon, A. Comte, H. Spencer,

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
3.Sistemleşme aşaması: 1900’lerden
itibaren devam eden bir süreçtir.
-Çeşitli okullar (Toplumsal Çatışma Okul),
kuramlar (Evrimci Kuram), yaklaşımlar
(Yapısal-İşlevsel Yaklaşım) geliştirilmiştir.
-Alan çalışmaları (uygulamalı çalışmalar)
özellikle Amerikan toplumbiliminde
artmıştır.

Günümüzde toplumbilim iki temel
alana ayrılır
1. Uygulamalı (Olgusal) araştırmalar (Alan
araştırmaları): Alana inilerek yani topluma
gidilerek, verilerin toplanması ile elde edilen
bilgilerin yorumlanması ile gerçekleştirilen
araştırmalardır.
2. Kuramsal araştırmalar: Daha önce yapılmış
araştırmalar sonucunda ulaşılan kuramlara
dayalı olarak yapılan araştırmalardır.
Günümüzde her iki araştırma türünün birlikte
kullanılarak gerçekleştirilen araştırmalar
yoğunluk kazanmıştır.

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumsal nitelik kazanmış birey yani
aktör
• Toplumsal gruplar (dini, etnik, ekonomik
vb. gruplar)
• Toplum
• Kitleler

Toplumbilimin Konusu nedir?
•

Toplumsal Kurumlar (aile, siyaset, din, eğitim vb.)
– Toplumsal ihtiyaçlardan doğar
– Kendi kural ve normları vardır
– Kurallara uyulmadığında toplumsal baskı uygular ve yaptırımı vardır.

•
•

Toplumsal ilişkiler (ebeveyn-çocuk ilişkisi; öğretmen-öğrenci ilişkisi; yöneten
yönetilen ilişkisi vb.)
Toplumsal bireyler (aktör)
– Rol (anne, baba, öğretmen, öğrenci vb.)
• Bu roller toplumsallaşma sürecinde öğrenilir: Toplumsallaşma, toplumun bireyden
beklediği tutum ve davranışları öğrenme sürecidir. Temel toplumsallaşma kurumları,
aile, arkadaş grupları, okul, medya.

•

Toplumsal yapı: Toplumsal kurumların toplamıdır. Her toplumun kendine
özgü toplumsal yapısı vardır.
-Toplumsal yapıların toplumdan topluma farklılık göstermesinin nedeni o
toplumun kültürüdür.
-Maddi kültür: İnsan-doğa ilişkisi (mimari tarzı, giyim, yemek tarzıvb.)
-Manevi kültür. İnsan-insan ilişkisi (dil, gelenek vb.)

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumbilim ayrıca toplumsal değişme ile
ilgilenir. Aynı toplum içinde zamanla
meydana gelen değişimler ve toplumlar
arasındaki farklılıklar da toplumbilimin
konusu arasındadır.

Kuramsal Araştırmalar
• Kuramsal araştırmalar, bize araştırma sırasında
kolaylık sağlar. Çünkü sosyal olaylar;
1. Çok boyutludur. Sosyal olayların bir çok yönü
vardır. Örneğin, Türkiye’de göç olayının,
ekonomik, siyasal, uluslar arası vb. bir çok
boyutu vardır.
2. Sosyal olayları toplumsal bütünün bir parçası
olarak görmek gerekir.
Kuramlar bu noktada, karmaşık toplumsal bütün
içinde araştırmanın yapılmasında kolaylık sağlar.


Slide 14

Sosyal Bilimlerde Araştırma
Doç. Dr. Nezahat Altuntaş

Bilim nedir?
• Evren ve toplumsal yaşam konusundaki
sistemli bilgi bütünüdür
• Her sistematik bilgi bütünü bilimi mi
oluşturur?
• Bilim, bilimsel yöntemle toplanmış
aralarında mantıksal ve olgusal ilişkilerin
bulunduğu, çıkarımlar yapmayı sağlayan
sistematik bilgi bütünüdür.

Bilimin amacı nedir?
• İnsanoğlu var oluşundan beri ihtiyaçlarını
gidermek, çevreyi tanımak ve evreni
anlamak için çaba göstermektedir.
• Bu çabanın amacı, gerçekleri
öğrenebilmek böylece doğayı ve toplumu
denetimi altına alabilmektir.

Bilimlerin sınıflandırması
• Matematik Bilimler
– Matematik
– Mantık

• Pozitif Bilimler
– Doğa Bilimleri
• Fizik, Kimya, Biyoloji
vb.

– Toplumsal Bilimler
• Sosyoloji, Siyaet Bilimi,
Antropoloji, Psikoloji vb.

Doğa ve İnsan Bilimleri Arasındaki
Benzerlik ve Farklar
• Doğa bilimlerinde
değişme olasılığı az
olan ilişkiler araştırma
konusudur
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak kolaydır
• ve bu genellemeler
kesindir.

• Toplumsal Bilimlerde
değişen ilişkiler
araştırma konusudur.
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak zordur ve
sınırlıdır.
• Kesinlik söz konusu
değildir

Bilimsel Yöntem nedir?
• Bilimin amacına ulaşmak için
– izlediği yoldur
– uyulması gereken kurallardır
– kullandığı kendine özgü tekniklerdir.

• Bütün bilimlerin kullandığı tek yöntem mi vardır ya da
kullanılan birden fazla bilimsel yöntem mi vardır?
– Modernleşme sürecinde (1800’ler) bütün bilimler için pozitivizm
ve onun empirik süreçleri tek bilimsel yöntem olarak ifade
ediliyordu. Günümüzde birden fazla bilimsel yöntem olduğu
kabul edilmektedir. Realizm, Yorumsamacılık vb.

Ampirisizm
• Duyularla (dokunarak, görerek, duyarak vb.) ulaşılabilen olayların
önce gözlenmesi daha sonra deneylerle tekrarlanması(sosyal
bilimlerin laboratuarı toplumdur) ve genellemelere ulaşılarak
kuramların oluşturulması sürecini kapsar yani:
1-Bilimin konusuna giren olayları kavramak ve tanımlamak,
2-Olaylar arasında nedensellik ilişkisi kurmak ve bu ilişkileri sınadıktan
sonra açıklamak,
3-Ortaya çıkan ilişkileri yasalar, kuramlar şeklinde ifade etmek.
Sonuç olarak ampirik süreç, gözlem-deney-kuram sürecini kapsar
Bu nedenle bilimin gözlenebilir, deneysel bir konusu olması gerekir.

Toplumsal Bilimlerin Gelişim
• 18. yy. sonu ve 19. yy. boyunca toplumda köklü
değişimler yaşanmıştır. 1789 Fransız Devrimi,
1800’lerde yoğunlaşan Endüstri Devrimi gibi. Bu
devrimler toplumda köklü değişimlere neden olmuştur.
Toplumun incelenmesi ve sorunlarının çözülmesi
gerekmiştir.
• 19. yy boyunca doğa bilimlerinin gelişmesi, toplumsal
bilimlere olumlu katkıda bulunmuştur.
• Toplumbilim (Sosyoloji) bu süreçte toplumsal olayları
bilimsel yöntemle inceleyen, olaylara yön veren yasaları
bulmaya çalışarak bu yasalar çerçevesinde toplumu
düzenlemek amacıyla bir bilim olarak kurulmuş ve
bilimler sınıflandırmasındaki yerini almıştır.

Modernleşme Süreci
• Ekonomik alanda:
–
–
–
–

Endüstri Devrimi
Burjuvazi sınıfının doğuşu
Kapitalist üretim tarzının yükselişi
Teknolojinin gelişimi

• Siyasal alanda:
– Ulus devletin yükselişi

• Bilimsel alanda:
– Pozitivizmin-ampirisizmin gelişmesi süreçleriyle sonuçlanmıştır.

• Ayrıca:
– Hümanizm
– Rasyonalite

• İle sonuçlanmış ve toplumda köklü değişim-dönüşümler yaşanmıştır.
Bu durum toplumsal olayların bilimsel yöntemle incelenmesi gereğini
ortaya çıkarmıştır. SOSYOLOJİ-TOPLUMBİLİM bu sürecin sonunda
ortaya çıkmıştır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
1. 1800’lerin ortalarına kadar olan süreçte
toplumsal felsefe yapılmıştır.
-İlkçağda ve ortaçağda, Batıda toplumsal felsefe
temsilcilerinin başında ilkçağda Aristo ve Platon,
ortaçağda St. Augustin, St. Thomas Aquinas vardır.
-Ortaçağda İslam toplumlarında da toplumsal
felsefe yapılmaktaydı. Temsilcilerinin başında İbni
Haldun, İbni Rüşt gelir.
-Yeniçağda Batı’da yine toplumsal felsefe
yapılmaktaydı. Temsilcileri, T. Hobbes, Montesquie

Toplumsal Felsefe
• Toplumsal gerçeği anlamaya, sorunlarını
çözmeye yönelik düşünce biçimidir.
• Toplumlar belirli temel üst kavramlarla
açıklanmaya çalışılmıştır. Etik, ahlak, ideal
yapılar gibi.
• Bu dönemde filozoflar, tüm toplumlar için
öne sürdükleri genel evrim yasalarıyla aynı
zamanda tarih felsefesi yapmışlardır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
2.Kuruluş aşaması: 1800’lerin ortalarından
1900’lerin başına kadar olan dönem.
-Bu dönemde toplumbilim diğer
bilimlerden etkilenmiştir. Biyoloji gibi.
-Bağımsız bir bilim olarak bilimler
sınıflamasındaki yerini almıştır.
-Kuruluşta önde gelen isimler, St.
Simon, A. Comte, H. Spencer,

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
3.Sistemleşme aşaması: 1900’lerden
itibaren devam eden bir süreçtir.
-Çeşitli okullar (Toplumsal Çatışma Okul),
kuramlar (Evrimci Kuram), yaklaşımlar
(Yapısal-İşlevsel Yaklaşım) geliştirilmiştir.
-Alan çalışmaları (uygulamalı çalışmalar)
özellikle Amerikan toplumbiliminde
artmıştır.

Günümüzde toplumbilim iki temel
alana ayrılır
1. Uygulamalı (Olgusal) araştırmalar (Alan
araştırmaları): Alana inilerek yani topluma
gidilerek, verilerin toplanması ile elde edilen
bilgilerin yorumlanması ile gerçekleştirilen
araştırmalardır.
2. Kuramsal araştırmalar: Daha önce yapılmış
araştırmalar sonucunda ulaşılan kuramlara
dayalı olarak yapılan araştırmalardır.
Günümüzde her iki araştırma türünün birlikte
kullanılarak gerçekleştirilen araştırmalar
yoğunluk kazanmıştır.

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumsal nitelik kazanmış birey yani
aktör
• Toplumsal gruplar (dini, etnik, ekonomik
vb. gruplar)
• Toplum
• Kitleler

Toplumbilimin Konusu nedir?
•

Toplumsal Kurumlar (aile, siyaset, din, eğitim vb.)
– Toplumsal ihtiyaçlardan doğar
– Kendi kural ve normları vardır
– Kurallara uyulmadığında toplumsal baskı uygular ve yaptırımı vardır.

•
•

Toplumsal ilişkiler (ebeveyn-çocuk ilişkisi; öğretmen-öğrenci ilişkisi; yöneten
yönetilen ilişkisi vb.)
Toplumsal bireyler (aktör)
– Rol (anne, baba, öğretmen, öğrenci vb.)
• Bu roller toplumsallaşma sürecinde öğrenilir: Toplumsallaşma, toplumun bireyden
beklediği tutum ve davranışları öğrenme sürecidir. Temel toplumsallaşma kurumları,
aile, arkadaş grupları, okul, medya.

•

Toplumsal yapı: Toplumsal kurumların toplamıdır. Her toplumun kendine
özgü toplumsal yapısı vardır.
-Toplumsal yapıların toplumdan topluma farklılık göstermesinin nedeni o
toplumun kültürüdür.
-Maddi kültür: İnsan-doğa ilişkisi (mimari tarzı, giyim, yemek tarzıvb.)
-Manevi kültür. İnsan-insan ilişkisi (dil, gelenek vb.)

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumbilim ayrıca toplumsal değişme ile
ilgilenir. Aynı toplum içinde zamanla
meydana gelen değişimler ve toplumlar
arasındaki farklılıklar da toplumbilimin
konusu arasındadır.

Kuramsal Araştırmalar
• Kuramsal araştırmalar, bize araştırma sırasında
kolaylık sağlar. Çünkü sosyal olaylar;
1. Çok boyutludur. Sosyal olayların bir çok yönü
vardır. Örneğin, Türkiye’de göç olayının,
ekonomik, siyasal, uluslar arası vb. bir çok
boyutu vardır.
2. Sosyal olayları toplumsal bütünün bir parçası
olarak görmek gerekir.
Kuramlar bu noktada, karmaşık toplumsal bütün
içinde araştırmanın yapılmasında kolaylık sağlar.


Slide 15

Sosyal Bilimlerde Araştırma
Doç. Dr. Nezahat Altuntaş

Bilim nedir?
• Evren ve toplumsal yaşam konusundaki
sistemli bilgi bütünüdür
• Her sistematik bilgi bütünü bilimi mi
oluşturur?
• Bilim, bilimsel yöntemle toplanmış
aralarında mantıksal ve olgusal ilişkilerin
bulunduğu, çıkarımlar yapmayı sağlayan
sistematik bilgi bütünüdür.

Bilimin amacı nedir?
• İnsanoğlu var oluşundan beri ihtiyaçlarını
gidermek, çevreyi tanımak ve evreni
anlamak için çaba göstermektedir.
• Bu çabanın amacı, gerçekleri
öğrenebilmek böylece doğayı ve toplumu
denetimi altına alabilmektir.

Bilimlerin sınıflandırması
• Matematik Bilimler
– Matematik
– Mantık

• Pozitif Bilimler
– Doğa Bilimleri
• Fizik, Kimya, Biyoloji
vb.

– Toplumsal Bilimler
• Sosyoloji, Siyaet Bilimi,
Antropoloji, Psikoloji vb.

Doğa ve İnsan Bilimleri Arasındaki
Benzerlik ve Farklar
• Doğa bilimlerinde
değişme olasılığı az
olan ilişkiler araştırma
konusudur
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak kolaydır
• ve bu genellemeler
kesindir.

• Toplumsal Bilimlerde
değişen ilişkiler
araştırma konusudur.
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak zordur ve
sınırlıdır.
• Kesinlik söz konusu
değildir

Bilimsel Yöntem nedir?
• Bilimin amacına ulaşmak için
– izlediği yoldur
– uyulması gereken kurallardır
– kullandığı kendine özgü tekniklerdir.

• Bütün bilimlerin kullandığı tek yöntem mi vardır ya da
kullanılan birden fazla bilimsel yöntem mi vardır?
– Modernleşme sürecinde (1800’ler) bütün bilimler için pozitivizm
ve onun empirik süreçleri tek bilimsel yöntem olarak ifade
ediliyordu. Günümüzde birden fazla bilimsel yöntem olduğu
kabul edilmektedir. Realizm, Yorumsamacılık vb.

Ampirisizm
• Duyularla (dokunarak, görerek, duyarak vb.) ulaşılabilen olayların
önce gözlenmesi daha sonra deneylerle tekrarlanması(sosyal
bilimlerin laboratuarı toplumdur) ve genellemelere ulaşılarak
kuramların oluşturulması sürecini kapsar yani:
1-Bilimin konusuna giren olayları kavramak ve tanımlamak,
2-Olaylar arasında nedensellik ilişkisi kurmak ve bu ilişkileri sınadıktan
sonra açıklamak,
3-Ortaya çıkan ilişkileri yasalar, kuramlar şeklinde ifade etmek.
Sonuç olarak ampirik süreç, gözlem-deney-kuram sürecini kapsar
Bu nedenle bilimin gözlenebilir, deneysel bir konusu olması gerekir.

Toplumsal Bilimlerin Gelişim
• 18. yy. sonu ve 19. yy. boyunca toplumda köklü
değişimler yaşanmıştır. 1789 Fransız Devrimi,
1800’lerde yoğunlaşan Endüstri Devrimi gibi. Bu
devrimler toplumda köklü değişimlere neden olmuştur.
Toplumun incelenmesi ve sorunlarının çözülmesi
gerekmiştir.
• 19. yy boyunca doğa bilimlerinin gelişmesi, toplumsal
bilimlere olumlu katkıda bulunmuştur.
• Toplumbilim (Sosyoloji) bu süreçte toplumsal olayları
bilimsel yöntemle inceleyen, olaylara yön veren yasaları
bulmaya çalışarak bu yasalar çerçevesinde toplumu
düzenlemek amacıyla bir bilim olarak kurulmuş ve
bilimler sınıflandırmasındaki yerini almıştır.

Modernleşme Süreci
• Ekonomik alanda:
–
–
–
–

Endüstri Devrimi
Burjuvazi sınıfının doğuşu
Kapitalist üretim tarzının yükselişi
Teknolojinin gelişimi

• Siyasal alanda:
– Ulus devletin yükselişi

• Bilimsel alanda:
– Pozitivizmin-ampirisizmin gelişmesi süreçleriyle sonuçlanmıştır.

• Ayrıca:
– Hümanizm
– Rasyonalite

• İle sonuçlanmış ve toplumda köklü değişim-dönüşümler yaşanmıştır.
Bu durum toplumsal olayların bilimsel yöntemle incelenmesi gereğini
ortaya çıkarmıştır. SOSYOLOJİ-TOPLUMBİLİM bu sürecin sonunda
ortaya çıkmıştır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
1. 1800’lerin ortalarına kadar olan süreçte
toplumsal felsefe yapılmıştır.
-İlkçağda ve ortaçağda, Batıda toplumsal felsefe
temsilcilerinin başında ilkçağda Aristo ve Platon,
ortaçağda St. Augustin, St. Thomas Aquinas vardır.
-Ortaçağda İslam toplumlarında da toplumsal
felsefe yapılmaktaydı. Temsilcilerinin başında İbni
Haldun, İbni Rüşt gelir.
-Yeniçağda Batı’da yine toplumsal felsefe
yapılmaktaydı. Temsilcileri, T. Hobbes, Montesquie

Toplumsal Felsefe
• Toplumsal gerçeği anlamaya, sorunlarını
çözmeye yönelik düşünce biçimidir.
• Toplumlar belirli temel üst kavramlarla
açıklanmaya çalışılmıştır. Etik, ahlak, ideal
yapılar gibi.
• Bu dönemde filozoflar, tüm toplumlar için
öne sürdükleri genel evrim yasalarıyla aynı
zamanda tarih felsefesi yapmışlardır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
2.Kuruluş aşaması: 1800’lerin ortalarından
1900’lerin başına kadar olan dönem.
-Bu dönemde toplumbilim diğer
bilimlerden etkilenmiştir. Biyoloji gibi.
-Bağımsız bir bilim olarak bilimler
sınıflamasındaki yerini almıştır.
-Kuruluşta önde gelen isimler, St.
Simon, A. Comte, H. Spencer,

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
3.Sistemleşme aşaması: 1900’lerden
itibaren devam eden bir süreçtir.
-Çeşitli okullar (Toplumsal Çatışma Okul),
kuramlar (Evrimci Kuram), yaklaşımlar
(Yapısal-İşlevsel Yaklaşım) geliştirilmiştir.
-Alan çalışmaları (uygulamalı çalışmalar)
özellikle Amerikan toplumbiliminde
artmıştır.

Günümüzde toplumbilim iki temel
alana ayrılır
1. Uygulamalı (Olgusal) araştırmalar (Alan
araştırmaları): Alana inilerek yani topluma
gidilerek, verilerin toplanması ile elde edilen
bilgilerin yorumlanması ile gerçekleştirilen
araştırmalardır.
2. Kuramsal araştırmalar: Daha önce yapılmış
araştırmalar sonucunda ulaşılan kuramlara
dayalı olarak yapılan araştırmalardır.
Günümüzde her iki araştırma türünün birlikte
kullanılarak gerçekleştirilen araştırmalar
yoğunluk kazanmıştır.

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumsal nitelik kazanmış birey yani
aktör
• Toplumsal gruplar (dini, etnik, ekonomik
vb. gruplar)
• Toplum
• Kitleler

Toplumbilimin Konusu nedir?
•

Toplumsal Kurumlar (aile, siyaset, din, eğitim vb.)
– Toplumsal ihtiyaçlardan doğar
– Kendi kural ve normları vardır
– Kurallara uyulmadığında toplumsal baskı uygular ve yaptırımı vardır.

•
•

Toplumsal ilişkiler (ebeveyn-çocuk ilişkisi; öğretmen-öğrenci ilişkisi; yöneten
yönetilen ilişkisi vb.)
Toplumsal bireyler (aktör)
– Rol (anne, baba, öğretmen, öğrenci vb.)
• Bu roller toplumsallaşma sürecinde öğrenilir: Toplumsallaşma, toplumun bireyden
beklediği tutum ve davranışları öğrenme sürecidir. Temel toplumsallaşma kurumları,
aile, arkadaş grupları, okul, medya.

•

Toplumsal yapı: Toplumsal kurumların toplamıdır. Her toplumun kendine
özgü toplumsal yapısı vardır.
-Toplumsal yapıların toplumdan topluma farklılık göstermesinin nedeni o
toplumun kültürüdür.
-Maddi kültür: İnsan-doğa ilişkisi (mimari tarzı, giyim, yemek tarzıvb.)
-Manevi kültür. İnsan-insan ilişkisi (dil, gelenek vb.)

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumbilim ayrıca toplumsal değişme ile
ilgilenir. Aynı toplum içinde zamanla
meydana gelen değişimler ve toplumlar
arasındaki farklılıklar da toplumbilimin
konusu arasındadır.

Kuramsal Araştırmalar
• Kuramsal araştırmalar, bize araştırma sırasında
kolaylık sağlar. Çünkü sosyal olaylar;
1. Çok boyutludur. Sosyal olayların bir çok yönü
vardır. Örneğin, Türkiye’de göç olayının,
ekonomik, siyasal, uluslar arası vb. bir çok
boyutu vardır.
2. Sosyal olayları toplumsal bütünün bir parçası
olarak görmek gerekir.
Kuramlar bu noktada, karmaşık toplumsal bütün
içinde araştırmanın yapılmasında kolaylık sağlar.


Slide 16

Sosyal Bilimlerde Araştırma
Doç. Dr. Nezahat Altuntaş

Bilim nedir?
• Evren ve toplumsal yaşam konusundaki
sistemli bilgi bütünüdür
• Her sistematik bilgi bütünü bilimi mi
oluşturur?
• Bilim, bilimsel yöntemle toplanmış
aralarında mantıksal ve olgusal ilişkilerin
bulunduğu, çıkarımlar yapmayı sağlayan
sistematik bilgi bütünüdür.

Bilimin amacı nedir?
• İnsanoğlu var oluşundan beri ihtiyaçlarını
gidermek, çevreyi tanımak ve evreni
anlamak için çaba göstermektedir.
• Bu çabanın amacı, gerçekleri
öğrenebilmek böylece doğayı ve toplumu
denetimi altına alabilmektir.

Bilimlerin sınıflandırması
• Matematik Bilimler
– Matematik
– Mantık

• Pozitif Bilimler
– Doğa Bilimleri
• Fizik, Kimya, Biyoloji
vb.

– Toplumsal Bilimler
• Sosyoloji, Siyaet Bilimi,
Antropoloji, Psikoloji vb.

Doğa ve İnsan Bilimleri Arasındaki
Benzerlik ve Farklar
• Doğa bilimlerinde
değişme olasılığı az
olan ilişkiler araştırma
konusudur
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak kolaydır
• ve bu genellemeler
kesindir.

• Toplumsal Bilimlerde
değişen ilişkiler
araştırma konusudur.
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak zordur ve
sınırlıdır.
• Kesinlik söz konusu
değildir

Bilimsel Yöntem nedir?
• Bilimin amacına ulaşmak için
– izlediği yoldur
– uyulması gereken kurallardır
– kullandığı kendine özgü tekniklerdir.

• Bütün bilimlerin kullandığı tek yöntem mi vardır ya da
kullanılan birden fazla bilimsel yöntem mi vardır?
– Modernleşme sürecinde (1800’ler) bütün bilimler için pozitivizm
ve onun empirik süreçleri tek bilimsel yöntem olarak ifade
ediliyordu. Günümüzde birden fazla bilimsel yöntem olduğu
kabul edilmektedir. Realizm, Yorumsamacılık vb.

Ampirisizm
• Duyularla (dokunarak, görerek, duyarak vb.) ulaşılabilen olayların
önce gözlenmesi daha sonra deneylerle tekrarlanması(sosyal
bilimlerin laboratuarı toplumdur) ve genellemelere ulaşılarak
kuramların oluşturulması sürecini kapsar yani:
1-Bilimin konusuna giren olayları kavramak ve tanımlamak,
2-Olaylar arasında nedensellik ilişkisi kurmak ve bu ilişkileri sınadıktan
sonra açıklamak,
3-Ortaya çıkan ilişkileri yasalar, kuramlar şeklinde ifade etmek.
Sonuç olarak ampirik süreç, gözlem-deney-kuram sürecini kapsar
Bu nedenle bilimin gözlenebilir, deneysel bir konusu olması gerekir.

Toplumsal Bilimlerin Gelişim
• 18. yy. sonu ve 19. yy. boyunca toplumda köklü
değişimler yaşanmıştır. 1789 Fransız Devrimi,
1800’lerde yoğunlaşan Endüstri Devrimi gibi. Bu
devrimler toplumda köklü değişimlere neden olmuştur.
Toplumun incelenmesi ve sorunlarının çözülmesi
gerekmiştir.
• 19. yy boyunca doğa bilimlerinin gelişmesi, toplumsal
bilimlere olumlu katkıda bulunmuştur.
• Toplumbilim (Sosyoloji) bu süreçte toplumsal olayları
bilimsel yöntemle inceleyen, olaylara yön veren yasaları
bulmaya çalışarak bu yasalar çerçevesinde toplumu
düzenlemek amacıyla bir bilim olarak kurulmuş ve
bilimler sınıflandırmasındaki yerini almıştır.

Modernleşme Süreci
• Ekonomik alanda:
–
–
–
–

Endüstri Devrimi
Burjuvazi sınıfının doğuşu
Kapitalist üretim tarzının yükselişi
Teknolojinin gelişimi

• Siyasal alanda:
– Ulus devletin yükselişi

• Bilimsel alanda:
– Pozitivizmin-ampirisizmin gelişmesi süreçleriyle sonuçlanmıştır.

• Ayrıca:
– Hümanizm
– Rasyonalite

• İle sonuçlanmış ve toplumda köklü değişim-dönüşümler yaşanmıştır.
Bu durum toplumsal olayların bilimsel yöntemle incelenmesi gereğini
ortaya çıkarmıştır. SOSYOLOJİ-TOPLUMBİLİM bu sürecin sonunda
ortaya çıkmıştır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
1. 1800’lerin ortalarına kadar olan süreçte
toplumsal felsefe yapılmıştır.
-İlkçağda ve ortaçağda, Batıda toplumsal felsefe
temsilcilerinin başında ilkçağda Aristo ve Platon,
ortaçağda St. Augustin, St. Thomas Aquinas vardır.
-Ortaçağda İslam toplumlarında da toplumsal
felsefe yapılmaktaydı. Temsilcilerinin başında İbni
Haldun, İbni Rüşt gelir.
-Yeniçağda Batı’da yine toplumsal felsefe
yapılmaktaydı. Temsilcileri, T. Hobbes, Montesquie

Toplumsal Felsefe
• Toplumsal gerçeği anlamaya, sorunlarını
çözmeye yönelik düşünce biçimidir.
• Toplumlar belirli temel üst kavramlarla
açıklanmaya çalışılmıştır. Etik, ahlak, ideal
yapılar gibi.
• Bu dönemde filozoflar, tüm toplumlar için
öne sürdükleri genel evrim yasalarıyla aynı
zamanda tarih felsefesi yapmışlardır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
2.Kuruluş aşaması: 1800’lerin ortalarından
1900’lerin başına kadar olan dönem.
-Bu dönemde toplumbilim diğer
bilimlerden etkilenmiştir. Biyoloji gibi.
-Bağımsız bir bilim olarak bilimler
sınıflamasındaki yerini almıştır.
-Kuruluşta önde gelen isimler, St.
Simon, A. Comte, H. Spencer,

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
3.Sistemleşme aşaması: 1900’lerden
itibaren devam eden bir süreçtir.
-Çeşitli okullar (Toplumsal Çatışma Okul),
kuramlar (Evrimci Kuram), yaklaşımlar
(Yapısal-İşlevsel Yaklaşım) geliştirilmiştir.
-Alan çalışmaları (uygulamalı çalışmalar)
özellikle Amerikan toplumbiliminde
artmıştır.

Günümüzde toplumbilim iki temel
alana ayrılır
1. Uygulamalı (Olgusal) araştırmalar (Alan
araştırmaları): Alana inilerek yani topluma
gidilerek, verilerin toplanması ile elde edilen
bilgilerin yorumlanması ile gerçekleştirilen
araştırmalardır.
2. Kuramsal araştırmalar: Daha önce yapılmış
araştırmalar sonucunda ulaşılan kuramlara
dayalı olarak yapılan araştırmalardır.
Günümüzde her iki araştırma türünün birlikte
kullanılarak gerçekleştirilen araştırmalar
yoğunluk kazanmıştır.

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumsal nitelik kazanmış birey yani
aktör
• Toplumsal gruplar (dini, etnik, ekonomik
vb. gruplar)
• Toplum
• Kitleler

Toplumbilimin Konusu nedir?
•

Toplumsal Kurumlar (aile, siyaset, din, eğitim vb.)
– Toplumsal ihtiyaçlardan doğar
– Kendi kural ve normları vardır
– Kurallara uyulmadığında toplumsal baskı uygular ve yaptırımı vardır.

•
•

Toplumsal ilişkiler (ebeveyn-çocuk ilişkisi; öğretmen-öğrenci ilişkisi; yöneten
yönetilen ilişkisi vb.)
Toplumsal bireyler (aktör)
– Rol (anne, baba, öğretmen, öğrenci vb.)
• Bu roller toplumsallaşma sürecinde öğrenilir: Toplumsallaşma, toplumun bireyden
beklediği tutum ve davranışları öğrenme sürecidir. Temel toplumsallaşma kurumları,
aile, arkadaş grupları, okul, medya.

•

Toplumsal yapı: Toplumsal kurumların toplamıdır. Her toplumun kendine
özgü toplumsal yapısı vardır.
-Toplumsal yapıların toplumdan topluma farklılık göstermesinin nedeni o
toplumun kültürüdür.
-Maddi kültür: İnsan-doğa ilişkisi (mimari tarzı, giyim, yemek tarzıvb.)
-Manevi kültür. İnsan-insan ilişkisi (dil, gelenek vb.)

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumbilim ayrıca toplumsal değişme ile
ilgilenir. Aynı toplum içinde zamanla
meydana gelen değişimler ve toplumlar
arasındaki farklılıklar da toplumbilimin
konusu arasındadır.

Kuramsal Araştırmalar
• Kuramsal araştırmalar, bize araştırma sırasında
kolaylık sağlar. Çünkü sosyal olaylar;
1. Çok boyutludur. Sosyal olayların bir çok yönü
vardır. Örneğin, Türkiye’de göç olayının,
ekonomik, siyasal, uluslar arası vb. bir çok
boyutu vardır.
2. Sosyal olayları toplumsal bütünün bir parçası
olarak görmek gerekir.
Kuramlar bu noktada, karmaşık toplumsal bütün
içinde araştırmanın yapılmasında kolaylık sağlar.


Slide 17

Sosyal Bilimlerde Araştırma
Doç. Dr. Nezahat Altuntaş

Bilim nedir?
• Evren ve toplumsal yaşam konusundaki
sistemli bilgi bütünüdür
• Her sistematik bilgi bütünü bilimi mi
oluşturur?
• Bilim, bilimsel yöntemle toplanmış
aralarında mantıksal ve olgusal ilişkilerin
bulunduğu, çıkarımlar yapmayı sağlayan
sistematik bilgi bütünüdür.

Bilimin amacı nedir?
• İnsanoğlu var oluşundan beri ihtiyaçlarını
gidermek, çevreyi tanımak ve evreni
anlamak için çaba göstermektedir.
• Bu çabanın amacı, gerçekleri
öğrenebilmek böylece doğayı ve toplumu
denetimi altına alabilmektir.

Bilimlerin sınıflandırması
• Matematik Bilimler
– Matematik
– Mantık

• Pozitif Bilimler
– Doğa Bilimleri
• Fizik, Kimya, Biyoloji
vb.

– Toplumsal Bilimler
• Sosyoloji, Siyaet Bilimi,
Antropoloji, Psikoloji vb.

Doğa ve İnsan Bilimleri Arasındaki
Benzerlik ve Farklar
• Doğa bilimlerinde
değişme olasılığı az
olan ilişkiler araştırma
konusudur
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak kolaydır
• ve bu genellemeler
kesindir.

• Toplumsal Bilimlerde
değişen ilişkiler
araştırma konusudur.
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak zordur ve
sınırlıdır.
• Kesinlik söz konusu
değildir

Bilimsel Yöntem nedir?
• Bilimin amacına ulaşmak için
– izlediği yoldur
– uyulması gereken kurallardır
– kullandığı kendine özgü tekniklerdir.

• Bütün bilimlerin kullandığı tek yöntem mi vardır ya da
kullanılan birden fazla bilimsel yöntem mi vardır?
– Modernleşme sürecinde (1800’ler) bütün bilimler için pozitivizm
ve onun empirik süreçleri tek bilimsel yöntem olarak ifade
ediliyordu. Günümüzde birden fazla bilimsel yöntem olduğu
kabul edilmektedir. Realizm, Yorumsamacılık vb.

Ampirisizm
• Duyularla (dokunarak, görerek, duyarak vb.) ulaşılabilen olayların
önce gözlenmesi daha sonra deneylerle tekrarlanması(sosyal
bilimlerin laboratuarı toplumdur) ve genellemelere ulaşılarak
kuramların oluşturulması sürecini kapsar yani:
1-Bilimin konusuna giren olayları kavramak ve tanımlamak,
2-Olaylar arasında nedensellik ilişkisi kurmak ve bu ilişkileri sınadıktan
sonra açıklamak,
3-Ortaya çıkan ilişkileri yasalar, kuramlar şeklinde ifade etmek.
Sonuç olarak ampirik süreç, gözlem-deney-kuram sürecini kapsar
Bu nedenle bilimin gözlenebilir, deneysel bir konusu olması gerekir.

Toplumsal Bilimlerin Gelişim
• 18. yy. sonu ve 19. yy. boyunca toplumda köklü
değişimler yaşanmıştır. 1789 Fransız Devrimi,
1800’lerde yoğunlaşan Endüstri Devrimi gibi. Bu
devrimler toplumda köklü değişimlere neden olmuştur.
Toplumun incelenmesi ve sorunlarının çözülmesi
gerekmiştir.
• 19. yy boyunca doğa bilimlerinin gelişmesi, toplumsal
bilimlere olumlu katkıda bulunmuştur.
• Toplumbilim (Sosyoloji) bu süreçte toplumsal olayları
bilimsel yöntemle inceleyen, olaylara yön veren yasaları
bulmaya çalışarak bu yasalar çerçevesinde toplumu
düzenlemek amacıyla bir bilim olarak kurulmuş ve
bilimler sınıflandırmasındaki yerini almıştır.

Modernleşme Süreci
• Ekonomik alanda:
–
–
–
–

Endüstri Devrimi
Burjuvazi sınıfının doğuşu
Kapitalist üretim tarzının yükselişi
Teknolojinin gelişimi

• Siyasal alanda:
– Ulus devletin yükselişi

• Bilimsel alanda:
– Pozitivizmin-ampirisizmin gelişmesi süreçleriyle sonuçlanmıştır.

• Ayrıca:
– Hümanizm
– Rasyonalite

• İle sonuçlanmış ve toplumda köklü değişim-dönüşümler yaşanmıştır.
Bu durum toplumsal olayların bilimsel yöntemle incelenmesi gereğini
ortaya çıkarmıştır. SOSYOLOJİ-TOPLUMBİLİM bu sürecin sonunda
ortaya çıkmıştır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
1. 1800’lerin ortalarına kadar olan süreçte
toplumsal felsefe yapılmıştır.
-İlkçağda ve ortaçağda, Batıda toplumsal felsefe
temsilcilerinin başında ilkçağda Aristo ve Platon,
ortaçağda St. Augustin, St. Thomas Aquinas vardır.
-Ortaçağda İslam toplumlarında da toplumsal
felsefe yapılmaktaydı. Temsilcilerinin başında İbni
Haldun, İbni Rüşt gelir.
-Yeniçağda Batı’da yine toplumsal felsefe
yapılmaktaydı. Temsilcileri, T. Hobbes, Montesquie

Toplumsal Felsefe
• Toplumsal gerçeği anlamaya, sorunlarını
çözmeye yönelik düşünce biçimidir.
• Toplumlar belirli temel üst kavramlarla
açıklanmaya çalışılmıştır. Etik, ahlak, ideal
yapılar gibi.
• Bu dönemde filozoflar, tüm toplumlar için
öne sürdükleri genel evrim yasalarıyla aynı
zamanda tarih felsefesi yapmışlardır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
2.Kuruluş aşaması: 1800’lerin ortalarından
1900’lerin başına kadar olan dönem.
-Bu dönemde toplumbilim diğer
bilimlerden etkilenmiştir. Biyoloji gibi.
-Bağımsız bir bilim olarak bilimler
sınıflamasındaki yerini almıştır.
-Kuruluşta önde gelen isimler, St.
Simon, A. Comte, H. Spencer,

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
3.Sistemleşme aşaması: 1900’lerden
itibaren devam eden bir süreçtir.
-Çeşitli okullar (Toplumsal Çatışma Okul),
kuramlar (Evrimci Kuram), yaklaşımlar
(Yapısal-İşlevsel Yaklaşım) geliştirilmiştir.
-Alan çalışmaları (uygulamalı çalışmalar)
özellikle Amerikan toplumbiliminde
artmıştır.

Günümüzde toplumbilim iki temel
alana ayrılır
1. Uygulamalı (Olgusal) araştırmalar (Alan
araştırmaları): Alana inilerek yani topluma
gidilerek, verilerin toplanması ile elde edilen
bilgilerin yorumlanması ile gerçekleştirilen
araştırmalardır.
2. Kuramsal araştırmalar: Daha önce yapılmış
araştırmalar sonucunda ulaşılan kuramlara
dayalı olarak yapılan araştırmalardır.
Günümüzde her iki araştırma türünün birlikte
kullanılarak gerçekleştirilen araştırmalar
yoğunluk kazanmıştır.

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumsal nitelik kazanmış birey yani
aktör
• Toplumsal gruplar (dini, etnik, ekonomik
vb. gruplar)
• Toplum
• Kitleler

Toplumbilimin Konusu nedir?
•

Toplumsal Kurumlar (aile, siyaset, din, eğitim vb.)
– Toplumsal ihtiyaçlardan doğar
– Kendi kural ve normları vardır
– Kurallara uyulmadığında toplumsal baskı uygular ve yaptırımı vardır.

•
•

Toplumsal ilişkiler (ebeveyn-çocuk ilişkisi; öğretmen-öğrenci ilişkisi; yöneten
yönetilen ilişkisi vb.)
Toplumsal bireyler (aktör)
– Rol (anne, baba, öğretmen, öğrenci vb.)
• Bu roller toplumsallaşma sürecinde öğrenilir: Toplumsallaşma, toplumun bireyden
beklediği tutum ve davranışları öğrenme sürecidir. Temel toplumsallaşma kurumları,
aile, arkadaş grupları, okul, medya.

•

Toplumsal yapı: Toplumsal kurumların toplamıdır. Her toplumun kendine
özgü toplumsal yapısı vardır.
-Toplumsal yapıların toplumdan topluma farklılık göstermesinin nedeni o
toplumun kültürüdür.
-Maddi kültür: İnsan-doğa ilişkisi (mimari tarzı, giyim, yemek tarzıvb.)
-Manevi kültür. İnsan-insan ilişkisi (dil, gelenek vb.)

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumbilim ayrıca toplumsal değişme ile
ilgilenir. Aynı toplum içinde zamanla
meydana gelen değişimler ve toplumlar
arasındaki farklılıklar da toplumbilimin
konusu arasındadır.

Kuramsal Araştırmalar
• Kuramsal araştırmalar, bize araştırma sırasında
kolaylık sağlar. Çünkü sosyal olaylar;
1. Çok boyutludur. Sosyal olayların bir çok yönü
vardır. Örneğin, Türkiye’de göç olayının,
ekonomik, siyasal, uluslar arası vb. bir çok
boyutu vardır.
2. Sosyal olayları toplumsal bütünün bir parçası
olarak görmek gerekir.
Kuramlar bu noktada, karmaşık toplumsal bütün
içinde araştırmanın yapılmasında kolaylık sağlar.


Slide 18

Sosyal Bilimlerde Araştırma
Doç. Dr. Nezahat Altuntaş

Bilim nedir?
• Evren ve toplumsal yaşam konusundaki
sistemli bilgi bütünüdür
• Her sistematik bilgi bütünü bilimi mi
oluşturur?
• Bilim, bilimsel yöntemle toplanmış
aralarında mantıksal ve olgusal ilişkilerin
bulunduğu, çıkarımlar yapmayı sağlayan
sistematik bilgi bütünüdür.

Bilimin amacı nedir?
• İnsanoğlu var oluşundan beri ihtiyaçlarını
gidermek, çevreyi tanımak ve evreni
anlamak için çaba göstermektedir.
• Bu çabanın amacı, gerçekleri
öğrenebilmek böylece doğayı ve toplumu
denetimi altına alabilmektir.

Bilimlerin sınıflandırması
• Matematik Bilimler
– Matematik
– Mantık

• Pozitif Bilimler
– Doğa Bilimleri
• Fizik, Kimya, Biyoloji
vb.

– Toplumsal Bilimler
• Sosyoloji, Siyaet Bilimi,
Antropoloji, Psikoloji vb.

Doğa ve İnsan Bilimleri Arasındaki
Benzerlik ve Farklar
• Doğa bilimlerinde
değişme olasılığı az
olan ilişkiler araştırma
konusudur
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak kolaydır
• ve bu genellemeler
kesindir.

• Toplumsal Bilimlerde
değişen ilişkiler
araştırma konusudur.
• Bu nedenle
genellemelere
ulaşmak zordur ve
sınırlıdır.
• Kesinlik söz konusu
değildir

Bilimsel Yöntem nedir?
• Bilimin amacına ulaşmak için
– izlediği yoldur
– uyulması gereken kurallardır
– kullandığı kendine özgü tekniklerdir.

• Bütün bilimlerin kullandığı tek yöntem mi vardır ya da
kullanılan birden fazla bilimsel yöntem mi vardır?
– Modernleşme sürecinde (1800’ler) bütün bilimler için pozitivizm
ve onun empirik süreçleri tek bilimsel yöntem olarak ifade
ediliyordu. Günümüzde birden fazla bilimsel yöntem olduğu
kabul edilmektedir. Realizm, Yorumsamacılık vb.

Ampirisizm
• Duyularla (dokunarak, görerek, duyarak vb.) ulaşılabilen olayların
önce gözlenmesi daha sonra deneylerle tekrarlanması(sosyal
bilimlerin laboratuarı toplumdur) ve genellemelere ulaşılarak
kuramların oluşturulması sürecini kapsar yani:
1-Bilimin konusuna giren olayları kavramak ve tanımlamak,
2-Olaylar arasında nedensellik ilişkisi kurmak ve bu ilişkileri sınadıktan
sonra açıklamak,
3-Ortaya çıkan ilişkileri yasalar, kuramlar şeklinde ifade etmek.
Sonuç olarak ampirik süreç, gözlem-deney-kuram sürecini kapsar
Bu nedenle bilimin gözlenebilir, deneysel bir konusu olması gerekir.

Toplumsal Bilimlerin Gelişim
• 18. yy. sonu ve 19. yy. boyunca toplumda köklü
değişimler yaşanmıştır. 1789 Fransız Devrimi,
1800’lerde yoğunlaşan Endüstri Devrimi gibi. Bu
devrimler toplumda köklü değişimlere neden olmuştur.
Toplumun incelenmesi ve sorunlarının çözülmesi
gerekmiştir.
• 19. yy boyunca doğa bilimlerinin gelişmesi, toplumsal
bilimlere olumlu katkıda bulunmuştur.
• Toplumbilim (Sosyoloji) bu süreçte toplumsal olayları
bilimsel yöntemle inceleyen, olaylara yön veren yasaları
bulmaya çalışarak bu yasalar çerçevesinde toplumu
düzenlemek amacıyla bir bilim olarak kurulmuş ve
bilimler sınıflandırmasındaki yerini almıştır.

Modernleşme Süreci
• Ekonomik alanda:
–
–
–
–

Endüstri Devrimi
Burjuvazi sınıfının doğuşu
Kapitalist üretim tarzının yükselişi
Teknolojinin gelişimi

• Siyasal alanda:
– Ulus devletin yükselişi

• Bilimsel alanda:
– Pozitivizmin-ampirisizmin gelişmesi süreçleriyle sonuçlanmıştır.

• Ayrıca:
– Hümanizm
– Rasyonalite

• İle sonuçlanmış ve toplumda köklü değişim-dönüşümler yaşanmıştır.
Bu durum toplumsal olayların bilimsel yöntemle incelenmesi gereğini
ortaya çıkarmıştır. SOSYOLOJİ-TOPLUMBİLİM bu sürecin sonunda
ortaya çıkmıştır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
1. 1800’lerin ortalarına kadar olan süreçte
toplumsal felsefe yapılmıştır.
-İlkçağda ve ortaçağda, Batıda toplumsal felsefe
temsilcilerinin başında ilkçağda Aristo ve Platon,
ortaçağda St. Augustin, St. Thomas Aquinas vardır.
-Ortaçağda İslam toplumlarında da toplumsal
felsefe yapılmaktaydı. Temsilcilerinin başında İbni
Haldun, İbni Rüşt gelir.
-Yeniçağda Batı’da yine toplumsal felsefe
yapılmaktaydı. Temsilcileri, T. Hobbes, Montesquie

Toplumsal Felsefe
• Toplumsal gerçeği anlamaya, sorunlarını
çözmeye yönelik düşünce biçimidir.
• Toplumlar belirli temel üst kavramlarla
açıklanmaya çalışılmıştır. Etik, ahlak, ideal
yapılar gibi.
• Bu dönemde filozoflar, tüm toplumlar için
öne sürdükleri genel evrim yasalarıyla aynı
zamanda tarih felsefesi yapmışlardır.

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
2.Kuruluş aşaması: 1800’lerin ortalarından
1900’lerin başına kadar olan dönem.
-Bu dönemde toplumbilim diğer
bilimlerden etkilenmiştir. Biyoloji gibi.
-Bağımsız bir bilim olarak bilimler
sınıflamasındaki yerini almıştır.
-Kuruluşta önde gelen isimler, St.
Simon, A. Comte, H. Spencer,

Toplumbilimin Gelişme Aşamaları
3.Sistemleşme aşaması: 1900’lerden
itibaren devam eden bir süreçtir.
-Çeşitli okullar (Toplumsal Çatışma Okul),
kuramlar (Evrimci Kuram), yaklaşımlar
(Yapısal-İşlevsel Yaklaşım) geliştirilmiştir.
-Alan çalışmaları (uygulamalı çalışmalar)
özellikle Amerikan toplumbiliminde
artmıştır.

Günümüzde toplumbilim iki temel
alana ayrılır
1. Uygulamalı (Olgusal) araştırmalar (Alan
araştırmaları): Alana inilerek yani topluma
gidilerek, verilerin toplanması ile elde edilen
bilgilerin yorumlanması ile gerçekleştirilen
araştırmalardır.
2. Kuramsal araştırmalar: Daha önce yapılmış
araştırmalar sonucunda ulaşılan kuramlara
dayalı olarak yapılan araştırmalardır.
Günümüzde her iki araştırma türünün birlikte
kullanılarak gerçekleştirilen araştırmalar
yoğunluk kazanmıştır.

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumsal nitelik kazanmış birey yani
aktör
• Toplumsal gruplar (dini, etnik, ekonomik
vb. gruplar)
• Toplum
• Kitleler

Toplumbilimin Konusu nedir?
•

Toplumsal Kurumlar (aile, siyaset, din, eğitim vb.)
– Toplumsal ihtiyaçlardan doğar
– Kendi kural ve normları vardır
– Kurallara uyulmadığında toplumsal baskı uygular ve yaptırımı vardır.

•
•

Toplumsal ilişkiler (ebeveyn-çocuk ilişkisi; öğretmen-öğrenci ilişkisi; yöneten
yönetilen ilişkisi vb.)
Toplumsal bireyler (aktör)
– Rol (anne, baba, öğretmen, öğrenci vb.)
• Bu roller toplumsallaşma sürecinde öğrenilir: Toplumsallaşma, toplumun bireyden
beklediği tutum ve davranışları öğrenme sürecidir. Temel toplumsallaşma kurumları,
aile, arkadaş grupları, okul, medya.

•

Toplumsal yapı: Toplumsal kurumların toplamıdır. Her toplumun kendine
özgü toplumsal yapısı vardır.
-Toplumsal yapıların toplumdan topluma farklılık göstermesinin nedeni o
toplumun kültürüdür.
-Maddi kültür: İnsan-doğa ilişkisi (mimari tarzı, giyim, yemek tarzıvb.)
-Manevi kültür. İnsan-insan ilişkisi (dil, gelenek vb.)

Toplumbilimin Konusu nedir?
• Toplumbilim ayrıca toplumsal değişme ile
ilgilenir. Aynı toplum içinde zamanla
meydana gelen değişimler ve toplumlar
arasındaki farklılıklar da toplumbilimin
konusu arasındadır.

Kuramsal Araştırmalar
• Kuramsal araştırmalar, bize araştırma sırasında
kolaylık sağlar. Çünkü sosyal olaylar;
1. Çok boyutludur. Sosyal olayların bir çok yönü
vardır. Örneğin, Türkiye’de göç olayının,
ekonomik, siyasal, uluslar arası vb. bir çok
boyutu vardır.
2. Sosyal olayları toplumsal bütünün bir parçası
olarak görmek gerekir.
Kuramlar bu noktada, karmaşık toplumsal bütün
içinde araştırmanın yapılmasında kolaylık sağlar.