Transcript WULKANY ŚWIATA Dalej LEGENDA - zobacz cały obrazek / definicja wyrażenia Powrót - przejście na poprzednią stronę Dalej -przejście na kolejną stronę - powrót do spisu treści -

WULKANY ŚWIATA
Dalej
LEGENDA
- zobacz cały obrazek / definicja wyrażenia
Powrót - przejście na poprzednią stronę
Dalej
-przejście na kolejną stronę
- powrót do spisu treści
- zamknięcie „multi-booka”
Powrót
Dalej
SPIS TREŚCI
I.
Definicja encyklopedyczna
II. Tworzenie
III. Budowa
IV. Rodzaje wulkanów
V. Erupcja wulkanów
Powrót
Dalej
I.

DEFINICJA ENCYKLOPEDYCZNA
WULKAN [łac.], geol. miejsce na powierzchni Ziemi, w którym wydobywają się (lub wydobywały) z głębi Ziemi
produkty wulkaniczne (-> erupcja); wulkany występują jako pojedyncze wzniesienia lub tworzą górskie
kompleksy wulkaniczne. Wulkan ma kanał, którym dopływają z głębi Ziemi na powierzchnię produkty erupcji
(lawa, materiały piroklastyczne, gazy wulkaniczne); lejkowato rozszerzony wylot kanału nosi nazwę -> krateru
wulkanicznego. Kształt i rozmiary wulkanów zależą od ilości i jakości wyrzucanych z głębi Ziemi materiałów,
a także od sposobu ich wydobywania się. Rozróżnia się: wulkany eksplozywne, wyrzucające gwałtownie gazy
i sypkie materiały wulkaniczne (głównie popioły) bez wylewu lawy; wulkany te (zwane też tufowymi) mają
kształt stożka oraz rozległy i głęboki krater; wulkany wylewne (lawowe) dostarczają tylko ciekłej lawy, która się
wydostaje z krateru bez większej eksplozji; kształt takiego wulkanu zależy od charakteru lawy; przy
wydobywaniu się lawy o małej lepkości (lawy zasadowej) powstają wulkany tarczowe, które tworzą płaskie
góry o łagodnie (do 8°) nachylonych stokach (do największych wulkanów tarczowych należy Mauna Loa na
Hawajach); przy wydobywaniu się lawy lepkiej (kwaśnej) następuje jej spiętrzenie, powstają tzw. kopuły
lawowe (np. Lassen Peak w Ameryce Pn.); w przypadku wulkanów mieszanych (stratowulkanów) erupcje
gazów i materiałów piroklastycznych występują na przemian lub jednocześnie z wylewami lawy; wulkany takie
mają kształt stożka, są zbudowane. z naprzemianległych warstw tufów i pokryw lub potoków lawowych; w ich
partiach szczytowych powstają często wielkie zagłębienia, zwane -> kalderami. Rozróżnia się wulkany czynne
(ogromna większość wulkanów czynnych obecnie to wulkany mieszane, np. Wezuwiusz we Włoszech),
wygasłe (np. Kilimandżaro, Aconcagua) i drzemiące -> wznawiające działalność czasami po setkach lat (np.
Fudżi).
Powrót
Dalej
Wielkie wybuchy wulkanów powodowały olbrzymie zniszczenia, m.in. podczas
wybuchu Wezuwiusza 79 r. n.e. ogromna ilość wyrzuconego popiołu
zmieszanego z deszczem spowodowała zasypanie m. Herkulanum, Pompeje
i Stabie. Obecnie jest czynnych kilkaset wulkanów; rozmieszczenie ich wiąże
się gł. ze strefami młodych ruchów górotwórczych, przy czym wulkany
występują z reguły po wewnętrznej stronie łuku górskiego (np. Wezuwiusz,
Etna i wulkany Wysp Liparyjskich są umieszczone po wewnętrznej stronie
łuku pasma Apenin) lub w sąsiedztwie wielkich uskoków (np. we wschodniej
Afryce). Najwięcej wulkanów (ok. 340) grupuje się dookoła wybrzeży Oceanu
Spokojnego. Na terenie Polski nie ma czynnych wulkanów; w ubiegłych
epokach geologicznych istniały tu jednak rozległe i aktywne rejony
wulkaniczne, np. w okresie permskim w okolicach Krakowa.
Powrót
Dalej
II.
TWORZENIE
Wulkany kształtowały naszą planetę od samego początku jej istnienia.
Ta potężna siła potrafi stworzyć ląd w miejscu, gdzie jeszcze
niedawno był ocean, lub też obrócić w pył nawet całkiem dużą
wyspę. Pojedynczy wybuch wulkanu - jeśli jest wystarczająco silny jest w stanie zaciemnić niebo nad całym kontynentem i zmienić
klimat nawet na setki lat. Powstawanie większości wulkanów jest
ściśle związane z ruchem płyt litosfery. Głęboko pod skorupą
ziemską, w płaszczu Ziemi znajduje się magma - roztopiona skała,
magazynująca ogromne ilości energii cieplnej. W magmie
występują tzw. prądy konwekcyjne wstępujące) i to właśnie one są
przyczyną powstawania większości wulkanów tworzących łańcuchy
górskie na dnie oceanów lub też wyspy wulkaniczne wystające
ponad powierzchnię wody. Na skutek ciągłego oddziaływania
prądów wstępujących dwie płyty litosfery oddalają się od siebie. W
powstałe pęknięcie wdziera się lawa, która następnie zastyga na
skutek działania wody i blokuje wypływającą lawę. Następnie pod
wpływem prądów konwekcyjnych znowu tworzy się szczelina i cały
proces się powtarza. Właśnie w taki sposób powstają grzbiety
oceaniczne. Jeżeli magma posiada wystarczająco duże ciśnienie,
wówczas zostaje wypchnięta na większą wysokość zanim
zastygnie. Tak rodzą się wyspy, na których powierzchni tworzy się
wulkan.
Powrót
Powstawanie grzbietów
oceanicznych
Powstawanie rowów
oceanicznych
Dalej
Innego rodzaju wulkany powstają w miejscach, gdzie dwie płyty ścierają się ze sobą i
jedna płyta zagłębia się pod drugą.
Płyta oceaniczna zostaje wciągnięta pod płytę kontynentalną, co powoduje wzrost
ciśnienia wywieranego przez magmę na płytę kontynentalną. Magma zostaje
wypchnięta do tzw. komór magmowych, czyli wielkich szczelin w skałach skorupy
ziemskiej, stanowiących swego rodzaju "magazyny", skąd magma jako materiał
lżejszy od otaczających ją skał jest wypychana w górę. W rezultacie magma topi skały
stojące jej na drodze i drąży kanał aż wydostanie się spod skorupy ziemskiej na
zewnątrz. W ten sposób tworzą się wyspy wulkaniczne położone niedaleko
kontynentów. Jeśli magma zostanie wypchnięta już na kontynencie, wówczas tworzą
się wulkany stwarzające największe zagrożenie. Niestety tego typu wulkany występują
na Ziemi najczęściej.
W dwóch powyższych przypadkach wulkany tworzą się wzdłuż krawędzi płyt
tektonicznych i jest to większość wulkanów na Ziemi. Oprócz nich około 5% wulkanów
powstaje na tzw. "plamami gorąca" lub inaczej "gorącymi punktami". Są to miejsca, w
których magma przebiła skorupę ziemską i wydostała się na powierzchnię tworząc
wulkan. Tego typu zjawisko ma charakter miejscowy. Najsłynniejsze tego typu wulkany
znajdują się na Hawajach. Najprawdopodobniej w ciągu milionów lat płyta pacyficzna
przesuwała się nad plamą gorąca w kierunku zachodnim. Magma wydostawała się na
powierzchnię tworząc kolejne wyspy wulkaniczne.
Powrót
Dalej
III. BUDOWA
Każdy wulkan składa się z kilku podstawowych
"części", które można nazwać i opisać.
Posiadając tę podstawową wiedzę, nie
będziemy mieli problemów w zrozumieniu
tekstów traktujących o wulkanach.
Prześledźmy więc budowę typowego stożka
wulkanicznego, oraz zapoznajmy się z
podstawowymi pojęciami dotyczącymi
wulkanów.
Przekrój typowego stożka
wulkanicznego
Komora magmowa - Jest to zbiornik magmy zasilającej wulkan. Komory
magmowe znajdują się na głębokości od kilku do kilkudziesięciu kilometrów
pod wulkanem. Powstają na skutek topienia się skał pod wpływem magmy
wypychanej z astenosfery.
Kanał wulkaniczny - To przewód łączący komorę magmową z powierzchnią
ziemi. Ma kształt podłużnej szczeliny lub komina o cylindrycznym kształcie.
Powrót
Dalej
Krater - Zakończenie kanału wulkanicznego w kształcie lejka. Powstaje w czasie erupcji wulkanu, kiedy
skały ulegają rozkruszeniu i zostają odrzucone przez siłę wybuchu, lub też podczas osuwania się skał
otaczających ujście kanału wulkanicznego. Średnica krateru w zależności od wielkości i rodzaju wulkanu,
może mierzyć od kilkuset metrów do kilku kilometrów. Na szczycie stożka wulkanicznego znajduje się
krater główny. Zdarza się jednak, że magma znajduje sobie nową drogę ku powierzchni ziemi tworząc
dodatkowe kanały. W ten sposób powstają kratery boczne.
Kaldera - Jest to wielkie zagłębienie o kolistym kształcie, powstające w wyniku gwałtownej erupcji,
podczas której zostaje zniszczony wierzchołek wulkanu lub cały wulkan. Kaldera może utworzyć się także
wtedy, gdy na skutek szybkiego opróżnienia komory wulkanu następuje zapadnięcie ścian stożka
wulkanicznego.
Fumarole - Gorące wyziewy pary wodnej oraz różnego rodzaju gazów wydobywające się z krateru i
szczelin czynnych wulkanów. Skład chemiczny tych wyziewów jest zróżnicowany i zależy od ich
temperatury (od 200 do 800°C).
Lahary - To inaczej lawiny błota spowodowane opadami ulewnych deszczów lub powstające pod wpływem
wody z jezior kraterowych. W kraterach drzemiących wulkanów często tworzą się jeziora. Podczas erupcji
wulkanu, kiedy brzeg krateru zostaje zniszczony, uwolniona woda spływa w dół zabierając po drodze
materiał skalny i popioły wulkaniczne. Tworzy się błoto, które niszczy wszystko co napotka na swojej
drodze.
Lawa - To magma, która wydostała się na powierzchnię ziemi.
Powrót
Dalej
IV. RODZAJE WULKANÓW
W zależności od rodzaju magmy wydostającej się na
powierzchnię, powstają dwa podstawowe typy
wulkanów:
a) Wulkany stożkowe
b) Wulkany tarczowe
Powrót
Dalej
a)
WULKANY STOŻKOWE
Tworzą się na obszarach, gdzie płyty tektoniczne popychają się wzajemnie. Magma jest kwaśna.
Zawiera dużo krzemionki. Pochodzi głównie z materiału płyty i jest bardzo gęsta, a wypływając
na powierzchnię Ziemi ochładza się szybko, tworząc wysokie stożki wulkaniczne. Dopóki
magma wypływa na zewnątrz wulkanu, praktycznie nic groźnego się nie dzieje. Czasem jednak
zakrzepła lawa zatyka komin wulkanu, i po pewnym czasie (trwającym nieraz dziesiątki lat)
ciśnienie wypychające magmę jest tak wielkie, że powoduje usunięcie blokady z komina
wulkanicznego. Następuje wówczas gwałtowna erupcja. Gazy rozpuszczone w magmie
gwałtownie się rozprężają i wyrzucają wysoko ponad krater wulkanu słup dymu, pyłów i
rozżarzonych kawałków skał (tzw. bomby wulkaniczne).
Powrót
Dalej
Rozróżnia się dwa rodzaje stożków wulkanicznych:
Stożki mieszane - Charakteryzują się łagodniejszymi zboczami, powstają przemiennie z
warstw lawy i żużlu.
Stożki tufowe - Powstają z popiołów i odłamków skał, o stromych zboczach.
Powrót
Dalej
b)
WULKANY TARCZOWE
Wulkany tarczowe - Tworzą się na obszarach, gdzie płyty tektoniczne odsuwają
się od siebie oraz w tzw. "gorących punktach", gdzie skorupa ziemska jest
bardzo cienka. Magma pochodzi z płaszcza ziemi, jest zasadowa (mało
krzemionki) i całkowicie płynna. Lawa, która powstaje z tej magmy płynie na
pewną odległość po powierzchni ziemi zanim zastygnie. W taki sposób
tworzy się rozległy wulkan. W tym przypadku magma nie jest wyrzucana
gwałtownie, ale po prostu wypływa z krateru i tworzy kolejne warstwy lawy.
Powrót
Dalej
Podział wulkanów ze względu na struktury wyrzucanych
na zewnątrz materiałów:
WULKANY LAWOWE - Wydobywa się z nich tylko lawa.
WULKANY EKSPLOZYWNE - "Wyrzucają" tzw. materiały piroklastyczne.
WUKLANY MIESZANE (STRATOWULKANY) - Wydobywają się z nich na przemian
materiały piroklastyczne i lawa.
MAARY - Rodzaj krateru wulkanicznego powstającego w czasie erupcji eksplozywnej, w
wyniku działania gazów uwalnianych z magmy lub pary z nagrzanych wód gruntowych.
W obrębie maaru może wykształcić się jezioro wulkaniczne tzw. jezioro maarowe.
Materiały piroklastyczne są to:
-> pyły wulkaniczne - najdrobniejsze części lawy o średnicy poniżej 0,05 mm;
-> popioły wulkaniczne - części lawy o średnicy ziaren do 2 mm;
-> piasek wulkaniczny - fragmenty pochodzące ze zniszczonego stożka o średnicy
ziaren poniżej 2 mm;
-> lapille - materiał pochodzący z lawy, o różnym kształcie i średnicy ziaren od 2 do60
mm;
-> bomby wulkaniczne - części lawy o wrzecionowatym kształcie i średnicy powyżej 60
mm.
Powrót
Dalej
V.
KOLEJNYM SPOSOBEM PODZIAŁU WULKANÓW JEST
PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA ICH AKTYWNOŚĆ
(CZĘSTOTLIWOŚĆ ERUPCJI):
WULKANY CZYNNE - Przejawiają aktywność w postaci różnego rodzaju erupcji,
niekiedy w regularnych odstępach czasu.
WULKANYDRZEMIĄCE - Aktualnie nie przejawiają oznak aktywności, lecz wybuchły w
ciągu ostatnich 10000 lat. Zdarza się, że takie wulkany gwałtownie wybuchają nawet
po kilkuset latach uśpienia.
WULKANY WYGASŁE - Nie wykazują żadnych oznak aktywności przez ostatnie 10000
lat.
Powrót
Dalej
Intensywna działalność wulkaniczna jest związana w przeważającej części
z obszarami styków płyt litosfery, a zwłaszcza ze współczesnymi strefami
subdukcji. Około 460 aktywnych wulkanów należy do tzw. ognistego
pierścienia Pacyfiku, który obejmuje zachodnie brzegi kontynentów
amerykańskich (wraz z położonymi na Atlantyku Małymi Antylami) oraz wyspy
na zachodzie tego oceanu. Wulkanizm stref subdukcji występuje również
w basenie Morza Śródziemnego i w młodych eurazjatyckich systemach
górskich. Do obszarów czynnej działalności wulkanicznej należą też ryfty
kontynentalne we wschodniej i środkowej Afryce (Wielkie Rowy Afrykańskie)
oraz ryfty oceaniczne. Wulkany występują także w obrębie basenów
oceanicznych, z dala od stref ryftowych (np. na Hawajach). Spośród ok. 700
znanych aktywnych wulkanów 20% stanowią wulkany podmorskie;
w rzeczywistości wulkanizm podmorski jest bardziej rozpowszechniony od
lądowego, lecz jego bezpośrednie przejawy są stosunkowo rzadko
rejestrowane. Znaczna część wulkanów występuje w regionach o dużej
gęstości zaludnienia (Japonia, Indonezja).
Powrót
Dalej
Przebieg erupcji :
Wybuchy wulkanów charakteryzują się zróżnicowanym przebiegiem erupcji.
Zależy on od składu law:
1. kwaśne - duża lepkość, mała płynność, trudno topliwa, duża zawartość
krzemionki Si02;
2. zasadowe - ciężka, niska lepkość, płynna, łatwo topliwa, duża zawartość Mg i
Fe;
3. obojętne - pośrednie (wg. EM PWN).
Najspokojniejszym przebiegiem erupcji odznaczają się wulkany dostarczające
lawy zasadowej. Wylewy law trwają do kilku miesięcy. W przerwach między
erupcjami krater bywa wypełniony lawą. Przedstawicielem tej grupy wulkanów
jest Kilauea (Hawaje); zbliżony typ erupcji przejawia m.in. Stromboli (Wyspy
Liparyjskie) i niekiedy Wezuwiusz.
Powrót
Dalej
Wybuchy większości wulkanów to erupcje eksplozywne lub mieszane np.:
wybuchy Wezuwiusza (w 79 r. n.e.) i Tambory (Indonezja, wyspa Sumbawa, w
1815 r.), a także wybuch Krakatau (Indonezja, Cieśnina Sundajska, w 1883
r.).
Czasami erupcje występują bez objawów zapowiadających (Wezuwiusz w
1872 r.; Manam, Nowa Gwinea, w 1996 r.), najczęściej jednak są
poprzedzone typowymi symptomami:
1. lokalnymi wstrząsami sejsmicznymi,
2. nasileniem ekshalacji,
3. wzrostem temperatury gruntu wokół wulkanu,
4. pęcznieniem budowli wulkanicznych.
Gwałtowne wybuchy są wywoływane przez silne parcie gazów wulkanicznych
lub stanowią niekiedy kulminację wielomiesięcznej ożywionej czynności
wulkanu (Etna w 1669 r., Tambora w 1815 r., Krakatau w 1883 r.).
Powrót
Dalej
TYPY ERUPCJI
ERUPCJA PELEAŃSKA - kiedy magma ma dużą lepkość, a gazy wywierają niskie ciśnienie,
wybuchowi wulkanu towarzyszą gorące popioły i gazy. Opadają one w dół w postaci
chmury materiału piroklastycznego pędzącej po zboczu i niszczą wszystko co napotkają
po drodze. Prędkość przesuwania się takiej chmury może przekraczać 250 km/h. , a
temperatura w jej wnętrzu osiąga setki stopni Celsjusza.
ERUPCJA HAWAJSKA - rozpalona lawa wydobywająca się z krateru jest ruchliwa i rzadka,
więc wylewa się swobodnie. Gazy uwięzione w magmie mogą od czasu do czasu wyrzucać
wysoko w górę fontanny ciekłej lawy. Taka erupcja ma bardzo spokojny przebieg, chociaż
może trwać bardzo długo.
Powrót
Dalej
ERUPCJA STROMBOLIJSKA - charakteryzuje się gwałtownymi, powtarzającymi się
eksplozjami, podczas których zakrzepnięta, rozżarzona do czerwoności lawa jest
wyrzucana w postaci bomb wulkanicznych. Opadają one w postaci gradu kamieni u
podnóża wulkanu.
ERUPCJA WULKANICZNA - magma podczas erupcji tego typu jest gęsta i lepka, co
uniemożliwia uwalnianie gazów. Skutkiem tego są rzadkie, ale bardzo gwałtowne
eksplozje, podczas których strumień sprężonych gazów wystrzeliwuje magmę przez
komin wulkanu. Bloki lawy są wyrzucane na odległość kilku kilometrów od wulkanu.
Powrót
Dalej
ERUPCJA PLINIAŃSKA - słup popiołów, kamieni i gazów może osiągnąć wysokość 30
kilometrów. Fragmenty skał ulegają rozdrobnieniu i w postaci śmiercionośnego pyłu
opadają na okolicę. Niekiedy erupcje tego typu są tak gwałtowne, że wulkan ulega
całkowitemu zniszczeniu.
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA:







http://panoramix.ift.uni.wroc.pl/~ilona/wulkany.html
http://www.youtube.com/watch?v=xExdEXOaA9A
http://www.youtube.com/watch?v=HRjLw1x8Q3o&feature=related
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wulkan
http://www.geocodezip.com/v2_activeVolcanos.asp
http://geografia_liceum.republika.pl/wulkan.html
http://www.iris.edu/seismon/
Powrót
Dalej
Jaśmina Ali
KONIEC
Powrót