Transcript BIBLIOTERAPIA Oprac. Urszula Cygan Biblioterapia – użycie wyselekcjonowanych materiałów czytelniczych do pomocy terapeutycznej w rozwiązywaniu problemów osobistych poprzez ukierunkowane czytanie (wg American Library Association) Biblioterapia — stosowanie.

BIBLIOTERAPIA
Oprac. Urszula Cygan
Biblioterapia – użycie wyselekcjonowanych
materiałów czytelniczych do pomocy terapeutycznej
w rozwiązywaniu problemów osobistych poprzez
ukierunkowane czytanie
(wg American Library Association)
Biblioterapia — stosowanie lektury książek i innych
materiałów drukowanych jako środka terapeutycznego
w leczeniu chorych
(wg Encyklopedii wiedzy o książce 1971 )
Biblioterapia
to „dział psychologii czytelnictwa,
znajdujący się również w sferze zainteresowań medycyny,
pedagogiki i socjologii. Zakłada wykorzystanie lektury
książek i czasopism dla regeneracji systemu nerwowego
i psychiki człowieka chorego.
Bada także możliwości profilaktycznego traktowania książki
i czytelnictwa w szerszych zbiorowościach społecznych.
Obiektem działania biblioterapii są pacjenci szpitali
i sanatoriów oraz chorzy indywidualni, przebywający stale w
domu. W zakres biblioterapii wchodzi działalność praktyczna
w dziedzinie oddziaływania książki w różnych środowiskach
społecznych poprzez odpowiedni dobór lektur oraz metod
i form pracy z czytelnikami wymagającymi szczególnej
opieki”.
(Wg Encyklopedia współczesnego bibliotekarstwa polskiego)
Rodzaje biblioterapii
biblioterapia klasyczna
– jest przeznaczona dla osób bez
zaburzeń emocjonalnych i somatycznych,
biblioterapia kliniczna
– ma charakter psychoterapii, jest
stosowana przez pacjenta w celu wglądu we własne uczucia i
doznania,
biblioterapia instytucjonalna
– polega na stosowaniu
informacji o dolegliwościach chorego oraz jego relaksacji.
Termin biblioterapia wywodzi się
od greckich słów
„biblion”
czyli książka oraz
„therapeo” co znaczy leczyć.
Pojęcie biblioterapii sięga korzeniami czasów
starożytnych.
W bibliotece w Aleksandrii widniały już słowa:
"Lekarstwo na umysł".
W 1272 r. w szpitalu Al.-Mansur w Kairze stosowano
czytanie Koranu w ramach terapii.
W Europie w XVIII wieku włączono pobożne teksty do
programów leczenia psychicznie chorych.
W 1802 r. Beniamin Rush zalecał czytanie książek
świeckich w celach terapeutycznych.
Podstawy biblioterapii stworzył
N. A. Rubakin, który od 1919r. w
Instytucie
Bibliopsychologii
w
Lozannie
zapoczątkował
badania
nad
reakcjami
indywidualnych czytelników.
Podział biblioterapii ze względu na potrzeby dziecka




rewalidacyjny - skierowany jest do osób o obniżonej
sprawności intelektualnej
resocjalizacyjny - obejmuje swym zakresem osoby
niedostosowane społecznie
profilaktyczny - mający za zadanie zapobiegać tworzeniu
się problemów natury emocjonalnej
ogólnorozwojowy- nastawiony na realizowanie potrzeb
wiążących się z danym wiekiem rozwojowym
Cele i zadania biblioterapii


poznawanie siebie, otaczającej rzeczywistości, poznawanie świata
i zrozumienie go (dawanie młodym ludziom możliwości
zastanowienia się nad sobą).
podawanie wzorców i nadawanie znaczenia (brak autorytetów,
wzrost agresji, zagubienie młodych ludzi).

wzmocnienie poczucia własnej wartości (akceptacja siebie).

wzmocnienie motywacji do uczenia się.

pomoc w uaktywnianiu się.

Terapia poprzez czytanie jest stosowana nie tylko w
przypadku ludzi w pełni sprawnych umysłowo, ale także w
przypadku osób chorych psychicznie, osób upośledzonych
oraz dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu
umiarkowanym i znacznym.
U takich dzieci celem biblioterapii jest:
 niesienie bodźca zaspokojenia, czyli wyzwalanie uczucia
radości,
 szczęścia i ciepła przez aktywny kontakt z książką.
Modele postępowania biblioterapeutycznego stosowane
w pracy z dziećmi o specjalnych potrzebach edukacyjnych:

wzmacniający poczucie własnej wartości.

wspierający proces adaptacji dziecka w grupie.

przeciwdziałający agresywnym zachowaniom dziecka.

rozwijający twórcze myślenie.
Funkcje biblioterapii

funkcja wychowawcza, która inspiruje do pewnego typu zachowań.

funkcja utylitarna: pomagająca rozwiązać niektóre praktyczne zadania

informacyjna, mająca na celu dostarczanie informacji o zdrowiu pacjenta.

kształcąca, która rozwija umiejętności werbalne i estetyczne.

uwrażliwiająca – okazująca dziecku doznania płynące z jego wnętrza i

ideologiczna – kształtująca system wartości i życiowe cele.

emocjonalna, która pozwala na przeżycie uczuć niedostępnych dla

ludyczna, rozrywkowa i relaksacyjna.

katartyczna – dostarczająca nowych doświadczeń i wyznaczająca nową
życiowe.
otoczenia.
świadomości człowieka.
jakość życia.
Etapy procesu biblioterapeutycznego

diagnoza - zarówno rozpoznanie problemów pacjenta (wychowanka), jak

dobór literatury ściśle związany z daną sytuacją terapeutyczną

postępowanie terapeutyczno-wychowawcze - czytanie indywidualne lub

i przewidywanie skutków planowanego działania terapeutycznego
zbiorowe (niekiedy tylko słuchanie) wzbogacone dodatkowymi formami
pracy - którego celem jest wywarcie odpowiedniego wpływu na pacjenta
(wychowanka), to znaczy: identyfikacja odbiorcy z bohaterem literackim lub
sytuacją
refleksja
odbiorcy
nad
czytanym
tekstem,
samym
sobą
i sytuacją, w jakiej aktualnie się znajduje

katharsis - rodzaj "oczyszczenia", odreagowania

wgląd w samego siebie

zmiana w postawach i zachowaniu
Wykorzystywane techniki
(zajęcia czytelnicze z zastosowaniem elementów biblioterapii)

głośne, samodzielne czytanie tekstów przez dzieci,

czytanie wybranego tekstu przez prowadzącego,

słuchanie tekstów o charakterze relaksującym lub aktywizującym,

dyskusja nad czytanym utworem,

pisanie (nagrywanie) listu do bohatera literackiego,

wymyślanie innego zakończenia utworu,

wchodzenia w rolę wybranego bohatera – przedstawianie scenki
inspirowanej sytuacją literacką,

wykonywanie ilustracji obrazującej nastrój utworu,


wykonywanie prac plastycznych ilustrujących emocje dziecka wywołane
czytanym utworem,
tworzenie mandeli (buddyjska technika uspokajająca – wywołująca refleksje,
poprawiająca koncentrację, polegająca na rysowaniu, malowaniu, układaniu: z
patyczków, grochu, wysypywaniu z piasku kompozycji geometrycznych,
zamkniętych w okręgu lub kwadracie),

rysowanie i malowanie do wybranego, niedokończonego fragmentu utworu,

inscenizowanie wybranych scen (np. projektowanie strojów dla ulubionych
bohaterów, tworzenie symbolicznego katalogu „ruchomych obrazków)

lepienie brakujących elementów w znanym dziecku opisie rzeczy,

wydzieranie i układanie podpisów adekwatnych do treści,

rozwiązywanie krzyżówek związanych z treścią,

układanie i rozwiązywanie rebusów,

pisanie, rysowanie pamiętników, itp.
Bajkoterapia


W redukowaniu lęków u dzieci stosuje się różnorodne techniki
terapeutyczne. Bajkoterapia jest więc jedną z terapii oddziaływań
na psychikę poprzez odpowiednio dobrane bajki, baśnie czy też
opowiadania terapeutyczne.
Baśnie czy bajki od dawna nazywano literaturą pocieszenia,
ponieważ dzięki nim można pokrzepić serce oraz uczynić świat
dziecka bardziej zrozumiałym.
Bajki terapeutyczne
Schemat opowieści terapeutycznej




Główny temat (sytuacja wyzwalająca lęk)
Główny bohater(dziecko lub zwierzątko, z którym mały
pacjent się identyfikuje)
Inne wprowadzone postacie (pomagają nazwać
uczucia, uczą reakcji na trudne sytuacje)
Tło opowiadań (miejsce dziecku znane)
Podział książek przeznaczonych do biblioterapii

poradniki i broszury podające wskazówki jak walczyć z
niewłaściwymi zachowaniami zdrowotnymi i społecznymi,

literaturę faktu, czyli teksty pisane przez osoby, które same
czegoś doświadczyły,

beletrystykę, odwołującą się do doświadczeń i związanych z nimi
emocji, przeżywanych przez bohaterów książek.

książki działające uspokajająco, pobudzająco, książki refleksyjne
oraz wydawnictwa albumowe. Nowym i skutecznym środkiem
biblioterapii mogą stać się również pamiętniki internetowe czyli
„blogi”, będące zapisem ludzkich doświadczeń i emocji.
Środki biblioterapeutyczne
„Książki łatwe w czytaniu" - czyli takie propozycje wydawnicze, które
odpowiadają ściśle określonym kryteriom:

sztywna oprawa, sztywne kartki, duża czcionka, odpowiedni odstęp
pomiędzy literami, wyrazami i wersami, a każde zdanie rozpoczęte od
nowego wiersza,

język, prosty, zrozumiały dla dziecka z obniżoną normą intelektualną,
unikanie słów abstrakcyjnych,

treść oparta o realia życia dziecka,

konkretne, jednoznaczne, kolorowe ilustracje (lub dobre kolorowe
fotografie), zamieszczone obok tekstu - najlepiej na sąsiedniej stronie.
Książki - zabawki, czyli takie, które przypominają swym
kształtem maskotki, klocki, różnego rodzaju figury do układania,
ale są też wyposażone w prosty tekst lub taśmę
magnetofonową z nagraną bajką terapeutyczną.
Książki drukowane dużą czcionką
Książki drukowane pismem Braille'a
Książki "mówione" - nagrane na kasetach
magnetofonowych i płytach CD
Książki wydane tradycyjną metodą typograficzną,
ale uzupełnione o płyty CD, na której nagrano ten
sam tekst.
Płyty CD z różnymi efektami akustycznymi i
odgłosami przyrody (szum lasu, śpiew ptaków itp).
Płyty CD z muzyką (uspokajającą lub aktywizującą)
oraz z różnego rodzaju montażami słowno muzycznymi lub pieśniami i piosenkami.
„Bity inteligencji” i karty do nauki czytania niezbędne w rehabilitacji dzieci z uszkodzeniem
mózgu (porażeniem dziecięcym) metodami
filadelfijskimi i brytyjską - wykorzystywanymi też
w terapii dzieci z innymi dysfunkcjami.
Zabawki edukacyjne i gry dydaktyczne


Filmy na kasetach wideo i płytach dvd, wspomagające
proces rehabilitacji (np. ekranizacja wybitnych utworów
literackich i lektur szkolnych; lekcje języka migowego, zajęcia
prowadzone metodą Paula Denisona dla dzieci dyslektycznych).
Edukacyjne i terapeutyczne programy komputerowe.
Selekcjonując materiały należy uwzględniać
następujące zasady:







Nie dobierać materiałów, których się dobrze nie zna
Fragmenty muszą być zwarte i krótkie
Problemy muszą współbrzmieć z problemami uczestników
Materiały powinny być dopasowane do zdolności czytelniczych
uczestnika
Należy uwzględniać wiek chronologiczny i emocjonalny uczestnika
Trzeba brać pod uwagę preferencje czytelnicze
Dostosować się do nastrojów czytelników ale unikać wątków
samobójczych, beznadziejności.
Dzieciom należy czytać lub opowiadać. Trzeba także wykorzystywać
ilustracje. Zalecane są książki, których bohaterami są zwierzęta. Dziecko
może skoncentrować się na zawartości i na swoich marzeniach. Praktycy
twierdzą, że dzieciom należy prezentować opowiadania bez wyjaśnień
wstępnych dotyczących przebiegu i celu terapii. Trzeba zacząć od
nawiązania kontaktu między terapeutą i dzieckiem – terapia zabawowa,
opowiadania. Dzieciom czyta się wielokrotnie te same teksty aby mogły
dobrze je przyswoić i zrozumieć.
Cechy i umiejętności biblioterapeuty:
zdolność syntonii i empatii (łatwość w nawiązywaniu kontaktów i wczuwania
się w sytuację osoby potrzebującej pomocy),
 umiejętność diagnozowania problemów i potrzeb uczestnika biblioterapii,
 znająca bardzo dobrze literaturę,
 posługująca się bogatym, eklektycznym warsztatem terapeutycznym,
 umiejąca przeprowadzić komunikację wewnątrzgrupową,
 podchodząca z pokorą do podmiotu i przedmiotu swojej działalności,
 wyrozumiała dla członków grupy i dla samej siebie.

BIBLIOGRAFIA
1. M. Molicka „Bajki terapeutyczne” – Media Rodzina 2003r.
2. E. Tomasik „Czytelnictwo i biblioterapia w pedagogice specjalnej” WSPS
W-wa 94r.
3. Biblioterapia w praktyce. Poradnik dla nauczycieli, wychowawców i
terapeutów / red. E. J. Konieczna.- Kraków, 2005
4. Czernianin Wiktor: Teoretyczne podstawy biblioterapii. Wrocław: Oficyna
Wydawnicza Atut - Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe, 2008