بسم هللا الرحمن الرحیم نقش ها و مسئولیت ها در خانواده مسعود آذربايجاني عضو هيأت علمي پژوهشگاه حوزه و دانشگاه مقدمه .1 خانواده آسمانی : امام صادق(ع) فرمود : علی(ع) آب و هیزم.
Download ReportTranscript بسم هللا الرحمن الرحیم نقش ها و مسئولیت ها در خانواده مسعود آذربايجاني عضو هيأت علمي پژوهشگاه حوزه و دانشگاه مقدمه .1 خانواده آسمانی : امام صادق(ع) فرمود : علی(ع) آب و هیزم.
بسم‌هللا‌الرحمن الرحیم نقش‌ها و مسئولیت‌ها در خانواده مسعود آذربايجاني عضو هيأت علمي پژوهشگاه حوزه و دانشگاه مقدمه .1خانواده آسمانی :امام صادق(ع) فرمود :علی(ع) آب و هیزم می‌آورد و فاطمه(س) آرد می‌کرد خمیر می‌ساخت و نان می‌پخت و لباس‌ها را وصله می‌زد و آن بانوی گرامی از زیباترین مردم و از زیبایی مثل گل بود( ...روضه کافی ،ص)165 بود و گونه‌های مطهرش پیامبر خدا(ص) ی :علی و فاطمه(ع) برای داوری دربارۀ تقسیم کارهای خود نزد .2تقسیم نبو رفتند و حضرت این‌گونه قضاوت فرمود که کارهای داخل خانه را فاطمه انجام دهد و پیامبر در این باره فرمود :از این‌که کارهای بیرون از خانه را علی .حضرت فاطمه(س) بسیار خوشحال شدم خدا(ص) مرا از برعهده گرفتن مسئولیت‌های مردان معاف ساخت (وسایل الشیعه ،ج ،2حدیث )25341 سراسر زندگی در در زندگی مشترک :امیرمؤمنان علی(ع) می‌فرماید :به خدا سوگند ( .3تفاهم هرگز ا و را خشمگین عزیز ا و را قبض روح کرد، مشترک با فاطمه(س)) تا آنگاه که خدای هرگز خشمگین نساخت و نافرمانی نیز مرا اجبار نکردم و ا و بر هیچ کاری ا و را اکراه و نساختم و هر وقت به ا و نگاه می‌کردم رنجها و اندوه‌هایم برطرف می‌شد (بحار ،ج ،43ص.)134 من نکرد . .4الگویی فاطمی :رسو ل خدا(ص) :فاقتدوا بالزهره :از روش و منش زندگی فاطمه زهرا پیروی دختر رسو ل خدا برای من الگویی نیک و است کنید (معانی االخبار ،ص ،)114امام مهدی(عج) : ج ،52ص.)179 (بحار، پرسش‌ها: .1نق ششش ،جایگ ششاه و مس ششئولیت‌های م ششرد در خ ششانواده از دی ششدگاه روان‌شنا ش ش و آموزه‌های اسالمی چیست؟ .2نق ششش ،جایگ ششاه و مس ششئولیت‌های زن در خ ششانواده از دی ششدگاه روان‌شنا ش و آموزه‌های اسالمی چیست؟ مفهوم‌شنا .1نقش :انتظشارات ،توقعشات و حقشوکی کشه در یشع جامعشه دییش بشرای هریشع از همسششران وجششود دارد و ایششن انتظششارات و حقششوق منطقششی ،بجششا و شا سششته آنششان می‌باشد. فرهنگشی .2مسئولیت :تکالیف ،وظایف و ارزش‌هایی که براسشاس هنجارهشای و قششانونی و آموزه‌هششای دییش برعهششدۀ زن و مششرد اسششت و مششورد بازخواسششت قششرار می‌گیرد. .3خششانواده :از عمششومی‌ترین سششازمان‌های اجتمششا ی اسششت کششه براسششاس ازدواج بش ششین یش ششع مش ششرد و یش ششع زن شش ششکل می‌گیش ششرد ،در آن مناسش ششبات خش ششونی یش ششا اسش ششنادی (پ ش یرش فرزن ششد) ب ششه چش ششم می‌خ ششورد ،دارای اش ششتراک مک ششانی اس ششت و نق ششش و کارکردهای گونشاگون شص ش ،اقتدشادی ،اجتمشا ی ،پروروش و ...را برعهشده دارند. .4روان‌شنا :مطالعه علمی رفتارها ،فرایندهای ذهیش و پدیشده‌های روانشی که در حیات انسان حضور دارند. .5اسششالم :دیششن آسششمانی کششه توس ش حضششرت محمششد(ص) آخششرین پیششامبر ال ش آورده ش ششد و آموزه‌ه ششای آن از طریش ش ق ششرآن و س ششنت (احادی ششث پی ششامبر و ا م ششه معدومین(ع)) ارا ه شده است. مبانی .1مشترکات زن و مرد :جسمانی ،سرشت ،کمال‌طلب ،کرامت ،اراده و اختیار ،مسئولیت و تکلیف .2تفاوت‌ه ششا :زیس ششت ،ع ششاطفی ،ش ششناخت ،انگیزوش ش ،جن ش ش ،معنش شوی و م هب .3ارزش‌هششا و هنجارهششا :حقششوق ،تکششالیف و انتظششارات متفششاوت شششری ی در اسالم ،تفاوت‌های هنجاری و قانونی در جامعه و قانون مدنی الف) نقش‌های مشترک در نظام خانواده امششوری کششه بششا شششریع مسششا ی و همکششاری و همششاهنگی بششین زن و شششوهر در کششانون خششانواده اتفششاق می‌افتد: مل .1اخالک ششی :حس ششن معاش ششرت «وعاش ششروهن ب ششا عروف» ب ششا همس ششرتان خوش‌رفت ششاری کنی ششد (نس ششا )19 / پی ششامبر اک ششرم(ص)« :بهت ششرین ش ششما ،نیک ششوترین ک ششش ب ششرای خ ششانواده‌اش اس ششت و م ششن ب ششرای خ ششانواده‌ام بهترین‌ام» (وسا ل الشیعه ،ج ،20ص.)171 «زن و شوهر مکلف به حسن معاشرت با یکدیگرند» (قانون مدنی ،مادۀ .)1103 مل مدششادی حسششن معاشششرت :خششوش‌خلقی ،مهربششانی ،چهششرۀ بشششاش و شششاداب ،فروتیش ،بششا لقش و نششام نیکش ششو صش ششدا زدن ،محبش ششت ،احتش ششرام ،تکش ششریم ،رعایش ششت ادب ،اسش ششتقبال و بدرقش ش همسش ششر ،قش ششدردانی و سپاسگزاری ،رازداری و عهد و وفاداری. مدش ششادی مخش ششالف :ترش‌رویش ششی ،اخش ششم ،داد و فریش ششاد ،گش ششر زدن ،آی‌حوصش ششلگی ،بش ششدزبانی ،آزار و اذیش ششت، نامهربانی ،تمسصر و تحقیر و توهین .2عششاطفی :نقش ش کششه خششانواده در مواجهششه بششا فشششارهای روان‌شششناخت زنششدگی روزمششره ایفششا می‌کنششد که می‌تواند شصدیت بزرگساالن را آی‌ثبات کند. اهمیت نقش عاطفی خانواده: ت ش مین نیازه ششای ع ششاطفی درون خ ششانواده (آرام ششش) ،هس ششته‌ای ش ششدن و کم‌رن ششه گردی ششدن ش ششبکه‌های اجتم ششا ی گس ششترده ،کش ششش ع ششاطفی و عشش ش متقاب ششل س ششتون خیم ششه خ ششانواده ،اف ششزا ش تنش‌ه ششا در جامعه مدرن َوم ْن َآياته َأ ْن َخ َل َ َل ُكم ملم ْن َأ ُنفس ُك ْم َأ ْز َو ً اجا مل‌ل َت ْس ُك ُنوا إ َل ْيهاَ ِ ِِ ِ ِ ِ ِ َ َ َ َ َ ْ َ ُ َّ َ َّ ً َ َر ْ َ ً َّ َ َ َ َ مل َ ْ َ َ َ َّ ُ و َ وجعل بينكم مودة و حمة ِإن ِفي ذ ِلك َليات ِلقوم يتفكر ن (روم )21 / .3جن :بدون تمایالت جن و ارضای جن مطلوب ،زندگی زناشویی با ششیریی و دلگرمشی همشراه نخواهشد بششود .هرچنششد ایششن موضششوع از مسششا لی اسششت کششه مشششارکت زن و مششرد را بششا یکششدیگر طلش می‌کنششد امششا زنششان بششه دلیششل مسئله تمکین نقش مهمتری در این موضوع دارند. اهمیت کارکرد جن : ش ش اکو ششر روان‌شناس ششان چ ششون فروی ششد ،بن ششدورا ،مین ششوچین ،چ ششودور و ...ب ششر نق ششش جن ش ش زن و م ششرد در اس ششتحکام و پایداری خانواده ت کید دارند. ش اگل اختالفات خانوادگی مستقیم یا گیرمستقیم معلول ناسازگاری جن است. ش ازدواج باید دربردارندۀ رابطه جن رضایت‌بخش برای هر دو (زن و مرد) باشد. ش نیاز جن از مهمترین نیازهای زیست ،روانی و اجتما ی است. ش زمینه کنترل اجتما ی و عفت و خویشتنداری را فراهم می‌کند. ش ت مین نیازهای عاطفی و حمایت و عزت نفش (احساس ارزشمندی) ش ت مین سالمت جسمی و شاداآی و نشاط ُ َّ َ ُ ْ َ ْ َ َ َّ َ ُ َ َ ُ ْ ُ َّ َ ٌ َّ ُ ْ َ َ ُ ْ َ ٌ َّ ُ َّ َ َ مل ُ َ َّ ُ ْ ُ ُ ْ َ ْ ُ َ مل َ تانون الدي ِام الرفث ِإلى ِنسآ ِ كم هن ِلباس لكم وأنتم ِلباس لهن ع ِلم الله أن كم كنتم تخ أ ِحل لكم ليلة ِ َأ ُنف َس ُكمْ مل َ ُ َ ُ ْ ََ ََ َ ََْ ُ ْ َ َ َ َ ُ ْ َ َ اَلن َ اش ُرو ُه َّن َو ْابتغوا َما كت َ الل ُه لك ْم ب فتاب عليكم وعفا عنكم ف ِ ُ( ..بقره)187/ پیششامبر اکششرم(ص) :وقت ش کششه مششرد بششا همسششرش آمیششزش می‌کننششد گناهان‌شششان چششون برق‌هششای درخششت ریختششه می‌شششود و وقت ش گسل می‌کنند از گناهان بیرون می‌آیند (وسا ل الشیعه ،ج ،20ص.)108 .4اقتدششادی :زنششان و مششردان در طششول تششاری در ایششن زمینششه مشششارکت داشششته‌اند ،البتششه مششردان بششه دلیششل ش شرای جس ششمی س ششهم بیش ششتری در ای ششن عرص ششه داش ششته‌اند ،م ششردان بیش ششتر در مح ششی خ ششارج از خ ششانواده و زن ششان بیش ششتر در محی خانواده ،مردان در مشاگل سصت‌تر و زنان در حرفه‌های سهل‌تر. مل مل َ َ ٌ مل َّ ْ َ َ ُ ْ َ مل َ َ ٌ مل َّ ْ َ َ ْ َ ن (نسا لرج ِال ن ِدي ِمما اكتسبوا و ِل ِلنسا ن ِدي ِمما اكتسب ِل ِ )32 / در ایشن امشر ش از نگاه اسالم ت مین نیازهای معیششت وظیفش اصشلی مشردان اسشت (نفقشه) امشا زنشان می‌تواننشد مساعدت کنند. ش ش برج ششی جامعه‌شناس ششان مانن ششد پارس ششونز نی ششز وظیف ش نخس ششت م ششردان را ت ششالش ب ششرای بهب ششود وض ش اقتد شادی خانواده می‌دانند. ش بایششد بششدانیم هرچنششد اشششتغال زنششان در امششور مبششاح و مجششاز از دیششدگاه اسششالم جششایز اسششت امششا بششه جهششت آنکششه نفق ششه خ ششانواده ب ششر م ششرد واج ش و الزام ششی اس ششت م ششردان در ای ششن جه ششت ت ششالش بیش ششتری بای ششد داش ششته باش ششند و اشتغال زنان نیز باید محدود به حدودی باشد که با وظایف اصلی آنان عارض نداشته باشد. .5حمایت و مراقبت : نوزاد انسان برخالف جانداران دیگر ،مدت زیادی پش از تولد توانایی مراقبت و محافظت از خشود نشدارد و این امر مشارکت زن و مرد در حمایت و مراقبت فرزند را می‌طلبد. اهمیت کارکرد حمایت و مراقبت ش مراقبت از فرزندان ش پرستاری در هنگام بیماری و نقص عضو ش نیاز به مساعدت در هنگام پیری و سا ندی ش مراقبت تمام‌وقت ،تمام عمر ،توأم با دلسوزی و محبت .6تولیدمثل و نسل: فرزنش ششدآوری و اسش ششتمرار نسش ششل انسش ششانی یکش ششی از مهمتش ششرین کارکردهش ششا و گایش ششات شش ششکیل خش ششانواده اسش ششت ک ش شه مشارکت عملی و فکری زن و مرد در آن الزم است. اهمیت فرزندآوری: ش مای خوشبخت و تکمیل سعادت انسان ش ت مین یکی از نیازهای اسا (و عاطفی) ش استمرار شصدیت و منش و نسل فرد ش بهترین یاور و حمایت‌کننده ش نوردیده ،میوه دلها ،چشم روشی و باقیات الدالحات َ َّ َ َ ْ َ َ ْ َ ْ َ َ َ ُ مل َّ َ ُ َّ َ َ ْ ُ اجنا وذ ِريا ِتنا قرة أعین (فرقان )74 / ربنا ه لنا ِمن أزو ِ پروردگارا! همسران و فرزندان ما را مای روشی چشم ما قرار ده. .7آموزو و تربیت : ً ز جامعه‌پ ش یری فرزنششدان عمششدتا در محششی خششانواده شششکل می‌گیششرد و بخش ش از مهمتششرین آمو ش‌هششا و ارک شان تربیت توس خانواده به وجود می‌آید. مدادی کارکرد آموزو و تربیت : ش گفتن اذان واقامه در گوش فرزند ش ادب‌آموزی (به ویژه آداب گ ا خوردن) ش آموزش خواندن و نوشتن (از طری مدرسه) ش آموزش نماز و مسا ل دیی (به ویژه قرآن) ش آموزش اخالق اجتما ی ش آموزش معارف توحیدی در مقابل افکار انحرافی ش آموزش نظامی و سلحشوری َ ُ َ َ َُ َ َ ُ َُ پیامبر اکرم(ص)« :أکرموا أوالدکم وأحسنوا آدابهم غفرلکم» (بحار ،ج ،104ص)95 فرزندان‌تان را بزرق دارید و در ادب‌آموزی آنان خوب تالش کنید تا آمرزیده شوید. ب) نقش‌های اختداص مردان این نقش‌ها به مردان در خانواده اختداص دارد: .1سرپرست و مدیریت« :در رابطه زوجین ریاست خانواده از خدایص شوهر است» (قانون مدنی ،مادۀ )1105 ً اسششالم الگششویی نسششنتا انعطاف‌پ ش یر از مششدیریت خششانواده ارا ششه می‌دهششد کششه در آن ِسششمت رسششمی مششدیریت بششا برجششی اختیششارات مشششصص و محششدود در ازای برجششی وظششایف و مسششئولیت‌ها بششه شششوهر عل ش می‌گیششرد .حقششوق یششا اختیششارات اصششلی عبارتنششد از: ح تمکین جن همسر ،ح کنترل خروج همسر از منزل ،ح طالق و والیت بشر فرزنشدان کشه پشاره‌ای حقشوق فر شی مثشل حش عیششین محششل سششکونت از آ هششا مشششت می‌گششردد .در ازای ایششن حقششوق ،عهششدا ی در قبششال همسششر و فرزنششدان دارد کششه تش مین نفقه ،مسکن و هزینه‌های مالی از مهمترین آ هاست. دالیل ریاست مرد در خانواده: ش نیاز خانواده به عنوان یع سازمان اجتما ی کوچع به مدیر و برتری نسب مشردان از جهشت جسشمی و عقلشی بشر زنان ش تناس با وظیف اقتدادی و نفقه که به عهده مرد است. ش عارض مدیریت خانواده با ضعف زنان در ایام خاص ماهانه ،بارداری و شیرخوارگی فرزندان ش تناس با حضور بیشتر مردان در جامعه و دفاع از حقوق خانواده ش زن در سای اقتدار مرد ،آرامش بیشتری می‌یابد. َ َ َ َُ ْ َ مل َ ُ َ َّ ُ َ َ َ مل َ َ َ َّ مل َ شوا» (نسشا )34 /مشردان سرپرسشت ونگهبشان ض َل الل ُه َب ْعض ُشه ْم َعلشى َب ْعشض و ِبمشا أنفق النسا ِبما ف الرجال قوامون على ِ « ِ زنانند ،به خاطربرتری‌هایی که خداوند برای بعض نسنت به بعض دیگرقرارداده است وبه خاطرانفاق‌هایی که ازاموالشان می‌کنند. .2پدری: بششا تول ششد اول ششین فرزنششد ،م ششرد دارای نق ششش جدیششدی می‌ش ششود ک ششه اختدششاص ب ششه وی دارد عی ش نق ششش پدری که دیگران از این منزلت خاص انتظار دارند. توصیه‌های مهم در نقش پدری: ش توجه به گ ای حالل در غ یه فرزندان ش رعایت عدالت و مساوات در برخورد عاطفی با فرزندان ش مالطفت و مهربانی بیشتر با دختران ش هم‌بازی شدن با کودکان به اقتضای سی ش مراقبت و پیشگیری جدی از انحرافات اخالکی و دیی .3والیت: پ ش ششدر در م ش ششورد تد ش ششرف در ام ش ششوال فرزن ش ششدان ،ت ش ششزوی آ ه ش ششا ،حش ش ش حض ش ششانت و نگهششداری و کنتششرل و ت دی ش کششودک والیششت اختداص ش دارد .بششه ویششژه در م شورد اموال فرزند صغیر یا مجنون پدر والیت دارد. ج) نقش‌های اختداص زن این نقش‌ها به زنان در خانواده اختداص دارد: .1نق ششش ع ششاطفی و آرامش‌بخشش ش :هرچن ششد زن و ش ششوهر در ای ششن زمین ششه مش ششارکت دارن ششد ام ششا زن ششان ب ششه دلی ششل برت ششری در عواطف و احساسات ،نقش اصلی و اسا در این بعد دارند. کارکردهای عاطفی زنان: ش تلطیف فضای خشع خانواده ش همدلی و همدردی با همسر و فرزندان ش زمینه‌سازی نقش مادری (مراقبت و حمایت عملی و عاطفی) ش استفاده از رواب کالمی و گیرکالمی برای ابراز عواطف ش قدرت سازگاری و انعطاف‌پ یری بیشتر َ َ َ ُ مل َ ْ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ ْ َ َ َ ْ ُ َ َ ْ َ ْ ُ َ َّ احدة وجعل ِمنها زوجها ِ‌ليسكن ِإليه ا» (اعراف )189 / «هو ال ِ ي خلقكم ِمن نفش و ِ امام رضا(ع) :خداوند ش و زنان را برای آرامش قرار داد و ل ا مستح است مراسم ازدواج را ش برگزار کنند( ...بحار ،ج ،74ص.)5 ی: .2خانه‌دار رسششیدگی بششه امششور خانششه ،نظششم داخلششی و تنظششیم امششور ،خششوراک ،پوشششاک و رواب ش میششان فششردی از نقش‌هششای مهششم زن در خششانواده اسششت .هرچنششد ایششن امششور از وظششایف واج ش زن نیسششت امششا بششه صششورت عرفششی و فرهنگششی این انتظارات از وی توق می‌رود و در روایات به صورت گیرمسشتقیم بشه آن اششاره ششده و در سشیرۀ اولیشای دین به ویژه زهرای مرضیه(س) به چشم می‌خورد. پیششامبر اکششرم(ص) :هششر زنششی در رابطششه بششا خانشه‌داری کششاری انجششام و چیششزی را بششه جششای خششودش بگش ارد و خانششه را منظم کند ،خداوند به او نظر می‌کند و ع ابش نمی‌کند. (وسا ل الشیعه ،ج ،21ص)451 امششام بششاقر(ع) :فاطمششه(س) کششار خانششه ،پخششت و پششز و نششان و جششارو کششردن اتششاق را بششرای علششی(ع) تضششمین کششرد و علی(ع) نیز کارهای بیرون از خانه مانند حمل هیزم و آوردن مواد خوراکی را به عهده گرفت. (مستدرک الوسا ل ،ج ،13ص)25 .3نقششش مششادری :ارتبششاط خششاص بششا فرزنششدان از زمششان انعقششاد نطفششه تششا تولششد و بزرگسششالی در ابعششاد عششاطفی، بهداشت ،غ یه ،مراقبت ،حمایت از نقش‌های اختداص زن در خانواده است. َ َ َّ ْ َ ْ َ َ َ َ ْ َ َ َ ْ ُ ُ ُ َ ْ ً َ َ َ ْ َ َ ُ َ َْ َ ْ ُ ُ ْ اَنسش ششان ِبو ِالديش ش ِشه حملتش ششه أمش ششه وهنش ششا علش ششى وهش ششن و ِفدش ششاله ِفش ششي عش ششامی ِن أ ِن اشش ش شكر ِلش ششي «ووصش ششينا ِ َ َ ْ ك» (طالق)16 ،؛ ما به انسان در ح پدر و مادرش سفارش کردیم مادرش او را با ضعف روزافزون حمل کرد َو ِل َو ِالدي و دوران شیرخوارگی‌اش در دو سال است ،پش شکرگزار من و پدر و مادرت باش. رسول خدا(ص) فرمود: وقت زن باردار می‌شود ثواب و پاداش او مانند روزه‌دار ،برپا کننده نماز و ک است که بشا مشال و جشانش در راه خدا جهاد می‌کند .هنگامی که وض حمل کرد ک ش عظمشت مشزد و پشاداش او را درک نمی‌کنشد .وقتش به نوزادش شیر می‌دهد هر مکیدن کودک ارزش آزاد کردن بنده‌ای از فرزندان اسماعیل را دارد و هرگشاه ب ششه ط ششور کام ششل ب ششه فرزن ششدش ش ششیر داد فرش ششته‌ای ب ششه او می‌گوی ششد :هم ش گناه ششان گ ش ششته ات بخش ششیده ش شد، دوباره عمل آگاز کن. (وسا ل الشیعه ،ج ،15ص)175 ی: جم بندی و نتیجه‌گیر خششانوادۀ سششالم ،پایششدار و موف ش بششا مشششارکت در نقش‌هششای مشششترک و پویششایی و جششدیت در وظششایف و مسششئولیت‌های اختداص ش بالنششدگی خششود را تضششمین می‌کنششد .در ایششن خششانواده مجموعششه فوایششد و بهره‌منششدی‌ها بششر هزینشه‌ها و زحمت‌هششا گلبششه می‌یابششد و پایششداری را بیمششه می‌کند. دین اسالم با ت ثیرگ اری بر عریف‌ها و مدشادی سشود و زیشان ،درونشی کشردن ارزش‌هشای اس ش ش ششالمی ،ایج ش ش ششاد بی ش ش ششنش و نگ ش ش ششرش ب ش ش ششاطی و معن ش ش ششوی (در مقاب ش ش ششل م ش ش ششادی و ص ش ش ششوری)، قداست‌بخش ش ب ششه پیون ششد زناش ششویی و عش ش ب ششه فرزن ششدان ،تق ششدم نی ششت و انگی ششزه ال ش ب ششر عمششل و نتششای ظششاهری و بششاالخره عششالی از منیششت ،مادیششت و موقعیششت پایششداری خششانواده در این مبادله را استحکام می‌بخشد. َ َّ مل َ ُ َّ مل َ َ َّ مل ُ َ َّ مل َ ُ ْ َ َ ُ َ َّ ُ َ ات أ ول ِئك مبرؤون والط ِيبات ِللط ِي ِبین و الط ِيبون ِللط ِيب ِ َّ َ ُ ُ َ َ ُ َّ ْ َ ٌ َ ْ ٌ َ ٌ يم (نور)26 ، ق ك ِر ِمما يقولون لهم مغ ِفرة و ِرز زنان پاک از ِآن مردان پاک و مردان پاک از ِآن زنان پاکند ،اینان از نسنت‌های ناروایی که به آنان می‌دهند مل مبرا هستند و برای آنان آمرزش ال و روزی فراوان و پرارزو است. الحمدهلل رب العالمين