Afetlerden sonra görülen ruhsal sorunlar Prof. Dr. Cengiz Kılıç Hacettepe Üniversitesi, Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim dalı Ruhsal travmanın tanımı 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri Ruhsal travmanın tanımı Stres, yaşam.
Download ReportTranscript Afetlerden sonra görülen ruhsal sorunlar Prof. Dr. Cengiz Kılıç Hacettepe Üniversitesi, Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim dalı Ruhsal travmanın tanımı 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri Ruhsal travmanın tanımı Stres, yaşam.
Afetlerden sonra görülen ruhsal sorunlar Prof. Dr. Cengiz Kılıç Hacettepe Üniversitesi, Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim dalı Ruhsal travmanın tanımı 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 2 Ruhsal travmanın tanımı Stres, yaşam olayı, travma Kayıp-travma farkı DSM-IV: 1. ölüm/ağır yaralanma tehdidi 2. dehşet, çaresizlik 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 3 Ruhsal Travma: yaygınlık Toplumda travma yaygın (ABD de >%50, Türkiye’de %16) Travma dağılımı rastgele değil: – Erkek > Kadın – Saldırı, tecavüz ~ düşük eğitim/SED 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 4 Ruhsal travmadan sonra... Travma sonrası ruhsal hastalık artışı evrenseldir. Travmadan sonra en çok görülen hastalıklar Akut stres bozukluğu (ASB), Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) ve depresyondur. Diğer bunaltı bozuklukları (panik ve yaygın bunaltı) da sık görülüyor. İlk haftalarda çoğu kişide ruhsal belirtiler var, bunlar haftalar içinde düzeliyor. 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 5 Depresyon isteksizlik, halsizlik, moral bozukluğu, uyku ve iştah bozukluğu hayattan zevk alamama 31.10.2015 Yeni vaka veya yineleme Ruhsal travma ve etkileri 6 Travma Sonrası Stres Bozukluğu uykusuzluk, kabuslar, anıların rahatsız edici biçimde sık sık hatırlanması, olayın tekrarlanacağı korkusu/ diken üstünde hissetme, kolay irkilme, çabuk sinirlenme, gelecekle ilgili plan yapamama, yabancılaşma (başkaları beni veya yaşadıklarımı anlamıyor hissi), hatırlatan durumlarda huzursuz olma ve kaçınma 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 7 Travma Sonrası Stres Bozukluğu Belirtiler travmayı izleyen günlerde başlar Birkaç hafta içinde kendiliğinden düzelir, ancak aylarca, hatta yıllarca sürebilir. Belirtiler bazen olay olup bittikten aylarca sonra başlayabilir. 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 8 Ek tanı oranları (%) 100 80 53 68 60 40 20 0 TSSB'de depresyon 31.10.2015 Depresyonda TSSB Ruhsal travma ve etkileri 9 TSSB’de ek tanının önemi • Saf TSSB nadirdir (15%). • Depresyon (%35-65) ve diğer anksiyete hastalıkları (%10-30) eşlik eder.* • Ek tanı hem tedavi için başvuru oranlarını, hem de tedavi biçimini etkiler * Kessler R, Sonnega A, Bromet E, Nelson CB (1995) Posttraumatic stress disorder in national comorbidity survey. Archives of General Psychiatry; 52,1048-1060. 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 10 TSSB-ek tanı ilişkisi • Depresyon ve alkol-madde sorunları çoğu kez TSSB’dan sonra, anksiyete hastalıkları ise önce başlıyor. • TSSB olmayanlarda depresyon oranları genel nüfustan farklı değil.* * Breslau N (1998) Epidemiology of trauma and PTSD. In “Psychological Trauma”. R. Yehuda (Ed). American Psychiatric Press. 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 11 TSSB belirti grupları A. Travma yaşantısı B. Yeniden yaşama C. Kaçınma-küntleşme D. Uyarılmışlıkta artma 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 12 A. Travmanın varlığı DSM-IV A ölçütü: 1. ölüm/ağır yaralanma tehdidi 2. dehşet, çaresizlik 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 13 B. Yeniden yaşama 1. İstemediği halde olayı hatırlama 2. Olayla ilgili kabuslar/rüyalar görme 3. Olayı yeniden yaşıyormuş gibi hissetme/davranma 4. Olayı hatırlatan durumlarda sıkıntı ve fizyolojik belirtiler 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 14 C. Kaçınma -küntleşme 1. Düşünce, duygu ve konuşmalardan kaçınma 2. Etkinlikler ve kişilerden kaçınma. 3. Olayın önemli bir bölümüne ilişkin amnezi 4. 5. 6. 7. İlgi kaybı Uzaklaşma/yabancılaşma Duygusal küntleşme Ömrünün kısaldığı hissi 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 15 D. Aşırı uyarılmışlık 1. 2. 3. 4. 5. Uykuya dalma/sürdürme güçlüğü Sürekli tetikte olma hali Kolay irkilme Kolay sinirlenme/ öfke patlamaları Dikkat toplama güçlüğü 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 16 Eşlik eden belirtiler 1. 2. 3. 4. 5. 31.10.2015 Suçluluk, utanç Kişilerarası ilişkilerde bozulma Kendine zarar verme Disosiyatif belirtiler İnançlarda değişme Ruhsal travma ve etkileri 17 B. YENİDEN YAŞAMA 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 18 1. Hatırlama 1. TSSB’ye özgü belirtilerdir 2. İstenmeyen, tekrar edici düşünceler/hayaller 3. Beklenmedik, rahatsız edici 4. Bastırmaya çalışmaya rağmen gelirler 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 19 2. Kabus/rüyalar 1. 2. 3. 4. İlk günlerde/haftalarda sık Travmanın tekrarı veya ilişkili Uyku bölünmesi, tekrar dalamama Uykuya dalmaktan korkma 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 20 3. Olayı yeniden yaşama 1. 2. 3. 4. Ağır durumlarda “flashback” Disosiyatif bir belirtidir Dış dünyadan değişen oranda kopma Travma oluyormuş gibi davranır 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 21 4. Sıkıntı ve fizyolojik belirtiler 1. Kişiler, durumlar, yerler (gece, saat 3, evin belirli odası, saldırgana benzeyenler, sesler) 2. Sıkıntı, korku, huzursuzluk 3. Otonomik anksiyete belirtileri (çarpıntı, göğüste sıkışma, titreme, terleme..) 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 22 C. KAÇINMA - KÜNTLEŞME 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 23 1. Düşünce, duygu ve konuşmadan kaçınma 1. Olayı düşünmek, hatırlamak istemez 2. Konuşulmasını istemez 3. Çevre kaçınmayı destekleyebilir (üzüntüye gelemiyor) 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 24 2. Etkinlik, durum ve kişilerden kaçınma 1. Olayı hatırlatan yerler/durumlar (gece, evin odası, binalar, belirli tipte kişiler, isimler) 2. Tüm aile salonda uyuyabilir (yatak odasından kaçınma) 3. Depremzedenin saat 3’ten önce uyuyamaması 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 25 3. Amnezi 1. Olağan unutkanlıktan farklıdır 2. Genellikle en stresli anlar unutulur 3. Hatırlama çabasına rağmen hatırlamaz 4. Hatırlayamama sıkıntı yaratır 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 26 4. İlgi kaybı 1. Önceden ilgi duyduğu etkinliklerden uzaklaşma 2. Eskiden ne tür ilgileri olduğu önemli 3. İmkanlar olmadığı içinse veya korkudan dolayı ise ilgi kaybı sayılmaz 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 27 5. Uzaklaşma/ yabancılık 1. Toplumdan kopma, yeni arkadaşlık kuramama 2. “benim yaşadıklarımı yaşamadılar, beni anlayamazlar”, 3. “herkes boş işlerle uğraşıyor” 4. Sadece benzer şeyler yaşamışlara yakınlık 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 28 6. Olağan duyguları hissedememe 1. Sadece üzüntü duymama veya tüm duyguların azalması/kaybı 2. “ Duygularımı kaybettim, içim kurudu” 3. “ Şefkat hissini kaybettim ” 4. “ Acımasız oldum ” 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 29 7. Geleceğim kalmadı hissi 1. Fazla yaşamayacağı hissi 2. Evlenme, meslek, çocuk sahibi olma, yaşlanmayı hayal edemez 3. Gelecekle ilgili plan yapamaz 4. Bazen kesin bir ölüm yaşı verir 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 30 D. AŞIRI UYARILMIŞLIK 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 31 1. Uykuya dalma/sürdürme güçlüğü 1. Sık görülen belirtidir 2. Uykuya dalma güçlüğü, sık uyanma ve tekrar uykuya dalamama 3. Kabuslardan korkma nedeniyle uyuyamamayı katmayın 4. Saat 3’e kadar uyuyamamayı katmayın 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 32 2. Sürekli tetikte olma hali 1. Her an tehlike beklentisi 2. Travmanın öncül belirtilerine karşı aşırı uyanıklık (sesler, hava durumu..) 3. Aşırı tedbirlilik ve kontroller (kapıya yakın oturma, çatlak kontrolü, haberleri kaçırmama..) 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 33 3. Kolay irkilme 1. Sesler ve hareketler başlatır (kapı çarpması, telefonun çalması, kapıdan birinin girmesi...) 2. İrkilmeyi fizyolojik tepkiler izler (çarpıntı, titreme, nefes darlığı..) 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 34 4. Kolay sinirlenme/öfke patlamaları 1. Kolay öfkelenme, parlama 2. Kişiyi rahatsız eder ve sosyal uyumu bozar 3. Sabırsızlık, tahamülsüzlükten fiziksel saldırganlığa kadar değişebilir 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 35 5. Dikkat toplama güçlüğü 1. Kitap okumak, konuşmayı dinlemek güç 2. Dikkat bozukluğu unutkanlığa yol açar 3. Travma ile her an meşgul olmaya bağlı olabilir 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 36 D. EŞLİK EDEN BELİRTİLER 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 37 Suçluluk duyguları 1. “Onlar öldüler, ben hayatta kaldım” 2. ‘Keşke şunu yapmasaydım/yapsaydım’ 3. ‘Gelmesi için ısrar etmeseydim’ 4. Kendine eğlenmeyi, bakmayı hak görmeme 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 38 Kişilerarası ilişkilerde bozulma 1. TSSB belirtilerinin dolaylı sonuçlarıdır 2. Evlilikle ilgili çatışmalar, boşanma, işini kaybetme sıktır 3. Öfke, yabancılaşma, ilgi kaybı ile ilişkilidir 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 39 Kendine zarar verme 1. Riskli davranışlara girme 2. Kendini yaralama 3. Dürtüsel davranışlar 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 40 Disosiyatif belirtiler 1. Çevrenin farkındalığında azalma (dalgınlık, seslenenleri duymaz, gelen arabayı farketmez..) 2. Depersonalizasyon 3. Derealizasyon 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 41 İnançlarda/dünyaya bakışta değişme 1. Travma kişinin hayata bakışını değiştirir 2. Kendine, insanlara güvensizlik, daha bireyci-bencil olma 3. Bazen de olumlu değişiklikler olur: olgunlaşma, yardımseverlikte artış 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 42 TSSB’nun Seyri 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 1. hafta 31.10.2015 1. ay 6. ay 1. yıl 2. yıl Ruhsal travma ve etkileri 3. yıl 4. yıl 5. yıl 43 TSSB yaygınlığı: toplumda Hayatboyu toplumda % 1.3 -12.3 *Kessler 1995 Ulusal (N=5877) %7.8 *Resnick 1993 Ulusal kadın (N=4008) %12.3 *Perkonigg 2000 Ulusal ergen (N=3021) % 1.3 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 44 TSSB yaygınlığı: risk grubu Savaş Kazalar Tecavüz, saldırı, işkence Doğal afet (deprem, sel, yangın) 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 45 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 46 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 47 Savaş travması • Vietnam, 2. Dünya savaşı, Kore savaşı ve Körfez savaşı gazileri • Muharebeyi yaşamış olanlarda %30 civarında TSSB var • Genç yaş, düşük eğitim ve düşük zeka TSSB ile ilişkili 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 48 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 49 Kazalar • Kazalardan sonra TSSB görülme oranı %30 civarında (18-39% arası) • Yaralanmanın derecesi TSSB oranlarını etkilemiyor 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 50 Tecavüz, saldırı, işkence • Cinsel saldırı/ tecavüzler kadınlarda sık • TSSB’ya yol açma oranı en yüksek grup * Valentiner 1996 Kadın-saldırı (N0215) %35 * Resnick 1992 Kadın-saldırı (N=295) %21 * Başoğlu 1994 İşkence (N=55) %30 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 51 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 52 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 53 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 54 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 55 Doğal afetler 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 56 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 57 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 58 doğal afetler ne kadar “doğal”? 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 59 Son yüzyılın büyük depremleri 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 60 Eartquakes that killed > 1.000 31.10.2015 Hacettepe University Psychiatry Department of 61 SONUÇLAR Ruhsal patolojinin yaygınlığı ve seyri Afetlerin diğer travma türlerine oranla ruh sağlığını daha az bozduğu doğru değil Zaman her şeyin ilacı değil: yıllar geçse de afetin acısı dinmiyor Afet bölgesinden uzakta yaşamak belirtileri azaltmıyor 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 64 Ruh sağlığı politikaları TSSB ve depresyon travmalardan sonra en yaygın olarak görülen ve en fazla yetiyitimine yol açan hastalıklardır Riskli bireylerin tanınması, önleme ve erken tedavi büyük önem taşır Afetler sonrası ruh sağlığı hizmeti verecek kurum önemli (1999 depremleri sonrası sağlık hizmetleri varolan sağlık sistemi tarafından sağlanmıştır). Travmanın ruhsal etkileri konusunda toplum, pratisyen ve uzman hekimler ve diğer sağlık personeli eğitilmelidir 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 65 Belirleyicilerin evrenselliği Psikiyatrik hastalıklar için risk faktörleri TSSB’nin kronikleşmesini de belirliyor Travma şiddeti kronikleşmeyi belirliyor Depresyonun travma ile ilişkisi TSSB’ye oranla çok daha az 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 66 Önleme ve başaçıkma Afetten olumsuz etkilenmiş birçok insan aynı anda olumlu kişilik değişikleri de yaşamıştır Ruh sağlığı çalışanlarının kişilerdeki olumlu değişikliklere duyarlı olması, ruhsal sorunların tedavi başarısını arttırabilir Afetlerin sonuçlarıyla etkili başaçıkma yöntemleri öğretilebilir, özellikle kaçınma davranışının azaltılması yararlı olabilir 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 67 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 68 Ruhsal Travma Sonrası Olumlu Değişiklikler Prof. Dr. Cengiz Kılıç Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı Neden bir kısmı düzelmiyor? Yatkınlık? Geçmiş ruhsal hastalık? Tekrarlayan travmalar? Daha şiddetli travma? Sosyal destek azlığı? Düşük eğitim, düşük gelir? Tedavi alamama? 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 70 Başka?? (Soruyu tersinden sorsak) Başa çıkma becerileri? Dayanıklılık? Güçlenerek çıkma? 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 71 Deprem bölgesinde bir yöneticinin anlattıkları “Bunu söylemeye de utanıyorum ama birçok insanın aksine depremden sonra kendimi çok daha fazla beğeniyorum” “Kendimi çok daha işe yarar hissediyorum” “İnsanlara eskiden olmadığı kadar yardım edebiliyorum” “Sanki yukarıdakiyle de daha iyi anlaşıyorum” “Acaba benim durumum anormal mi?” 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 72 Depremzedelerde gözlemler Eşinin ölümü sonrasında tersanede çalışmaya başlayan kadın işçilerde görülen kendine güven artışı Depremde babanın kaybı sonrasında “evin erkeği” haline gelen erkek çocuklar 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 73 Diğer gözlemler Ailede can kaybı sonrasında kalanlar arasındaki bağların güçlenmesi Ebeveyn kaybından sonra çocukların daha fazla sorumluluk alması, kendine yeten ve güvenen insanlar haline gelmesi Büyük kazalar veya kayıplar yaşayanlarda görülen dramatik yaşam tarzı değişiklikleri 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 74 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 75 Travma Sonrası Büyüme (TSB) Dinlerin çoğunda acı ve eziyet çekmenin yüceltici olduğu vurgulanır Psikolog ve psikiyatrlar yakın zamanlara kadar sağlıklı insanı veya pozitif özellikleri incelemeyi ihmal etmişlerdir Yaşamın güçlüklerine direnebilen, hatta güçlenerek çıkan kişileri incelemek öğretici olabilir 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 76 TSB tanımı Zorlayıcı yaşam olayları ile mücadele sonucu gelişen pozitif yönde ruhsal değişiklikler Zorlayıcı olay kişinin dünya ile ilgili temel yargılarını sarsacak niteliktedir 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 77 TSB: süreç Travmatik olay ~ deprem sarsıntısı Bilişsel şemalar sarsılır, zayıflar, dağılır Deprem sonrası binaların yeniden ve daha dayanıklı yapılması ~ bilişsel şemalarda revizyon (gelecekteki şoklara daha dayanıklı olunur) 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 78 TSB: boyutlar Hayatın değerini anlama Kendine güven artışı İnsanlarla ilişkilerde gelişme Kendine yeni bir yol çizme Maneviyatın güçlenmesi 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 79 Travmaya dayanıklılığı anlatan genel kavramlar resilience (Rutter) hardiness (Kobasa) optimism (Scheier& Carver) sense of coherence (Antonovsky) 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 80 Dayanıklılık (resilience) Birçok çalışma dayanıklılığı “hastalığın olmaması” olarak tanımlar Travmadan sonra eski işlev düzeyine kolayca dönme (“kolay atlattı” “çabuk toparlandı”) Geçmiş tecrübelerden yararlanarak olayın etkilerinden kurtulma Başarılı başa çıkma yöntemlerinin öğrenilmiş olmasına dayanır 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 81 TSB-dayanıklılık ilişkisi 14 12 TSB Dayanıklılık 10 8 6 4 2 0 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 82 TSB Bileşenleri Sosyal destek kaynaklarında artış Kişisel kaynaklarda artış Yeni başa çıkma becerilerinin gelişmesi 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 83 TSB ve Sosyal Destek Sosyal destek gelişmeyi hızlandırır, ancak her tür sosyal destek aynı etkiyi yapmaz – güvenli ilişkiler kurma, – aile ve arkadaşlarla ilişkinin düzelmesi, – yeni destek ağlarının kurulması Kişinin yaşadıklarını büyümeye yol açabilecek olay olarak görmesini teşvik eden bir sosyal destek çevresi gelişmeyi arttırır. 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 84 TSB ve Kişilik Özellikleri İyimserlik, umut, bağlanma, dindarlık ve dışadönüklük ~ olumlu değişikliklerin daha kolay fark edilmesine yol açıyor. – bilişsel ve entelektüel farklılaşma, – kendine güven ve kendini anlama, – empati, – altruism – olgunlaşma, – temel değerler ve önceliklerde değişme 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 85 TSB ve Başa Çıkma Büyüme: kriz sonrasında +başarılı başa çıkma yöntemleri sonucu Büyük travmalar =>Başa çıkma imkanı kalmaz => büyüme olmaz Hem aktif hem pasif başa çıkma yöntemleri büyümeye yol açabilir – bilişsel başa çıkma becerileri, – problem çözme ve yardım arama becerileri, 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 86 TSB ile İlgili Bilinenler-1 Herkeste görülmez Her stresli olaydan sonra görülmez (kanser, yakın kaybı, HIV, ..) Stres ~ TSB eğriseldir (düşük şiddet sarsıntı yaratmaz, aşırı şiddet takat bırakmaz) TSB için sıkıntı (intrusion) sürmeli, sıkıntının çabuk geçmesi varsayımların sorgulanmadığını (travmayla başa çıkılabildiğini) gösterir 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 87 TSB ile İlgili Bilinenler-2 Çocuk < Genç > Yaşlı Dışadönük/yeni deneyime açık olanlarda Psikolojik açıdan sağlıklı olanlarda TSB gelişimi travmanın iyi bir şey olduğu anlamına gelmez Kişiler hem acıyı hem de olumlu değişmeyi yaşarlar 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 88 TSB ile İlgili Bilinenler-3 TSB gelişimi zaman alabilir (aylar) Yakınların ve aynı olayı yaşamışların desteği Kendini açma (disclosure) Sosyal destek 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 89 TSB ~ TSSB Pozitif ilişki var: (Maercker ve Langner 2001) İlişki yok: (Powell ve ark. 2003, Maercker ve Herrle 2003, Lehman ve ark. 1993) Negatif ilişki var: (Frazier ve ark. 2001, Falsetti ve ark. 2003). 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 90 Travma sonrası büyüme: gerçekten var mı? 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 91 Travma sonrası büyüme: gerçekten var mı? Kendini kandırma (Polyanna’cılık mı)? Bir başa çıkma yöntemi mi? Rasyonalizasyon mu? Geçici bir adaptasyon çabası mı? 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 92 Şüpheleri giderecek adımlar Uzunlamasına çalışmalar (öncesonra) Değişimi objektif biçimde ölçme (farklı bilgi kaynakları) Değişimin sonuçlarını, gündelik işlevlerdeki değişimi ölçecek yöntemler 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 93 Büyümeyi çalışmanın önemi Bazı kişiler nasıl oluyor da travmaya daha dayanıklı, daha hızlı atlatıyor, hatta güçlenerek çıkıyor? Bunu öğrenirsek risk altındaki kişilere öğretebiliriz. Travmanın olumlu sonuçlarını konuşmak travma yaşamış kişilerin psikoterapisinde yararlı olabilir. 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 94 31.10.2015 Ruhsal travma ve etkileri 95 Ek tanı oranları (%) 100 80 53 68 60 40 20 0 TSSB'de depresyon 31.10.2015 Depresyonda TSSB Ruhsal travma ve etkileri 96 Şimdiki TSSB belirleyicileri (başaçıkma ve gelişme hariç) 12 11.8 10 8 8.8 8.2 7.6 6 7.4 4 2 0 Kontrol kaybı 31.10.2015 Düşük eğitim Akraba kaybı Travma öyküsü Ruhsal travma ve etkileri Kadın olma 97 Şimdiki depresyon belirleyicileri (başaçıkma ve 8 gelişme hariç) 8 7 7.4 6 5.7 5 4 3 2 1 0 Kadın olma 31.10.2015 Enkaz altında kalmama Ruhsal travma ve etkileri Aile üyesi kaybı 98