Transcript Ein Lied von Gott singen können... Emanzipatorisch

Scholen voor het leven.
De leerkracht in het spanningsveld
van professionaliteit en spiritualiteit
Univ.-Prof. Dr. Bert Roebben
Houffalize, 16 maart 2012
www.seekingsense.be
Kijken met de lens van de hoop
“Don’t ask what the world needs. Ask what
makes you come alive, and you do it. Because
the world needs people who have come alive”
(Howard Thurman, 1899-1981)
“Wie leert, hoopt. Dat de wereld beter wordt. Dat
er toekomst is. Dat mensen kunnen leren uit hun
fouten en andere wegen gaan. Dat niets bij het
oude moet blijven. Dat verandering mogelijk is.
En dat zulke processen zinvol zijn, ook als de
zaken anders aflopen dan je verwacht had”
(Scholen voor het leven, p. 19-20)
Kerk en samenleving in crisis




Ontbreken van zinoriëntaties, einde van de fascinatie van markt en media. Tegelijk nood aan “slow
food”, aan “spirituele musculatuur” (Carlo Martini)
Bestuursdruk bij directies en uitvoeringsdruk bij
leerkrachten in het onderwijs
Implosie van kerken en een gebrek aan moed tot
hervorming en gesprekscultuur
Ondertussen vragen filosofen wereldwijd (Ferry,
Habermas, Joas, Taylor, enz.) om herbronning van
religies met het oog op de humanisering van de
samenleving – “eine Lockerung oder Befreiung von
der Fixierung auf mich Selbst” (Hans Joas)
Kerk en samenleving in crisis
Kinderen hebben het recht to come alive, recht op
“leven in overvloed” (Joh. 10,10). Daarom dit
appèl: als het zo is dat het evangelie ons in vorming, opvoeding en onderwijs ten diepste kan
inspireren, als blijkt dat we nog steeds warm worden van de onderstroom van menselijkheid die uit
het verhaal van Jezus de Levende spreekt, die niemand uitsluit van de tafel – waarom maken we dan
aan de basis niet gewoon meer werk van een radicale herbronning van christelijk onderwijs? – Laten
we daarvoor de resources gebruiken die voorhanden zijn: het sociaal kapitaal van leerkrachten!
Tweemaal resources aanboren


Resource 1: pedagogische professionaliteit – de
roeping van de leraar in “the heart of teaching”, in
het midden van zijn of haar professionaliteit,
behoeden en voeden.
Resource 2: bijbelse spiritualiteit – vastgeroeste,
geïnstitutionaliseerde religie achter ons laten en
terugkeren naar de verhalenbron zelf.
De roeping van de leerkracht ligt in dit spanningsveld, tussen wat is en wat zou kunnen zijn – dus: de
spanning erin houden!
Een nieuw bezield verband
Zin in samenleven vraagt de-centrering van
zichzelf en toe-wijding aan de ander. De vraag is
waar en hoe mensen steeds nieuwe kracht,
bezieling, moed en geloof hiertoe vinden. Het
brandpunt van onze aandacht moet liggen bij de
mens in zijn/haar verhouding tot het ‘samen’ van
de samenleving en tot het ‘bezield verband’ dat
hij/zij daarin (al dan niet gelovig) onderkent.
Zijn wij als samen-leving nog bereid een visioen
voor het onderwijs te ontwerpen en te realiseren?
Hebben wij er nog zin in?
Een nieuw bezield verband
Spiritualiteit in professionaliteit: “Wat doe ik met
mijn kennis en wat doet kennis met mij? Hoe
word mijn ‘ik’ ‘gevormd’? In welke vorm wil ik
later zelf een bijdrage leveren aan de samenleving? Hoe verhouden zich in mijn kennisontwikkeling ‘weten en ge-weten’, kennis en
ethiek? Hoe ga ik verbindend met anderen om?
Hoe verzamel ik informatie over andere standpunten en hoe laat ik ze toe in mijn eigen levensproject?” (Scholen voor het leven, p. 57). Hoe
smeden wij uit het ‘ik’ en het ‘jij’ een nieuw
‘wij’?” Hoe wordt de (virtuele) stad een leefbare
stad?
Schoenen uit! De klas als Holy Space
Het leerproces in de klas ontrafeld…
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Diagnosticering
Socialisering
Elementarisering
Communicatie
Verlangzaming
Toe-eigening
Menswording
1. Diagnosticering
“Het heeft heel wat voordelen in je eigen stad een
reiziger op doortocht te zijn. Je ergert je niet en je
wordt niet verwaand. Buitenstaander zijn hier, in de
baarmoeder, levert veel vrije tijd op: je kunt rustig
achter je bureau zitten zonder te hoeven werken. Het
feit dat iedereen in je omgeving je moedertaal spreekt,
is een niet te onderschatten voordeel: je kunt je
genuanceerd uitdrukken en hoeft je niet aan gemeenplaatsen te bezondigen. Bovendien blijft het onvermijdelijke heimwee van de emigrant je bespaard. Vreemdeling te zijn in je eigen woonplaats is een ideale
situatie” (G. Konrad, in Scholen voor het leven, p. 24)
2. Socialisering
“De grondstructuur van het mens-zijn is spiritueel
van aard: ik word in en aan de kwetsbare en
geweldloze ontmoeting met de ander meer en meer
mezelf. En omgekeerd is dat zelf onontbeerlijk voor
de ontmoeting. Zonder verschil geen ontmoeting.
Zonder ontmoeting geen verschil. Deze humane,
ethisch gekwalificeerde grondstructuur is op zichzelf
spiritueel van aard. Ik ontvang ten diepste wie ik
ben” (Scholen voor het leven, p. 51)
3. Elementarisering
“Sommige mensen zijn zo ijdel in het etaleren van
kennis, dat zij zich verliezen in window dressing en
dat zij leerlingen tot onderdanige toeschouwers
maken, die gedwongen zijn zich te vergapen aan
zoveel kennis uitgestald in de etalage van de les.
Waarachtig grote leraren daarentegen beschikken
over veel vakkennis, maar ook over veel geduld, om
studenten en leerlingen langzaam in die vakkennis te
initiëren. Zij laten leerlingen verder kijken dan de
etalage en nodigen hen uit om binnen te komen in de
winkel, in de plek waar kennis verzameld en
ontsloten wordt, in het laboratorium waar de leraar
zelf worstelt met de materie” (Scholen voor het
leven, p. 75)
4. Communicatie
“De mens in zijn of haar uniciteit zoekt zich een
eigen weg om een antwoord te vinden en botst in
deze zoektocht noodzakelijk op de ander die ook
zoekend is. De dialoog als de ontmoeting met de
ander wordt dan zelf een source of knowledge, een
bron van kennis die opwelt uit de ontmoeting. Dan
treffen twee zielen elkaar: op een dieper niveau
blijven mensen ‘verschillig’ in het vinden van een
ultiem antwoord op de levensvraag maar precies in
die verschilligheid vinden ze elkaar als mogelijk
antwoord op de levensvraag. De mogelijkheid van
het antwoord primeert, niet de perfectie van het
antwoord (Scholen voor het leven, p. 94)
5. Verlangzaming
„Wek mijn zachtheid weer.
Geef mij terug de ogen van een kind.
Dat ik zie wat is.
En mij toevertrouw.
En het licht niet haat.”
(H. Oosterhuis, in Scholen voor het leven, p. 120)
6. Toe-eigening
“Leren kan men niet zien, ruiken of horen. Een
leraar heeft slechts een beperkt zicht en een
beperkte invloed op het feitelijke leren van de
leerling: de leraar kan hoogstens zijn of haar
onderrichtsstructuur op de vermoedelijke
leerstructuur van leerlingen oriënteren en
aanpassen (...). Leren als actieve identiteitsontwikkeling van de persoon is tegelijk ook passief
ontdekken en ontvangen van identiteit. Zij is een
gave of geschenk. En de leraar is tegelijk actief
organisator en passief getuige van dit proces!”
(Scholen voor het leven, p. 127)
7. Mens-wording
Krachtige leeromgeving wordt heilige grond – „Uw
kinderen zijn uw kinderen niet…“ (Kahlil Gibran, in
Scholen voor het leven, p. 157-159)
Liefde – stilte – schoonheid – roeping
Besluit
“Rijpen als de boom
die zijn sappen niet
opstuwt en die rustig
in de voorjaarsstormen staat zonder
bang te zijn dat er
geen zomer zal
volgen. De zomer
komt toch” (Rainer
Maria Rilke)
Besluit
“Blijf niet staren op
wat vroeger was. Sta
niet stil in het
verleden. Ik, zegt Hij,
ga iets nieuws
beginnen. Het is al
begonnen. Merk je het
niet?” (Jesaja 43,18)
Dank voor uw aandacht!