Transcript Dünyanın Şekli ve Hareketleri Slaytı indirmek için

PARALEL VE MERİDYENLER
 Dünya, Güneş Sistemi'nin 9 gezegeninden biridir ve





Güneş'e olan uzaklığı bakımından 3. Sırada bulunur.
Coğrafya'nın asıl konusunu oluşturan Dünya'yı
incelemek için bazı kavramların bilinmesi gerekir:
Eksen
Kutup Noktası
Ekvator
Paralel
Meridyen
 Dünyanın Şekli ve Boyutları :
 Dünya, Kutup Noktaları'nda basık, Ekvator'da








şişkindir. Dünya'nın kendisine özgü bu şekline geoid
denir. Geoide en yakın geometrik şekil elipsoiddir.
Verilen boyutlar "Hayford Elipsoidi" ne aittir.
Dünya'nın Boyutları
Ekvator yarıçapı = 6.378,4 km
Kutuplar yarıçapı = 6.356,9 km
Ekvator çevresi = 40.076,6 km
Kutuplar çevresi = 40.009,1 km
Pratikte bu uzunluklar yaklaşık olarak alınmaktadır.
Denizlerin yüzölçümü 360,5 milyon km²
Basıklık oranı: 1 / 297
 Güneş günü 24 saat iken Ay günü 24 saat 50





dakikadır. Ay günü bir önceki güne göre 50 dakikalık
gecikmeyle gerçekleşir. Gel-git hergün 50 dakika
gecikir.
Dünyanın güneşe uzaklığı 149,5 milyon km, bu
uzaklık : 3 Ocak’ta 147 milyon km Günberi (perihel,
perihelion) 4 Temmuz da 152 milyon km olur. Günöte
( aphel, aphelion)
Yaz Solsisti : 21 Haziran yaz gündönümü ( K.Y.K.)
Kış Solsisti : 21 Haziran kış gündönümü ( G.Y.K.)
Buzul devirleri ve sonraki sıcak devirler eksen
eğikliğindeki değişmelere bağlıdır.
Ekinoks : gece-gündüz eşitliği ( 21 mart-23 eylül)
Paralellerin Özellikleri:
1- Birer derece aralıklarla geçirilen dairelerdir.
2- Kutuplara doğru çevre uzunlukları küçülür.
3- Aralarındaki uzaklık birbirine eşit ve 111km dır.
4- 90 kuzey, 90 güney olmak üzere 180 paralel vardır.
5- Paraleller doğu batı yönlüdür.
6- Paralellerden bir noktanın enlemini belirlemede
yararlanılır.
7- Başlangıçları ekvatordur. Bazı paralellere özel adlar verilir.
Yengeç, Oğlak dönenceleri gibi.
 Özel Paraleller
 Bazı paralellerin yerleri, güneş ışınlarının yere değme açısına bağlı




olarak doğa tarafından belirlenmiştir. Bunlar :
Ekvator
Dönenceler
Kutup Daireleri
Kutup Noktaları
 Ekvatorun Özellikleri
 En uzun paraleldir.
 Güneşin önünden en hızlı geçen noktaların oluşturduğu paraleldir.
 Dünya'nın eksen çevresindeki dönüş hızı Ekvator'da yaklaşık 1670




km/saat'tir.
Güneş ışınlarını 21 Mart ve 23 Eylül'de dik açıyla alır.
Yıl boyunca sıcak olduğundan termik alçak basınç kuşağıdır.
Yükseltici hava hareketleri görüldüğü için bol yağış alır.
Gece ve gündüz süreleri yıl boyunca birbirine eşit ve 12'şer saattir.
 Ekvatorun çevresi
 Ekvatorda iki
40.076 km
 15. paralelin 38.800

 30. paralelin 34.700

 45. paralelin 28.400

 60. paralelin 20.000

 75. paralelin 10. 400 km

dir.



meridyen arası 111 km
dir.
10. paralelde 109 km
20. paralelde 104km
30. paralelde 96km
40. paralelde 85km
50. paralelde 71km
60. paralelde 52km.
70. paralelde 33km
80. paralelde 14
 Ekvatora 1 derecelik açılarla
 Bir kutuptan diğer kutuba uzanan
paralel çizilen hayali çizgilere
ve Paralelleri dik olarak kesen
Paralel denir.
yarım daire yaylarına Meridyen
denir.
 Paraleller 1 Derece , 2 derece , 3
Derece gibi giderler.Sadece tam
sayılarla ifade edilir.
 Başlangıç meridyeni
 Paraleller sadece tam sayılarla
Grenwich’tir.
ifade edilir.Enlemlere göre daha
genel bilgi verir.
 Meridyenler 1,2,3… Derece gibi
ifade edilir.
 Dünya üzerindeki herhangi bir
noktanın Ekvator düzlemine olan
 Boylamlarda,Enlemler gibi daha
açısına Enlem denir.
detaylı bilgi vermek için
 Enlemler derece,dakika,Saniye
kullanılır.Derece,Dakika,Saniye
şeklinde ifade edilir.
şeklinde ifade edilir.
 Mesela; 1 Derece 23 Dakika 10
Saniye gibi
 Enlemler bir yerin konumu
hakkında tam bilgi verir.
 Meridyenler
Birer derece aralıklarla geçen ve kutup noktalarını birleştiren yarım
çembere meridyen denir. Londra’daki Greenwich gözlemevinden
geçen meridyen, başlangıç olarak benimsenmiştir.
 Meridyenlerin Özellikleri:
1- Birer derece aralıklarla geçirilmişlerdir.
2- Ekvatoru ve paralelleri dik keserler.
3- 360 meridyen yayı bulunmaktadır.
4-Başlangıç meridyenini tam daireye tamamlayan karşıt meridyen yayı
180 meridyendir.
5- Birbirini izleyen iki meridyen arasındaki uzaklık, yalnız Ekvator
üzerindeki 111 km.dır.
6- Meridyen yayları eşit uzunluktadır.
7- Kutuplara doğru birbirlerine yaklaşır ve kutuplarda birleşirler.
8- Başlangıç meridyeni ile karşıt meridyeni, Dünyayı doğu ve batı
olmak üzere iki yarı küreye ayırır.
9- Birbirini izleyen iki meridyen arasındaki zaman farkı 4 dakikadır.
10- Başlangıç meridyeninin karşısında yer alan 180 meridyen gün
değiştirme çizgisi olarak esas alınmıştır
 Enlemin Etkileri
 Boylamın Etkileri


 Bir yerin enlemi,
 Bir yerin boylamı ;
 Güneş'in ufukta ulaşabileceği yükseklik
 Yerel saatler,
 Güneş ışınlarının yere değme açısı,
 Saat dilimleri,
 Gölge boylarının yıl içindeki değişimi,
 Aynı enlem üzerindeki
 Gece - gündüz sürelerindeki değişim,
 İklim koşulları, hakkında bilgi verir.
 İklim koşullarına bağlı olarak,
 Bitki örtüsü,
 Tarım ürünleri ve hayvan ürünleri,
 Akarsu rejimleri,
 Deniz sularının özelliği,
 Nüfus ve yerleşme özelliği
 Tarımın ve ormanların üst yükseklik
sınırı,
 Kalıcı karların başlama yüksekliği
hakkında bilgi edinilebilir.
noktalarda Güneşin doğuş ve
batış saatleri hakkında bilgi verir.
 Dünyanın Şekline Bağlı Sonuçlar:
 Dünya'nın geoid şekli nedeniyle, yerçekimi Ekvator'dan kutuplara





doğru artar. Dünya, geoid değil de küre şeklinde olsaydı, yerçekimi
Dünya'nın her yerinde aynı olurdu.
Dünya'nın geoid şekli nedeniyle Ekvator diğer paralellerden ve
meridyenlerden daha uzundur. Dünya küre şeklinde olsaydı, Ekvator
çevresi (kutupları çevreleyen iki meridyenin uzunluğu) birbirine eşit
olurdu.
Ekvator çevresi =40.077 km
Kutuplar çevresi=40.009 km
Dünya'nın küreselliği nedeniyle, ekseni çevresindeki dönüş hızı
Ekvator'dan kutuplara doğru azalır. Ekvator üzerindeki noktalar
saatte 1666,6 km yol kat ederken, Kutup Noktaları'nda alınan yol
sıfır km olduğu için, eksen çevresindeki dönüş hızı 0 km/saat'tir.
Dünya'nın küreselliği nedeniyle Kutup Noktaları'nda birleşen
meridyen yaylarının uzunluğu birbirine eşittir. Bir kutuptan diğerine
uzanan bir meridyen yayının uzunluğu yaklaşık 20.005 km'dir.
 Dünya'nın küreselliği nedeniyle meridyenler arası uzaklık, Ekvator'dan







kutuplara doğru azalır ve meridyenler Kutup Noktaları'nda birleşirler.
Birbirini izleyen iki meridyen arası uzaklık Ekvator üzerinde 111.322 m
iken (pratikte bu uzunluk 111 km kabul edilmiştir), 45. paraleller üzerinde
78.850 m, 90. paralellerde (Kutup Noktaları) 0 m'dir.
Dünya'nın küreselliği nedeniyle, paralellerin uzunluğu Ekvator'dan
kutuplara doğru küçülür. Ekvator en uzun paraleldir. Kutuplarda ise
paraleller nokta halini alır.
Dünya'nın küreselliği nedeniyle aydınlık ve karanlık yarıküreler oluşur.
Böylece yeryüzünün bir yarısı gündüzken, diğer yarısında gece yaşanır.
Dünya'nın küreselliği nedeniyle 21 Mart ve 23 Eylül'de Ekvator'dan
kutuplara doğru Güneş ışınlarının yere değme açısı daralır. Bu tarihlerde
Ekvator Güneş ışınlarını dik açı ile alır. Bu nedenle yatay düzleme dik
duran cisimlerin gölgesi oluşmaz. Kutuplara doğru güneş ışınlarının yere
değme açısı daraldığı için cisimlerin gölge boyu uzar.
Dünya'nın küreselliği nedeniyle güneş ışınlarını yıl boyunca dik ve dike
yakın açı ile alan Ekvator'un güneşten aldığı ısı enerjisi daha fazladır.
Kutuplara doğru ışınların gelme açısının daralması nedeniyle alınan ısı
enerjisi azalır.
Dünya'nın küreselliği nedeniyle yerden yükseldikçe görülebilen alan
genişler.
Dünya'nın küreselliği nedeniyle termik basınç kuşakları oluşur.
Yandaki şekle göre soruları
cevaplayalım.
 20° GP ile Ekvator arasındaki
uzaklık kaç km’dir?
 20° GP ile 60° KP arası kaç km’dir?
 A) 20° GP ile ekvator arasında
20 – 0 = 20 adet paralel vardır.
Her paralel arası 111 km olduğuna
göre 111*20= 2220 km.
 B) 20° GP ile 60° KP arasında
20+60= 80 adet paralel vardır.
Her paralel arası 111 km
olduğundan 80*111= 8880 km.
 A) Başlangıç meridyeni ile 20° BM
arasında kaç dakikalık
Zaman farkı vardır?
 B) Başlangıç meridyeni ile 10° DM
arasında kaç dakikalık
zaman farkı vardır?
 C) 10° BM ile 10° DM arasında kaç
dakikalık zaman farkı vardır?
20° BM arasında 20
meridyen fark vardır. Her meridyen
arası 4’ olduğuna göre 20*4=80
dakika zaman farkı vardır.
 B) ) 0° ile
10° DM arasında 10
meridyen fark vardır. 10*4 = 40
dakika zaman farkı vardır.
 C) ) 10°BM ile 10° DM arasında
10+10= 20 meridyen fark vardır.
20*4 = 80 dakika zaman farkı vardır.
 A) 0° ile
Saat hesaplamalarında izlenecek yol:
iki nokta arasındaki meridyen farkı
bulunur.
Fark 4 ile çarpılır.
Bulunan toplam dakika saat üzerine
toplanır veya çıkarılır. ( Batının saati
geri, doğunun saati ileridir. )
Türkiye kış mevsiminde 30° Doğu, yaz mevsiminde ise 45°
Doğu meridyeninin yerel saatini ortak saat olarak kullanılır.
Haziran ayında hangi ok yönüne gidilirse, yerel saat ile ulusal
saat arasındaki fark artar?
A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V
Güneş Kayseri’de tepe noktasında iken X kentinde yukarıdaki
konumdadır.
Buna göre X kenti aşağıdakilerden hangisi olabilir?
A) İzmir
B) Kars
C) Niğde
D) Aksaray
E) Sivas
Yukarıdaki Türkiye haritasında belirtilen illerden hangisinde yıl
boyunca güneş ışınlarının atmosferdeki tutulma oranı en
azdır?
A) İzmir
B) Antalya
C) Sivas
D) Adapazarı
E) Iğdır
1.Dünya’nın Günlük Hareketi (Eksen Çevresindeki Hareketi)
 Dünya, batıdan doğuya doğru ekseni çevresindeki dönüşünü
24 saatte tamamlar. Buna 1 Güneş günü denir. Bir noktaya
Güneş ışınlarının gelme açısı ve yatay düzleme dik duran
cisimlerin gölge boyları günün saatlerine göre değişir.
 Güneş ışınları öğle saatinde en büyük açıyla gelir ve en kısa
gölgeler oluşur.
 Gece ve gündüzler birbirini izler.
 Günlük sıcaklık farkları oluşur.
 Dünya'nın ekseni çevresindeki dönüşünün etkisiyle, rüzgarlar
esme yönlerinden saparlar. Bu sapma, Kuzey Yarım Küre'de
esme yönünün sağına, Güney Yarım Küre'de esme yönünün
soluna doğrudur.
 Dünya'nın ekseni çevresindeki dönüşünün etkisiyle, okyanus
akıntıları yönlerinden sapar ve halkalar oluştururlar. Okyanus
akıntılarını başlatan sürekli rüzgarlardır. Bu nedenle
rüzgarların esme yönlerinden sapmasına bağlı olarak akıntılar
da yönlerinden sapar.
 Çizgisel Hız
 Dairesel hareket yapan Yerküre üzerindeki bir noktanın birim
zamanda eksen üzerindeki yer değiştirme hızıdır. Çizgisel hız,
dünyanın küreselliği nedeniyle Ekvator'da en fazladır,
kutuplara doğru azalır.
 Açısal Hız
 Dairesel hareket yapan Dünya üzerindeki bir noktanın birim
zamanda oluşturduğu dönüş açısıdır.
 Dünya, ekseni çevresindeki hareketi sırasında 4 dakikada 1
derecelik, 1 saatte 15 derecelik, 24 saatte 360 derecelik dönüş
yapar.
 Açısal hız, dünya üzerindeki her noktada aynıdır.
 Dünyanın Yıllık Hareketi
 Dünya ekseni çevresinde hareket ederken aynı zamanda saat
ibresinin tersi yönde, Güneş'in çevresinde de döner. Bu
hareketini elips bir yörüngede 365 gün 6 saatte tamamlar. Buna
1 Güneş yılı denir. Dünya'nın yıllık hareketi sırasında, Güneş'in
çevresinde çizdiği yörünge düzlemine ekliptik denir. Yörünge
şeklinin elips olması nedeniyle Dünya yıllık hareket sırasında
Günöte - Günberi konumuna gelir
 Günöte (Aphel)
 Dünya'nın, Güneş'ten en çok uzaklaştığı, yörüngede en yavaş
döndüğü gündür. Dünya Günöte konumuna 4 Temmuz'da gelir.
 Günberi (Perihel)
 Dünya'nın, Güneş'e en çok yaklaşıp, yörüngede en hızlı
döndüğü gündür. Dünya Günberi konumuna 3 Ocak'ta gelir.
21 MART
EKİNOKS
gece gündüz eşitliği
3 OCAK günberi
147 milyon km
152 milyon km
21 HAZİRAN
21 ARALIK
4 TEMMUZ günöte
EKİNOKS
gece gündüz eşitliği
23 EYLÜL
 Eksen Eğikliği
 Dünya'nın yıllık hareketi
sırasında oluşan yörünge
düzlemi (ekliptik) ile
Dünya'nın Ekvator düzlemi üst
üste çakışmaz.
 Aralarında 2327' lık bir açı
bulunur.
 Yörünge düzlemi ile eksen
arasında ise 6633' lık bir açı
oluşur. Buna Dünya'nın Eksen
Eğikliği denir.
 a)






21 Mart ve 23 Eylül'de Ekvator üzerindeki noktalar yerel
saat 12.00'de Güneş ışınlarını dik açı ile alır.
b) b) Ekvator'da yatay düzleme dik duran cisimlerin yerel
saat 12.00' de gölgesi oluşmaz.
c) Aydınlanma çemberi, Kutup Noktalarından geçer.
d) Dünya'nın her yerinde gündüz ve gece süresi birbirine
eşittir.
e) Aynı meridyen üzerinde yer alan tüm noktalarda Güneş,
yerel saatle aynı anda doğar ve aynı anda batar.
f) 21 Mart'tan sonra Kuzey Y.'de, 23 Eylül'den sonra da
Güney Y.' de gündüzler gecelere göre daha uzun olmaya başlar.
 a) Güneş ışınları dik açı ile yerel saat 12.00'de Yengeç







Dönencesi'ne gelir.
b) Yengeç Dönencesi'nde yatay düzleme dik duran cisimlerin
yerel saat 12.00'de gölgesi
oluşmaz.
c) Aydınlanma çemberi Kutup Dairelerine teğet geçer.
d) Bir noktadan kuzeye doğru gidildiğinde gece süresi
uzamaya başlar.
e) Kuzey Yarım Küre'de yılın en uzun gündüzü, Güney Yarım
Küre'de ise yılın en uzun gecesi
yaşanır. Bu tarihten itibaren Kuzey Yarım Küre'de
gündüzler, Güney Yarım Küre'de ise geceler
kısalmaya başlar.
 a) Güneş ışınları dik açı ile yerel saat 12.00'de Oğlak






dönencesi'ne gelir.
b) Oğlak dönencesi'nde yatay düzleme dik duran
cisimlerin yerel saat 12.00'de gölgesi oluşmaz.
c) Aydınlanma çemberi Kutup Daireleri'ne teğet geçer.
d) Bir noktadan kuzeye doğru gidildikçe gündüz süresi
uzamaya başlar.
e) Kuzey Yarım Küre'de yılın en uzun gecesi, Güney
Yarım Küre'de ise yılın en uzun gündüzü
yaşanır. Bu tarihten itibaren Kuzey Yarım Küre'de
geceler, Güney Yarım Küre'de gündüzler
kısalmaya başlar.
 EKVATORDAN KUTUPLARA GİDİLDİKÇE:
 Gölge boyu uzar.
 Gece-gündüz arasındaki fark artar.
 Yerçekimi artar.
 Dünyanın dönüş hızı azalır(çizgisel hız).
 Güneş ışınlarının geliş açısı azalır.
 Denizlerin tuzluluk oranı azalır.
° DM
° DM
° KP
° KP
45 – 26 = 19 meridyen 19 * 4 = 76 Dakika = 1: 16 saat zaman farkı vardır.
( doğu ile batı arasında)
42 – 36 = 6 paralel 6 * 111 = 666 km mesafe vardır. ( kuzey ile güney
arasında )
 Doğusu ile batısı arasında 76’ fark vardır.
 Aynı anda ter ortak saat kullanılır, çünkü doğu – batı yönünde çok










geniş değildir.
Güneş ışınları hiçbir zaman dik açıyla gelmez.
İki meridyen arası yaklaşık olarak 85 km dir.
Orta kuşakta yer alır.
Mevsimler belirgin olarak yaşanır.
Kışın cephesel yağışlar fazladır.
Güneyden kuzeye gidildikçe güneş ışınlarının geliş açısı küçülür.
Güneyden kuzeye gidildikçe cisimlerin gölge boyu uzar.
Güneyden kuzeye gidildikçe gece gündüz süreleri arasındaki fark
artar.
Kuzeyden esen rüzgarlar sıcaklığı düşürürken, güneyden esenler
arttırır.
Dağların güney yamaçları daha sıcaktır buna bağlı yerleşmeler daha
fazladır.
 Türkiye Asya Avrupa Afrika kıtalarının birbirlerine en







çok yaklaştığı yerde bulunur.
Farklı kültürlerin kurulduğu dünyanın en eski kültür
hazinelerine sahiptir.
Petrol ülkelerine komşudur.
Üç tarafı denizlerle çevrilidir ve yeryüzü şekilleri
çeşitlidir.
İstanbul ve Çanakkale boğazlarına sahiptir.
Ortalama yükseltisi fazladır (1132 m).
Yükselti batıdan doğuya doğru gidildikçe artar.
Zengin yer altı kaynaklarına sahiptir.
 Güneş doğudan doğar.
 Doğunun yerel saati her zaman daha ileridir.
 Ülkemiz 2. ve 3. saat dilimini kullanır.
 Kışın 30. DM deki İzmit, Yazın 45.DM deki Iğdır’ın
saatini ulusal saat olarak kullanırız.
 - 21 Haziran’ da Niğde’ de yaşayan bir kişi, bir başka
yere gidiyor ve orada gündüz süresinin Niğde ile aynı
olduğunu görüyor. Bu kişi Niğde’ den hangi yöne
doğru gitmiştir?
A) Doğuya
D) Güneye
B) Kuzeybatıya
C) Kuzeye
E) Güneybatıya
 21 Haziran tarihinde en uzun gündüz:
 En uzun gölge boyu:
 21 Haziranda en kısa gece :
 Çizgisel hızın en yavaş olduğu il.:
 Yerel saati en ileri olan il:
 Güneşin erken doğup, erken battığı il:
Sinop
Sinop
Sinop
Sinop
Iğdır
Iğdır
Yukarıdaki Türkiye haritasında gösterilen kentlerle ilgili
olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A)İzmir ile Ardahan arasındaki yerel saat farkı en fazladır.
B)Gece-gündüz süreleri arasındaki farkın en fazla olduğu il Sinop’tur.
C)Antakya’da yer çekimi en az, çizgisel hız en fazladır.
D)Kış saati uygulamasında İzmit ilinin yerel saati ulusal saat olarak kullanılır.
E)21 Mart’ta güneş tüm kentlerde aynı anda doğar.
SORU- Aşağıdaki haritada Ankara, Iğdır ve Başkale’nin coğrafi
koordinatları verilmiştir. (2007 kpss)
Yalnızca haritadaki bilgilerden yararlanarak aşağıdaki yargılardan hangisine
ulaşılamaz?
A) 21 aralıkta Başkale’de gündüz süresi Ankara’ dan uzundur.
B) 21 haziranda Iğdır’da Başkale’den daha uzun gündüz yaşanır.
C) Verilen kentlerin hepsinde 23 eylülde güneş doğduktan 12 saat sonra batar.
D) En uzun günle en kısa gün arasındaki farkın en fazla olduğu yer Başkale’dir.
E) Iğdır’ın yerel saati Ankara’nınkinden daha ileridir
SORU- Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’nin Kuzey Yarım
Küre’de yer aldığının bir göstergesi olamaz?
A) Akdeniz Bölgesi’ndeki akarsuların kuzeyden güneye
doğru akması
B) Karadeniz Bölgesi’nde, aralık ayında, gündüz süresinin
İç Anadolu Bölgesi’nden daha kısa olması
C) Marmara Bölgesi’nin yıl boyunca güneş ışınlarını
Ege Bölgesi’nden daha eğik alması
D) Toros Dağları’nın güneye bakan yamaçlarının
kuzey yamaçlarından daha sıcak olması
E) Coğrafi bölgelerin tümünde kuzey sektörlü rüzgârların
sıcaklığı düşürmesi
(2008 kpss)