Transcript manus bildehefte - Njøs Næringsutvikling

Bildesamling
Nyttedyr, skadedyr og sjukdomar i
frukthagen
Dag Røen, Olav Sørum og Jorunn Børve
Njøs næringsutvikling AS - Rapport No. 4
Innhald
Forord
Vidare lesnad
Nyttedyr i frukthagen
Skadedyr på fleire fruktartar
Skadedyr på eple
Skadedyr på pære
Skadedyr på plomme
Skadedyr på søtkirsebær
Eple – symptom på stamme og greiner
Eple – symptom på blad og skot
Eple – symptom på frukt
Pære – symptom på blad og skot
Pære – symptom på frukt
Plomme – symptom på blad og skot
Plomme – symptom på frukt
Søtkirsebær – symptom på frukt
Stikkordregister
Fotografar
2
3
3
4
6
7
9
10
10
11
12
15
20
21
24
25
27
28
31
Forord
Dette bildeheftet er laga for å vera til hjelp ved diagnose av nyttedyr, skadedyr og sjukdomar i frukthagen.
Detaljar kring symptom og identifikasjon, biologi, skadepotensial og aktuelle tiltak er å finne i dei bøkene som
er lista opp nederst på denne sida. Omtale av symptom etc. som står i bildetekstar er stort sett henta frå desse
bøkene. Dei årleg reviderte plantevernplanane gir oppdaterte opplysningar om aktuelle tillatne tiltak.
Bildeheftet er gjort mogeleg ved at så mange har stilt sine bilete til disposisjon. Ein stor takk til alle fotografane
som så velvillig har stilt opp, og til Bioforsk plantehelse som har latt oss få bruke eldre bilete frå deira arkiv.
Utarbeiding av heftet er finansiert gjennom SLF-prosjektet ”Økologisk frukt i vekst”, eigd av Økoringen Vest.
Bildeheftet finst i trykt versjon (kontakt Njøs næringsutvikling, Bioforsk eller Norsk landbruksrådgiving) og som
pdf-fil som kan lastast ned frå heimesida til Njøs næringsutvikling (www.njos.no).
Leikanger, 12.12.10
Dag Røen
Vidare lesnad
Bøker
Røen, D. , L.O.Brandsæter, S.M. Birkenes, G. Jaastad, A.Nes, N. Trandem & A. Stensvand 2008. Plantevern og
plantehelse i økologisk landbruk. Bind 4 – Frukt og bær. Bioforsk Fokus 3(7), 210 s.
Kan lastast ned frå www.bioforsk.no eller tingast i trykt versjon frå [email protected].
Sørum, O. 2010. Nyttedyr, skadedyr og sjukdom i frukt- og bærhagen. 213 s. Skald forlag, Leikanger.
ISBN 978-82-7959-143-6.
Plantevernplanar
Årleg reviderte plantevernplanar i frukt og bær vert gjeve ut for Vestlandet (FMLA Sogn og Fjordane, Møre og
Romsdal, Hordaland, Rogaland og, Agder), Austlandet (Frukt- og bærrådgivningen Øst, Norsk
landbruksrådgiving Østafjells, Forsøksringen Bær og FMLA Buskerud) og ein spesielt for økologisk frukt og bær
er under utarbeiding i regi av Bioforsk Vest Ullensvang.
3
Nyttedyr i frukthagen
1. Edderkopp
2. Nymfe av nebbtege
3. Vanleg nebbtege, vaksen
4. Nebbtega Anthocoris nemoralis
hovud og bryst svart, resten av kroppen mørkebrun
5. Skjørtege
6. Svartknetege
marmorerte dekkvenger (gjennomsiktige med grøne flekkar)
grønglinsande med svarte kneledd
7. Larve av ein nettvenge
8. Vaksen gullauge (ein nettvenge)
4
9. Larve av marihøne
10. Puppe av marihøne
11. Marihøne (7-prikka), vaksen
12. Ulike marihøneartar, vaksne
13. Blautvenge
14. Bie i epleblom
15. Larve av blomsterfluge som et bladlus
16. Vaksen blomsterfluge
blomsterfluger kan stå stille i lufta
5
Skadedyr på fleire fruktartar
17. Larve av liten frostmålar
18. Larve av stor frostmålar
målarlarver: føter på berre to av bakkroppsledda
målarlarver ”måler” seg framover
19. Larve av vinkelmålar
20. Larve av bølgefly
nattflylarver: nedovervendt hovud
21. Larver av ein viklar
22. Larve av ein viklar
viklarlarver: framovervendt hovud, nakkeskjold rett bak hovudet
23. Stor frostmålar, vaksen hann
6
24. Nøttesnutebille
25. Hageoldenborre, gnag på blomar av eple
26. Skade på røter av kastanjeoldenborrelarver
27. Larve av brun oldenborre, lever i jorda.
28. Larve av kastanjeoldenborre, lever i jorda
Skadedyr på eple
29. Frukttremidd (t.h.) med sommaregg (t.v.)
30. Eplebladmidd
vaksen ho ca. 0,5 mm, brunraud med lyse hår og hårvorter
vaksen midd 0,15-0,17 mm, lang, kjegleforma, lyst gulbrun
31. Epletege, her fotografert på solbær
32. Nymfe av ein sugar på eple
hagtornsugar kan overføre fytoplasma som gir heksekost
7
33. Eplegraslus på blomeklase
34. Eplegraslus
suging av eplegraslus fører normalt til uvesentleg skade
gulgrøn kropp med korte og lyse ryggrøyr
35. Grøn eplebladlus på årsskot
36. Grøn eplebladlus
grøn eplebladlus kan gjera betydeleg skade, særleg på unge tre
grønleg kropp med lange, svarte ryggrøyr og mørke bein
37. Grøn eplebladlus og maur i skottopp
38. Raud eplebladlus
maur i treet er eit teikn på bladlusåtak
raudleg kropp, oftast dekka med blåkvit voks
39. Rognebærmøll, vaksen
40.Epleviklar, vaksen, fanga i limfelle
8
Skadedyr på pære
41. Rognetege, nymfer
42. Rognetege, vaksen
ei breitege som kan vera årsak til stein i pære
43. Raudfottege, nymfe
44. Raudfottege, nymfe
ei breitege som kan vera årsak til stein i pære
45. Raudfottege, vaksen
46. Wagnertege, vaksen
ei av smaltegene som kan vera årsak til stein i pære
47. Pæresugar, nymfe
48. Pæresugar, vaksen
vi har 3 artar pæresugar i Noreg
9
Skadedyr på plomme
49. Humlebladlus
50. Lita plommebladlus
to små taggar mellom følehorna, åtak gir ikkje bladkrølling
åtak gir sterk bladkrølling, men betyr normalt lite for treet
51. Mjøla plommebladlus
52. Blad med mjøla plommebladlus
delvis dekka av eit mjølaktig belegg
koloniar på undersida av blada, åtak gir ikkje bladkrølling
Skadedyr på søtkirsebær
53. Kirsebærbladlus
54. Kirsebærbladlus på fruktstilkar
glinsande svarte bladlus
55. Bladkrølling frå åtak av kirsebærbladlus
56. Kirsebærfluge fanga i limfelle
åtak av kirsebærbladlus gir sterk bladkrølling
svart fluge med gul flekk på ryggen, larvene gneg i frukta
10
Eple – symptom på stamme og greiner
57. Stammeråte frå åtak av ein Phytophthora
58. Sår på stamme frå åtak av frukttrekreft
brunfarga råte i barken, skarp grense mellom friskt og daudt vev
når såret veks heilt rundt stammen vil treet døy
59. Rothalsråte frå åtak av ein Phytophthora
60. Sekksporehus av frukttrekreft
første symptom er mistrivnad i treet, etter kvart vil treet døy
raude sporehus i kreftsåra
61. Epleskurv (greinskurv)
62. Egg av fruktremidd
raude vinteregg på barken av greiner og skot
11
Eple – symptom på blad og skot
63. Blad med skade av eplebladmidd (øvst)
i samanlikning med friskt blad (nedst)
64. Blad med skade av frukttremidd (på treet)
samanlikna med friskt blad (laust blad øvst)
65. Åtak av eplegallmidd
66. Symptom på åtak av eplebladgallelus
gallar på blada, desse kan vera gulgrøne eller raudlege
raude vablar på blada, gjer normalt liten skade
67. Bladkrølling frå åtak av grøn eplebladlus
68. Gangar etter larve av slyngminermøll
69. Skade frå åtak av larve av stor frostmålar
70. Bladkrølling etter åtak av eplebladgallmygg
ved kraftige herjingar kan heile treet bli snaua for blad
eplebladgallmygg er eit alvorleg skadedyr på unge epletre
12
71. Epleskurv på bladoverside
72. Epleskurv på bladunderside
73. Epleskurv på bladoverside
74. Epleskurv på bladoverside
75. Eplemjøldogg
76. Eplemjøldogg
77. Eplemjøldogg
78. Eplemjøldogg
13
79. Eplerust på overside og underside av blad
80. Eplerust (skålrust) på underside av blad
guloransje flekkar på blada
eplerust har vertsveksling med vanleg einer
81. Heksekost i eple
82. Heksekost i eple, forstørra øyreblad
83. Heksekost i eple, opprett skot inne i treet
84. Heksekost i eple
Typiske symptom på heksekost er opprette skot inne i treet eller frå stammebasis der knoppane i bladhjørna bryt slik at skota vert sterkt
forgreina, øyreblad er unormalt store, bladfargen lysare enn normalt og skota er meir utsett for åtak av mjøldogg. Små eple, ofte med
bitter smak, er ein indikasjon på at treet har heksekost. Intensitet av symptoma kan variere sterkt i same treet frå år til år.
14
Eple – symptom på frukt
85. Korkrust på eple frå åtak av eplebladmidd
86.”Rynkeeple” frå åtak av raud eplebladlus
bladmidd gir typisk korkrust kring begeret
små, knudrete frukter med rynker i begerenden er typisk
87. Skade på eple frå stikk av teger
88. Skade frå gnag av viklarlarve
89. Skade frå gnag av viklarlarve
90. Skade frå tidleg gnag av nattflylarve
91. Skade frå gnag av nattflylarve
92. Skade frå gnag av nøttesnutebille
15
93. Åtak av rognebærmøll, inngangshol
94. Larvegangar av rognebærmøll
ofte mange stikk med eit kvitt belegg kring
buktande gangar inne i fruktkjøtet
95. Sterk skade av rognebærmøll
96. Epleviklar, larve og larvegang
larven går inn til kjernehuset, stor ekskrementfylt gang ut
97. Eple med skade av epleveps
98. Eple med skade av epleveps
larvegnag gir ringar med korkrust utanpå eplet
99. Prikksjuke i eple
skuldast kalsiummangel lokalt i frukta
16
100. Prikksjuke i eple
101. Prikksjuke i eple
102. Små eple er eit symptom på heksekost
små eple med bitter smak på delar av treet eller på heile treet
103. Sotflekk
104.Flugeflekk
svarte til olivengrøne flekkar som kan gnikast bort
samling av små svarte prikkar som liknar på flugeskit
105. Eplemjøldogg på frukt
106. Eplerust på frukt
dette ser ein berre på dei mest utsette sortane
særleg i begerenden på eplet
107. Epleskurv
108. Epleskurv på eple på lager (lagerskurv)
17
109. Bitterråte
110. Svart frukttrekreft
rustbrune sporehopar som etterkvart vert mørke
gråkvite, fuktige, seigtflytande sporehopar
111. Kjølelagersopp
112. Kjølelagersopp
tørre, lyst brune sporehopar, ofte regelmessig ringa
113. Gul monilia
114. Gul monilia
brun, relativt fast råte, lyse sporehopar (ofte i ringar)
115. Gul monilia
116. Fusarium-råte
på lager kan fruktene verta heilt svarte
Fusarium er ofte årsak til innråte
18
117. Begerråte frå åtak av frukttrekreft
118. Frukttrekreft
sterkt innsokke, blaut råte, lyse sporehopar
119. Begerråte frå åtak av gråskimmel
120. Gråskimmel
startar ofte som raudfarging kring beger som utviklar seg til råte
blaut, brun råte
121. Gråskimmel
122. Grønmugg
grå pels av konidiar ved høg luftråme (på lager)
blaut, lysbrun råte, blågrøne sporemassar
123. Skjeggmugg
124. Storknolla råtesopp
lyst brun smøraktig råte, lange sporeberarar med prikk i enden
kvitt mycel med store, svarte kvileknollar
19
Pære – symptom på blad og skot
125. Symptom på åtak av pæregallmidd
126. Symptom på åtak av pæregallmidd
gulgrøne til raude gallar
utiver sesongen vert gallane mørke
127. Symptom på åtak av pærebladgallmygg
128. Larver av pærebladgallmygg under bladkant
bladkanten rullar seg oppover, skadeleg på unge tre
129. Pæreskurv på bladoverside
130. Pæreskurv på bladunderside og skot
131. Pæreskurv på skot (greinskurv)
132. Pærebladblære
greinskurv er ei viktigare smittekjelde i pære enn i eple
blærer på blada, svarte på oversida, kvite på undersida
20
Pære – symptom på frukt
133. Skade av teger tidleg i sesongen gir vortestein
134. Skade av teger seint i sesongen gir flatstein
her er hagetege årsak til skaden
her er rognetege årsak til skaden
135. Flatstein i pære
136. Flatstein etter stikk frå raudfottege
137. Tegeskade i pære
138. Tegeskade i pære
139. Skade på pære frå nøttesnutebille
140. Åtak av pæregallmygg
uthola frukter med mørk, svampete masse full av larver
21
141. Pæreskurv
142. Pæreskurv
143. Pæreskurv
144. Pæreskurv
145. Pæreskurv
146. Hagtornrust på pærefrukt
misforma kart med brune, skålforma sporehopar
147. Kjølelagersopp
148. Gråskimmel
grågrøn til brun råte, grå pels av mycel og sporar på lager
22
149. Bitterråte
150. Bitterråte
151. Grønmugg
152. Gul monilia
mjuk, bleik til brun råte tydeleg åtskild frå friskt vev
brun, fast og tørr råte, etter kvart lyse sporeputer
153. Bleikråte
154. Storknolla råtesopp
skuldast soppen Phytophthora cactorum
kvitt mycel med store, svarte kvileknollar
23
Plomme – symptom på blad og skot
155. Plommebladmidd, symptom i skottopp
156. Plommebladmidd, symptom på skot
157. Plommebladmidd, visna skotspiss
158. Plommegallmidd
159. Bladkrølling frå åtak av lita plommebladlus
160. Symptom på sharkavirus
161. Symptom på sharkavirus
162. Symptom på sharkavirus
24
163. Skot daude etter åtak av grå monilia
164. Daudt skot etter åtak av grå monilia
165. Sølvglans, symptom på bladverk
166. Sølvglans, symptom inne i grein
sølvglinsande blad
mørke, uregelmessige parti rundt margen i veden
Plomme – symptom på frukt
167. Plommeviklar, symptom utanpå frukta
168. Plommeviklar, symptom utanpå frukta
inngangshol med gummiflod
angripne frukter mognar tidlegare og dett av
169. Plommeviklar, larver og skade
170. Plommeveps, larve og skade
larvene et fruktkjøtet rundt steinen
angripne plommer mognar raskare enn normalt
25
171. Symptom på frukt etter åtak av plommebladmidd
172. Plommepung
lyst gulgrøne, speneforma frukter
173. Symptom på sharkavirus
174. Symptom på sharkavirus
ringforma eller uregelmessige teikningar eller innsokne område
175. Monilia
176. Gråskimmel
brun råte med grå eller gulkvite sporehopar
bleikbrun råte med grått lag av mycel og sporar
177. Grønmugg
178. Skjeggmugg
blaut, brun råte med kvite til blågrøne sporemassar
svært blaut råte, lange hyfespissar med sporehus i enden
26
Søtkirsebær – symptom på frukt
179. Veps og vepseskade
180. Bitterråte
brune, innsokne flekkar, etter kvart oransje sporemassar
181. Grønmugg
182. Grå monilia
blaut fruktråte, etter kvart med blågrøne sporemassar
brun, tørr råte med grå sporehopar
183. Gråskimmel
184. Storknolla råtesopp
blaut råte, ofte dekka med gråaktig pels
råte med kraftig snøkvitt mycel og store, svarte kvileknollar
185. Skjeggmugg
186. Skjeggmugg
svært blaut råte, lyst mycel med mørke sporehopar i endane
fruktkjøtet vert ofte heilt rennande
27
Stikkordregister
Bie
Begerråte
på frukt av eple
på frukt av pære
Bitterråte
på frukt av eple
på frukt av pære
på frukt av søtkirsebær
Blautvenge
Bleikråte
Blomsterfluge
Brun oldenborre
Bølgefly
Edderkopp
Eplebladgallelus
Eplebladgallmygg
Eplebladmidd
larve
midd
skade på blad
skade på frukt
Eplegallmidd
Eplegraslus
Eplemjøldogg
på blad, skot og blomar
på frukt
Eplerust
på blad
på frukt
Epleskurv
på grein (greinskurv)
på blad
på frukt
Epletege
Epleveps
Epleviklar
vaksen
larve og skade
Flatstein i pære
Flugeflekk
Frostmålar, liten
Frostmålar, stor
larver og skade
vaksen
Frukttrekreft
kreftsår
sporehus
råte på eplefrukt
Frukttremidd
vaksen og sommaregg
vinteregg
skade på blad
Fusarium-råte
Grøn eplebladlus
Grønmugg
på frukt av eple
på frukt av eple
på frukt av pære
på frukt av plomme
på frukt av søtkirsebær
Grå monilia
på skot hos plomme
på frukt hos søtkirsebær
28
bilde nr.
14
117,119
148
109
149,150
180
13
153
15,16
27
20
1
66
70
30
63
85
65
33,34
75-78
105
79,80
106
61
71-74
107,108
31
97,98
40
96
134-138
104
17
18,69
23
58,60
60
117,118
29
62
64
116
35-37,67
122
151
177
181
163,164
182
Gråskimmel
på frukt av eple
på frukt av pære
på frukt av plomme
på frukt av søtkirsebær
Gul monilia
på frukt av eple
på frukt av pære
Gullauge
Hageoldenborre
Hagtornrust
Heksekost i eple
vaksen
symptom på skot
symptom på frukt
Humlebladlus
Kastanjeoldenborre
Kirsebærbladlus
larve og skade
bladlus
bladkrølling
Kirsebærfluge
Kjølelagersopp
på frukt av eple
på frukt av pære
Lita plommebladlus
bladlus
bladkrølling
Marihøne
Mjøla plommebladlus
Monilia
på frukt hos eple
på frukt hos pære
på skot hos plomme
på frukt hos plomme
på frukt hos søtkirsebær
Målarar
larver
vaksen
skade på blad og skot
Nattfly
larve
skade på frukt
Nebbteger
Nettvenge
Nøttesnutebille
vaksen
skade på frukt
Oldenborre
vaksen
larver
skade
Plommebladmidd
symptom på skot
symptom på frukt
Plommegallmidd
Plommepung
Plommeveps
Plommeviklar
symptom utanpå frukt
larver og skade inne i frukt
Prikksjuke
Pærebladblære
Pærebladgallmygg
bladkrølling
larver
Pæregallmidd
Pæregallmygg
Pæreskurv
på blad
på skot (greinskurv)
på frukt
Pæresugar
nymfe og vaksen
bilde nr.
119-121
148
176
183
113-115
152
8
25
146
81-84
102
49
26,28
53,54
55
56
111,112
147
50
159
9-12
51,52
113-115
152
163,164
175
182
17-19,69
23
69
20
90,91
2-4
7,8
24
92,139
25
26-28
26
155-157
171
158
172
170
167,168
169
99-101
132
127
128
125,126
140
129,130
130,131
141-145
47,48
29
Raud eplebladlus
bladlus
skade på eplefrukt
Raudfottege
nymfer og vaksen
skade på pærefrukt
Rognebærmøll
vaksen
skade på eplefrukt
Rognetege
nymfe og vaksen
skade på pærefrukt
Rothalsråte (Phytophthora)
Sharkavirus
symptom på blad
symptom på frukt
Skjeggmugg
på frukt av eple
på frukt av plomme
på frukt av søtkirsebær
Skjørtege
Slyngminermøll
Sotflekk
Stammeråte (Phytophthora)
Stein i pære
Storknolla råtesopp
på frukt av eple
på frukt av pære
på frukt av søtkirsebær
Sugarar
sugar på eple
pæresugar
Svart frukttrekreft
Svartknetege
Sølvglans
på frukt av eple
symptom på blad
symptom inne i grein
Teger
nytteteger
teger som gir skade
skade på eplefrukt
skade på pærefrukt
Veps
Viklarar
larver
vaksen
skade på frukt
Vinkelmålar
Vortestein i pære
Wagnertege
30
bilde nr.
38
86
43-45
136
39
93-95
41,42
134
59
160-162
173,174
123
178
185,186
5
68
103
57
133-138
124
154
184
32
47,48
110
6
165
166
2-6
31,41-46
87
133-138
179
21,22,96
40
88,89,96
19
133
46
Fotografar
Dag Ragnar Blystad
Bilde nr. 161, 162, 173, 174
Jorunn Børve
Bilde nr. 54, 55, 104, 109-111, 114-116, 118, 121, 123, 124, 149, 176-178, 180-185
Erling Fløistad
Bilde nr. 170
Halvor Gjærum
Bilde nr. 59, 132, 152
Rolf Langnes
Bilde nr. 60, 112, 119, 120, 129, 146-148, 150, 151, 154
Dag Røen
Bilde nr. 58, 68, 70-73, 75, 77, 80, 84, 99, 100, 103, 105, 107, 108, 113, 122, 130, 138, 141, 142, 144, 145, 164
Arne Stensvand
Bilde nr. 117, 153, 186
Olav Sørum
Bilde nr. 1-53, 56, 57, 61-67, 69, 74, 76, 78, 79, 81-83, 85-98, 101, 102, 106, 125-128, 131, 133-137, 139, 140,
143, 155-160, 163, 165-169, 171, 172, 175, 179
31
32