Transcript Les artikkelen her (pdf)

T
t
.
. o
f
Industrlsamtunnetsstoretlar
- Follafoss
i 1950-hra
Av Ingar Kaldal
<Industrialismens
lyklelege augeblikk,er 1950-ira vorte
kallaavforfattarenKjartanFlogstad.Det kan det argumenterastfor pl fleiremitar. 195O-talet
var tiiret da industrien
var pi sitt viktigaste, ikkje berre for sysselsettingog
nasjonaleinntekter,men som tema i politiskevisjonarog
tenkemitarom kva som var eit godt og fornuftig liv. Her
skaldet handleom korleisdettetiiret artasegi eit fabrikksamfunni Nord-Tiondelag,Follafossi Verran.
Fri da tresliperietvart bygd ved utlopet av Follaelvai
1909,var det berebjelkeni dettevesleindustrisamfunnet,
som lig inst i Tiondheimsf]orden
og inntil 1930-irastort
setthaddekontakt med omverdavia sjovegen.
Fri 1919til
1983var sliperieteigd av Nord-Tiondelagfylke. Deretter
tok Lyng Industrier over og bygde om fabrikken fri
mekanisktreslipingtil kjemisk-termo-mekanisk
tremasse
(CTMP). Si vart bedrifta i 1989 kjopt av Norske Skogindustrier,i 2000 av svenskeStidraCell, som i dag driv
fabrikken.
Dei forste15 ira etteri 1945mi pi fleiremitar ha vore
den bestetida i Follafoss.Den kom etter ei nesten30 ir
lang vanskeleg periode, forst mellomkrigsira med
okonomiskekriser og arbeidsloyse,
si krigsira med full
stansi produksjonen
vedsliperiet.Si kom fredenmed oppgangog full sysselsetting.
I i950 var arbeidsstokken
ved
sliperietlike storsomfor krigen,ca 150mann,si aukaden
vidaretil ca200 t 1957. Fri 1950til 1950voksfolketaleti
Follafossfrl 549 til 662. Fabrikkengjekk godr. Det vart
investerti ny teknologisom effektiviserteproduks.jonen.
Likevelgasliperietjobb til fleireennfor Forstfil 1960-ira
kom det rasjonaliseringarsom ogsi redusertearbeidsstokken.Og da begyntesliperieti gi dirlegare.Framtidsutsiktenevart meir usikre- somfor mangeandreliknande
industriplassar.
Men Follafossslappnedlegging,sjolv om
det til tider sig morkt ut.
Tilbake til 1950-ira. Da ga fabrikken levebrod og
optimisme til stadig fleire. Og bedrifta var med pi i
finansierevelferdog velstandi lokalsamfunnetsom i stor
gradvar ny bide i omfangog betydning.La osssji nrrare
pi kva dei godetidenebaudpi for folk i Follafoss.
produksjonsvekst
Rasjonalisering,
og premielsnn
Kort tid etter oppstarten etter krigen vart ein ingenior fri
Oslo sett til i granskesliperiet. Han hadde vore i Amerika
og studert effektivitet. I Follafoss fann han tilstanden si
dirleg at han vurderte fabrikken sin verdi til null.
Maskineriet var nedsliteog tungvindt i passe.Innan midten
av 1950-talet vart heile sliperiet rasjonalisert.Mannskapet
lal
ouersihtsbilrtemed tsmmerhamna,gamaherhstadm,iiperiet og hrafstasjonen.
hn s6dra GI FouaAS ti birdesamrins.
vart redusertpi noenplassar,
men ikkje med malge mann.
For samtidigaukaprodulajonen,og fagforeiningJeldt an
ved i stillekrav om bemanningai krar avdeling.
Der feire av arbeidarane
forraldeom derrei inrerviu
mangeir seinare,var at mye arbeidvart lettarefysisk (i
sambandmed eit doktorgradsprosjekt
om Follaiossog
Ranheim,intervjuaeg i 1980-ira4g arbeidarari Follafosi
- oversikt over dei finst i avhandlinga_
sji til slutt i
artikkelen).Ein som begyntesompakkari sliperietden siste
tida da dei ennolempatremassen
for handfr.i der denkom
ut av maskinenesom torka og pressatremassefak,
og inn i
q1\l.a ftol ae1varrsrablaog pakkatil rremassebal
laipi ca
200 kg), fortel ar han bestemtesegfor i slutted.r ra fort
som rid. H-an,.sueina
og balnog uart sdr inni fngrane_av
lohrnga.Men da beringaForsvann,
fordi lempingavart
t02
mekanisert,<uartdet einfn-fnjobb d sittedex Vi satt berye
ogpa.ssa
at ballen uartfull.,
1950-irabaud pi godekonjunkturar Korea_boomen
i
1951 gjordedet mulegi seljetremassen
for overdet d.ob_
belte av pris€n eit par ir for. Men ogsi etter det heldt
prisanesegjamt hogeheilt til det fsrstetilbakeslaset
etter
oergodearar tt) '-)8. I alJedesse
ira gjaldr&r i produsere
mesrmuleg.og i haldemaskinerieL
i gang.
Dette ga fagforeiningagode kort pi handa, som ho
brukrei forhandlingar
bide om lonn og mannskapsul.
I
sliperietga det segutslagi eit forebelsvoidgiftroppgj.,om
mannskapsordninga
1 1949. Samtidig vart lo""" kopl"
nararetil arbeidsinnsats.
Det skjeddeblant annagjennom
ein ny.avrale
om produk jonspremie
lri 1950.eit rillegg
oppi timelonnasom skullereknastut etterproduksioneirl
i mashinhallen.
FrdSijdraCellFolk AS si bildesanling
Ballpressa
Der var lagloreiningasom dreiv det fram. A knyte lonna ril
ytinga var i strid med eit lonnsprinsipp som hadde vore i
bruk sidan i 1925, da fagforeiningafekk bort akkordlonna
ved sliperiet. Men no var prestasjonslonn i trid med ein
iver etter i auke produksjonen som ogsi fagrorslavar rneir
og meir med pi. Sliperiarbeidarforeininga reiste forslaget
om premieordning etter i ha fatt tips om det fri
Papirindustriarbeidarforbundet.Ingen hadde nemnt kravet
iret for. Men bedrifta gjekk no med pi det straks.For kvart
tonn som vart produsert over ei viss grense(basis)per veke,
skulle arbeidarane ha eit tillegg. Kort tid seinare klarte
fagforeininga i senke basisproduhs.jonenfri 920 til 800
tonn, berre etter nkonferanse,med leiinga. Det viser korleis
premielonna passainn ogsi i ein trong fagrorslano hadde
til i finne utvegartil lokale lonnstillegg,mellom tariFopPgJera.
Eit anna teikn pi at ogsl arbeidaraneog fagorganisafor i dra
sjonenno var med pi i aukearbeidsinnsatsen
I 1920var
bruken
av
overtid.
hogkonjunkturen,
nltte av
og 30-ira haddefagforeiningaprovd i {h medlemenetil i
mestmuleg,for i gi iobb til {leire
begrense
overddsarbeidet
Det omsynetforsvanni 1950av dei mangearbeidslause.
ira. Da tok fagforeiningadet ogsi noe lettaremed i passe
pi at medlemeneheldt segtil lovlegovertid. Forstegong
til sliperidet vart nemntsomproblemi moteprotokollane
etterkrigen,var i 1955.Og det var like
arbeidarforeininga
etter at eit varselkom fri Papirindustriarbeidarforbundet
mitte bort. Da fann
om at denulovlegeovertidsmisbruken
103
fagforeininga i Follafossut at det var mye misbruk der dg.
Men ingenting tyder pi at ho vedtok i gjere noe meir
konkret for i rl bot med det. Pi feire mitar sto fagorganisasjon og leiir.rgno samanom leggetil rette for alt som kunne
bidn til i auke produksjonen.
Finareforholdi fabrikken
I sameperiodeskjeddedet ogsi forandringari sliperierson:
' rr:
gjordedet trivelegare
i veremeir pa jobb. Ikkje beLLe
fleire oppgiver i fabrikkenlettarei greiefosisk.Arbeid.:
vart ogsi utfort i finareomgivnader.Dctte var Forbetringr:
somhaddeskjeddgradvisogsi for, serlegfri 1930-ira.D.,
vart det for eksempel
tatt opp somproblemat det var li,:
::
Huscr
Gutlrunl Hnuglandhanlnata liptnppamta ncl hltb ncdJingshlntLtttil wrn rtot tatnrt og:hitrn.
Eti Sdrha Ctll Folla AS i bildesdmliug.
141
m
<t
al
)r
)l
mye griseripi spisesalen.
Fagforeininga
folgdeopp og ba var ennonoe ein mitte reknemed,men da burde
det altsi
alle_vere
meir reinslege.
Litt seinareforesloho a l!op. ny.
betalastekstra,meintefagforeininga.Det i segsjolv tyder
moblar i spisesalen
si alle kunne sirteskikkeleg.Og salen pi ei forandringi haldningatil
kvaforhold ein skullegodta
burdesettastbetrei stand.
og ikkje i arbeideti ein slik fabrikk.
Slikeforhold vart det fokusertmeir pi etterar det vart
Samtidig var det ein tilvendingsprosess
for kroppsvedtattein ny arbeidarvernlov
i 1936(forloparfor vir tids arbeidarari skulletenkepi i ha det nfint,
omkring seg.Av
arbeidsmiljolov).Sameir van organisasjonen
Vern og og ril oppsro det irritasjon fordi leiinga ikkje fekk
Velferddanna.Strakssliperieti Follafoss
varsetti drift igjei arbeidarane
til i ta dettealvorlegnok. Det g.jordeat tillits
fii 1945, tok sliperiarbeidarforeining"
opp .rrg"r1.-."rlt"t mennene kom i ei rolle som ordensyakteroverfor
sitt pi dette felret.Og ho delte ut til mediemeneein arbeidarane:
I 1956 lovte formanneni sliperiarbeidarforbrosjyreom_nsunnhet,
rrygghetog trivsel,,somvar lagaav einingai uformane,arbeidarane
om i handteredei nyopp_
Vern og Velferd.I 1953vart det dannadistriktsavdeliigav pussalokalitetane
og utstyreti fabrikken"medforsiktighet,,.
denne organisasjonen
for Trondelagog More. No iart
Pi eit mote i produksjonsuwalet(samarbeidsorgan
for
yernearbeidet
institusjonalisert
ogsi i fabrikkane.I sliperiet arbeidarar
og leiingsomvar opprettaetter 1945)foreslo
i Follafossvart det vald verneombodog d"rrrr".igrr. hanat
det kunneveljastein mannfor kvartskiftetdl i passe
vern^euwal
for dei tilsette.Og endaviktigare:No skjeJde pi. Leiingalikte id6en
og let fagforeiningata segav det. I
det fleireforbetringari det $'siskearbeidsmiljoet.
konmasttil fagforeiningasi positivehaldningkom likevel
Eir par eksempel:
i 1946vamei ny kollerkvern(eimaskin ein stordel avarbeidarane
til i stillesegpassive
og skepriske
som maltesundden fl1.tandetremassen)
plasserti eit rom til ein del av dettenye. Kor u6nt, var det nodvendig
i ha
utanforsjolvemaskinsalen
i sliperietfordiho brakasi frlt.
det pi ein slik arbeidsplass?
I 1948pipeikte fagforeiningsformann
petterSrromat det
anna forandring som var uyanr,var i vaskesegog
. !i
var berreeitr klosetti sjolveproduksjonshallen
i sliperiet, skifte klede pi fabrikken nir arbeidsdagenu", ou.r. j
og at reinhaldetav klosetteti verkstadenvar for dirleg. Follafoss
varvegenmellomheim ogjobb kort for dei fleste.
Direktoren svarrestraksat leiingahaddeplanar for bije
Si ikkje alle n1.ttasegav tilbodet nir det vart lagt dl rette
nye klosettog andreliknandetiltak.
for i skifteavsegarbeidshabitten
fsr dei gjekkheim. Dette
Fagforeininga
gjordeverne-og velferdssporsmil
til rema vedkomogsi andreenn arbeidarane
sjolve.Tidlegarehadde
ogsi i tariffoppgjera.
I 1947kravdesliperiarbeidarforeiningakonenesin kontaktmed fabrikkarbeidet
i storgradvoreat
i Follafossstovlar, regnfrakkar og arbeidshanskarfir
dei fekk menneneheim til mat og kvile ener arbeidstida
arbeidarane
i tommerhamna(dertommeretlig i s.joenfor (tidlegareogsi i
middagspausen),
i arbeidskledaog ofte
det vart kappatil kubb og transportertinn i fabrikien), og skitneog
blaute.Konenetok segav bide karaneog kleda.
nvareklan,(fangskinn)til dei som sto i vassoletog l.-pi
Det er vanskeleg
i seieom dei noen gong sig det iom eit
trekubbpi kubbloftet (der den kappakubben,r"ri lempa slagsubetalt
arbeidfor sliperiet.Men i 1940 engasjerte
- sji bildet nedanfor).Etter kvart kom noen
inn i slipeapparata
aykvinnenei Follafoss
segfor i fl ei endring.Arbeiddet ogsi gratiskjeldressar,
forsrog fremstfor verkstadfolket, arlagersi Kvinnegruppeville ha
bedriftatil i ordne med
men snartogsi for andre.Fri fleireavdelingar
i sliperietvart garderobeskip
og ei vaskeord-ningfor arbeidarane.
Utover
det reistkrav om nsmusstillegg,.
Noe som for h"dd. ,ro.. 1950-ira vart det gradvisrealisert.I 1957
setreverkstad_
normalr i arbeideti ein slik fabrikk, nemlegi bli skitten, arbeidarane
ogsi fram onske om klesskip, ein til kvar
145
Vegen
gjennomJibrihhen. Riksaegen
gjehb herfam til 1950+alet. Frii Si;draCe//Folk AS si blldesamling.
106
arbeidar,i vaskerommet.Nestensamtidigba dei bedrifta
k i o p ee i v a s k e m a s k: ii nd e i k u n n ev a s k a
e r b e i d s k l e"di nae
i fabrikkenutan i ta dei med heim. Og det vart g.jort.
Pi eitt visvardete tiltak sommarkertenyeskiliemellom
livec i labrikJ<en
og samlunner
omkring.Ei annalorandring
rom bidrogril der same.varei ny avsrengjng
a,,labrikken
for ferdselfor dei somikkje arbeidded..l Fol"fos h"dd.
det fri gammaltav gitt ein offentlegveggjennomsliperiet.
No vart den fl1tta utanom fabrikkomrider. Os i 1957
vedrok\ryreri bcdrifiai gjerdeinn labrikkomrider.
Ei ny avgrensing
mellom arbeidog ikkje-arbeidskjedde
pi eirvisogsiinnanforfabrikkveggane.
vedar dervarretablerrfleireeigne-arbeidsfrie
rom. i fabrikken.nyeromsom
vart definertesomgarderobar,
spisebrakker
og spisesal.
Her
kunne ein ete, royke og prate uforsryrraav maskinerog
arbeid{royUngide\serommavarrennop6denneridaikkii
5emsomnoeproblem.borrserrfri der ein kunneoeikeoi
brannlare).
Her varrdetlagrekrra uekrpi i gjereiorhoJda
fine og trivelege,med minst -,rl.g ,toy og ,Lit fri arbeid
og produks.jon.
Her fekk ein skikkelege
stolartil allei sitte
pi, og eignebord, med lakkaplateog etterkvart respatex,
til i etematensin pi.
Sjolv om arbeidarane
fekk lettareog finarearbeidsfor_
hold, var myeav det arbeidarane
gjorde,ennoklirt itskilt
fri kontorfolket.I 1956ville direktoreni Follafossha slutt
pi ntrafikken,gjennomeit nytt kontor- og velferdsbygg,,
av repararorarog andresom ofte tok vegengjennomder
uunderarbeidsutforelse
i sliperiet,.Det nye kontorbygger
vart lagr utanforsjolvefabrikklokalet.Fleireir seinarevart
det lagaeit spiseromfellesfor verkstadfolk
og funlajoner.ar.
Men da vart verlatadarbeidarane
nektae site pa stolarder
funks.jonrraneskullesitte.Om dettefortaldeein arbeidar
mangeir seinare:oVi saui nehtad gd dit om detuarsi
fnt.
F$fon ot er FolkJitsstehepn I 950+atet. Vt serat Flata er under utbyging.
Frd Sadra Cell Folla AS si bttdesanling
.4k:;-: -
Vi haddeibhje spisetidsamtidig (medfunhsjonerane),s,i det
uarberreat dethunnebli shitp'dseta,.Etterdendiskusjonen
i sjolve
vart d€t ordnamed eigespiseromfor verkstadfolket
sliperibygget.
Slik sett var 1950-ira ei kulturell brJtningstid i det
industriellearbeidslivet.Pi den eine sida opplevdedei
feire forandringari arbeidetsom
rypiskearbeidargruppene
gjordeat dei fekk det lettareog finare.Noen av desseforog
andringanegjordeat gamleskilje mellom arbeidarane
andre som enno sto over dei, vart mindre tydelege,og
Samtidig vart dei (dermed) kanskje
mindre s.jolvsagte.
viktigarei markerei kvardagen.Sosialeforsklellarkan pi
eitt vis ha vorte mindre, men samtidigogsaviktigare,for
framleisvar vel ein arbeidarein arbeidar?Om ein fekk lov
til 6.etematpakkasi i samerom somkontorfolket,var det
noe nltt, men det gjorde ikkje utan vidare forskjellane
uviktige.Kanskjehellerwert i mot, fordi det da vartaktuelt
i visepiLnyemitar kven ein horte til - og ikkje?
Husbygging
Pi industristadersom Follafossforte 1950-ira med seg
vekstog fiamgangikkje berrefor bedrift og arbeidarar,men
I mangeslikemiljo haddedelar
for heile lokalsamfunnet.
av infrastrukturengrodd fram sakteog hengandeetter
byggingaav fabrikkenog det som horte den til. Og noen
tiltak og institusjonarkom skikkelegpi plassforstnir konjunkturanevart gode.I 1950-ira var dei det. I Follafoss
merka folk det pi at fleire yerks€mderog institus.ionari
rundt bedriftavart sryrka.Og dei som alt
lokalsamfi.rnnet
var etablerte,vart no meir velstiande.
For bedriftavart detteno bide viktigareog lettarei vere
med pi i stotte.Arbeidsmarkradenvar no snudd slik at
bedriftenemitte gjeremeir aktivt enn for for i halde pi
Og hogkonjunkturenga overskotttil i gjere
arbeidsfolket.
det iklje berrei form avgodearbeidsvilkir,men med tiltak
pi feire plan for lokalsamfunnet.I Follafossgjekk dette
l08
delvissom skatt via kommunen. Men mye kom dg som
stottedirektefri bedrifta.
Eit felt kor dettevistesegtydeleg,var bustadbygginga.
Mangearbeidarari Follafosshaddeventalengemed i skaffe
segeignehus, blant annafordi dei manglafast og stabilt
arbeid.Nir detteno vart annleis,sat bedriftamed viktige
noklar til ei forandring ogsi i hussporsmilet.Ho eigde
mangeavdei husasomfanstfii for, og det mesteav tomtearealapl staden.I 1946 seldebedrifta unna noen av dei
somho haddebygddei forsteira.
gamlearbeidarbustadene
Det varslaei ny tid. Men husa vart ikkie billige, tykte
arbeidarane.Bedrifta heldt oppe prisen og arbeidarane
gjekkno pi for i {l bedriftatil bide i
klaga.Fagforeininga
settei stand dei gamle,og
reisefleire arbeidarbustadar,
hjelpe folk med i byggesjolve.Og leiingavart med pa e
dei husabedrifta
for i reparere
setteopp ei prioriteringsliste
alt hadde.Det vart lagakjellararundergamlehus,settopp
murpiper, innreia matkjellarar,bygd storhus, lagt inn
klosett og grevekloakkar,sett inn dobbeltevindaugeog
isolertveggar.Samtidiggrov,stoypte,snekkerteog bygde
mye pi eigahand.Den somville ta eit tak for
arbeidarane
i hjelpe til, var ettetttaktai dennetida. Og all hjelp og
sronadfri bedrifiakom godtmed.
I staden for at bedrifta bygde fleire eigne arbeidvart ho no meir enn for akdvt med pi i hjelpe
arbustader,
arbeidaranetil i byggesjolve.Her yan fagforeiningaein
pidrivar I 1950heldt ho eit opeboligmoteder direktoren
og ordforarenvar til stades.Ei fellesnemnd vart sett ned.
Pi denstoreslettapi denandresidaav elvaforbi fabrikken
fanstdet tomter. Men tildelingaav byggelolwevar sterkt
rasjonertfordi det manglamaterialarunder gjenreisinga.
Her skjeddeenda ei kopling mellom hogkonjunkturen,
og arbeidanne
bedriftastrong til i aukearbeidsinnsatsen,
ei
ordningmed i
i
1951
innforte
velferd.
Da
regjeringa
sin
dl arbeidararsomvar med pi i auke
loveekstrabyggelo)-ve
vedi arbeideekstraoverproduksjonenpi sin arbeidsplass
fleirehelgerfor i skafe
halde
i
gang
ekstra
tid, vart sliperiet
slikc Joyve.Dei vart fordeiteved tlekning blant fagforeiningsmedlemersom hadde byggeplanar.Si langt skjedcle
mve gjennon fagforeininga. Og til sjolve bygginga spvtra
bedriftano rausti.
ttter at garden Lillefolla, der mange albeic{ararhadde
budd tidlegare,brann ned Lrnderkr-igen,sarbedriftapi ein
stor forsil<ringssum.
Den vedrok ho i 1950 i dcle ut til
arbeidarar son ville bygge. Dei fekl utdelr pengesummar
si storesom ti prosentav byggekostnaden.
Prosentenvar
enda stsrre on.rein ser det i forhold til det dei fekk i bank,
lin. Mange Fekkdg stotte ril i settei stand eldrehus. I tillege fbrskotrerrebedrifta for lin slil<at bygging kunne
komme fbrtare i gang.
Pengestottafbkk ein etter soknad til bedriftsleiinga med
vedlagte byggeplanarog kosrnadsoyerslag.'fildelingane
skjeddelikevel ikkje etter noen bestemtavtale,og heller
ikkje etter skrivne reglar.Kvar og ein som bygde, mirre be
om i fi stotte, og i prinsippet underkasteseg leiinga si
individuelle vtLrdering.Til stotta var dct ikkje hcfta strenge
vilkir. Dei som fekk lo1-veog stoctetil'i bygge eigehus,
trong ikkje binde segskriftlcgtil i bli verandepi sliperiet
fol i fi pengane.Penganevart betalt ur nir ein kunne visc
ferdigattestpir huset. Mange fekk da god rid til i kjope ogsl
moblar. Det sroreloftet dette innebar,fesrasegi minnet
hos arbeidaranesom teikn pi velmeint og god leiing. Kva
kan tlette ha berydd fbr cin arbeidar?Og kvifor stike ikkje
bedrifta strengarekrav til dei som fekk stotte, om i bindc
segtil varig arbeidisliperiet?
Fol i forsti dette kan det vere nltig e tenke over noen
sosialemekanismarsom ofie har pregalorholdet mellom
levebrod og bustad fbr arbeidsfolk. Tiongen til i eige clet
huset ein budde i, har for mangc gjerne gitt parallelt mecl
ein trong til i "eige, eit fasr levebrodpl den staciender
Fbfotoat1 Fo dfos!i 1999.
Fni Sidd Ccl|Follt ASri bildcidl /; g.
I
husetlig - i allefall til bilen i 1960-irakom og gjordedette
noe mindreviktig. I tidlegarebrukssamfunnhanghus for
arbeidsfolkgjernesamanmedjord. A hajord somhusmann
ellerleiglending,ga kjensleav <rett, framfor konkurrentar
ogsi til arbeidhos bruksherren,utan at ein eigdeverken
jorda eller huset. Bruksherrenslapp i uroe seg for at
arbeidsfolket
svalti krisetider,og han var sikraarbeidsfolk
nir han trong det. For arbeidarenga dlgangentil litt jord
bide mat og noe i arbeidemed som i alle fall delvislig
utanforbruksherren
sinkommando.I derhg noefrift innafor det ellesnoksi ufrie i husmannssamfunnet.
A ha sjolveigdehus i fabrikksamfunnsom Follafosspi
1950-taletvarpi fleirevis annleisennfor husmannen,attit
sjolvsagt
ein husstandard
si forskjelligsomnatt og dag.Dei
som bygdeseghus pi fabrikkstaden,
vart ikkje bundnetil
nbruket,av noen nhusmannskontrakto
som ga ret til utkastingom dei sluttai jobbenpi sliperiet.Men medan.jord
for husmennganoei leveavi tider med lite arbeid,var det
vanskelegi greiesegmed berreeit hus. I dette lig i det
minstenoeufritt i det ellesfrie ved det I ha sirt eigehuspi
ein einsidigindustristad.Den som budde i bedrifta sine
hus,var meir bunderettsleg,men samtidigpi eitt vis fiiare
til i dra sin veg.Sjolveigehus var ein ny fiidom. Men for
sliperiarbeidarar
pi ein stadsomFollafoss
var det sjoveigde
husetogsi noe som batt dei endasterkaretil i haldefast
ved jobben,fordi husetog verdienav det var avhengigav
at ein haddejobb pi fabrikken.Pi liknandevis som det i
Ieige jord i eit brukssamfunn,bidrog det i eige hus i
sliperisamfunnetFollafosstil i knyte arbeidarentil bide
staden,jobben og bedrifta.Nokkelen til at dete bandet
verkasomdet gjorde,lig i at det fanstminimalt med tilbod
om andrelevebrodpi staden.A sluttepi sliperietinnebar
for dei flestei mitte flytte bort fri Follafoss.Og visssi
skjedde,vart det huset ein haddefltt stotte til i bygge,
stiandeatt. Det kunne kjopastav andresom begyntepi
sliperiet,ellersompi eit ellerannavis skulleg.jeranltte for
<eo ni <linericr,len
110
i Follafos,som andrevelferdsSlik settvar byggehjelpa
ytingarfra bedrifta,eigentlegei viktig investeringi staden
somskaptebandmellomarbeidar,stad
og lokalsamfunnet,
og bedrift. Kanskjeer dette ogsi ein av grunnanetil at
skogsarbeidarar
som arbeiddei sliperietsineskogar,serut
for i li hjelpfri bedriftatil i bygge
til i ha han vanskelegare
seghus. Dei arbeiddefor bedriftasom dei andre,men dei
buddesomoftastlangtutanfordentettstadennar sliperiet,
kor nestenall bustadbygging
kunne sjiast som eit sikkert
variggodefor sliperiet.
For dei somvar fasttilsettepi sliperiet,i ei bedrift som
i si stor gradvar den einastestorearbeidsplassen
i bygda,
var det i hore til nsliperifolket"i stor grad samanfallande
med i vere"Follabygg,.For dette nfolket,var sliperietpi
fleire mitar ein plassi hente ikkje berrelonn for urfort
arbeid,men h.jelp,stotteog sosialegodenir det trongstpi
mangeplan. Bedrifta var her eit stykkepi veg ein slags
- nir ho gjekksi godt som i 1950-6.ra.
nlokalvelferdsstat,
I forlengingaavdettetemaetkan det nemnastein annan
skikk som ikkje nodvendigvishandla orn storeressursar,
men somi smi drypp kan ha bidregetil I knytebandmellom bedrift,arbeidar,hushaldog lokalsamfunn.I Follafoss
skal det etter krigen ha vore utbreidd at arbeidarane
nproduserte,ting til privateformil i fabrikken.Pi verlstadenvart det konstruertog lagahobby-og hushaldningsutsryr.Det skjeddeetterarbeidstida(menneppeberreda).
Ei arbeidarhusmorfortel at ein av arbeidskameratane
til
mannenhennarvar ein (meisterti/ d kge uaskemashinerr.
Elleslagadei brodboksarog annakjokkenutstyr,torkestativ,
vedsager,trillebirer, akvarium, rattkielkar og sparkstottingar,og ulike redskaparog fritidsutstyr.Verkstadarbeidarane
stoher for det meste,men ogsi skiftfolkhjelpte
til med i leggetil rette med blant anna materialar,som
kunne hentastut pi ulike plassari produksjonen.Denne
verksemdakan pi den eine sida tolkast som ei slags
privatiseringav den enkeltearbeidarensi verlsemdi fabrikken.Samtidigverkadet til i koplelivet i fabriklen i hop
med livet utanforpi mitar somga bedriftatrekk av i vera
ein slagsallmenningsressurs
for lokalsamfunnet.
Enda ein
gongvart fabrikkenein stadein kunne fi gjort ymsetenester,og henteseggoder,om ein berrehorte til i miljoet,
og var ein av nsliperifolket,.
nnet
Velferdi lokalsamfu
Det finst fleireeksempelsomkan samanliknast
med det vi
i dagtenkerpi som velferdsstaten
sineoppgiver:i 1930ira haddebedriftsleiingai Follafossnektai gi pengestotte
til arbeidarane
sin s.juke-og h.jelpekasse.
I1947 ga.ho for
forstegongein sum.Men ho vegrasegmot e binde segtil
irlege bidrag.Her dg vart eit velferdstiltakstyrkaetterein
handelmellomei sterkfagforeiningog ei bedriftsleiing
med
myepengar.Leiingagastotte,men passasegfor i la det bli
noe fagforeiningahadde fast krav pi. Fagrorslasig det
lonn under
eigendeg
sombedriftenesi sak6.yte arbeidarane
sjukdom.LO tok det opp med reg.jeringa.
Og sliperiarbeidtok dermed i sirrrarifikravfri 1949.Sliperileiarforeininga
inga arwistedet, men i stadengjekkho no etterkvart med
pi i loveirlege bidragtil s.iuke-og hjelpekassen.
Alderspensjon
for sliperiarbeidarane
haddevorediskutert
i 1930-ira,utan at ein fekk bedriftarnedpi i stottevarige
ordningar.Det kom forstetterkrigen(denforsteoffendege
alderstrygdavan lovfestai 1936, men der var summane
smi). Da sliperileiinga
i 1946saopp allesomhaddepassert
pi ny. I pivente
70 ir, reistefagforeiningapensjonskravet
av at leiingakom med eit tilbod, ga foreiningaein sum fri
eigenkassetil dei gamlesomvart utan arbeid.Men i 1948
I
gjekk leiingai gangmed i planleggeein pens.jonskasse.
1950vart densetti gang,med grunnfondog irlegetikkot
fii bedriftaog medlemsavgift
fri arbeidarane.
I motsetningtil sjuke-og hjelpekassen
van dennyepensjonsordinga
etablerti regiav bedrifta.Ho sto ogsi for innkalling til stiftingsmotet.Arbeidaranemitte meldefri til
arbeidsformennene
sineom dei ville veramed. I styretfor
Follafos:hapell.Fon: TorbjomMillerjord2008.
kassen fekk arbeidarane ein representant vald av eit
medlemsmote, attet ein fra sryret til bedrifta, og sa
direktoren. Han var formann si lenge kassenvar i bruk.
Sosialehjelpetiltak i regi av bedrifter var slett ikkje n1tt.
Heilt sidan slutten av 1800-talet hadde mange bedriftsleiarar gjort det til del av sin politikk i y'te sosialegode til
arbeidaranefor i hindre at dei hamna i sosialnaud om dei
vart sjuke, skadde elle gamle. Pa den tida var dette del av
ein paternalistisk leiarstil, som bygde pi det prinsippet at
l
godenevart delteut ikkle etterkrag men av sjefen(pater)
sin godevilje. Den nyepensjonskassen
i Follafoss
skildeseg
fri det vi forbind med paternalismepi eit viktig punkt:
Sjolvom fagforeininga
eigendegikkje haddenoemed den
nye pens.jonsordninga
i gjere,kom tiltaket i gangerterar
fagorganisasjonen
haddepressapi, og dels halde i gang
eignepens.jonsordningar
for. Dessutan:sjolv om bedrifta
og direktorensryrtetiltaket,vart det organiserretterklire
reglar Her fanstikkje rom for personlege
vilkir. Kor vidt
ein skullefi pensjonvar ikkje avhengigav eir godt forhold
til ein velmeintpaternalistisk
direktor.
Fagforeininga
var slik settein viktig pidrivar for i ft. ut
godefri bedrifta,og for i ployenoeav utbyttetavdei gode
ira inn i lokalsamfunnog arbeidarvelferd.
Fagforeininga
gjordesegogsi til vakthaldarfor i sikredet ho sig somrettferdi fordelingaavvelferdsgoda.
Fleireeksempel
viserdette.
Da leiinga i Follafossi 1953 nekta koner og ungar til
arbeidarane
i bruke det nye badetsomnettoppvar bygdi
tilknyting til fabrikken,protestertefagforeininga.Det var
urimelegat familientil dei tilsetteskullemitte betalefor i
fl badesegi fabrikken,heitted€t.
Samtidigsto fagorganisasjonen
pi for i fi bedriftamed
pi i brukepengarpi i rusteopp fleiretiltak som ikkje var
retta direkte mot dei tilserte, men mor heile lokalsamfunnet.
Det kanskjetydelegaste
eksempeler
pa derte
var samvirkelaget.
I 1951opnadet eit heilrny'ttforretningsbyggmedkaIEi andreetasjen.Det tyktefolk varflort. Enno
pi 1960-taletverkadenneburikkenheilt overveldande
6n,
det fortel ein somda fltta til Follafossog somsjolvhadde
arbeiddpi eit samvirkelag
ein annanstad.Pi fleireomride
vart tiltak for lokalsamfunnet
rustaopp med pengarfrl bedrifta. Samekor mye finansieringavan utloyst i forhandling
mellombedriftog fagforeining,framstodet somkom ut av
det, meir som gode som gjaldt felles,og for alle i lokalsamfunnet.
I 1952gasliperietein storsumdl barnehage.
oSahen
som
er tatt o??au Wrran sohnerddhar aunnetstor tilslutning og
ll2
blant arbeiderne
i Follafos,,meinteleiinga.Som
forstdelse
kommentartil vedtaketheitte det at (Det anses
i uereau
baydning nt Folla I llhhet med andre bedrifier debar i
omkostningenei forbindelse med gjennomforingenau
forshVllige uelferdstihahp,i bedrifsstedet,.
Av samegrunn settebedriftano av ein stor sum til nytt
samfunnshus
pi staden.Men det vart bygdforst mangeir
seinare.Inndl vidarestottabedriftautbetringavsceneloftet
pi FolketsHus slik at Riksteateret
kunnekommepi besok.
SIik vart eit forsamlingslokalesom fra for hadde vore
arbeidarrorslasitt eige (FolketsHus var bygd av arbeidarrorslai 1924),gort litt meir ikkje berretil spleiselag
med
bedrifta,men til lelleseige
for heilelokalsamfunnet.
Det som truleg stir att i Follafosssom det rydelegaste
varigeteiknetpi kor myebedriftagjordefor stadeni 1950ira, er kyrkja. Direktor Alf Matzingervar nlitt religios,,
fortel ein av arbeidarne.(Detsuttl uarhan motat ?engane
shullebli tebnebortfi Folla,, har ein annanarbeidarfortalt.
I 1953 fekk direktoren styret med pi i bevilge50 000
kroner til kyrkjebyggog l0 000 til orgel.Sarntidigsorga
han for i ha sipassmangetilsettei dagarbeidsgjengen
ved
sliperietat noenavdei kunnebrukasttil i arbeidemed kyrkja, og det i arbeidstida.Folk fri arbeidssrokkenved
sliperietvart brukt til i omarbeideterrengetomkring lryrkja. Til sjolve byggetvart eit 6rma brukt. Men ein av
snekkarane
fortel at han og ein til arbeiddeein heil vinter i
lryrkja,medandei varlonnasomtilsettei sliperiet.Dei laga
stolane.Ein elektrikarhar fortalt at han installerrei kyrkja
i arbeidstida.Smedenpi sliperietsmiddestendaranetil
alterringen.Og ein verkstadarbeidar
hugsalengeat hanvar
med og sveisaein berebjelkeoppundertaket.
Eit eksempeltil ml nemnast:Alt i 1920-ira hadde
sliperiarbeidarforeininga
vore ute etter i skaFeseg ein
ferieheim.I 1952vart sporsmilettekeopp pi ny.i.r.t.tt.,
fekkforeiningaGrubedalen,
ei hytreveddet storefellvatnet
Holden, i give fri bedrifta vel i merke til fagforeininga.
Ho svartemed takkeskrivtil direktoren - pd u€gneau
0
F
o
drifsraultar' Fagforeininga
kombinerrfag- som<enhonorf\r da gode
ingaavFerieheimen:om
Berydn
arbeid.arane.
restenav 1950-taletfekk
fram ogsi ,""r,. -.a takieskriv. Heile
kom
bedrifta
fri
give
velmeint
og
foreiningstiltak
til kvariul og for noensommarleriar'
grariale
ttl a arbeidarane
da foreiningaseinareba leiingaom pengarog tommer
godepi'
Giennom"myeavdennemiten i fordelesosiale
robitar i
,.tt. i ,t"lti huset,og da bedrifta raustgav fire
og bedri[rfiltrameir i hop enn for' Der
ur., faeloreining
h1tta.
til
"eive
og bedrifrarart einigeom i
,kieddiogsiniifagloreininga
seinare -f.iir.
t forhold til det vi veit om bide tidlegareog
gode
f"Utif.rc" ek'tra i helgir for i nyte godt av det
i tenkeover
mitar i ytesosialvellerdpi. er det inreressant
skjeddefordi
,1.-"rr.r"t.r. Siolvom det i utgangspunktet
mitar fri
pi
feire
flaut
i
1950-ara
u"lf.rdsgode
,iik
korl.i,
kunnedet og'i av
og bedrifraivraeneri aukeproduksionen'
ein fabrikk ,o* gekk godt, til bide arbeidarar
for felleslokal
kor ein oe til fa .it visst preg av dugnadsinnsats
lokalsamfunn.Det skjeddedelvisetterforhandling
ikkit t'u"nlegat frivilligeforida^lile slille ultf.ra. Eo, .t r"-p.l--,", dtt
urn)traoPpgangsr
gol, orgrnir.narbeidsstokk
''okte"om i fl beinn- .ining.r,og in.,iturjonari bygdasiolve
ir"u. O"*d.lui, skieddedet pi mitar som stadlesla
ar :liperietril innrekr
ei eksrr;ki@ring
leiing Dette-enerler lr'n"",'f a1"" ' gang
,tkk., iu.i u.lrn.intog pareinalisritk
slik kjoring ut overordrner
ov-erflod'og for bestemtelokaleformil' A1l
av
berre
ikkie
gav
leiingiom
ei
om
minne
sJg
mirte godkienna'tav Fagforeininga
fagforeininga arbeidsrid
Yt.":i:t
ett'erkrav,men av goJvilje Og det hendeat
a oelra'
ja. vardet frivilligfor kvarenkeltarbeldar
ho
sa
om
meir
takk'
og
godvilje
av
var med pi sryrkeJette inntrykket
for i fi det
O., -a*. .r.r" *.d ein vis delvantearbeidarar
forhandling.
enn
eller tiltaket
, e ga forru"rl.g. Ofte sto den institusionen
Una., Uig.i haddebedriftadelt ut eit lite .iulegratiale
Nir
kioringa
til
verve
folk
produk- ,orn?on* peng;ne.iolv for i
til i.i tils.tt.] m.n da somei slagsnodhjelpfordi
kvart
pi
dersegofrefleire
l 1952vart d., u"r, ,ind, ,-und,li'r.,' meldre
sjonenstoog mangehaddelitei greiesegmed
til vanleg nFolk
mannskap
ny mete' ,t iir.,.". det somvar vanleg
ordning"-id grr,ialetart opp igien'menpa ein
dette'
var ivrieer,seierein arbeidarsomhugsa
l-
d
r-
og Paternalisme
Fagorganisasion
sombedrift'
rtli. "ia" somskieJd;avressursfordeling
ll-
sa
iia
(il
de
:in
ter
net
Ya.
nI
Hotell
Frl betlrilias 50-drsiubileunstiktelning i 1951' Pd Gftnd
li
bilitsdnling'
AS
Folk
i Steinhjer Frd Si)ira Cett
viserkorleisbefagforeiningog arbeidarar-'ar involvertei'
meir (dl stades)i livet pi stadenDet
dr"ift"i I q5"o-ei^,rart
piLmitar
kan horastut som eit paradoksat dette skjedde
en og innrrykketav.ei
isasjon
som styrkabide fagorgan
blir elles
leiing Paternalisme
*oi-.t", og p"t.rr,-"li,ti'k
s
i
n
d
u
s
t
r
i r oi l d i r
i ridleg
i'konflikt
i r n . r . * s l m e i n l e i a r s tsi lo m
med cankarom fagorganisering' forhandlingog
paternalisten
hevdingav kollektiv rettferd' Den klassiske
faderleg
dermed
og
snill"
sryn. hllst ,o- ein ustrengmen
krav
herre,og han likte ikkje i bli mott med organiserte
fortalt mye
O* iirekto, Matzingeri Follafossvart det
113
som stadfestaeit bilde ikkje berreav godmeint,men ogsi
autoritar, sjef. Han var ein leiar rnangesliperiarbeidarar
kom til i hugsesom fern og streng.Fleireepisodartyder
ogsapa at han vart oppfattasomnoksi eigenridig.Men si
kunnehanaltsi brukesitt herredommeogsi til i bestemme
Og det folk hugsarom det,
myesomvar ubrafor Follafoss,.
handlarom at han brukte si makt til i ta individuellebeslutningar om i. yte hjelp bide til arbeidararog lokalsamfunn.
Eit eksempelsom viser dette, handlar om den hjelpa
fekk til i byggehus.Ein ting var at arbeidarane
arbeidarane
fekk kjope tommer rimelegfri sliperietsine skogar.Til i
fiakte det til og fri sagingfekk dei hjelpavbedriftasinelastebilar. Ogsi dette ser ut til i ha vore noe ein bortimot
kunne rekre med nir ein skullebygge,utan at det gjaldt
skrivnereglarfor det. Det heitte at ein skullebetaledrivstofet til kjoringa. Men ein arbeidarfortel at han ikkje
horte noe meir om det, etter at han haddenytta segav
tilbodet.Det gjerat hanhugsadet somei godvilliggive fri
leiinga.Ein annansom bygdekring 1960og spurteom i
at
{i line bil til tommeret,fekk til svarfri. sliperimeisteren
til
arbeidaren
det heretterskullebli slutt pi det. Da g.iekk
direktoren,og fekk eit annasYar:
Han cette augai megogsaat egshullefi tah i t0 bilnr og
hjoretommeretpd sagai bueLl.Eggjordedet. Ddgenetter
haltehan megut ogs?urteoru eghdddefrtt tommerct?d
saga.Ja. .Ta desammebileneogbjor desammematerialene
hjem med,, sa ban. Egfobe megda egfehhslih tillit hos
direhtoren(..). Han baddemabt orcr skperimeisteren.
Ja,
nir han baddesagtdet,s,igjaldt da,, seierarbeidaren.
Dette passergodt inn i eit utbreiddbilde av 1950-iras
trekk: strengog
direktor som ein leiar med paternalistiske
av og til autorit€r,men med evnetil i bruke sin autoritet
ogsi for ein arbeidar,nir han bestemtesegfor det. Fleire
dette
somegintewjuai 1980-ira,stadfesta
gamlearbeidarar
lll
inntrykket av direktoren'.oMatzingerlouteo$ bettebus,og
uifehh det.Det uargodtgiort au ein direhtordet.Haddehan
loat nle, sdbeLlthan det.Det uar ei at hansgodesider,, for'
talde ein. Ein annansa det same,og foydde til at ohadde
ban sagtnei, si uar det ikhje rueir d snahheorlz,.
er at det her serut til at ein slik leiarqpe
Det interessante
fungertegodt samanmed ei sterkfagforeining.I Follafoss
var det ikkje nytt at fagforeiningasto sterkt.Lengehadde
det her vore slik at dei som begyntepi sliperiet,mitte
om dei skullebli
meldeseginn i sliperiarbeidarforeininga
foreininga
bedrifta
1948
fekk
akseptertsom kollegaer.I
med pe a tariffesteat tilsettingari fast stilling skulle skje
SamtidigregulerteFormedtillitsmennene.
etterkonferanse
pi ein mite som i
nye
medlemer
eininga opptaket av
praksisstyrtekvensornkunnefl jobb pi sliperietEin som
kom utanbygdsfri i 1955,hugsalengeetterpi at han den
aar
fsrstetida vart nektaopptaki foreininga"nFormannen
liuandesreddfor at utanbygdessbulle ta arbeidfi,i Folla'
han. Men etter ei tid i midlertidigejobbar
bygen,, sei.er
kom han seginn bide i foreiningaog i fastiobb
ei
I 1956gjekkleiingamed pi i ta inn att i tariffaYtalen
formulering som haddevore vedtatt ogsi ei tid omkring
arbeidararskulle11fastjobb
1920,om at berreorganiserte
i sliperiet.Sjolvom foreiningaennovar opptatt aYat ikkje
utanbygdesfolk mitte fortrengeFollabyggved fastetilsettingarhaddeforeiningano mindreproblemennfor med
i la folk utanfri komme inn. Omsynettil eignesonersom
i Follafoss,
var ikkje si aktueltlenger,for
gjekkarbeidslause
no fekk allejobb.
Nir leiingano gjekkmed pi dette,var det fleiregrunnar
til det. Ho hadde lengelart i takle det at si I seiealle
Etterkvartsig kanskjeogsi bevar organiserte.
arbeidarane
drifta fordelarmed det, fordi fagforeiningasto for ro og
orden. No hende det faktisk at leiinga bad misnogde
hellergi pi motai foreiningaenna hissesegopP
arbeidarar
over avtaltearbeidsvilkir.I godetider kor bedrifta ikkje
lengerhaddeein ko av ledigearbeidarari velie i, var det
sjolvsagtogsi lettare for kvar enkelt arbeidar i stille krav pi
eiga hand. Da kunne fagforeininga brukast ikkje berre til i
forhandle fram gode avtalar,men ogsi til i dernpe dei som
ville ha betre vilkir enn det som var avtalt. Slik kunne gode
konjunkturar ogsi skapeforhold som gjorde bedriftsleiinga
m e de i . r e r kf a g l o r e i n i n g .
i n r e r c . . e ni i . a r n r r b e i d e
Eit moment til kan ha telt med her: den fagforeininga
som i 1950-ira fekk eir.rslik garanti om nberreorganiserte
\ryfii tlip tdrb.idtrfarcnrry.l tilli{ pi 191A-talt. .Ft'emst
fi uensne: Guxau Grinlbug Prttet Stran, LelfSuendsen,Mngte Ouorcin.
BahJii. rtnstre: 7'orbergVihan, Hatald l\J,gnrd og K iiian Krlstidltse . Fti Slidu Cell Folla AS:i blldesaalig
og autoriter
sto altsi paternalistisk
I 1950-irasFollafoss
arbeidarar,,var ikkje som I |920-ira del av ei radikal
for
ikkje i vegen kvarandre.
ein fiedelegog piliteleg leiarstilog sterkfagorganisasjon
No varfagforeininga
arbeidarrorsle.
imellomat ho Tvert imot. Sosialetiltak vart tilfort smakog fargebide av
motoart.med tillitsmennsomsamarbeidde,
Til forskjell
ku,rne hevdesterkekrav Den freds-og ordensskapande godmeintegiver og vellykkafagforeiningskrav.
med
i sji som
effektenav ei sterkfagforeiningvar altsi sterkareenn for. fri klassiskpaternalisme,som vi er vande
krav og forhandOg ingentingtyder pi at bedriftsleiingai Follafossprovde noksi uforeinelegmed fagorganisering,
i
Fagorganisasion
uffikla
og
sterk
ein
fullt
ser
vi
at
Iing,
arbeidarar
i !erne denskrivneregelenom berreorganiserte
pi
si
side
ein
sjefsom
fekk
vern
fri
- det sk;eddeikkje for bedriftai 1969 gjekkinn i arbeids- Follafosspi 1950-talet
somvar bundeav nasjonaleavtalarkor ei dermedkunne styrkesitt hip om i fi utovemaktasi utan
givarforeininga,
brik, og somvart hugsabide som strengog velmeint.
ikkje var tillate.
slik organisasjonsplikt
Slik kan ein kanskjeseieat i dessegode ira vart fagvar altsi sterk.Pi eit medlemsi Follafoss
Fagforeininga
viktigareenntidlegareikkje berrefor i sikre
i 1950vart det skrltt av at organisasjonen
mote i sliperiarbeidarforeininga
i godene,men for i sikre bedrifta sin
del
medlemmene
opPho med sine 151 medlemerhaddehundreprosent
viktige
skaffaarbeidarane
slut-ning.Likevelhendtedet ennoavog til at sliperiarbeid- sosialorden?Fagorganisasionen
til e inngodeog gjordesitt for i fi dei samearbeidarane
arforeiningai Follafossmitte ta ein runde i bedriftafor i
Fagforeininga
reglar.
av
sosiale
som
gjaldt
seg
det
ordne
dei
ordne
seg.
og be
undersokenhvemsomer uorganisertu,
Fri 1955 forplikta leiingasegaltsi til t hjelpeforeininga rokkaikkjeveddenstrengeog autoritrre direktorensin leisin sosiale
DirektorMatzinger arstil.Samtidigrokkaikkjehanvedfagforeininga
pi at allelet segorganisere.
med i passe
kontroll.
jobben.
hendte
at
Det
serut t e ha opplylt sin del av den
Mye av det som heldt denneorden saman,den sterke
gjek! pi arbeidararsomikkle ville sti i
han sjolvpersonleg
direktorenog dei gode
Ein somfortalteom dettemangeir seinare, fagforeininga,den paternalistiske
fagforeininga.
mye
spele
pi, vart borte eller
begge
e
som
ga
dei
pi
tidene
opp
hugsaat han siolv var med foreiningsformannen
kontorettil direktorenfor i fr hjelptil i fl to nyetil i melde svekkai 1960-ira.Men det er ei annahistorie som det
seginn i foreininga.Matzingerskalda ha svartat nhanibkje ikkje er plasstil i gi inn pi her.Tida for og etter 1950-ira
menhar deproblem,sdsbal stardet meir om i ei avhandlingsom det her berreer gitt
m1ebortiorganisaionen,
la segsd
og seieat han entenhar ii or- noensmakebitarfrl.
eg halleinn ued.hommande,
ganisereseg,ellersluxe.Direhtorenuar si reinhdrig,uille ihkie
Slik hugsa den gamle
ha noe ujied p'i arbeidsplassen,.
arbeidarendet i eit intervju i 1980-ita.
Artikkelen bygger pt rnateriale fri forfanaren si doktoravhandlingl
rngar r.Add.: Arbeitl og nitja ud Folkfos 7i*l;peti os Ranhein Pdpirfahihh 1920-1970. Hixorisk tnsrirurts skriftsserie 3/1994.
Avhandhrgakan enno skaffastved i konrakteforfattaren:ingar'kaldal6ntnu no
Norsk Sagbruksmuseum
r99r - 20rr
20 ir
Redaksjon
Kjell RogerEikeset. Geir A. Grotan . Inge Sorgird
Utgiver
Museet Midt, avdelingNorsL Sagbruksmuseum
. 2011 ,