Transcript Mekanisk skjering av frukt

4
NORSK FRUKT OG BÆR
5-2011
Mekanisk skjering av frukt
Fruktvegg, skore mekanisk i 10 år. Foto: Torbjørn Takle
STEIN HARALD HJELTNES1, DAG RØEN1,
TORBJØRN TAKLE2 OG MARIANNE BØTHUN3
1 NJØS NÆRINGSUTVIKLING AS
2 FYLKESMANNEN I SOGN OG FJORDANE
3 NORSK LANDBRUKSRÅDGIVING
SOGN OG FJORDANE
Arena frukt og bær
(www.fruktogbaer.no) set
fokus på innovasjonar i fruktog bærnæringa, og i den
samanheng var artikkelforfattarane på studietur i Belgia
for å læra om mekanisk skjering av eple. Inntrykket var
svært positivt, og vår oppfatning er at dette må prøvast i
Noreg så snart som råd!
Teknikken med å skjera frukttre som
hekk er svært gamal, og vart nytta i
slottshagar for å gjera trea flate og
fine å sjå på. Ein såg at fruktene vart
fine, og metoden vart skildra alt i
1911. Så vart det lenge gløymt, før
det franske firmaet Pellenc tok det
oppatt på 1970-talet når ein ynskte å
prøva ut plukkerobotar. Robot-tan-
ken vart forleten, og med det forsvann også hekk-planting av frukt.
Men tanken om ein fruktvegg kom
oppatt rundt tusen-årsskiftet, og vart
utvikla i Frankrike for å redusera
arbeidskostnadane med skjering av
frukt. Jean-Marie Lespinasse ved
INRA Angers i Frankrike stod for
nyutviklinga som vart kalla fruktvegg
(”le mur fruitière”), men skikkeleg
fart har det ikkje blitt i denne nye
måten å dyrka frukt på før dei siste
åra. Ein anslår at rundt 5-600 ha
eple vert skore på denne måten i
Europa no, og areala er sterkt
aukande (Koen Carolus, personleg
opplysning).
Me fekk god innføring i korleis mekanisk skjering vert utført av planteskuleeigar og fruktdyrkingsinnovatør Koen
Carolus (www.carolustrees.com). Han
lærde om mekanisk skjering i
Frankrike i 2002, og saman med ein
kollega tok han med seg kunnskapen
tilbake til Belgia. Dei hadde ikkje
særleg tru på at dette ville fungera
under belgiske tilhøve, men prøvde
på nokre få rekkjer. Etter 4 år med
slik skjering måtte dei innrømma at
avlingane vart jamnare med denne
skjeringsmåten, og dei byrja då å
tenkja positivt, og sjå på korleis dei
kunne utvikla dyrkingskonseptet
vidare. Etter dette har dei fått mykje
røynsle med slik fruktdyrking, og det
meste av frukthagen på 250 daa vert
no skoren mekanisk. Kompetansen
hans er sterkt etterspurd, og den veka
me var der hadde han dagleg vitjing
av folk frå heile verda som ville sjå
og læra. Me kjende oss priviligerte
som fekk mykje tid saman med ein
så travel mann. På same turen vitja
me forskingsstasjonen PC-fruit, der
dei også hadde forsøk med mekanisk
skjering, og me fekk informasjon frå
ein annan fruktdyrkar som er aksjonær i ABC-z. Det er dette firmaet
som
saman
med
Wouters
Fruithandel, har verdslisens på pæresortane Celina og Kristina. Me fekk
såleis eit breitt referansegrunnlag for
dyrking av frukt i fruktvegg i Belgia.
Dyrkingssystem
– ikkje mekanisk skjering
Mekanisk skjering er ikkje noko ein
kan sjå på isolert sett. Det må sjåast
som del av eit komplett dyrkingssy-
5-2011
NORSK FRUKT OG BÆR
5
fruktveggen. Trea som vert planta skal
ha minimum 8 ”outlets”, og dei vert
skorne alt året etter planting og toppa
så snart dei har nådd endeleg høgd.
Oppbindingssystemet er som me har
lært av Aad Wisse, med unnatak av at
det ikkje er bord nede i trea.
Av viktige fordelar som vart nemnt
om fruktvegg, var jamne avlingar av
god kvalitet, og at opp mot 70 % av
avlinga kan haustast fyrste hausterunde. Resten er frukt med dårlegare
farge, som vert hausta litt seinare.
Nyplanta og ungt felt av Golden Delicious skore som fruktvegg.
Foto: Stein Harald Hjeltnes.
I Belgia nytta dei forholdstalet
1:1 for radavstand:trehøgd
når trerekkjene går nord-sør.
Dersom rekkjene går austvest må trehøgda vera lågare
for å få tilfredsstillande farge
på fruktene på skuggesida av
veggen. Det er grunn til å tru
at dette forholdstalet kan vera
annleis under norske dyrkingsforhold, sidan me har
lågare solvinkel sesongen sett
under eitt.
Fruktveggane me såg hadde
siktemål på 40 cm breidd ut
frå midtstamma på kvar side
nederst, og dei smalnar av
med 5 cm for kvar meter
høgd. Vanleg planteavstand var 3,5 x
0,8 meter.
I Belgia vert det planta vesentleg større tre enn hjå oss, men det er no eittårsproduksjon i staden for 2-års som
var vanleg før. Carolus tel no ikkje
greiner på trea i planteskulen, men
”outlets” som er smågreiner. Dette
fordi trea ikkje skal ha lange greiner i
OKTAN Foto: iStockphoto.com
stem. Trea må fylla rommet sitt så
raskt som råd, slik at dei fyller opp
veggen, og både tjukn på veggen og
høgde må tilpassast radretning og
innstråling/ solvinkel. Det er heilt
avgjerande at ein får kunnskap om
dette, kor stort avlingsnivå trea kan
tola, og kva tid ein skal skjera for å få
den effekten ein ynskjer. Heilt sentralt er god vekst i trea, har ein ikkje
det vil dei fort stogga heilt i
veksten med ein slik dyrkingsmetode.
Fokus på marknad
Dei me vitja i Belgia har mykje sterkare fokus på marknaden enn det som
er vanleg i Noreg. Det kjem sjølvsagt
av at dei eksporterer mestedelen av
frukta si, og må dermed vita kva som
er lettast å selja i ulike marknader. I
England t.d. er 60+ den mest populære storleiken, medan 70+ er det som
går mest i andre marknader. Ut frå
dette bestemmer dei avlingsnivået
som fruktveggen kan ha, slik at dei får
mest mogeleg frukt av rett storleik.
Carolus sitt mantra er å dyrka rett sort
og kvalitet for marknaden, oppnå
høgast mogeleg avling og til lågast
mogeleg kostnad. Desse avlingane
ynskjer han å oppnå kvart år, og det er
ingen andre dyrkingssystem som er i
nærleiken av fruktveggen i å nå dette
av dei dyrkingssystema han har testa
ut så langt.
Godt samarbeid
bærer frukter
Sammen lever
leverer
e vi kompetanse
er
kompetan og fullsortiment pr
produkter
odukter til din frukt- og bærpr
bærproduksjon.
oduksjon.
o
V
Vii har komplette løsninger for dryppvanning, gjødsel og driftsmidler
driftsmidler,, samt
amt Haygr
Haygrove
ove og VOEN dekkesystemer
o
dekkesystemer..
Ta
T
a gjer
gjerne
ne kontakt med vår pr
prosjektleder
osjektleder Gr
o
Grethe
e
ethe B. Sylling for tilbud.
[email protected]
Mobil 951 74 155. E-post: gr
rethe@norgr
[email protected]
www
www.dryppvanning.as
.dryppvanning.as
www
www.myhrene.no
.myhrene.no
www
www.norgro.no
.norgro.no
www
www.yara.no
.yara.no
6
NORSK FRUKT OG BÆR
5-2011
alle sine teoriar om kvifor dei gjorde
det slik, og me kan her berre formidla det som vart sagt.
På forskingsstasjonen PC-fruit i St.
Truiden har dei røynsle med mekanisk skjering i eple sidan 2005. Dei
skjer om sommaren når kortskota har
8-10 blad, og om lag kvart femte år
skjer dei også om vinteren for å stimulera veksten. Dei tek ein del justeringsskjering i veggen om vinteren,
og skjer toppane for hand, då dei
meiner at det blir for tett i toppen
med mekanisk skjering.
Carolus skjer sine felt når kortskota
er 6-8 blad, og skjer også toppane
maskinelt. Han skjer aldri for hand,
og har opp til 10 år gamle felt skorne
slik som produserer jamt høge
avlingar av marknadstilpassa kvalitet.
Skilnaden på hans felt og dei på forskingsstasjonen er i hovudsak at
Carolus tenkjer økonomi, medan forskingsstasjonen skal sjå på reaksjonar. Der det var skore på 6-8 blad var
det lett å sjå at reaksjonen på skjeringa var korte skot med blomeknopp i enden.
Ein kollega av Carolus skjer sine felt
rett etter avbløming, og hevdar at ein
bør sjå på veksten i trea når ein skjer.
Dersom det er for sterk vekst i trea,
skjer ein seint, og om ein har svak
vekst skjer ein tidlegare. Han hevda
også at tidleg skjering gav større frukter. Me såg også på forsøk der det var
skore rett etter knoppsprett, og der
var årsskota lange, noko som førde til
dårlegare farge på fruktene.
Mekanisk skjereutstyr produsert etter Carolus sin kravspesifikasjon, Ferti Systems
(Darwin tynnar og sprøyte i bakgrunnen). Foto: Dag Røen
Skjeringsutstyret
Det finst fleire typar utstyr ein kan
nytta for skjering av fruktvegg, men
så langt me kjenner til er det ikkje
noko som er serieprodusert enno.
Carolus fekk utvikla sitt hjå Ferti
Systems, og det består av ein vertikal
knivbjelke som kan tiltast, og ein
horisontal knivbjelke som kan hevast
og senkast hydraulisk. Utstyret er
frontmontert på trepunkt. Vanleg
køyrefart er 2 km/t og eit slikt traktormontert skjeringsutstyr kan dekka
skjering til rett tid på 500 daa.
Me fekk også opplyst at eit alternativt
skjeringsutstyr kan vera ei motordriven hekksaks (80 cm blad) med forlengingsstang som også kan ta toppane av trea. Dette tek noko meir tid
(1 time/daa), men er lettare å gjennomføra om det er bratt og på mindre areal.
Skjeringstidspunktet
avgjer reaksjonen
Me hadde som nemnt 3 ulike referansar som nytta mekanisk skjering,
og alle gjorde det ulikt. Dei hadde
Når kortskota har 6-8 blad, er karten
18-20 mm stor, og ein ser korleis
avlinga blir. Dersom avlinga ser ut til
å bli for lita, slepper ein greinene litt
lengre ut enn dei 40 cm som er vanleg.
Skjeringstidspunktet vart også sagt å
verka inn på sukkerinnhaldet i fruktene. Ved PC-fruit meinte dei at mekanisk skjering gav lågare sukkerinnhald, og at dei måtte utsetja haustinga
nokre dagar for å få høgt nok sukkerinnhald. Carolus støtta ikkje denne
oppfatninga og meinte at sukkerinnhaldet ikkje vart påverka dersom skjeringa vert utført litt tidlegare.
5-2011
NORSK FRUKT OG BÆR
7
Mekanisk skjering og
mekanisk tynning heng saman
Når ein skal ha store frukter og jamn
kvalitet, må det tynnast. Våre eigne
røynsler med mekanisk tynning har
vist at treforma er avgjerande for å få
ei vellukka mekanisk tynning, og her
viser fruktveggen sin styrke. På forskingsstasjonen PC-fruit hadde dei
prøvd både Darwin- og Bonn-tynnaren, og meinte at Darwin var den
beste og gav minst skade på bladverket. Carolus hadde gjort forsøk med
rotasjonshastigheit på Darwin i
eplesorten Kanzi, og fann at 280
rpm tynna fint, medan 220 rpm gav
for svak tynning. Køyrefarten var
8 km/t.
Konklusjonar
Etter vår oppfatning er fruktvegg
svært aktuelt å prøva også under
norske dyrkingsforhold, og det er
viktig å vinna røynsler med både
kva trehøgder me kan operera med,
kva avlingsnivå me bør leggja oss
på, og korleis feltet bør stellast opti-
Reaksjon etter mekanisk sommarskjering: Korte årsskot med blomeknopp i enden.
Foto: Stein Harald Hjeltnes
malt for å få den nødvendige
veksten. Mekanisk sommarskjering
bremsar veksten for kvart år, og me
må få kompetanse om korleis veksten skal bli balansert.