Transcript PEQQISSUULLUNI UTOQQALINEQ

Peqqinnissamik piorsaaneq
Sundhedspædagogik






Pauline Olesen 54 år
Aasiammioq/Killiit
Kigutigissaasoq
Peqqissaasoq
Peqqinnissamik
piorsaanermik
ilinniagalik
Peqqissaanermik
Ilinniarfik
Peqqissaasoq Pauline Olesen




Naalagaaffiit
Peqatigiit
ataanniittoq (FN)
NPPS 7. april 1948-mi
pinngorpoq
NPPS: Schweiz-mi
Geneve-mi qitiusumik
allaffeqarpoq
Europa-milu
København-imi
immikkoortortaqarluni



Nunat 193-it
ilanngunnikuupput
Suliassaat: Nunani
assigiinngitsuni
peqqissuseq
nakkutigalugulu
isumaginissaa
Nunani
assigiinngitsuni
suliniutit
ataqatigiissaartarpaa
July 21, 2015


Nunani assigiinngitsut
akornanni peqqissuseq
nappaatinullu
katsorsaasarneq
assigiissaarlugulu
najoqqutassiortarpaa
Nunarsuarmi tamani
pinaveersaartitsineq
nappaatinillu
akiuiniarnerit pillugit
paasititsiniaasarneq
aquttarpaa

Nunani naalakkersuisut
peqqinnisaq pillugu
oqartussat,
ilisimatusarfiit,
ilisimatuutullu
misissuiffiit
suleqatigisarpai
tunngaviusumik
peqqinnissaq pillugu
tunniuttakkat
pissarsiarinissaat
annertusartarlugu,
aamma inuiaqatigiinnut
piitsuusunut
July 21, 2015




WHO-p Ottawa-mi, Canada-mi, nunat
assigiinngitsut akornanni siullerpaamik 1986mi ataatsimeersuarneranni pilersinneqarpoq
Charter-imi siunertaavoq, nunarsuaq
tamakkerlugu kimilimmik peqqinnissaq
siuarsaaffigissallugu ”Ukioq 2000-imi tamanut
peqqinnissaq” tapertaasunik
pilersaarusiornissaq kammattuutigalugu
Politik-ikkut peqqinnissap
siuarsaaffigineqarnissaa pillugu innersuutaavoq

Innuttaasut
peqqissusaannik
misissuinerit
Nunatsinni
aallaavigalugit,
peqqisutsimut
ajornartorsiortitsisut
nassaarineqarput



”Inuuneritta” Inatsisartut ukiakkut 2006-mi
ataatsimiineranni
isumaqatigiissutigineqarpoq
”Inuuneritta” siulleq 2007-2012
atuutsinneqarpoq
”Inuuneritta II” 2013-2019
atuutsinneqassalluni
July 21, 2015

” Innuttaasut peqqissunissaanut iliuusissaq,
iliusissaavoq innuttaasut
peqqissuunissaannut pitsanngorsaanissamik
siunertalik, pinaveersaartitsinissamik
peqqinnissallu siuarsaaffigineqarnissaanik
anguniagassanik pilersitsinermi” (Inuuneritta)



Peqqissuseq
sunaanersoq inummiik
inummut
assigiinngitsorujussuu
sinnaavoq
Oqallinnermi aatsaat
peqqissuseq
sunaanersoq
qulaajaaffigineqarsinna
avoq
Ilinnut peqqissuseq
sunaava?

Oqaaseq ”sundhed” assigiinngitsorpassuarnik
paasineqarsinaasarpoq, kisianni
nagguisiunermi oqaaseq qangarsuarmi tyskit
oqaasianniit naggueqarpoq, isumaqarlunilu
”nakuussuseq (styrke)” imaluunniit
”sakkortussuseq (kraft)” aammalu oqaaseq
”peqqinneq (helbred)” qangarsuarli nunani
avannarlerneerluni isumaqarlunilu
”ajoquteqarani iluitsuuneq”
(Sundhedsstyrelsen 2005).


WHO 1948-mi malillugu:
”Peqqissuseq nappaateqannginnerinnarmik
sanngiinnerinnarmillu oqaluttuartuunngilaq,
kisiannili timikkut inuiaqatigiissutsikkut
tarnikkukkullu ilorrisimaarnermik
misigisimanermik inissisimanermik
oqaluttuartuulluni” (Kamper-Jørgensen
2003:24).


” Peqqinnissap siuarsaaffigineqarnissaa
peqqissusermut sanilliussagaanni,
oqaatigineqarsinnaavoq, peqqissuseq
tigussaasuunerummat sakkussaallunilu
anguniakkamut, nukissamillu oqaluttuarluni
inunnik ataasiakkaanik, immikkut,
inuiaqatigiissutsikkut aningaasaqarnikkullu
inuunerminnik pilersitsisinnaanerannik
takutitsilluni”
”Peqqissuseq ulluinnarmi inuunissamut
nukissaavoq, inuunermut anguniangaanani.
Oqaariartuut pitsaasuuvoq,
inuiaqatigiissutsikkut, inuttut nukissamik
timillu pisinnaasanik naqissusiisoq.” (KamperJørgensen 2003).




Uanngaaniik:
Peqqinnissamik siuarsaanerup siunertarivaa
nappaatinik pinaveersaartitsineq
Uunga tunngasunngorlugu:
Peqqinnissamik siuarsaanerup siunertarivaa
inunnik maattusuunik pilersitssissalluni
ulluinnarni unamminarsinnaasunik
naammattoortakkanik aninguisinnaasunik




Uanngaaniik:
Peqqissuseq annerusumik nerissassanut
timersornermullu tunngasuuvoq
Uunga tunngasunngorlugu:
Peqqissuseq annerusumik inuunermik
ilorrisimaarnermik inuunermillu pitsaasumik
tunngasuuvoq




Uanngaaniik:
Inuup ataasiakkaap peqqissusissani
nammineq akisussaaffigaa
Uunga tunngasunngorlugu:
Peqqissuseq inunnik allanik
ataatsimooqateqarluni
iloorisimaarnerpaasarpoq




Uanngaaniik:
Peqqissuseq ilerasunnermik/
peqqisiminermik pilersitsisarpoq
Uunga tunngalerluni:
Peqissuseq timikkut tarnikkut
inuiaqatigiissutsikkullu illorisimaarnermik
tunisisarpoq – nappaateqannginnerinnarmik
pinnani




Uanngaaniik:
Peqqissuseq nukinik katersueqqaarluni
anguniagassaavoq
Uunga tunngalerluni:
Inooriaatsimik allannguiniarneq
pitsaanerpaamik aallaveqartarpoq inunnik
allanik peqateqarnermi




Aaron Antonovsky
(1923-1994) inuusoq
USA-mi
Inuiaqatigiissutsikkut
ilisimatusarnermi
ilisimatuunngorpoq Yale
universitet-imi
Israel-imut nulianilu
1960-mi nuupput
Teorii iniartortitaa:
Imminnut
ataqatigiissusermik
misigisimaneq (Oplevelse
af sammenhæng - Sence
Of Coherence: SOC)
Paasinnissinnaaneq
(Begribelighed)
 Isumaqartitsisinnaaneq
(Meningsfuldhed)
 Ajornartorsiutinik
tigusisinnaaneq/
akiuussinnaaneq
(Håndterbarhed)





Eqqanni pisut
ersarissumik paasillugit
misigalugillu
Aqqissuussatut
ataqatigiitullu misigalugit
Sooq qanorlu pisunut
ilisarinnissinnaaneq
Akerlianik: Pisut
paasinagit –
uippakajaalerlunilu



Piumasaqaatinut/
artorsaatinut
akiuunnissamut
naammattunik nukissanik
pigisaqarnermik
misigisimaneq
Inuunermi
ilungersunartorsiorfiugaluar
tumi imminut
piginnaasanut
nukittoqutinullu
upperinninneq
Akerlianik: Mittataasutut/
pilliutaasutut misigisimaneq
eqqunngitsumillu
pineqarsorineq,
kamassaqarujussuarneq


Ajornartorsiutit
unammilligassatut
paasillugit
oqimaalutaannartut
isiginagit
Ajornartorsiutit
piumasaqaatilluunniit
pimoorullugit
tunniusimaffigisassatut
isigalugit
July 21, 2015