Transcript Titel van de presentatie - Vlaamse Vereniging voor

13 december 2007
Taalontwikkeling en taalproblemen
Marjolijn van Weerdenburg
Indelingen van taal
* Taalvorm: heeft te maken met uiterlijke aspecten van
gesproken en geschreven taal
* Taalinhoud: heeft te maken met betekenis
* Taalgebruik: heeft te maken met functies van de taal en het
gebruik ervan in sociale contexten
Indelingen van taal: taalfacetten
• Fonologie: betreft klanksysteem van taal
• Semantiek: betreft betekenis van woorden en zinnen
• Syntaxis: betreft zinsopbouw
• Morfologie: betreft woordvorming
– vervoegingen (werkwoorden) en verbuigingen
• Pragmatiek: betreft het gebruik van taal
• Metalinguïstiek: betreft nadenken over en reflecteren op taal
Taalverwervingsproces
• Prelinguale periode (0 tot 1 jaar)
• Vroeg-linguale periode (1 tot 2;6 jaar)
• Differentiatiefase (2;6 tot 5 jaar)
• Voltooiingsfase (5 tot 9 jaar)
Prelinguale periode (0 - 1 jr)
• Huilen en vroege luisterontwikkeling
• Vocaliseren (door fixatie: interactie groter)
• Vocaal spel (protoconversatie, wederkerig)
• Brabbelen (opeenvolging lettergrepen)
Vroeg-linguale periode (1 - 2;6 jr)
•
•
•
•
•
•
Transitieperiode naar 'echte' woordjes
Symbolische fase
Eénwoordfase en woordenschatontwikkeling
Twee- en meerwoordfase (1;6 - 2;6 jr)
Fonologische ontwikkeling
Communicatie en taalspel
• Voorbeeld casus Renée (2;6 jaar oud)
Differentiatiefase (2;6 - 5 jr)
Sterke groei op de taalfacetten:
–
–
–
–
–
–
Fonologie
Semantiek
Syntaxis
Morfologie
Metalinguïstische aspecten
Pragmatiek
Voorbeeld casus Daniël (4;2 jaar oud)
Voltooiingsfase (5-9 jaar)
•
•
•
•
•
Grens met differentiatiefase is vaag
Nieuw is het verwerven van schriftelijke taal
Geen systematische fonologische fouten meer
Klank-letter-koppeling is nu mogelijk
Passieve woordenschat:
– 6.000 / 8.000 woorden (tot 14.000 schatting)
• Actieve woordenschat
– tussen 3.000 en 4.000 woorden
Voltooiingsfase (5-9 jaar)
• Basisbeheersing van syntaxis is er
• Besef groeit dat taalgebruik in verschillende situatie kan
verschillen
• Samenhangend verhaal kan verteld worden
• Loskomen van egocentrische standpunt
• Theory of Mind (ToM)
• Uiteindelijk volwaardige beheersing van moedertaal
Klinische indeling van taalstoornissen
* Verworven afasie (aantoonbare neurologische beschadiging)
* Niet-specifieke, secundaire of niet op zichzelfstaande
taalontwikkelingsstoornissen
* Specifieke, primaire of op zichzelfstaande
taalontwikkelingsstoornissen
Niet-specifieke taalstoornissen
zijn stoornissen in de spraak- en taalproductie,
vaak ook in taalbegrip
die voor een groot gedeelte te verklaren zijn vanuit andere
stoornissen
verminderde gehoorscherpte
mentale retardatie
emotionele ontwikkelingsstoornissen
neurologische afwijkingen
motorische afwijkingen
extreem slechte lichamelijke conditie
sterk onvoldoende omgevingsfactoren
Specifieke taalstoornissen
• Specific Language Impairment (SLI)
• Ernstige Spraak- en/of taalMoeilijkheden (ESM)
• Algemene definitie:
Een specifieke taalstoornis is niet te verklaren vanuit
sensorische, cognitieve, neurologische of emotionele
problemen of een tekortschietend taalaanbod
Mogelijke oorzaken ESM
• Genetisch bepaald: erfelijke taalzwakte
• Neurologische onrijpheid
• Centraal auditieve verwerkingsproblemen
(normale gehoordrempel, maar toch niet goed kunnen ‘horen’)
• Onvoldoende hypothesetoetsend vermogen
• Problemen met verbale informatieverwerking
Problemen op taalfacetten bij ESM
• Fonologie:
– klinkervervormingen, klinkerspraak, medeklinker-substitutie, het
weglaten van klanken
• Semantiek
– verkeerd begrijpen en gebruiken van betekenis van woorden
– te kleine woordenschat
• Syntaxis:
– niet leeftijdsadequate opbouw van zinnen
– niet leeftijdsadequate vervoegingen en verbuigingen
• Pragmatiek
– het gebruik van de taal past niet in de sociale context
Video van casus ‘Huub’
- Huub is sinds 2;3 jaar bekend bij een Audiologisch Centrum
- Hij is normaal horend
- Heeft wisselende geleidingsverliezen gehad
- Taalbegrip ontwikkelde zich leeftijdsadequaat
- Expressieve spraak- en taalontwikkeling nauwelijks op gang
- Op 2;11 jarige leeftijd is receptie goed, maar is er een
achterstand op taalproductie van 11 maanden
- Vanaf 3;0 jaar logopedie
- Op video:
Huub is 4;9 jaar oud en zijn taalbegrip is leeftijdsadequaat
Voorbeelden van uitingen van Huub
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
ook Paula heb aardbeien in de tuin
ja en Paula
ook
ja
daar, tegen die tegen die tegen die gage (= garage) aan
niet daar (wijst) maar daar tegen aan
daar is de tuin en daar
ja hele hoop tuinen heb opa, tunnel
(ja) nee
dat weet ik niet meer
aan opa vragen
Vervolg voorbeelden
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
ja, erin lopen, daar
allemaa bonen zie ik en wortels
bieten ook
ja, ja nog meer, komkommers
dat weet ik niet meer
allemaal uit pluk
altijd mes zo afsnij zo onderkant
dan zo in pan doen dan opeten
dan is het klaar
ja, ja onderkant dan gaat (naar) mee naar huis opeten
en (ons) wij
Vervolg casus ‘Huub’
• Taalproductie blijft afwijkingen vertonen:
- uitspraakproblemen op fonologisch niveau
- woordvolgordeproblemen (syntax)
- syntax planningsproblemen
- vocabulaire-tekort (veroorzaakt vreemde constructies)
- communicatieve functies (pragmatiek): geen problemen
Jongen van 6;6 jaar
bovengemiddelde nonverbale intelligentie
Verteltaken - Taaltoets alle Kinderen
•
•
•
•
•
•
•
Hier gaat de papa van Kim een –akje halen met eh patat.
Hij loopt weg en gooit dat papiere gewoon op straat.
Da loopt Kim met de ballon over de over het papier in.
En dan val ze.
Toen kom papa naar haar toe.
En gaat na de man met de ballonnen.
En dan heb een nieuw ballon.
Ander voorbeeld van jongen met ESM (6;6 jaar)
en gemiddelde noverbale intelligentie
Verteltaken - Taaltoets Alle Kinderen
•
•
•
•
•
•
•
•
Een man gaat met chips, is die chips op.
Heeft’ie, heeft’ie ballon.
Glij die uit.
Vlieg die blon weg.
Mee u hoog.
I’die a die ballon, eh dan.
En dan is die blij.
Eh attelope.
Indirecte taaltherapie
Therapeut geeft gerichte adviezen aan ouders en/of leerkracht
om het taalaanbod beter te laten aansluiten bij het
ontwikkelingsniveau van het kind
- Interactie ouder-kind soms al vastgelopen
- Adviezen om
* natuurlijke interactie te stimuleren
* taalontwikkeling te bevorderen
Directe taaltherapie
• articulatie en fonologie
– luisteren en oefenen van verklanken
– evt. met klankgebaren
• semantiek
– koppeling werkwoord aan actie
– nieuwe activiteiten met nieuwe materialen / ervaringen / plaatsen
• syntax
– oefenen van zinsbouwconstructies
– verbeteren van syntax door expanderen, modelleren en
corrigeren
• pragmatiek
– leren beurt nemen
– leren een logisch verhaal te vertellen
– leren reageren op gesprekspartner
Dank voor uw aandacht
[email protected]