Transcript Treinamentu ba TLCE - La'o Hamutuk home page
Treinamentu ba Rede Edukasaun Orsamentu Jerál Estadu
12 Dezembru 2012 Husi Charles Scheiner, La’o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu
Rua Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670 332 1040 email: [email protected]
Website: www.laohamutuk.org
Tópiku atu diskute
•
Panorama Orsamentu Estadu
•
Ekonomia no sustentavelidade
•
Orsamentu aloka ba edukasaun
•
Timor-Leste kompara ho nasaun seluk
•
Ezekusaun alokasaun ba edukasaun
•
Fonte informasaun kona ba OJE
Konseitu Báziku
•
Reseita/Revenue/Rendimentu
•
Despesas/Expenditure/Gastus
•
Transferénsia
•
Virement
•
Gap ka Defisit
•
Carry Over
•
Sustentaveis/Sustainable/Sustentavel
•
Investimentu ka gastu
•
Dívida Públiku
•
Inflasaun
Orsamentu orijinál; la inklui mudansa husi Orsamentu Retifikativu.
•
Maioria povo moris hanesan agrikultór subsistensia.
•
Area agrikultura barak liu iha area kosta súl.
•
Governu aloka de'it t$26 (1.6% husi OJE 2012) ba agrikultura.
Fontes
OJE 2012
T-L Depende ba Osan husi Mina-Rai
• • • • • •
Orsamentu Estadu 2012:……………………………………….
Tokon $1,495
(89%) sei mai husi Fundu Petróleu.
Non-oil GDP iha 2012:..………………………………………… Tokon $1,674 Tokon $930 GNI iha 2012:…………………………………………………........
Tokon $2,497 Tokon $3,750
mai husi esportasaun mina no gas naun-renovable. Hamutuk ho
Tokon $ 324
husi investimentu Fundu Petróleu, persentajen 75% ekonomia nasionál tomak, no and 97% reseita estadu nian.
Reseitas mina sei tun kada tinan no bele remata iha tinan 2024.
Atividade estadu nian, selu ho osan mina, maizumenus metade ita nia ekonomia “naun-mina,” tanba osan ida ne’e sirkula iha ekonomia lokál.
Rendimentu mina la fó empregu ka osan ba ema sira – hotu ba Estadu de’it.
Maske Fundu Petróleu bele apoiu igualdade entre jerasaun sira, FP labele garantia boa governasaun ka prevene korrupsaun, no sai mamuk lalais se ita kontinua polítika atuál.
Sudan Súl iha nasaun ida de'it iha mundu depende maka’as liu husi mina no gas kompara ho Timor-Leste.
Benefísiu finansial husi projetu Sunrise
Balansu komérsiu
2010 2011 Esporta (US$/tokon) 17 12 Import (US$/tokon) 289 319 Balansu pagamentu 2011: Osan tama: t$ 490 (exclui mina) Osan sai: t$1,873
20% 15% 10% 5% 0% -5%
Inflasaun anuál, tuir DNE
Dili National
Impaktu inflasaun
•
Sasán folin sa’e.
•
Kapasidade atu hola sasán tun.
•
Ema ki’ik mak sofre liu.
•
Difikuldade atu hahú negósiu.
Labarik barak sei sai joven.
Timor-Leste enfrenta problema agora atu hetan empregu ba joven na’in 15,000 sei tama iha forsa laboral durante tinan 2012.
Iha tinan 2024, joven na’in 30,000 foun sei buka servisu kada tinan, no mina sai maran ona. Joven sira agora daudaun sei iha labarik ona.
Dili diferente tebes husi distritu sira.
Liu 70% populasaun iha Dili iha parte 20% (quintile) riku liu husi povo nasionál, maibé 2.5% de’it moris iha liña pobreza nia okos. Liu metade populasaun hela iha distritu moris ho pobreza.
Konsekuénsia empréstimu bainhira mina-maran
•
Maske osan laiha, GoTL tenke prioritiza atu selu tusan uluk, molok dezenvolve povo.
•
Setór servisu públiku sai fraku liu tan.
•
Deve ohin, fó naha todan ba jerasaun futuru.
O Fundo Petrolífero deve contribuir para uma gestão sensata dos recursos petrolíferos para benefício da geração actual e das gerações vindouras.
( Lei Fundu Petroleu)
• •
Uza Fundu Petróleu ba selu deve ohin loron, ignora tiha direitu moris jerasaun futuru.
Ita entrega eransa kiak ba ita nia oan sira.
Saida mak Timor-oan na’in 600,000 ho idade servisu halo ba traballu?
Ajudu husi doadores menus
Edukasaun Primária, Sekundária no Superior
Fonte: UN ESCAP Statistical Yearbook for Asia and the Pacific, www.unescap.org/stat October 2012
Númeru estudante ba kada profesór
Halo hotu eskola primária
Kuidadu: GDP kria distorsaun!
Iha tinan 2010, TL nia GDP: tokon $ 876 GNI: tokon $3,199.
Iha nasaun seluk, GNI no GDP besik hanesan.
Timor-Leste (% of GNI) 2.4 4.7 3.8
TL gasta menus ba Servisu Sosiais Nasaun sira ne'ebé atinje MDG gasta 28% husi OJE ba saúde no edukasaun. Timor-Leste aloka de'it 10.4% iha 2012.
Alokasaun O.R. 2012: t$1,674.1 foun Saláriu Sasán no servisu (Goods and services, ink FDKU) Kapitál Menór Transferénsia Públiku (Individual/organizasaun) Kapitál Dezenvolvimentu (inklui Fundu Infra.) Doadór sira t$ 139.0
t$ 378.5
t$ 47.8 t$ 199.6
t$1,131.7 t$ 221.8
Fundu Konsolidadu Fundu Infrastrutura (inklui carry-over) Fundu Dezenvolvimentu Kapitál Umanu Total t$ 893.9
t$1,006.9
t$ 37.4 t$1,931.3
Númeru balun ladún konsistente iha Governu nia dokumentu sira.
Ezekusaun O.R. 2012
Fonte: Portal Transparénsia, 11 Dezembru 2012
Fonte informasaun kona ba OJE
• • • • • • •
La’o Hamutuk nia website
http://www.laohamutuk.org/econ/OGE12/10OJE2012Te.htm
http://www.laohamutuk.org/econ/OGE13/12OJE2013.htm
Livru neen OJE no OR
http://www.mof.gov.tl/category/documents-and forms/budget-documents/budget-current/?lang=tl
Lei OJE iha Jornál da Repúblika
http://www.jornal.gov.tl/
Relatóriu Ministériu Finansas nian kona ba ezekusaun
http://www.mof.gov.tl/category/documents-and-forms/treasury documents/budget-execution-reports/?lang=tl
Konta Jerál Estadu (2011)
http://www.laohamutuk.org/econ/OGE11/ CGA11/LHsubComCGSA2011Nov12.htm
Portal Transparénsia
http://www.transparency.gov.tl/tetum.html
Google translate
http://translate.google.com/
Despeza ezekuta ba edukasaun kompara ho OJE tomak
Fonte: Relatóriu Ezekusaun OJE husi Ministériu Finansas, 2008-2011
Despeza total husi Fundu Konsolidadu durante 2011
Livru neen husi Min. Finansas
1. Panorama / sumariu
Objetivu, estratéjia, ekonomia, reseita, gastu, finansiamentu, Fundu Petróleu, inisiativas foun
2. Planu de Asaun Anuál
Husi kada ministériu
3. Distritu
Programa iha kada distritu, subdistritu no suku
4. Linhas Orsamentál (parte rua)
To’o nivel diresaun ka órgaun
5. Parseiru de Dezenvolvimentu
Husi kada doadór, ba kada órgaun, projetu no distritu
6. Fundus Espesiál
Lista projetu iha FI no FDKU ba tinan lima
Bele hetan husi La’o Hamutuk ka Ministériu Finansas nia website.
Livru 2 OJE 2012.
Planu Asaun Anuál.
Pájina 22 kona ba planu trimestral.
http://www.laohamutuk.org/ econ/OGE12/Book2finalPt.pdf
Livru 3 OJE 2012. Distritu sira
Parte kona ba edukasaun de’it. Livru ida ne’e mós inklui setór seluk.
http://www.laohamutuk.org/ econ/OGE12/Book3finalTe.pdf
OJE 2012 ba Ministériu Edukasaun Livru 4B inklui pájina 32 ho detallu kona ba kada diresaun iha Min. Ed. http://www.laohamutuk.
org/econ/OGE12/Book4b FinalPt.pdf
Livru 5 OJE 2012. Parseiru Dezenvolvimentu Pájina 4 tan ho projetu 33 husi doadór sira, inklui 4 ho NGO sira http://www.laohamutuk.org/e con/OGE12/Book5finalEn.pdf
Fundu Infrastrutura ba Edukasaun iha 2012
http://www.laohamutuk.org/econ/OGE12/Book6finalPt.pdf
Fundu Infrastrutura 2012.
Alokasaun no ezekusaun
Mudansa iha Orsamentu Retifikativu 2012 ba Edukasaun http://www.laohamut
uk.org/econ/OR12/12O R2012.htm#proposal
Tinan fiskál besik atu remata.
Agora daudauk, tenke asina kontratu lalais.
Eskola Portugeza de’it hetan osan boot husi Fundu Infrastrutura.
Ministériu Edukasaun 2012 (FKTL) Alokasaun t$93.5
Despeza atuál t$42.5
To’o 11 Dezembru 2012
Alokasaun FDKH no UNTL
Universidade Nasionál Timor-Leste Universidade iha Rai Seluk tokon $15.6
Estudante na’in hira? tokon $11.4
Estudante uitoan liu.
UNTL $11,000,000 La inklui t$4.6 iha Fundu Infrastrutura FDKH $30,000,000 Inklui t$18.6 ba funsionáriu públiku sira
Fundu Dez. Kapitál Umanu
•
Uza lori fó treinamentu no bolsu Estudu ba Timor oan.
•
Haforsa “estadu” maibé la haforsa povo.
•
Ezekusaun sei fraku.
•
Di’ak ba tempu badak, maibé la di’ak ba tempu naruk.
Fundu Dez. Kapitál Umanu 2012
Alokasaun t$37.4
Despeza atuál t$28.3
To’o 11 Dezembru 2012
Durante tinan 2011, Ministériu Edukasaun selu husi Fundu Kontinjénsia dala 93, ho montante total tokon $4.
Buat barak la'ós urjente ka labele antisipa.
Bele hetan lista kompletu iha:
http://www.laohamutuk.org/econ/OGE11/ CGA11/ContingencyFund2011.pdf
…
Kontratu ba Sektór Edukasaun husi Portal Aprovizionamentu
Bele hetan lista kompletu iha:
http://www.laohamutuk.org/econ/portal/ ProcurementPortal16Nov2012.pdf
Obrigado barak.
• • •
Bele hetan informasaun tan no atualiza iha La’o Hamutuk nia website http://www.laohamutuk.org La’o Hamutuk nia blog http://laohamutuk.blogspot.com/ Reference DVD-ROM available from our office.
Institute Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Martires do Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste Mailing address: P.O. Box 340, Dili, Timor-Leste Telephone: +670 7723 4330 (mobile) +670 332 1040 (landline) Email: [email protected]