Transcript Groteska w literaturze dwudziestolecia mi

Klaudia Łukaszewska
Groteska
• Groteska to szczególna odmiana komizmu
przejawiająca się w dziełach literackich,
teatralnych, filmowych, plastycznych oraz
muzycznych. Świat groteskowego
opowiadania, dramatu, filmu czy rysunku jest
rzeczywistością niespójną w której mieszają się
elementy sprzeczne, kontrastowe pochodzące
z różnych światów. Świat groteskowy to świat
paradoksalny, zdeformowany.
• Termin groteska pochodzi od włoskiego słowa la grottesca
wywodzącego się od wyrazu la grotta, oznaczającego
jaskinię lub piwnicę. Pojawił się we Włoszech na przełomie
XV i XVI w. kiedy to w podziemiach odkryto malowidła
ścienne złotego domu Nerona. Owe późnoantyczne freski,
charakteryzowały się występowaniem hybryd zwierzęcych i
roślinnych. Wówczas nie zdawano sobie sprawy z odkrytego
pałacu, dlatego nazwa malowideł wzięła się od groty w
której je znaleziono.
Groteska w literaturze dwudziestolecia
międzywojennego
• Groteska była jedną z częstszych obok
paraboli, metod przedstawiania rzeczywistości
w literaturze dwudziestolecia. Rzeczywistość
groteskowa staje się absurdalna,
bezsensowna, czasami śmieszna i
jednocześnie groźna, a nawet bardzo
„nieprzyjemna”. Zdeformowanie
rzeczywistości nie jest jednak bezcelowe, gdyż
właśnie takie zaszokowanie odbiorcy, zmusza
go do głębszych refleksji.
• Groteska sztuki dwudziestolecia jest
związana z pojmowaniem przez
człowieka siebie i swych relacji ze
światem. Nie jest ona „zwykłym” żartem
i absurdem jakim wydawać może się
przyzwyczajonemu do klasycznej książki
czytelnikowi. Za największych twórców
polskiej groteski w XX-leciu należy uznać
Brunona Schulza, Witolda Gombrowicza
i Stanisława Ignacego Witkiewicza
(Witkacego). Wszyscy oni, choć nie w
ten sam sposób, rzeczywistość
przestawili jako zdeformowaną,
groteskową, absurdalną, a jednocześnie
mroczną.
„Było nas trzech” –
zapisał w swoim
pamiętniku
Gombrowicz.
Groteska w „Ferdydurke”
• „Ferdydurke” Gombrowicza
to arcydzieło absurdu, w którym
logiczne związki między
wydarzeniami w tekście
są zawieszone, a fizyczne,
obiektywne prawa rzeczywistości
zupełnie zignorowane. Oto 30-letni
Józef- porwany przez profesora Pimko
i osadzony z powrotem w szkole,
gdzie wraz z innymi uczniami
przechodzi męki ogłupiającej
i upupiającej edukacji. Na stancji
Młodziaków również postrzegany jest
jako rówieśnik nastoletniej córki,
z którą rodzice życzą sobie, by miał
romans.
• Nieprawdopodobne wydarzenia
przedstawione są w stylu
parodiującym znane
powieściowe konwencje
literackie(bezsensowny tytuł,
słynne zakończenie). Opisy
pojedynków (na miny, bójki
u młodziaków, bicia przez
parobka) również utrzymane
są w groteskowo-śmiesznej
tonacji. Piękno miesza się z
brzydotą, kształty tracą
swa ostrość, forma przekształca
się w bezformie.
Groteska w „Sklepach cynamonowych”
• W „Sklepach cynamonowych” Bruna
Schulza mamy do czynienia z
groteskową konstrukcją czasu i
przestrzeni. Czas ulega tu wyraźnemu
zdeformowaniu, np. akcja
opowiadania „Noc wielkiego sezonu”
rozgrywa się w trzynastym miesiącu
roku kalendarzowego. Nie jest to
zatem czas odmierzany według
tradycyjnych reguł, ale jakiś boczny
nurt – nieoficjalny i nigdzie
nienotowany.
• Deformacji ulega również
przestrzeń „Sklepów
cynamonowych”. Miasto staje
się wielkim labiryntem, w
którym oddalenie się od
centrum może skutkować
zagubieniem na peryferiach –
albo w obrębie wszechwładnej
natury albo nowoczesnej ulicy
Krokodyli pełniej wyuzdanych
pokus i jaskrawej
nowoczesności.
• Również bohaterowie prozy Schulza podlegają
zabiegom groteskowym. Kobiety emanują tu
wieloznacznym i władczym erotyzmem:
prostytutki przechadzają się drapieżnym
krokiem, przypominają dzikie zwierzęta,
kuzynka Łucja porównuje się do rośliny z
rozkwitłą głową, niepełnosprawna umysłowo
Tłuja ma zaś w sobie coś zwierzęcodemonicznego. Adela z kolei jawi się jako
rzymska Pomona, bogini urodzaju, odnosząca
zwycięstwo nad królestwem-domem.
Mężczyźni natomiast są tu całkowicie
zdominowani przez kobiety. To mężczyźnibankruci duchowi, jak wujek Marek lub kuzyn
Emil. Ojciec – kluczowa męska postać
opowiadań to z kolei mityczny patriarcha
rodu, król, a jednocześnie diaboliczny demon.
Ojciec przechodzi dziwaczne metamorfozy,
zmieniając się w kondora czy karakona.
• Wydarzenia w „Sklepach cynamonowych”
pozbawione są związków przyczynowoskutkowych, akcja ulega wyraźnemu
rozluźnieniu. W świecie przedstawionym
niejednokrotnie panuje logika snu czy
baśniowej wyobraźni.
Groteska w „Nawiedzeniu”
• Schulz w jednym ze swoich opowiadań "Nawiedzenie"
posłużył się konwencją groteski, dzięki której
prozaiczną, a wręcz trywialną, wstydliwą czynność
opisał w stylu wysokim. Wywołuje to nie tylko efekt
komiczny, ale również doprowadza do swoistej
degradacji czy zniekształcenia ideału sztuki wysokiej,
która posługiwała się zawsze zasadą decorum
(stosowności tonu wypowiedzi do jej przedmiotu).
To właśnie wykrzywienie, zakwestionowanie tradycyjnej
hierarchii wartości jest znamienne dla ujęcia świata
według Schulza. Tak posługuje się on stylizacją biblijną:
"Nie widziałem nigdy proroków Starego Testamentu,
ale na widok tego męża, którego gniew boży obalił
rozkraczonego szeroko na ogromnym porcelanowym
urynale, zakrytego wichrem ramion, chmurą
rozpaczliwych łamańców, nad którymi wyżej jeszcze
unosił się głos jego obcy i twardy - zrozumiałem gniew
boży świętych mężów."
Groteska w „Szewcach”
• Witkacy w swoich
"Szewcach" przedstawia
świat związany na pewno z
rzeczywistością społecznopolityczną, ale jest tak
zniekształcony, że staje
groteskowy; jest to główne
zjawisko występujące na
każdym kroku .
• Wiele zjawisk i sytuacji zostaje przejaskrawionych, bohaterowie nie
odpowiadają wzorcom warstw, z których pochodzą: szewcy są
elokwentni, wykształceni, posługują się skomplikowanymi pojęciami,
znają się na psychologii, filozofują.
• Prezentowane są kolejne warstwy społeczne: arystokracja, która
całkiem się już przeżyła i zdeformowała; burżuazja i inteligencja prokurator Scurvy (przedstawiciel władzy, ostatecznie zamieniony w
psa)
• Chłopi - zostają przepędzeni przez czeladników
• Groteskowe są nazwiska postaci (Scurvy, Zbereźnicka).
• Taki jest również język postaci - dziwaczny, plątanina uczonej
przemowy, prostego języka (gwarowego) oraz wielu neologizmów.
Całość spełnia jeden z ciekawszych postulatów Teorii Czystej Formy jest to przekazanie wszystkiego, co tylko jest wstanie wyobrazić sobie
autor.
Groteska w "Mistrzu i Małgorzacie" Michaiła
Bułhakowa
• Świat przedstawiony w tej książce jest światem, w
którym nastąpił przewrót wartości. Obraz życia ludzi
ukazany przez Bułhakowa jest absurdalny i
groteskowy, gdyż pozbawiony jest wszelkich norm
etycznych, a zachowanie ludzi nie poddaje się
logicznej interpretacji. Groteskowy jest również
sposób ukazania niektórych bohaterów. W
charakterystyce osób groteskowe efekty osiąga się
poprzez wyolbrzymianie wybranych cech, zwłaszcza
negatywnych, a także poprzez karykaturę.
• Bułhakow przedstawia świat
absurdalny i groteskowy, w
ośmieszający, satyryczny sposób
opisuje rzeczywistość w
komunistycznej Rosji. Świadomie
deformuje rzeczywistość
wyolbrzymiając pewne cechy, aby
ujawnić absurd zniewolenia
człowieka w imię ideologii
socjalizmu. W powieści
przeplatają się postacie i
wydarzenia fantastyczne i
rzeczywiste.
Informacje czerpane z:
•
•
•
•
www.ninateka.pl
www.bryk.pl
www.eszkola.pl
„Literatura polska dwudziestolecia
międzywojennego” Tomasz Wroczyński
Koniec