Transcript H.Münkler Wojny niepanstwowe

Herfried Münkler
Utrata państwowego
charakteru
współczesnych wojen
Współczesne wojny (po zakończeniu II wojny
światowej), zwłaszcza od lat 70-ych XX wieku,
w coraz mniejszym stopniu są prowadzone
przez państwa.
• Podczas gdy von Clausewitz uważał za
oczywistość, iż wojny są prowadzone przez
państwa, majce monopol stosowania
przemocy (wojny partyzanckie i wojny
buntownicze stanowiły margines
prowadzonych wojen)
• obecnie – jak dowodzi Münkler –
mają one charakter w znacznej
mierze prywatny i ukierunkowane
są przede wszystkim na osiągnięcie
zysków ekonomicznych, które
umożliwiają dalsze prowadzenie
wojen.
• Wojny traktowane jako narzędzie
uprawiania polityki przez państwa w
celu zdobycia dominacji, prestiżu i
długoterminowych korzyści
ekonomicznych (podporzadkowanie
gospodarek państw słabszych,
uzyskanie dostępu do bogactw
naturalnych itp.) od kilkudziesięciu lat
ustępują miejsca
• wojnom, w których celem jest
zapewnienie jakimś zorganizowanym
grupom lub prywatnym firmom
wynajmującym najemników, dopływu
funduszy (np. okup wymuszany przez
piratów somalijskich, dzięki któremu
ludność pewnych fragmentów
wschodniego wybrzeża Afryki ma udział
w zyskach, pełniąc rolę zaplecza akcji
pirackich). Innym motywem pchającym
do działań zbrojnych są konflikty
religijne, plemienne i kulturowe.
• Polityka rozumiana jako działania
racjonalnie dobrane dla osiągnięcia
celu, którym ostatecznie - poza
korzyściami w obszarze dominacji
politycznej i przewagi ekonomicznej
– jest osiągnięcie korzystnego i
względnie długotrwałego pokoju,
spychana jest na dalszy plan.
• To zaś oznacza, iż w obliczu działań
zbrojnych prowadzanych przez różne
grupy niemające charakteru państw,
polityka nabiera sensu, który wraz z
powstaniem nowożytnego państwa,
wydawał się należeć do odległej
przeszłości.
Działania grup i lokalnych watażków
(warlordów) również można uznać za
działania polityczne, o tyle, o ile
działanie można charakteryzować jako
realizację planu osiągnięcia celu za
pomocą jakichś środków (metod),
których mogą być modyfikowane pod
wpływem zmieniających się sytuacji.
Lecz tymczasowość podjętych działań,
ich krótki horyzont czasowy i
przedłużanie działań w miarę uzyskiwani
okresowej stabilizacji położenia
odróżniają je od polityki państwowej
uprawianej według ogólnych reguł,
systematycznie, długofalowo, choć, rzecz
jasna, w sposób uwzględniający
zmienność warunków politycznych i
ekonomicznych.
„Wojna na przestrzeni ostatnich
dziesięcioleci stopniowo i
niepostrzeżenie zmieniła swój
charakter. Klasyczna wojna
prowadzona przez państwa, która
jeszcze w znacznym stopniu
wyznaczała przebieg zimnowojennej
rywalizacji, zdaje się przechodzić do
historii.
Państwa jako faktyczni monopoliści
wojny abdykowały, a ich miejsce
zajmują coraz częściej parapaństwowe
struktury oraz prywatni gracze począwszy od lokalnych warlordów i
grup partyzanckich poprzez działające
na światową skalę firmy oferujące
najemników aż po międzynarodowe
sieci terrorystyczne, dla których wojna
stanowi główne zajęcie.
Nie wszyscy co prawda, ale wielu z
nich to przedsiębiorcy wojenni,
którzy prowadzą wojnę na własny
rachunek i w różny sposób
zdobywają konieczne na ten cel
fundusze. Są wspierani przez bogate
osoby prywatne, państwa lub grupy
emigrantów;
sprzedają prawa do odwiertów i
wydobywania bogactw naturalnych
na kontrolowanym przez siebie
terytorium; handlują narkotykami i
ludźmi, wymuszają haracze i okupy,
lub też, kontrolując obozy dla
uchodźców (lub przynajmniej dostęp
do nich), czerpią zyski z pomocy
humanitarnej organizacji
międzynarodowych.
Niezależnie od tego, jak strony konfliktu
zdobywają niezbędne środki,
finansowanie wojny stanowi, inaczej niż
w klasycznych wojnach państwowych,
ważny aspekt samego prowadzenia
wojny. Owe zmienione formy
finansowania działań zbrojnych
przyczyniają się w decydujący sposób do
tego, że nowe wojny trwają nierzadko
przez dziesięciolecia i nie widać ich
końca.”
„/…/ Napięcia etniczno-kulturowe czy też, w
coraz większym stopniu, przekonania
religijne odgrywają w nowych wojnach
istotną rolę.”
„/…/ Nierówności społeczne, bogactwo i
bieda są niewątpliwie ważnym czynnikiem
także w nowych wojnach, jednak błędem
byłoby przypuszczać, że zbrojne
konfrontacje występują najczęściej tam,
gdzie panuje najcięższa bieda.”
Można natomiast założyć, że
gospodarczy upadek danego regionu
jest tym bardziej prawdopodobny, im
pewniej zagnieździli się w nim
przedsiębiorcy wojenni, łupiący
zastane bogactwa. W takiej sytuacji
nawet po zakończeniu wojny nie
widać nadziei na polityczną stabilność
i wzrost gospodarczy.”
(H. Münkler, Wojny naszych czasów, przekład i wstęp K. Matuszek, Kraków
2004, s.7-8)
• prywatyzacja (odpaństwowienie
(Entstaatlichung) i komercjalizacja
wojen
• „uspołecznienie” wojen (udział
dzieci w działaniach zbrojnych)
• asymetryzacja przemocy wojennej
(wojna nierównych przeciwników)
• autonomizacja form przemocy
(rozluźnienie powiązań między
stosowanym przemocy a działaniami
militarnymi)
• odejście od koncepcji wojny jako
narzędzia osiągania celów politycznych,
ostatecznie nowego pokoju
Wojny państwowotwórcze a wojny
prowadzące do rozpadu państwa.
Münkler przeprowadza analogię między
współczesnym wojnami a Wojną
Trzydziestoletnią ze względu na jej
• przebieg w wielu miejscach w formie
mniejszych wojen
• brak bitwy rozstrzygającej (33 bitwy)
• przemoc systematyczną stosowaną
wobec ludności cywilnej, grabież i
plądrowanie
• utrata kontroli dowództwa nad
armiami (gwałcenie kobiet,
mordowanie ludności, grabież)
• działania ukierunkowane na
wyniszczenie gospodarcze
przeciwnika
W kolejnych stuleciach
następuje wzmocnienie
struktur państwa,
utrwalenie się formy
państwa nowożytnego i
upaństwowienie wojen.
Rezultatem rozkładu sytemu
kolonialnego, komercjalizacji
działań wojennych (handel bronią
na dużą skalę) i prowadzenia
wojen między blokami
politycznymi przez pośredników
jest odrodzenie się sposobu
prowadzenia wojen w sposób
niepaństwowy.