Transcript Slide 1

‫هونەری وەرگێڕان‬
‫وەرگێڕان‬
‫سوداد ڕەسووڵ‬
‫‪1‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫وەرگێڕان چییە؟‬
‫• وەرگێران بە ئینگلیزی پێی دەگوترێت ‪Translation‬واتاکەی‬
‫لێکدانەوە دەگرێتەوە‪.‬‬
‫• وشەی (ترجمە) لە عەرەبیدا سەرەتا لە تەرجومی ئارامییەوە‬
‫وەرگیراوە‪ ،‬کاتی خۆی بۆ لێکدانەوەی کتێبی پیرۆزی ئایینی بە‬
‫کاردەهێنرا‪ ،‬کە بە زمانی ئارامی نووسرا بوو‪ ،‬کاتێک دەگوترێ‬
‫فالن کەس ئەو گوتەیەی تەرجومە کردووە‪ ،‬واتە بە زمانێکی تر‬
‫لێکی داوەتەوە یان دەری بڕیوە‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫وشەی تەرجەمە لە زمانی عەرەبی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫وشەی تەرجەمەش لە زمانی عەرەبی بەم واتایانەی خوارەوە بەکار هاتووە‪:‬‬
‫واتای (ڕوونکردنەوە) دەگەنێت‪.‬‬
‫‪ -１‬ترجم الکالم‬
‫واتا بیگۆڕەوە بۆ زمانی تورکی – وەرگێڕان)‬
‫‪ -２‬ترجم بالترکیة‬
‫دەگەنێت‪.‬‬
‫واتای (قسە پێ هەڵبەستن ‪ -‬بوختان) دەگەنێت‪.‬‬
‫‪ -３‬ترجم الکالم‬
‫واتای (ناوهێنانی کەسێک) دەگەیەنێت‪.‬‬
‫‪ -４‬الترجمة‬
‫واتای (لێبوونەوە لە نووسینی کتێبێک) دەگەیەنێت‪.‬‬
‫‪ -５‬ترجم الکتاب‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫وشەی وەرگێڕان لە زمانی کوردیدا‬
‫لە زمانی کوردیشدا ئەگەر بمانەوێ وشەیەکی هاوواتا بۆ ئەو‬
‫چەمک و واتایە بدۆزینەوە‪ ،‬وشەی وەرگێڕانە‪ ،‬کە گواستنەوە‬
‫و وەرگێرانی بابەتێکە لە زمانێکەوە بۆ زمانێکی دی دەگەنێت‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫پێناسەی وەرگێران‬
‫بە پێی پێویستیی بابەتەکە و بۆ زیاتر ڕوونکردنەوە و‬
‫دەرخستنی الیەنەکانی بە شێوەیەکی گشتی بۆچوون و‬
‫تێڕوانینی چەند زمانەوانێک لەبارەی وەرگێڕان دەخەینە ڕوو‪،‬‬
‫پاشان سەرنج و تێبینییەکانی خۆمان لەم بارەیەوە تۆمار‬
‫دەکەین‪:‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫‪Eugene Nida‬یوجین نیدا‬
‫یوجین نیدا ‪ Nida‬دەڵێت « وەرگێران بریتییە لە دۆزینەوە‬
‫نزیکترین هاوتا لەو زمانەی کە وەرگێڕانی پێ دەکرێ‪ ،‬لە‬
‫پێشدا لەباری واتا و لەپاشان لە باری داڕشتنی شێوازەوە»‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫‪ Leonard Foster‬لێۆنارد فۆستەر‬
‫لێۆنارد فۆستەر ‪ Leonard Foster‬دەڵێت‪ " :‬وەرگێڕان‬
‫دەبێت هەر ئەو مەبەستە بگەیەنێت کە لە زمانی سەرچاوە‬
‫گەیاندوویەتی"‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫نیومارک‬
‫‪Newmark‬‬
‫نیومارک ‪ Newmark‬دەڵێت‪ " :‬وەرگێران شارەزایی و‬
‫لێزانین و هەوڵدانە بۆ لێکدانەوە و گواستنەوەی پەیامێک یان‬
‫نووسراوێک لە زمانێکەوە بۆ زمانێکی تر‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫صفاء خلوصی‬
‫صفاء خلوصی دەڵێت‪ " :‬وەرگێران هونەرێکئ جوانە‪ ،‬واتای‬
‫گواستنەوی وشە و واتا و شێوازەکان دەگەیەنێت لە زمانێکەوە‬
‫بۆ زمانێکی دی‪ ،‬خوێنەری دەقە وەرگێڕدراوەکە هەست بە‬
‫ڕوونی دەقەکە بکات هەر وەک چۆن خوێنەری زمانی‬
‫سەرچاوە هەستی پێ دەکات‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫ئەی‪ .‬ئەی‪ .‬فلیگان‬
‫‪A. A. Philigan‬‬
‫ئەی‪ .‬ئەی‪ .‬فلیگان ‪ A. A. Philigan‬کە گرنگی بە‬
‫وەرگێڕانی واتایی دەدات زیاتر تا وەرگێڕانی وشەیی و دەڵێت‪:‬‬
‫" ئەگەر وەرگێران ئەرکی گەیاندنی نەبێت و نەبێتە هۆی‬
‫گەیاندنی واتا بۆ الی وەرگر هیچ نرخێکی نابێت"‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫عبدەللا عبدالرزاق أبراهیم‬
‫عبداڵلە عبدالرزاق أبراهیم‪ ،‬دەڵیت‪" :‬وەرگێڕان بریتییە‬
‫لە گواستنەوەی بۆچوون و گوتەکان لە زمانێکەوە بۆ‬
‫زمانێکی دی لەگەڵ پاراستنی ڕۆحی دەقە سەرەکییەکە"‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫پرۆچازکا ‪Prochazka‬‬
‫پرۆچازکا ‪Prochazka‬دەڵیت‪ " :‬وەرگێڕان پێویستە‬
‫سەرنجی خوێنەر ڕابکێشێت‪ ،‬هەروەک چۆن لە دەقی‬
‫سەرچاوە جێگەی سەرنجە"‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫ئەو پێناسانەی خراونە ڕوو تا ڕادەیەک‬
‫زۆربەی الیەنە سەرەکییەکانی بابەتەکە‬
‫دەگرێتەوە و بیرە سەرەکییەکانی‬
‫دەردەخەن‪ ،‬هەروەها بە پێی ئەم پێناسانەوە‬
‫دیارە لە کردەی وەرگێڕاندا دەبێت دوو‬
‫زمانی بنەڕەتی هەبن‪:‬‬
‫زمانی یەکەم ‪ :‬زمانی سەرچاوە‬
‫( )‪Source Language‬دۆزینەوە‬
‫دەربڕینی واتا‪.‬‬
‫زمانی دووەم‪ :‬زمانی ئامانج (مەبەست)‬
‫( )‪Target Language‬شیکردنەوەی واتا‬
‫و گواستنەوەی دەقەکەیە‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫دەقی‬
‫وەرگێڕان‪،‬‬
‫زمانی یەکەم‬
‫‪١‬‬
‫دەقی‬
‫وەرگێڕدراو‪،‬‬
‫زمانی دووەم ‪٢‬‬
‫دۆزینەوەی واتا‬
‫شیکردنەوی واتا‬
‫واتا‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫وەرگێڕان و واتاناسی‬
‫زمانەوانەکان بە گشتی لە بابەتی وەرگێڕاندا گرنگی بە واتا‬
‫دەدەن و گرنگی بە وشە نادەن‪ ،‬چونکە ئەگەر وەرگێڕان‬
‫ئەرکی گەیاندنی واتای نەبێت بۆ(گوێگر یان خوێنەر) لەم‬
‫بارەدا وەرگێران هیچ نرخ و بەهایەکی نابێت‪ ،‬کەواتە لێرەدا‬
‫دەکرێت بڵێین وەرگێڕان بریتییە لە گواستنەوەی واتا لە‬
‫زمانێکەوە بۆ زمانێکی تر‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫جۆرەکانی واتا‬
‫‪ -１‬واتای واتاسازی ‪ Semantic:‬وردبوونەوە لە واتا و ئاماژە بۆ‬
‫کراوەکان‪ .‬ئەم جیاوازییەش لە هاوواتایی ‪ Synonym‬و هاوبێژی‬
‫‪ Homonym‬دا دەردەکەوێت‪.‬‬
‫‪ -２‬واتای دەوروبەر ‪ pragmatic:‬ئەم واتایە پێوەندی بە‬
‫دەوربەر و هەڵوێستێکی دیاری کراوەو هەیە لە وەرگێراندا‪.‬‬
‫‪ -３‬واتای دەق‪ :‬ئەم واتایە ڕستە و توخم و پێکهاتە بەستراوەکانی‬
‫نێو دەقە وەرگێردراوەکە دەگرێتە خۆ‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫پێناسەی هالیدای ‪ Halliday‬بۆ وەرگێڕان‬
‫دەتوانین بە شێوەیەکی گشتی لە کۆی گشت پێناسەکان‪ ،‬ئەم پێناسەیە بۆ‬
‫وەرگێڕان پەسەند بکەین‪ ،‬کە گشت بنەماکانی وەرگێران بگرێتە ‪.‬‬
‫هالیدای ‪ Halliday‬دەڵێت‪:‬‬
‫هاوتابوونی دەق لە نێوان زمانی سەرچاوە و زمانی ئامانجدا تەنیا‬
‫هاوتابوونی شێوە (فۆرم)ی هەردوو دەقەکە لە ئاستی وشەکان و‬
‫ڕێزماندا ناوەستێت‪ ،‬بەڵکو هاوتابوونەکە دەبێت هەموو ئاستەکانی نێو‬
‫دەقەکە بگرێتەوە‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫پرۆسەی وەرگێڕان‬
‫کەناڵ(وەرگێڕ)‪،‬‬
‫نێرەری پەیام(نووسەر)‬
‫پەیام(زانست و زانیاری و مەعریفە و فکر و کەلەپوری شارستانی)‪،‬‬
‫وەرگری پەیام (خوێنەر)‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫وەرگێڕان هونەر و زانستە‬
‫وەرگێڕان هونەرە چونکە پێویستە مەرجەکانی داهێنانی تێدا ڕەچاو‬
‫بکرێ‪ .‬زانستە چونکە کۆمەڵێک مەرجی دیاریکراوی هەیە دەبێ لە‬
‫کاتی وەرگێران ڕەچاوی بکەی‪.‬‬
‫نابێ وەرگێران وەک زانستێکی پەتی و وەک هونەرێکی پەتی سەیری‬
‫بکرێ‪ ،‬بەڵکو دەبێ وەک هونەرێک دابنرێ پشت بە زانست دەبەستێ و‬
‫یان زانستێکە هونەری بەکار دێنێ‪ .‬زانستە چونکە دەچێتە ژێر‬
‫چاودێری کۆمەڵێک پرنسیپ و بنەمای سەرەکی‪ ،‬هونەرێکە تاموچێژی‬
‫داهێنانی هەیە بە تایبەت لە وەرگێڕانی دەقی ئەدەبی‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫پێناسەیەکی گشتگیر بۆ وەرگێڕان‬
‫وەرگێڕان گواستنەوەی وشە نییە لە زمانی سەرچاوە بۆ زمانی ئامانج‪،‬‬
‫بەڵکو گواستنەوەی هەموو شتێکە کە لە دەقەکەدا هاتووە‪ ،‬وەک‬
‫تایبەتمەندییەکانی زمانی و کولتووری و فکری و شارستانی‪ .‬سەرەڕای‬
‫گواستنەوەی تاموچێژی هونەری دەقەکە‪ ،‬بەبێ کەمکردن و زیادکردن و‬
‫گۆڕین و دەستکاری کردنی‪ ،‬واتە ڕەچاوکردنی دەقی سەرچاوە وەک‬
‫خۆی لە زمانی ئامانج‪ ،‬هەروەها پێویستە دەقی وەرگێڕدراو هەمان‬
‫تەئیسر دروست بکا الی خوێنەر وەک لە زمانی سەرچاوەدا هەیەتی‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫بایەخی وەرگێڕان‬
‫بایەخی وەرگێران وەک پرسێکی زمانی و مرۆیی لە کۆمەڵگای مرۆڤایەتیدا بەم‬
‫شێوەیە دەردەکەوێت‪:‬‬
‫وەرگێران هەر لە دێرزەمانەوە بووە بە ڕێگەیەکی پێویست مرۆڤ بۆ‬
‫‪-１‬‬
‫تێگەیشتن لەگەڵ هاوڕەگەزەکانی خۆیدا بەکاری هێناوە‪ ،‬کە هەریەکەیان بە زمانێک‬
‫دەدوێن بۆیە وەرگێڕان دیمەنێکە لە دیمەنەکانی زمان‪.‬‬
‫دیارە وەرگێرانیش لەو کات و زەمانەدا سەری هەڵداوە کە چەندەها نەتەوە و‬
‫کۆمەڵگا لە شوێنێکدا بە هەرەوەزی کاریان کردووە‪ ،‬یان کۆبوونەتەوە بە تایبەتی لە‬
‫پەرستگاکاندا‪ ،‬هەروەها دروستکردنی بورجی بابل و شورای چین و هەرەمەکانی‬
‫فیرعەونەکانی میسری کۆن‪ .‬هەروەها لەو شوێنانەدا دیل و کرێکاری نەتەوە‬
‫جیایجیاکانی تێدا بووە‪ ،‬بۆ پەیوەندیکردنی ئەو خەڵکە ەب زمان جیاوازنە پێویستی بە‬
‫وەرگێران هەبووە‪ ،‬هەروەک زمانیش ڕێگەیەکە بۆ لەیەکتر گەیشتن‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫‪ -２‬وەرگێڕان هۆیەکە یان ئامرازێکە بۆ‬
‫گواستنەوەی زانست و زانیاری و فەلسەفە و ئەدەب و‬
‫هونەر و کولتووری نەتەوەیەک بۆ نەتەوەیەکی تر‪.‬‬
‫‪ -３‬ئامرازێکە بۆ ڕێکخستن و دامەزراندن و‬
‫هاوکاریکردنی پێوەندی بازرگانی و پیشەسازی و‬
‫عەسکەری و دپلۆماسی و تەکنەلۆجی نێوان دوو‬
‫دەوڵەت یان زیاتر‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫‪ -４‬ئامرازێکە بۆ دەوڵەمەندکردنی زمان و‬
‫پێشخستنی‪.‬‬
‫لە ڕووی وشەسازی و زیادکردنی وەزیفەی زمان و‬
‫بەکارهێنانی لە بواری هەمەچەشنی و پسپۆڕی‬
‫جیاوازی زانستی و زانیاری و مەعریفەیی‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫‪ -５‬وەرگێران هەمیشە یەکێک بووە لە هۆیەکان‬
‫کە ئادەمیزاد بەکاری هێناوە بۆ فراوانکردنی ئاسۆی‬
‫ڕۆشنبیری و شارستانیەتی خۆی‪.‬‬
‫‪ -６‬ئامرازێکە بۆ گەیاندنی پەیامی کۆبوونەوەکان‬
‫و کۆنگرەکان و بۆ گوێگر‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫مێژووی وەرگێران‬
‫مرۆڤ هەر لە سەرەتاوە بایەخی بە وەرگێران داوە‪ ،‬چ وەک ڕێگەیەک‬
‫بۆ حاڵی بوون لە کەسێکی دی کە زمانەکەی نازانێ و چ وەک‬
‫ئامرازێک بۆ پێشخستنی ژیانی ڕۆژانەی خۆی لەگەڵ گەالنی دی کە‬
‫زمانیان لەیەک جودایە‪ .‬بەتایبەت بۆ کاروباری بازرگانی و‬
‫کۆمەاڵیەتی و ئایینی و سەربازی‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫بورجی بابل و چیرۆکی زمانەکان‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫بورجی بابل لە تەورات‬
‫بە گوێرەی چیرۆکێک کە لە تەورات باسی کراوە گوایە دوای الفاوە مەزنەکە‪،‬‬
‫ڕۆلەکانی حەزرەتی نوح‪ ،‬ئەو خەڵکەی کە پێکەوە بوون و بە یەک زمان قسەیان‬
‫کردووە‪ ،‬لە ڕۆژهەاڵتەوە کۆچیان کردووە هاتوون بۆ دەشتی شەنعار لە باشوری‬
‫عێراق و لەوێ لە شاری بابل بورجێکیان دروست کردووە بە ڕادەیەک بڵند بووە بۆ‬
‫ئەوەی بگات بە ئاسمانەکان و تا بەسەر زەویدا زاڵ بن‪ .‬خواش نەیویستوە بگەن بەو‬
‫ئاواتەیان و هەموویانی پەرتەوازە کرد بەسەر زەویدا‪ ،‬ئیدی لەمەوە زمانەکان لە‬
‫یەک دوور کەوتنەوە زمانی جیاواز پەیدا بوون‪.‬‬
‫ئیدی ئەو خەڵکە بەو زمانە جیاوازە پێویستیان بە وەرگێڕ هەبوو بۆ ئەوەی لەگەڵ‬
‫یەک قسە بکەن‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫بەردی ڕەشید ‪Rosetta Stone‬‬
‫وەرگێڕان بە دوو زمان‪ :‬میسری کۆن و یۆنانی‬
‫‪‬ئەم بەردە مێژووەکەی بۆ ساڵی ‪ ١٩٦‬پێش‬
‫میالد دەگەڕێتەوە‪ ،‬لە ساڵی ‪١٧٩٩‬‬
‫لەالیەن سەربازانی فەرەنسیەوە لە‬
‫شارۆچکەی ڕەشیدی میسر دۆزرایەوە ‪.‬‬
‫بە دوو زمان نووسراوە ‪ ،‬زمانی میسری‬
‫و زمانی یۆنانی و بە سێ خەت ‪:‬‬
‫هیرۆگلیفی و دیمۆتیکی و یۆنانی‪.‬‬
‫‪‬لە ساڵی ‪ ١٨٢٢‬لەالیەن زانای فەرەنسی‬
‫چامپۆلیۆن کە شارەزایی لە خەتی یۆنانی‬
‫و دیمۆتیکی هەبوو توانی خەتی‬
‫هیرۆگلیفیی میسری بخوێنێتەوە‪ ،‬کە بەم‬
‫دۆزینەوەیش توانرا هەموو مێژووی‬
‫شارستانیەتی کۆنی میسری بخوێنرێتەوە‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫مێژووی وەرگێڕان الی عەرەب‬
‫مێژووی وەرگێڕان الی عەرەب پێشینەیەکی درێژی هەیە‪ ،‬هەر لە زووەوە قەبیلە‬
‫عەرەبەکان لەگەڵ نەتەوە هاوسێکانی خۆیان وەک فارس و ئارامی و ڕۆمانی و‬
‫حەبەشی پەیوەندی بازرگانی و ئابوریان هەبووە‪ .‬کەئەمەش لە ڕێی وەرگێڕانەوە‬
‫ئەنجام دراوە‪.‬‬
‫دوای هاتنی ئیسالم و باڵو بوونەوەی دینەکە کاری وەرگێڕان برەوی زیاتر بوو‪.‬‬
‫ئەو نامانەی کە پێغەمبەر بۆ مەلیکەکانی ئەو سەردەمەی دەنارد کە داوای لێدەکردن‬
‫باوەڕ بە دینی ئیسالم بێنن‪ ،‬هەڵبەت ئەو نامانە بە زمانی ئەو فەرمانڕەوایانە‬
‫نووسراون یانیش تەرجەمە کراون‪.‬‬
‫هەڵکەوتنی جیهانی ئیسالم لە نێوان ڕۆژهەاڵت و ڕۆژئاوا ‪ ،‬شوێنەکەی بایەخێکی‬
‫یەکجار زۆری هەبوو‪ ،‬چونکە لە هەردوو الوە تێکەڵ بە شارستانیەتە کۆنەکانی ئەو‬
‫ناوچانە بوو کە یۆنانی و هیندی و فارسی و میسری کۆن بوو‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫هاتنی کاغەز بۆ جیهانی ئیسالم‬
‫سەدەی هەشتەم تا یازدەمی میالدی سەردەمێکی زۆر گرنگی چااڵکی وەرگێران بوو‬
‫لە جیهانی ئیسالم‪ ،‬ئەمەش بەهۆی هاتنی کاغەز بوو لەو سەردەمە بۆ جیهانی ئیسالم‬
‫دوای داگیرکردنی سەمەرقەند لە ساڵی ‪ ٧٠٤‬ی میالدی‪ ،‬کە لەوێشەوە لە چینەوە‬
‫دەهات‪.‬‬
‫هاتنی کاغەز کولتووری زمانی عەرەبی لە زمانی زارەکییەوە کرد بە زمانی‬
‫نووسین‪ ،‬بەمەش چااڵکی وەرگێران زیاتر بوو چونکە زمانێکی نووسینی‬
‫پێشکەوتوو هاتە ئاراوە‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫وەرگێڕان کە لە سەردەمی ئەمەوییەکانەوە دەستی پێکرد تا لە‬
‫سەردەمی عەباسییەکان بە تایبەتی لە سەردەمی خەلیفە مەئمون‬
‫گەیشتە لووتکە‪ ،‬کە سەردەمی ئەو بە سەردەمی زێڕینی‬
‫وەرگێڕان دادەندرێ‪.‬‬
‫مەڵبەندی ئەم چااڵکییەی وەرگێران شاری بەغدا بوو‪.‬‬
‫وەرگێڕانەکانیش لە زمانانی سانسکریتی و فارسی و سریانی و‬
‫یۆنانی و ئارامی و زمانانی دی بوو‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫ئەو بابەتانەی کە وەردەگێران ئەمانە بوون‪ :‬ماتماتیک‪،‬‬
‫فەلەکناسی‪ ،‬فەلسەفە‪ ،‬مەنتیق و دەرمان‪ ،‬کیمیا‪ ،‬سیاسەت‪،‬‬
‫‪..‬هتد‪ .‬بەاڵم کەمتر بەالی ئەدەبیاتدا دەچوون‪ ،‬ئەمەش‬
‫زیاتر بەهۆی ئەوە بوو کە ئەو ئەدەبیاتە کۆمەڵیک‬
‫ئەفسانەی تێدا بوو لەگەڵ ڕێنماییەکانی دینی ئیسالم دژ‬
‫دەوەستا‪ ،‬لەالیەکی دی عەرەب خۆیان سامانێکی‬
‫دەوڵەمەندی ئەدەبییان هەبوو‪ ،‬بۆیە زۆر خولیای ئەدەبی‬
‫یۆنانی نەبوون‪.‬‬
‫بزاڤی تەرجەمە لەو سەردەەمە لەالیەن حکومەت و‬
‫دەزگایەکی تایبەتەوە پشتگیری لێ دەکرا و کۆمەکی دارایی‬
‫تایبەتی بۆ تەرخان دەکرا‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫بزاڤی وەرگێڕان لە جیهانی ئیسالم‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫وەرگێران لە سەردەمی ئەمەویدا‬
‫(‪ ٦٦١‬م – ‪ ٧٥٠‬م)‬
‫لە نیوەی دووەمی سەدەی هەشتەمی میالدی‪ ،‬ئیمپراتۆریەتی ئیسالم کۆمەڵێک‬
‫پێشکەوتنی بەرچاو و گرنگی بە خۆیەوە بینی وەک دامەزراندنی سیستەمی پۆست و‬
‫لێدانی پارە ‪ ،‬بەاڵم لە هەموو گرنگتر چەسپاندنی زمانی عەرەبی بوو وەک زمانی‬
‫ڕەسمیی ئیدارە کە لە دیمەشق جێگەی زمانی یۆنانی گرتەوە و لە عێراق و‬
‫هەرێمی ڕۆهەاڵتیش زمانی پەهلەوی و لە میسریش جێگەی زمانی قیبتی‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫دەوڵەتی ئەمەوی‬
www.soran.edu.iq
‫ئەم سەردەمە بە یەکەم قۆناغی وەرگێران دادەندرێ لە‬
‫مێژووی ڕۆژهەاڵتی ئیسالمدا و یەکەم بزووتنەوەی‬
‫وەرگێڕان لەو سەردەمەدا دەستی پێکرد‪ ،‬هەرچەندە لەم‬
‫ماوەیدا وەرگێرانەکان زۆر سادە و ساکار بوون‪ ،‬بەاڵم بە‬
‫بەردی بناغەی وەرگێران دادەنرێت‪.‬‬
‫لە کتێبی (الفهرست) دانراوی (أبن الندیم) دا هاتووە کە میر‬
‫خالید‪ ،‬کوڕی دووەم خەلیفەی ئەمەوی‪ ،‬یەکەم کاری‬
‫تەرجەمەی ئەنجام دا لە زمانەکانی یۆنانی و قیبتییەوە‪ .‬هەر‬
‫لەو کتێبەدا هاتووە کە یەکەم کاری تەرجەمە کە ئەنجام درا‬
‫کتێبێک بوو لەبارەی کیمیاوە‪ ،‬چونکە خالید پێی وابوو‬
‫دەکرێ مەعدەن بکرێ بە زێر‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫ئەوەی گومانی تێدا نییە ئەوەیە کە تەرجەمە لەو‬
‫سەردەمە زیاتر لەبارەی دەرمان و ئەستێرەناسی و‬
‫کیمیا بوو‪ .‬ئەمە سەرەڕای ئەوەی کە لەسەردەمی‬
‫مەروان زمانی ئیدارە کرا بە عەرەبی و ئەم گۆڕینەش‬
‫سەرەتایەک بوو بۆ وەرگێرانی هەموو ئەو بەڵگانەی‬
‫کە لەبواری ئیدارە بەکار دەهاتن‪.‬‬
‫دەکرێت بڵێین کردەی وەرگێران لەو ماوەیەدا زیاتر‬
‫لەمەڕ بابەتی وەک کیمیا و پزیشکی بوو و گرنگیان‬
‫بە مەنتیق و دەروونناسی نەدەدا‪ ،‬چونکە پێویستی‬
‫مرۆڤ بە تایبەتی لەالیەنی تەندروستی وای دەخواست‬
‫دەقی پزیشکی وەرگێڕنە سەر زمانی عەرەبی هەر‬
‫بۆیە پێویستیان بە بابەتی مەنتیق و فەلسەفە نەبووە‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫وەرگێڕان لەسەردەمی دەوڵەتی عەباسی‬
‫(‪٧٥٠‬م – ‪١٢٥٨‬م)‬
‫ئەگەر سەردەمی ئەمەوی پێکهاتەی لە ڕووی نەتەوەییەوە عەرەبی بوو بەاڵم‬
‫سەردەمی خەالفەتی عەباسی پێکهاتەی زیاتر نێونەتەوەیی بوو‪ ،‬نەتەوەی عەرەب‬
‫تەنها بەشێک بوو لەو پێکهاتەی کە واڵتیان بەڕێوە دەبرد‪ .‬لەو سەردەمە ناوی‬
‫عەرەب هەر بەوانە نەدەگوترا کە لە ڕووی ئەتنکییەوە عەرەب بوون‪ ،‬هەر بۆیە کە‬
‫دەگوترێ فەلسەفەی عەرەبی‪ ،‬دەرمانسازی عەرەبی‪.. ،‬هتد ئەو کارانە مەرج نییە‬
‫عەرەبێک ئەنجامی دابێت کە لە جەزیرەی عەرەبییەوە هات بێت‪.‬‬
‫لە چەند بوارێک وەک دینناسی و شەرعناسی و زمانەوانی عەرەب تیایدا بااڵ دەست‬
‫بوو بەاڵم بە گشتی لە بوارەکانی دی زۆربەیان فارس و سریانی و جولەکە بوون چ‬
‫وەک وەرگێڕان و چ وەک نووسین‪ .‬فارسەکان ڕۆلێکی بەرچاویان هەبووە لە‬
‫پێشخستنی کۆمەڵگەی موسڵمانان لە ڕووی فەرهەنگییەوە‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫دەوڵەتی عەباسی‬
www.soran.edu.iq
‫خانەی حیکمەت (دار الحکمة)‬
‫خەلیفەی دووەمی عەباسی خەلیفە مەنسوور(‪٧٧٥ – ٧٥٤‬م)‪ ،‬پشتگیری وەرگێران‬
‫دەکا و دەزگایەکی تایبەت بۆ ئەم مەبەستە دادەمەزرێنی‪ ،‬دوای ئەوە خەلیفە الرشید‬
‫یش بە هەمان شێوە پشتگیری وەرگێران دەکا‪ .‬بەاڵم خەلیفە مەئمون لە هەمووان زیاتر‬
‫لەم بوارە کاری کردووە‪ ،‬لە ساڵی ‪ ٨٣٠‬میالدی گرنگترین دەزگای فەرهەنگی‬
‫دامەزراند بە ناوی (دارالحکمة) لە بەغدا کە تایبەت بوو بۆ وەرگێران و لە هەمان‬
‫کاتدا ئەکادیمیایەک بوو بۆ لێکۆڵینەوە و کتێبخانەش بوو‪ ،‬لەم خانەیە ‪ ٦٤‬وەرگێر‬
‫هەبوو‪ ،‬کە وەرگێڕانیان لە زمانەکانی وەک یۆنانی و سریانی و فارسی و سانسکریتی‬
‫و ئارامی بۆ زمانی عەرەبی ئەنجام دەدا‪.‬‬
‫لەم سەردەمە ژمارەیەکی زۆر لە کتێب لە هەموو بوارێک وەرگێرانە سەر زمانی‬
‫عەرەبی‪ .‬بۆ نمونە کتێبی جوغرافیای پەتلیمۆس چەند جارێک بۆ عەرەبی وەرگێڕاوە‪،‬‬
‫یان ڕاستەخۆ لە یۆنانییەوە یانیش لە ڕێی زمانی سریانییەوە‪ ،‬زمانی سریانی کە زمانی‬
‫دینی مەسیحییە نەستۆرییەکان بوو‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫خانەی حیکمەت‬
www.soran.edu.iq
‫دەستنووسێکی خانەی حیکمەت کە تەرجەمەی عەرەبی‬
‫کراوە‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫کتێبەکانی یۆنانی لەبارەی فەلسەفەی ئەخالق‪ ،‬کە لە کتێبی ئەخالقی‬
‫ئەرستۆوە دەست پێ دەکا‪ ،‬یەکەم تەرجەمە بوو لەم بوارە و بنچینەی‬
‫زانستی ئەخالقی دامەزراند‪ .‬کتێبی سندباد لەالیەن محەمەد کوڕی ئیبراهیم‬
‫فەرزای کرا بە عەرەبی کەلە زمانی هیندییەوە وەرگێڕا بوو‪.‬‬
‫لەو سەردەەمە عەرەبەکان کتێبێکی زۆریان لە زمانی یۆنانییەوە بۆ عەرەبی‬
‫وەرگێرا بە تایبەت لە بواری زانست و فەلسەفە‪ ،‬بەاڵم کەمتر ئاوڕیان لە‬
‫شیعر و درامای یۆنانی دایەوە‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫لەالیەکی دیکەوە‪ ،‬بۆ ئەدەبیات زمانی فارسی بەرهەمێکی زۆری‬
‫ئەدەبی هەبووە‪ .‬هیندستان‪ ،‬واڵتیك بوو سەرچاوەیەکی گرنگ بوو بۆ‬
‫ئەدەبیاتی حیکمەت و ماتماتیک‪ ،‬زۆر بەرهەمی فارسی سەرچاوەکەی‬
‫دەگەڕێتەوە بۆ هیند‪ .‬وەک کتێبی هەزار و یەک شەو‪ ،‬کەلیلە و دمنە‪ ،‬کە‬
‫ئەمانە لەسەر بنچینەی تەرجەمەیەکی فارسی ناوەڕاست هاتووە‪ ،‬کە‬
‫ئەویش لە سەرچاوەیەکی سانسکریتییەوە وەرگیراوە‪.‬‬
‫‪44‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫کتێبی کەلیلە و دمنە تەرجەمەی فارسی‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫حونەین بن ئیسحاق‬
‫یەکێک لە گرنگترین وەرگێڕەکانی ئەو‬
‫سەردەەمە‪ :‬کەسێکی مەسیحی سریانی بوو بە‬
‫ناوی حونەین بن ئیسحاق کە بە میری‬
‫وەرگێڕەکان ناسراوە‪ ،‬خەلیفە مەئمون بە زێر‬
‫نرخی وەرگێڕانەکانی بۆ دەدا‪ ،‬ئەو کتێبانەی‬
‫دەکێشا و لەبەرامبەری زێری وەردەگرت‪.‬‬
‫حونەین بن ئیسحاق نزیک بە ‪١٠٠‬‬
‫دەستنوسی بۆ سریانی تەرجەمە کردووە‪٣٩ ،‬‬
‫دەستنووسی بۆ عەرەبی تەرجەمە کردووە‪،‬‬
‫کە کارەکانی ئەرستۆ و ئەفالتون و پەتلیمۆس‬
‫بوو‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫میتۆدەکانی وەرگێڕان لەسەردەمی عەباسییەکان‬
‫لەو سەردەمە دوو میتۆد بۆ وەرگێران ڕەچاو دەکرا‪ ،‬بۆ نمونە یوحەننا ئیبن‬
‫ئەلبەتریق وەرگێرانی وشە بە وشەی دەکرد‪ ،‬واتە بۆ هەر وشەیەکی یۆنانی‬
‫وشەیەکی عەرەبی‪ ،‬ئەگەر نەبوایە هەر یۆنانییەکە بەکار دەهات‪ .‬ئەم میتۆدە‬
‫سەرکەتوو نەبوو هەر بۆیە دواتر لەسەر داواکاری خەلیفە مەئمون‪ ،‬حونەین‬
‫بەکارەکانی بەتریقدا چووەوە‪ ،‬چونکە حونەین پشتی بە تەرجەمەی واتایی دەبەست‪،‬‬
‫بۆیە کارەکانی ئەو سەرکەتوو بوو‪ ،‬کە ماناکەی بە جوانی دەگوێزایەوە بەبێ‬
‫تێکچوونی ماناکەی لە زمانی ئامانج‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫وەرگێڕانی کتێبێک لە بارەی پزیشکی‬
‫لە سریانییەوە بۆ عەرەبی لەالیەن‬
‫حونەین بن ئیسحاق‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫دەستنووسی کتێبێکی وەرگێڕاو‬
‫لەبارەی پزیشک‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫سەردەمی زێرێنی وەرگێران‬
‫لە سەردەمی زێڕینی وەرگێران لە ژێر حوکمڕانی عەباسییەکان‬
‫سەردەمێکی نووسین و لێکۆڵینەوەی بە دوای خۆی هێنا لە بواری‬
‫ئەستێرەناسی‪ ،‬کیمیا‪ ،‬جوغرافیا‪ ،‬زمانناسی‪ ،‬دینناسی و فەلسەفە‪ .‬وەک‬
‫نووسینەکانی ئیبن سینا و تەبەری و ڕازی کە هەرسێکیان بە ڕەچەڵەک‬
‫فارس بوون‪ ،‬کە لە نووسینەکانیان بۆچوون و ڕەخنەی خۆیان لە سەر‬
‫سەرچاوە یۆنانییەکان نووسیوە وەک نووسینەکانی ئەرەستۆ‪ ،‬کەئەمەش‬
‫لە ئەنجامی وەرگێرانی بەرهەمە فکرییەکانی یۆنانی بوو ئەم بزووتنەوە‬
‫فکرییە بەرهەم هات‪.‬‬
‫لە بارەی نووسینەکانی ئیبن ڕوشد و فەیلەسوفی جولەکە موسا ئیبن‬
‫مەیمون بە هەمان شێوە کارە وەرگێڕاوەکان ڕۆلێکی بەرچاوی هەبوو لە‬
‫نووسینەکانین‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫رۆلی وەرگێران لە پێشخستنی‬
‫هەموو بوارەکانی زانست‬
‫لە جیهانی ئیسالم‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫(المدرسة المستنصریة)‬
‫لە بەغدا‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫چااڵکی وەرگێڕان لە جیهانی ئیسالم‬
‫و تەئسیری بۆ سەر ئەوروپا‬
‫ئەم گەشانەوە گەورەیەی مەعریفە و زانست لە جیهانی ئیسالم لە سەدەی دەیەم و‬
‫یازدەم رووی دا دواتر ئەمانە دەگوێزرێتەوە بۆ ڕۆژئاوا و تەکانێکی گەورە بوو بۆ‬
‫پێشخستنی هەموو لقەکانی زانست و مەعریفە ‪ ،‬ئەگەر ئەو پێشکەوتنە لە‬
‫سەردەمی عەباسییەکان لە جیهانی ئیسالم نەبوایە بێگومان ئەو پێشکەوتنەش لە‬
‫ئەوروپا نەدەهاتە ئاراوە‪.‬کە بێگومان ئەمەش بە هۆی کاری وەرگێرانەوە بوو‪.‬‬
‫کەواتە وەرگێران تەئسیرێکی گەورەی هەبووە لەسەر پێشخستنی چااڵکی ڕۆشنبیری‬
‫و فەرهەنگی لە مێژوو‪ ،‬نەک هەر بۆ جیهانی ئیسالم بەڵکو بۆ هەموو جیهان بە‬
‫گشتی‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫ئاوابوونی خۆری وەرگێڕان لە‬
‫جیهانی ئیسالم‬
‫ئەم پێشکەوتنە شارستانییە لە‬
‫جیهانی ئیسالم تا سەی دوازدەم‬
‫بەردەوام دەبێ‪ ،‬تا هاتنی‬
‫مەغۆلەکان بە سەرکرادیەتی‬
‫هۆالکۆ و هێرشکردنیان بۆ سەر‬
‫بەغدا لە ساڵی ‪ ١٢٥٨‬شارەکە‬
‫وێران دەکەن و خەلیفە دەکوژن و‬
‫کوشتارێکی بێ ئامانی خەڵکەکەی‬
‫دەکەن‪ .‬ئیدی بەم شێوە کارەستبارە‬
‫شارستانیەتی ئیسالم کۆتایی دێ و‬
‫چااڵکی وەرگێرانیش نامێنێت‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫وەرگێڕان الی ئەوروپییەکان‬
‫دوای ڕووخانی دەوڵەتی عەباسی و نەمانی ئەو شارستانیەتە گەشاوەیە‪ ،‬بۆشاییەکی‬
‫شارستانی و فەرهەنگی لە جیهانی ئیسالم دروست بوو‪.‬‬
‫دواتریش خاچپەرستەکان لە کۆتایی سەدەی یازدەوە تا سەدەی سێزدەهەم لە‬
‫ئەوروپاوە هێرشیان هێنایە سەر جیهانی ئیسالم بۆ داگیرکردنی فەلەستین‪.‬‬
‫ئەم هێرشە هەرچەندە کۆمەڵێک ئامانجی سیاسی و دینی و کولتووری هەبوو‪ ،‬بەاڵم‬
‫لەهەمان کاتدا ئەوروپا و جیهانی ئیسالم بەیەک ئاشنا دەکات و تێکەاڵوی دروست‬
‫دەکات‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫باڵوبوونەوەی شارستانیەتی‬
‫ئیسالم بە ئەوروپا‬
‫لەو سەروبەندە کتێبە وەرگێڕاوەکانی عەرەبی بەدەستی ئەوروپییەکان‬
‫دەکەوێت و جارێکی دی دەست بە وەرگێرانی دەکەن بۆ زمانی التینی‬
‫و زمانەکانی دیکەی ئەوروپی‪ ،‬وەک کتێبەکانی ئیبن ڕوشد و ئیبن سینا‬
‫و غەزالی و ڕازی‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫باڵوبوونەوەی شارستانیەتی ئیسالم‬
‫لە ڕێی ئیسپانیا‬
‫لەالیەکی دیکەوە لە ئیسپانیا کە تا کۆتایی سەدەی پازدەهەم لە ژێر دەستی‬
‫موسڵمانەکان بوو‪ ،‬لە سەدەی یازدەم باشووری ئیسپانیا مەڵبەندێکی گرنگی‬
‫باڵوکردنەوەی زانیاری و مەعریفە و زانست بوو‪ .‬لەو سەروبەندە بە هۆی نزیکی‬
‫جوگرافی موسڵمانەکان لەگەڵ ئەوروپا‪ ،‬گەلێک لەم کتێبانە کە لەالیەن زانا و‬
‫هزرڤانانی موسڵمان بەرهەم هات بوون جارێکی دی تەرجەمەی زمانەکانی‬
‫ئەوروپی کرایەوە‪ ،‬کتێبەکانیش لەمەڕ ئەم بابەتانە بوون ( گەردوونناسی و‬
‫فەلەکناسی و دەروونناسی و جوگرافی وپزشکی و ماتماتیکی و ئەدەبیات) بوون‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫وەرگێران لە سەردەمی ڕێنیسانس‬
‫و چاکسازی دینی‬
‫لە ئەوروپا هەتا سەردەمی ڕێنیسانس ڕۆشنبیران و نووسەران بە التینی و یۆنانی‬
‫دەیانووسی و دەیانخوێندەوە‪ .‬بەتایبەت التینییەکە زمانی هاوبەشی ئەوروپا بوو‪ .‬لە‬
‫پێش ئەو سەردەمە کارێکی وەرگێرانی ئەوتۆ لەئەوروپا نەبووە‪.‬‬
‫لە سەردەمی ڕێنیسانس شەپۆلێکی وەرگێران لە ئەوروپا دەستی پێکرد‬
‫وەرگێرانەکان زیاتر لە یۆنانییەوە بوون‪ .‬لە سەدەی شازدەمی میالدی بزاڤێکی‬
‫چاکسازی دینی لە ئەڵمانیاوە سەری هەڵدا بە ناوی پرۆتێستانت کە بە هەموو‬
‫ئەوروپا باڵو بووەوە‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫مارتن لوثەر ‪Martin Luther‬‬
‫( ‪)١٥٤٦-١٤٨٣‬‬
‫کەنیسە لەو سەردەمە ڕێگەی نەدەدا خەڵککە بە‬
‫زمانی خۆیان ئینجیل بخوێننەوە‪ ،‬دەبوایە بە‬
‫التینی بخوێنرێتەوە‪ .‬لەم سەروبەندە مارتن لوثەر‬
‫( ‪) ١٥٤٦-١٤٨٣Martin Luther‬کە ڕابەری‬
‫ئەم چاکسازییە دینیەی دەکرد‪ ،‬ئینجیلی لە‬
‫یۆنانییەوە بۆ زمانی ئەڵمانی بااڵ تەرجەمە کرد‬
‫و ئەم وەرگێرانەی وەک چەکێک دژ بە‬
‫کەنیسەی ڕۆمانی بەکار هێنا‪ .‬دواتر هەر ئەم‬
‫وەرگێڕانە بوو بە سەرەتایەک بۆ گەشەکردن و‬
‫پەیدا بوونی زمانی ستانداردی ئەڵمانی‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫ڕێنیسانس ‪Renaissance‬‬
‫ڕێنیسانس‪ :‬ئەو سەردەمەیە لە مێژووی ئەوروپا لە نێوان سەدەی چواردەم تا حەڤدەم‬
‫کە تیایدا هونەر و ئەدەب و فکری کۆنی یۆنانی جارێکی دی دۆزرایەوە و‬
‫ڵێکۆڵینەوەی لەسەر کرا‪ ،‬جارێکی دی بوژانەوە لە هەموو بوارەکان دەستی‬
‫پێکردەوە‪.‬‬
‫لەو سەردەمە بێگومان وەرگێران ڕۆلێکی گەورەی هەبوو بۆ گواستنەوەی فکری‬
‫یۆنان بۆ زمانە نوێیەکانی ئەوروپا‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫جێفری چۆسەر ‪Geoffrey‬‬
‫‪١٤٠٠-١٣٤٣ Chaucer‬‬
‫‪Geoffrey‬‬
‫چۆسەر‬
‫جێفری‬
‫‪١٤٠٠ -١٣٤٣Chaucer‬شاعیر و‬
‫وەرگێڕ بوو‪ ،‬کۆمەڵێک وەرگێرانی‬
‫هەیە بۆ زمانی ئینگیلیز وەک ‪The‬‬
‫‪ Book of Duchess‬بەاڵم لە‬
‫هەمووی گرنگتر ئەوەیە چۆسەر تەنها‬
‫بە ئینگلیزی دەنووسی کە ئەمەش بووە‬
‫هۆی چەسپاندنی زمانی ئینگلیزی وەک‬
‫زمانی ئەدەبی و زمانی نووسین بۆ‬
‫بەریتانیا‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫ئەتینە دۆلێت‬
‫‪١٥٤٦-١٥٠٩ Etienne Dolet‬‬
‫هەر لە سەدەی شازدەم وەرگێران لە‬
‫فەرەنسا بە شێوەیەکی فراوان دەستی‬
‫پێکرد‪ ،‬ئەمجارە لە وەرگێرانی کتێبی‬
‫کتێبی ئەدەبی‪.‬‬
‫بۆ‬
‫دینییەوە‬
‫ئەو‬
‫وەرگێڕی‬
‫بەناوبانگترین‬
‫سەردەمە لە فەرەنسا ئەتینە دۆلێت‬
‫‪١٥٤٦ -١٥٠٩ Etienne Dolet‬‬
‫بوو‪ .‬کۆمەڵیک کتێبی لە یۆنانی و‬
‫التینییەوە بۆ فەرەنسی وەرگێرا‪ ،‬لە‬
‫سەر وەرگێڕانەکانی دوچاری زیندان‬
‫و ئەشکەنجە دەبێتەوە‪ ،‬تا لە تەمەنی‬
‫‪ ٣٧‬ساڵی بە هۆی وەرگێڕانەوە لە‬
‫سێدارە درا‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫جۆن درایدن‬
‫‪١٧٠٠-١٦٣١John Dryden‬‬
‫جۆن درایدن ‪John Dryden‬‬
‫‪١٧٠٠ -١٦٣١‬شاعیر و گەورە‬
‫وەرگێری ئینگلیز‪ ،‬لە سەدەی حەڤدەم‬
‫ژیاوە‪ ،‬کۆمەڵیک کتێبی زۆر گرنگی‬
‫بۆ زمانی ئینگلیزی وەرگێڕاوە‪ .‬وەک‬
‫وەرگێرانی شیعرەکانی هۆراس و‬
‫ئۆڤیدۆس‪ ،‬بەاڵم لە هەمووی گرنگتر‬
‫وەرگێرانی شیعرەکانی گەورە‬
‫شاعیری ڕۆمانی ڤیرگیل بوو لە‬
‫ساڵی ‪ ١٦٩٧‬بە ناونیشانی کارەکانی‬
‫ڤیرگیل‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫کارەکانی ڤیرگیل‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫دەرکەوتنی چاپخانە لە ئەوروپا‬
‫داهێنانی چاپخانە لەالیەن جۆهانس گوتێنبێرگ‬
‫‪Johannes Gutenberg‬لە ساڵی ‪١٤٣٩‬‬
‫دەستپێکی شۆڕشێکی گەورەی فەرهەنگی بوو لە‬
‫هەموو بوارەکانی ژیانی ئەوروپا و جیهان‪ .‬کتێب بە‬
‫ژمارەیەکی زۆر کەوتە بەر دەستی خەڵک‪ ،‬زانیاری و‬
‫زانست بە شێوەیەکی فراوان بەناو خەڵکدا باڵو‬
‫بووەوە‪ ،‬کە ئەمەش گۆڕانی فکری گەورەی هێنایە‬
‫کایەوە‪ ،‬هەڕەشەی لە دەسەاڵتی سیاسی و دینی کرد‪،‬‬
‫هەستی نەتەوایەتی بە ئەوروپا باڵو بووەوە‪ ،‬لەهجە‬
‫زارەکییەکانی ئەوروپا بوون زمانە نەتەوەییەکان و‬
‫زمانی التینی پاشەکەشەی کرد‪ ،‬لەپاڵ هەموو ئەمانە‬
‫چااڵکی وەرگێرانیش گەشەی کرد‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫باڵوبوونەوەی چاپخانە لە ئەوروپا‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫ولیام کاکستۆن‬
‫‪١٤٩٢ -١٤١٥William Caxton‬‬
‫ولیام کاکستۆن ‪William Caxton‬‬
‫(‪) ١٤٩٢-١٤١٥‬نووسەر و وەرگێری بە‬
‫ناوبانگی ئینگلیز‪ ،‬یەکەم کەس بوو کە‬
‫چاپخانەی هێنایە بەریتانیا کاری چاپەمەنی‬
‫کرد‪ .‬نزیک بە ‪ ٢٦‬کتێبی بۆ ئینگلیزی وەرگێڕا‬
‫و چاپ و باڵوی کردەوە‪ .‬هێنانی چاپخانە بۆ‬
‫بەریتانیا هەنگاوێکی زۆر گرنگ بوو بۆ‬
‫و بە‬
‫ئینگلیزی‬
‫زمانی‬
‫پێشخستنی‬
‫ستانداردکردنی لەهجەی لەندەن‪ ،‬هەروەها‬
‫هاندەرێک بوو بۆ زیادکردنی چااڵکی‬
‫وەرگێڕان‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫وەرگێڕان الی کورد‬
‫مێژووی وەرگێران الی کورد ئاسۆیەکی تەمومژاوی لێڵی‬
‫هەیە‪ ،‬چونکە ئێمە هیچ تێکستێکی وامان نییە‪ ،‬نیشان بدات کە‬
‫کورد لە مێژووی کۆن کاری وەرگێرانی کرد بێ‪.‬‬
‫ئەمە سەرەڕای ئەوەی کە بنچینە و سەرچاوەی زمانی‬
‫کوردیش تا ئێستا ڕوون نییە و مشتومڕ و بیروڕای جیاوازی‬
‫لەسەرە‪ ،‬تا ئێستا بە تەواوەتی ئاشکرا نەبووە کە زمانی‬
‫کوردی بۆ کام لە زمانە کۆنەکانی ئەم ناوچەیە دەگەڕێتەوە‪.‬‬
‫ئەوەی تا ئێستا زۆرینەی زانایان و مێژوونووسان لەسەری‬
‫ڕێک کەوتوون ئەوەیە کە کورد لە نەوەی مادەکانن و زمانی‬
‫مادەکانیش هەمان زمانی ئاڤێستای دینی زەردەشتی بووە‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫کاردۆخییەکان و ئاناباس ‪Anabase‬‬
‫کۆنترین سەرچاوە بۆ یەکمجار لە مێژوودا ئاماژەی بە وەرگێڕانی زمانی‬
‫کوردی بۆ زمانێکی بێگانە کرد بێت‪ ،‬کتێبەکەی فەیلەسوف و مێژوونوووسی‬
‫یۆنانی (زەینەفۆن)ە بە ناوی ئاناباس ‪ Anabase‬کە ‪ ٤٠١‬ساڵ پێش لە‬
‫دایکبوونی مەسیح نووسراوە‪ .‬ئەم فەیلەسوفە ڕابەرایەتی ‪ ١٠‬هەزار سەربازی‬
‫یۆنانی دەکا کە لەالیەن کورشی فارسەوە بەکرێ گیرا بوون بۆ شەڕی‬
‫برایەکەی ئەردەشێری دووەم کە پاشای ئێران بوو‪ ،‬بۆ ئەوەی جڵەوی‬
‫فەرمانڕەوایی لە براکەی وەرگرێت و بە خۆی ببێ بە فەرمانڕەوا‪ .‬لەکاتی‬
‫گەڕانەوەی ئەم ‪ ١٠‬هەزار سەربازە بە ناوچەی کاردۆخییەکان تێپەڕ دەبێ و‬
‫لەگەڵیان توشی پێکدادان دەبن‪ .‬زەینەفۆن کاتێک دەگاتە ناو کاردۆخییەکان‬
‫ئاماژە بۆ ئەوە دەکات کە چەکدارە یۆنانییەکان لە ڕێگای وەرگێڕێکەوە قسەیان‬
‫لەگەڵ کاردۆخییەکان کردوو‪.‬‬
‫‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫نەخشەی ناوچەی کاردۆخییەکان‬
‫زەینەفۆن وەرگێڕێکی زمانی لەگەڵ‬
‫خۆی برد بۆ الیان‪ ،‬بۆ ئەوەی شەڕەکە‬
‫ڕابگرێت و ئاشتی بەرقەرار ببێت‪.‬‬
‫هەروەها داوای الشە کوژراوەکانیش‬
‫لێیان کرد کاردۆخەکان ڕایان گەیاند‪ ،‬کە‬
‫الشەی کوژراوەکان بەو مەرجە‬
‫دەدەنەوە ئەگەر ئەوانیش دەست لە‬
‫سوتاندنی خانووەکانیان هەڵگرن‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫زەینەفۆن و نەخشەی تێپەڕینی‬
‫‪ ١٠‬هەزار سەربازەکەی بە کوردستان‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫ئەم شاهێدییەی زەینەفۆن چەند‬
‫گریمانەیەکمان بۆ ڕوون دەکاتەوە‪:‬‬
‫‪ -１‬کاردۆخییەکان‪ ،‬یان کورد هەر لە و سەردەمەوە‬
‫زمانێکی تایبەتی خۆیان هەبووە‪.‬‬
‫‪ -２‬کورد لەو سەردەمەشدا وەک ئێستا لە ڕێگەی‬
‫وەرگێڕەوە لەگەڵ نەتەوەکانی تردا پەیوەندییان کردووە‪.‬‬
‫‪ -３‬زمانی کاردۆخییەکان زمانێکی تا ئەو ڕادەیە سەربەخۆ‬
‫باڵو بووە‪ ،‬کە الی خەڵکی بێگانە (یۆنانییەکان) الی‬
‫نەتەوەکانی دراوسێ (فارس) قسەی پێ کرێت و تەرجەمەی‬
‫پێ بکرێت‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫سیاحەتنامەی ئەولیا چەلەبی‬
‫ڕەنگە کۆنترین تێکستێکی کوردی تەرجەمە کرابێ بۆ زمانێکی دی‬
‫لەالیەن گەڕیدەی تورک (ئەولیا چەلەبی) بوو بێ‪ .‬چەلەبی لە‬
‫سیاحەتنامەکەی بۆ ناساندنی زمانی کوردی بە تورکان‪ ،‬چەند‬
‫ڕستەیەکی کوردی کردۆتە تورکی‪ ،‬ڕستەکان هی زمانی نووسین نین‪،‬‬
‫بەڵکو زمانی قسە کردن و بایەخێکی ئەدەبی ئەوتۆیان نییە‪ ،‬تەنها بەڵگە‬
‫نامەیەکی زمانەوانین‪ .‬بەم شێوەیە ئەم چەند دێرە کەمەی نێو کتێبەکەی‬
‫ئەولیا چەلەبی لە ساڵی‪ ١٦٥٥‬دا دەبێتە یەکەم تێکستی وەرگێردراو لە‬
‫کوردییەوە بۆ زمانی بێگانە و چاپکرا بێ‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫سیاحەتنامەی ئەولیا چەلەبی‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫کورد تا سەدەی نۆزدەم وەرگێرانی‬
‫نەبووە‬
‫کەواتە‪ ،‬لەمێژووی ئەدەبی کۆنی کوردیدا مەگەر زۆر بە دەگمەن دەنا تا‬
‫ناوەڕاستی سەدەی نۆزدەیەم هیچ سەرەتایەکی وەرگێڕان لە زمانی‬
‫کوردییەوە بۆ بێگانە و بە پێچەوانەوە بە دی ناکرێت‪ ،‬ئەمەش بە‬
‫پێچەوانەی گەالنی تری وەک عەرەب‪ ،‬تورک‪ ،‬ئەرمەن و فارس کە‬
‫هەر لە سەدەکانی ناوەڕاستەوە جموجۆڵی وەرگێڕانیان لەال پەیدا بووە‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫هۆکارەکانی نەبوونی وەرگێڕان الی کورد چین؟‬
‫گەلی کورد هیچ پێوندییەکی سیاسی و دپلۆماسی و شارستانێتی‬
‫‪-１‬‬
‫ڕاستەوخۆی لە ڕێگای دەوڵەت و نەتەوەکانی ترەوە نەبووە‪ ،‬ڕۆشنبیر و‬
‫نووسەرانی کورد لە چوارچێوەی واڵتی خۆیان نەچوونەتە دەرەوە تا‬
‫زمانێکی بێگانە فێر ببن و لە بایەخی وەرگێڕان و فەرهەنگی‬
‫وەرگێڕدراوی میللەتان بگەن‪.‬‬
‫کورد دەوڵەتی خۆی نەبووە تا وەزارەت و دەزگاکانی‬
‫‪-２‬‬
‫فەرهەنگ و ڕاگەیاندن و خوێندن بایەخ بە زمانی کوردی و چااڵکی‬
‫کردەی وەرگێڕان بدات‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫‪ -３‬کورد بە درێژایی سەدە کۆنەکان زۆربەی‬
‫جاران بە زمانی عەرەبی و فارسی و تورکی‬
‫نووسیویەتی و خوێندویەتی و بەڕێوەبردنی کارەکانیان‬
‫هەر بەم زمانە بێگانانە بووە و زمانی خۆی لێ قەدەغە‬
‫کراوە‪.‬‬
‫‪ -４‬نەبوونی چاپخانە و قوتابخانە لە کوردستاندا کە‬
‫بووەتە الوازی ئاستی نووسین و خوێندن‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫وەرگێڕان لە زمانی کوردی بۆ زمانی‬
‫بێگانە‬
‫قۆناغی یەکەم‪ :‬قۆناغی ڕۆژهەاڵتناسەکان‪:‬‬
‫ڕۆژهەاڵتناسەکان و ئەوروپییەکان لە پێشترین ئەو کەسانەن کە بەرهەمیان لە‬
‫زمانی کوردییەوە وەرگێڕاوەتە سەر زمانی خۆیان ئەمەش لەبەر ئەوەی‬
‫ئەوروپییەکان بە تایبەتیش سیاسەتمەدارەکان و مسیۆنێرەکان لەسەدەی نۆزدەهەم بەم‬
‫الوە ویستویانە پێش ئەوەی دەسەاڵتیان بەسەر کوردستاندا بسەپێنن‪،‬‬
‫تایبەتمەندییەکانی نەتەوەکە وەک زمان و دابونەرتی و پێکهاتی کۆمەاڵیەتی بناسن‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫دەقە وەگێڕدراوەکان لە زمانی کوردییەوە بۆ‬
‫زمانی بێگانە چین؟‬
‫سەفەرنامەکەی ئەولیا چەلەبی لە ساڵی ‪ ١٦٥٥‬چەند ڕستەیەکی‬
‫‪-１‬‬
‫کوردی وەرگێراوەتە سەر زمانی تورکی‪.‬‬
‫کتێبێکی کوردناسی ئیتاڵی (گارزۆنی – ) ‪Garzoni‬‬
‫‪-２‬‬
‫‪٢٨٧‬الپەڕەیە بریتییە لە کورتەیەکی ڕێزمانی کوردی و فەرهەنگێکی‬
‫ئیتاڵی – کوردی لە نێو کتێبەکەیش هەندێ ڕستە و دەستەواژەی کوردی‬
‫وەرگێڕدراوە و تێکستەکانیش بە زمانی کوردی (دیالێکتی کرمانجی‬
‫باکوور) نووسراون و کراون بە ئیتاڵی‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫ماوریزۆ گارزۆنی و یەکەمین‬
‫کتێبی ڕێزمانی کوردی بە ئیتاڵی‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫‪ -３‬وەرگێڕانی مەموزینی مەال محمودی‬
‫بایەزیدی بۆ زمانی فەڕەنسی چیرۆکی‬
‫مەموزین بە دیالێکتی کرمانجی لەالیەن مەال‬
‫مەحمودی بایەزیدەوە نووسراوە پاشان لەالیەن‬
‫ڕۆژهەاڵتناس (ژابا) خراوەتە سەر ئەلفوبێی‬
‫التینی و بۆ زمانی فەرەنسی وەرگێردراوە و لە‬
‫ساڵی ‪ ١٨٥٦‬چاپ کراوە‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫ژابا زۆربەی بەرهەمەکانی مەال مەحمودی بایەزیدی‬
‫وەرگێڕاوەتە سەر چەند زمانێک‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫‪ -١‬کتێبی (تاریخی جدیدی کوردستان) لە ‪١٨٥٨ – ١٨٥٧‬‬
‫نووسراوە بۆ زمانی فەرەنسی وەرگێردراوە‪.‬‬
‫‪ -٢‬پەندی پێشینان لە ساڵی ‪ ١٨٥٠‬نووسراوە و لە ساڵی‬
‫‪ ١٨٦١‬کراوە بە ڕووسی‪.‬‬
‫‪83‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫‪ -３‬چیرۆکی لەیال و مەجنوونی لەساڵی‬
‫‪ ١٨٥٩‬کراوە بە زمانی فەرەنسی‪.‬‬
‫‪ -４‬عادات و ڕسوماتنامەی ئەکرادییە‬
‫ئسووڵی نیزاماتی کرمانجی لە ساڵی ‪١٨٥٩‬‬
‫نووسراوە لە ساڵی ‪ ١٨٦٨‬لەالیەن ژابا کراوە‬
‫بە فەرەنسی‪ .‬بەاڵم لە ساڵی ‪ ١٩٦٣‬لەالیەن‬
‫ڕۆدینکۆوە کراوە بە ڕووسی‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫قۆناغی دوەم‪ :‬قۆناغێکی نوێ‬
‫قۆناغی نوێی وەرگێڕان لە ساڵی ‪ ١٨٩٨‬لەگەڵ دەرکەوتنی یەکەم ڕۆژنامەی‬
‫کوردی (کوردستان ‪ )١٩٠٢-١٨٩٨‬ئەم قۆناغە لە ئەدەبی کوردیدا بەوە دەناسرێتەوە‬
‫کە نووسەر و ڕووناکبیرانی کورد پەیوەندییەکی ڕاستەوخۆ لە ڕێگەی ئەسەتەمبوڵ‬
‫و قاهیرەوە‪ ،‬لەگەڵ ئەدەبیاتی ڕۆژئاوا و شارستانیەتی ئەوروپا دروست دەکەن‪.‬‬
‫زۆربەی نووسەر و ڕوناکبیرانی کورد خۆیان فێری زمانە ڕۆژئاواییەکان بە تایبەت‬
‫(ئینگلیزی و فەڕەنسی و ڕووسی) دەکەن‪ .‬ئەمەش بۆ چااڵکی وەرگێڕان هۆکارێکی‬
‫بنەڕەتی بوو‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫نیشانەکانی وەرگێڕان لەم قۆناغە‬
‫نوێیەدا کامانەن؟‬
‫‪ -１‬لەباری چەندێتییەوە دەقە وەرگێڕدراوەکان کەم بوون‪،‬‬
‫بەاڵم لەباری چۆنیەتییەوە بە پێی پێویست نەبووە‪.‬‬
‫‪ -２‬زۆربەی دەقە وەرگێڕدراوەکان لە گۆڤاری و‬
‫رۆژنامەکاندا باڵو کراونەتەوە ‪ ،‬نەک بە کتێب‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫‪ -3‬هیچ نووسەرێک نەبووە کە خۆی تەنیا بۆ‬
‫وەرگێران تەرخان کرد بێت و بە هونەرەکەدا‬
‫قووڵ بێتەوە‪.‬‬
‫‪-４‬‬
‫بەرز‪.‬‬
‫وەرگێران نەگەیشتۆتە ئاستی هونەرێکی‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫‪ -5‬وەرگێڕان بۆ مەبەستی ئەدەبی و‬
‫هونەری بوو‪ ،‬نەک مەبەستێکی سیاسی و‬
‫بازرگانی و ئایینی‪.‬‬
‫‪ -6‬زۆربەی دەقە وەرگێردراوەکان بریتی‬
‫بوون لە بابەتی فۆلکلۆری و شیعری کالسیکی‬
‫کوردی ئەمانەش وەرگێردرانە سەر زمانە‬
‫ڕۆژهەالتییەکان بە تایبەت زمانی تورکی‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫وەرگێڕان و فەرهەنگ‬
‫پێش سەرهەڵدانی چااڵکی وەرگێران لە کوردییەوە بۆ زمانی بێگانە‪ ،‬لە سەرەتادا‬
‫چەند فەرهەنگێکی بێگانە – کوردی یان کوردی – بێگانە لەالیەن‬
‫ڕۆژهەاڵتناسانەوە دانراون‪.‬‬
‫ئەم دیاردەیەش بە شێوەیەکی فراوان لە کۆتایی سەدەی نۆزدەهەمدا دەبینرێت‪ ،‬بەاڵم‬
‫ناچنە ڕێزی وەرگێڕانەوە ‪ ،‬بەڵکو لە چوارچێوەی زمانەوانی و لێکۆڵینەوەی‬
‫فەرهەنگ و زاراوەناسییەوە لێی دەکۆڵرێتەوە‪ ،‬بەاڵم ڕۆلێکی باشی لە کردەی‬
‫وەرگێراندا لە کوردییەوە بۆ بێگانە هەبووە‪،‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫پێناسەی فەرهەنگ ‪Dictionary‬‬
‫فەرهەنگ ئەو سەرچاوەیە وشەکانی زمانێکی دیاری کراوی تێدا تۆمار‬
‫کراوە وشەکانی بە پێی ئەلفوبێی ئەو زمانەی کە تۆمار کراوە واتاکانی‬
‫لێکدراوەتەوە هەورەها گەنجینەیەکی بیر و وشە و زاراوەیە کە لە‬
‫زمانێکی تایبەت بەکاردەهێنرێت‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫جۆرەکانی فەرهەنگ‬
‫جۆرەکانی فەرهەنگ الی فەرهەنگنووسان دەکرێ بە دوو جۆر‪:‬‬
‫فەرهەنگی گشتی‪ :‬ئەو فەرهەنگەیە باس لە بابەتێکی تایبەتی‬
‫‪-１‬‬
‫ناکات بەڵکو بە شێوەیەکی گشتی باس لە هەموو شتێک دەکات‪.‬‬
‫فەرهەنگی تایبەتی‪ /‬پسپۆڕی‪ :‬ئەو جۆرە فەرهەنگەیەی باس لە‬
‫‪-２‬‬
‫بابەتێکی دیاریکراو دەکات وەکو فەرهەنگی جوگرافی ‪ ،‬فەرهەنگی‬
‫فەلسەفی‪ ،‬فەرهەنگی پزیشکی‪ ..،‬هتد‬
‫هەورەها لە ڕووی بە کارهێنانی زمانەوە فەرهەنگ هەیە بە تاکە‬
‫زمانێک دەنووسرێت وەکو (کوردی ‪ -‬کوردی) بەاڵم فەرهەنگی دوو‬
‫یان سێ زمانێس هەیە وەکو (کوردی‪ -‬عەرەبی‪ -‬ئینگلیزی)‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫فەرهەنگەکانی زمانی کوردی‬
‫فەرهەنگا نۆبار‬
‫‪ -١‬کۆنترین فەرهەنگی کوردی کە نووسرابێ فەرهەنگێکی عەرەبی –‬
‫کوردییە بە ناوی (نۆبارا بچووکان) لەالیەن ئەحمەدی خانی بە شیعر‬
‫داڕێژراوە لە نێوان سااڵنی (‪ ) ١٦٨٣ -١٦٨٢‬نووسراوە بۆ مندااڵن بۆ‬
‫ئەوەی فێری زمانی عەرەبی ببن‪ ،‬هەروەها بۆ شرۆڤەکردنی وشە‬
‫سەختەکانی قورئان‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫فەرهەنگی ئیتاڵی‪ -‬کوردی‬
‫کتێبە ناودارەکەی قەشەی ئیتاڵی ماوریزۆ گارزۆنی بریتییە لە کورتەیەکی‬
‫‪-2‬‬
‫ڕێزمانی کوردی و فەرهەنگێکی (ئیتاڵی‪ -‬کوردی )‪ ،‬گارزۆنی لە کتێبەکەیدا هەندێ‬
‫ڕستە و گفتوگۆ و و دەستەواژەی کوردی بۆ زمانی ئیتاڵی وەرگێڕاوە‪ .‬گارزۆنی بۆ‬
‫ماوەی ‪ ٢٠‬ساڵ لە ناوچەی ئامێدی دەمێنێتەوە‪ ،‬بەرهەمی مانەوەکەی نووسینی ئەم‬
‫کتێبە بوو کە دواتر لە ڕۆما لە ئیتاڵیا لە ساڵی ‪ ١٧٨٧‬بە چاپی دەگەینێ‪ .‬نزیک بە‬
‫پێنج هەزار وشەی کوردی بە لەهجەی ئامێدی بە ئیتاڵی لێکداوەتەوە‪ .‬ئەم کتێبە بۆ‬
‫کاری مسیۆنێری‪ ،‬باڵو کردنەوەی مەسیحییەت لە کوردستان نووسراوە‪ .‬بەاڵم‬
‫ئەمڕۆ وەک دەقێکی زمانی کوردیی ئەو سەردەمە و فەرهەنگێکی وشەی کوردی‪،‬‬
‫بایەخێکی زمانەوانی یەکجار زۆری بۆ مێژووی زمانی کوردی هەیە‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫فەرهەنگی کوردی ‪ -‬فەرەنسی‬
‫‪ -٣‬فەرهەنگی کوردی – فەرەنسی‪ ،‬ئەم فەرهەنگە لەالیەن‬
‫ئەلێکساندەر ژابا لە ساڵی ‪ ١٨٧٩‬باڵو کراوەتەوە‪ ١٥ .‬هەزار‬
‫وشەی کوردی لە خۆ دەگرێت لەگەڵ ماناکانی بە فەرەنسی‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫فەرهەنگی ئەحمەدی‬
‫‪ -٤‬فەرهەنگی ئەحمەدی‪ ،‬ئەم فەرهەنگە لەالیەن شیخ مارفی نۆدێی بە‬
‫شێوەی شیعر لە عەرەبییەوە بۆ کوردی لە ساڵی ‪ ١٧٩٥‬نووسراوە‪.‬‬
‫وەک نۆبارەکەی ئەحمەدی خانی وایە و بۆ منداڵن دانراوە بۆ ئەوەی‬
‫فێری زمانی عەرەبی بن‪ .‬بە ناوی کوڕەکەیەوە ناوی ناوە (ئەحمەدی)‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫فەرهەنگی (الهدیة الحمیدیة)‬
‫‪ -٥‬الهدیة الحمیدیة فی اللغة الکردیة‪ ،‬ئەم فەرهەنگە کوردی – عەرەبییە‬
‫لە ساڵی ‪ ١٨٩٢‬لەالیەن یووسف زیائەدین پاشا ئەلخالدی ئەلمەقدەسی‬
‫(یوسف ضیاء الدین باشا الخالدی المقدسی)‪ ،‬لە ئەستەنبوڵ چاپ کراوە‪.‬‬
‫فەرهەنگێکی زۆر نایابە بە هەزاران وشەی کوردی گرتۆتە خۆی و‬
‫ماناکانی بە عەرەبی نووسیوە‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫فەرهەنگی کوردی‪ -‬ئینگلیزی‬
‫‪ -٦‬فەرهەنگی کوردی ‪ -‬ئینگلیزی‬
‫لەالیەن تەوفیق وەهبی و ئەدمۆندز‬
‫لە ساڵی ‪ ١٩٦٦‬دانراوە‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫فەرهەنگی خاڵ‬
‫‪ -７‬فەرهەنگی خاڵ‪ ،‬ئەم فەرهەنگە لەالیەن شێخ محەمەدی خاڵ لە‬
‫ساڵی ‪ ١٩٦٠‬باڵو کرایەوە‪ ،‬یەکەمین فەرهەنگی کوردی – کوردییە کە‬
‫ژمارەی وشەکانی لە فەرهەنگەکانی پێش خۆی زیاتر بێت و لە سێ‬
‫بەرگ باڵو بۆتەوە‪ ،‬وشە و زاراوەی هەموو شێوەزارەکانی زمانی‬
‫کوردی تێدایە‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫قاموسی زمانی کوردی‬
‫قاموسی زمانی کوردی‪ ،‬فەرهەنگێکی کوردی – کوردییە لەالیەن‬
‫‪-８‬‬
‫عەبدوڕەحمان زەبیحی نووسراوە‪ ،‬پیتی (آ) لە ساڵی ‪ ١٩٧٧‬لە بەغدا چاپ کراوە‪،‬‬
‫دواتر پیتی (ب) یش دەرچوو‪ ،‬پیتەکانی تری دەرنەچوو‪ .‬ئەمە یەکەم فەرهەنگی‬
‫کوردییە بە بەراورد لەگەڵ فەرهەنگەکانی پێش خۆی کە بەشێوەیەکی زانستی‬
‫نووسرا بێت‪ ،‬مانای وشەکانی بە وردی لێک داوەتەوە‪ ،‬چۆنیەتی بەکارهێنانی‬
‫وشەکانی لە ڕێزمانیش نیشان داوە‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫جۆرەکانی وەرگێڕان‬
‫وەرگێڕانی زارەکی‪:‬‬
‫ئەم جۆرە وەرگێڕانە لە زمانی ئینگلیزیدا پێی دەگوترێت‬
‫‪Oral translation‬یان ‪Interpreting‬و لە عەرەبیشدا‬
‫پێی دەگوترێت (الترجـة الفوریة) یان (الترجمة الشفهیة) ئەم‬
‫جۆرە وەرگێڕانەش لە زمانی کوردیدا بریتییە لە وەرگێڕانی‬
‫زارەکی‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫وەرگێڕانی زارەکی بریتییە لە وەرگێڕانی وتەیەک لە‬
‫زمانی سەرچاوەوە بۆ وتەیەک لە زمانی ئامانجدا بە‬
‫جۆرێک کاریگەری ئەو وتەیە قسەکەری زمانی‬
‫سەرچاوەوە بگوێزرێتەوە بۆ گوێگری زمانی ئامانج‪.‬‬
‫ئەم جۆرە وەرگێڕانەش زۆر دەمێکە بەکاردەهێنرێت‬
‫و بۆ گەلێک مەبەست کەڵكی لێ وەردەگیرێت‪ ،‬بە‬
‫شێوەیەکی فراوان لە کۆنگرە و کۆڕ و کۆبوونەوەکانی‬
‫جیهانی و دەزگا ڕاگەیاندنەکاندا بە کار دەهێنرێت‪،‬‬
‫هەروەها بۆ ئەم جۆرە وەرگێڕانە دەکرێت چەند‬
‫بنەمایەک دابنرێت بۆ ئەوەی وەرگێڕ لە کردەی‬
‫وەرگێڕانی زارەکی دا پێڕەویان بکات‪:‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫دەبێت وەرگێڕانی زارەکی پێوەندی بە گۆڕینی‬
‫‪-１‬‬
‫دەنگەکانەوە هەبێ و بە پێی یاساکانی زمانی لە زمانی (آ) و‬
‫زمانی (ب) کاریان پێ بکات‪.‬‬
‫پێویستە لەگەڵ گۆڕینی دەنگەکاندا هەوڵی مانەوەی‬
‫‪-２‬‬
‫پێکهاتە زمانییەکان لە ڕێزمان و وشەکاندا بدرێت‪.‬‬
‫هاوتابوونی وەرگێڕان لە وەرگێڕانی زارەکیدا‬
‫‪-３‬‬
‫دەوەستێتە سەر هاوتا بوونی شێوەی دەنگەکان‪ ،‬وەک گۆڕینی‬
‫دەنگی (ص) لە زمانی عەرەبیدا بۆ (س) لە زمانی کوردیدا‪،‬‬
‫هەورەها (ث) بۆ (س) دەنگی (ط) بۆ (ت)‪..‬هتد‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫جۆرەکانی وەرگێڕانی زارەکی‬
‫وەرگێڕانی هاوکات ‪Simultaneous interpreting‬‬
‫‪-１‬‬
‫لە وەرگێڕانی زارەکی هاوکاتدا (وەرگێڕ لە ڕێگای تێگەیشتن لەیەک یان چەند وشەی‬
‫سەرەتایی وتەی زمانی سەرچاوەدا‪ ،‬دەست دەکا بە وەرگێڕانی و چرکەساتێک دوای‬
‫تەواو بوونی وتەکە لە زمانی سەرچاوەدا ‪ ،‬ئەو بەشە کۆتایی پێدێنی‪.‬‬
‫بێگومان ئەم وەرگێڕانە زیاتر لە کۆنگرە و کۆبوونەوە گشتییەکاندا بەکار دەهێنرێت‪،‬‬
‫چونکە وەرگێڕ یەکسەر لەگەڵ قسەکردنیدا دەست دەکات بە وەرگێڕان‪ ،‬بێ ئەوەی‬
‫چاوەڕیی قسەکەرەکە بکات لە قسەکردن ببێتەوە‪.‬‬
‫هەروەها لە بەکارهێنانی وەرگێڕانی هاوکاتدا پەیوەندی بە جۆری داڕشتنی وشەکانی‬
‫واتە تایپۆلۆجی هەر دوو زمانەکەوە هەیە بۆ نمونە تایپۆلۆجی زمانی عەرەبی‬
‫( ‪(VSO‬یە‪ ،‬لە ئینگلیزیدا ( ‪(SVO‬یە‪ ،‬بەاڵم لە کوردیدا بریتییە لە (‪.)SOV‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫تایپۆلۆجی زمان‬
‫‪Subject‬‬
‫‪Object‬‬
‫‪Verb‬‬
‫فاعل‬
‫مفعول بە‬
‫فعل‬
‫بکەر‬
‫بەرکار‬
‫فرمان‬
‫یقرأ المدرس الكتاب (‪)VSO‬‬
‫)‪The teacher reads the book (SVO‬‬
‫مامۆستا کتێبەکە دەخوێنێتەوە (‪)SOV‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫‪ -２‬وەرگێڕانی دوابەدوایی‬
‫‪Consecutive Interpreting‬‬
‫ئەم جۆرە وەرگێڕانە لە زمانی عەرەبیدا پێی دەگوترێ (الترجمة التتبعیة) و لە‬
‫زمانی کوردیدا دەتوانرێ بگوترێت (وەرگێڕانی دوابەدوایی) لەم جۆرە وەرگێڕانەدا‬
‫وەرگێڕ هەنگاو بە هەنگاو لەگەڵ دەقە سەرچاوەکەدا دەڕوات و وەرگێڕ چاوەڕێ‬
‫دەکات تاوەکو قسەکەرەکە دەوەستێت‪ ،‬ئینجا دەست دەکات بە وەرگێڕان‪ ،‬لێرەدا‬
‫ماوەی وەرگێڕانەکەش دوەستێتە سەر چۆنیەتی ناوبڕەکانی قسەکردنی ئەو کەسە‬
‫ئینجا وەرگێڕانەکەش بەرەدوام دەبێت‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫‪ -３‬وەرگێڕانی بینراو‬
‫‪Sight Translation‬‬
‫لە زمانی عەرەبیدا بەم وەرگێڕانە دەگوترێ (الترجمة المنظورة)‪ ،‬بەاڵم لە کوردیدا‬
‫پێی دەوترێ وەرگێڕانی بینراو‪ .‬وەرگێڕانی زارەکی دەقێکی نووسراوە لە زمانی‬
‫سەرچاوە بۆ زمانی ئامانج و لە هەمان کاتدا‪ .‬وەرگێڕ لەم جۆرە وەرگێڕانەدا دەبێ‬
‫دەقە نووسراوەکە بەباشی بخوێنێتەوە بە باشی لێی تێبگا‪ ،‬ئەوجا بە شێوەی زارەکی‬
‫تەرجەمەی بکا بۆ زمانی ئامانج‪ .‬ئەم جۆرە وەرگێڕانەش بە باشترین جۆری‬
‫وەرگێڕانی زارەکی دادەنرێت‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫وەرگێڕانی نووسراو ‪Written‬‬
‫‪Translation‬‬
‫ئەم جۆرە وەرگێڕانە‪ ،‬تەرجەمەکردنی دەقێکی نووسراوە لە زمانێک و گواستنەوەیەتی بە شێوەی‬
‫نووسین بۆ زمانێکی دی‪ .‬وەرگێڕ لەم جۆرە وەرگێڕانە دەبێ بە چاکی لە دەقەکە تێبگات و بتوانی‬
‫هەمان دەقی نووسراو بە زمانی دووەم بەرهەم بهێنێتەوە‪.‬‬
‫وەرگێڕانی نووسراو لە گشت بوارەکاندا بە کارێکی داهێنەرانە دادەنرێت‪ ،‬چونکە لە ڕێگەی ئەم‬
‫وەرگێڕانەوە زانیاری مرۆیی و کولتووری لە زمانێکەوە بۆ زمانێکی دی دەگوێزرێتەوە‪ ،‬هەروەها‬
‫ئەم وەرگێڕانە سنوورێکی دیاریکراو نییە و ناتوانێت سنوور بۆ خوێنەرانی نووسراوێکی زمانی‬
‫سەرچاوە دابنێت‪ ،‬چونکە هەر نووسراوێک دەتوانێت بۆ توێژێکی تایبەت بنووسرێت‪ ،‬بۆ نمونە‬
‫وەرگێڕێک لە وەرگێڕانی دەقێکی ئەدەبی دا بووەتە پسپۆڕ دەقێکی زانستی وەرناگێڕێت‪ ،‬هەر ئەمەش‬
‫لە زانستی وەرگێڕاندا وای لە وەرگێڕ کردووە خۆی بە وەرگێڕانی نووسراو ببەستێتەوە ئارێشەکانی‬
‫وەرگێڕان لەم ڕووەو چارەسەر بکات‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫وەرگێڕانی ئەلیکترۆنی‬
‫وەرگێڕانی دەقێکی زمانییە لە ڕێگەی کۆمپیوتەرەوە یان فەرهەنگی‬
‫ئەلیکترۆنی وەک وەرگێڕانی گۆگل ‪ ،Google Translation‬کە‬
‫ئەمەش بە دوو ڕێگە ئەنجام دەدرێت‪:‬‬
‫وەرگێڕانی هەموو دەقەکە بە فەرهەنگی ئەلیکترۆنی‪ ،‬واتە‬
‫‪-１‬‬
‫دەقەکە دەدرێ بە فەرهەنگە ئەلیکترۆنییەکە و وەرگێڕانێکی ڕاستەوخۆ‬
‫دەکات بەبێ دەستکاری‪.‬‬
‫وەرگێران بە یارمەتی فەرهەنگی ئەلیکترۆنی‪ :‬لەم وەرگێرانە‬
‫‪-２‬‬
‫کۆمپیوتەر دەقەکە تەرجەمە دەکات‪ ،‬دواتر لەالیەن وەرگێڕێکەوە‬
‫دەستکاری دەکرێ و ڕاست دەکرێتەوە‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫ڕێبازەکانی وەرگێڕان‪:‬‬
‫‪ -١‬وەرگێڕانی وشە بە وشە یان وەرگێڕانی حەرفی‬
‫ئەمە کۆنترین جۆری وەرگێڕانە‪ .‬واتای دەستەواژە و ڕستەکان لە‬
‫زمانێکەوە بۆ زمانێکی تر دەگوێزێتەوە‪ .‬لە زانستی وەرگێڕاندا زۆربەی‬
‫تیۆرەکان جەخت لە بەکارنەهێنان و دوور کەوتنەوە لەم ڕێبازە دەکەن‪.‬‬
‫(ئاتین دولی) دەڵێت‪ " :‬وەرگێڕ نابێت وەک بەندەیەکی دڵسۆز وابێت و بۆ‬
‫دەقە سەرچاوەکە‪ ،‬بەڵکو دەبێ دوور بکەوێتەوە لە وەرگێڕانی وشە بە‬
‫وشە"‪.‬‬
‫هەروەها لەالیەکی ترەوە یوجین نیدا دەڵێت‪ " :‬لە وەرگێڕانی وشە بە‬
‫وشە وەرگێڕ ناتوانێت پارێزگاری گشت دەستەواژەکانی زمانی سەرچاوە‬
‫بکات‪ ،‬چونکە دەبێتە هۆی دەقێکی نەناسراو لە زمانی ئامانجدا"‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫هەروەها (فرانسیس ستور) لە سالێ ‪ ١٩٠٩‬دا جەخت لە‬
‫بەکارنەهێنانی ئەم جۆرە وەرگێڕانە دەکات و دەڵێت "‬
‫وەرگێڕانی وشە بە وشە وەرگێڕان لە ناو دەبات" الیەنگرانی‬
‫ئەم بۆچوونەش بۆ ئەوە دەچن کە ( پابەند بوون بە‬
‫وەرگێڕانی وشە بە وشە دەبێتە هۆی شێواندنی دەقە‬
‫سەرچاوەکە)‬
‫لەم جۆرە وەرگێڕانە هۆی سەرنەکەوتنی وەرگێڕ دەگەڕێتەوە‬
‫بۆ شارەزا نەبوونی وەرگێڕ لە هەردوو زمانەکەدا و‬
‫بەکارهێنانی وشە و زاراوەکان بە شێوەیەکی ڕەها و بێ‬
‫سەرنجدا واتا تایبەتەکانی وشەکان و هاوتا نەبوونی وشەکان‬
‫لە نێوان زمانی (ا) و زمانی (ب) دا‪ .‬هەروەها وەرگێڕ لە‬
‫وەرگێڕانی هەر وشەیەک بۆ زمانی ئامانج پشت بە‬
‫فەرهەنگ دەبەستێ‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫ئەم جۆرە وەرگێڕانە زیاتر لە وەرگێڕانی دەقە‬
‫ئاینییەکاندا بەرچاو دەکەوێت ‪ .‬لە وەرگێرانی وشە‬
‫بە وشەدا وەرگێڕ بڕیار لەسەر ئەمانە دەدات‪:‬‬
‫کەڵک وەرگرتن لە وشە وەک‬
‫‪-１‬‬
‫یەکەیەکی وەرگێڕان و لەبەرچاوگرتنی وشەکان لە‬
‫دەقی سەرچاوەدا‪.‬‬
‫وەرگێڕانی واتای بنەڕەتی وشەکان‪.‬‬
‫‪-２‬‬
‫هاوتا بوونی وشەکان لە زمانی‬
‫‪-３‬‬
‫ئامانجدا بە شێوەیەک لەگەڵ واتای وشەی زمانی‬
‫سەرچاوەدا بگونجێ‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫هەروەها دەتوانی وەرگێڕانی وشە بە وشە لە دوو ڕوانگەوە سەیر بکەین‪:‬‬
‫وەرگێڕانی وشە بە وشە بە خراپترین ڕێبازی‬
‫‪-１‬‬
‫وەرگێڕان دادەنرێت‪ ،‬چونکە وەرگێڕ گرنگی بە داڕشتن و پێکهاتەی هەر‬
‫دوو زمانەکە نادات‪ ،‬وەک لە نمونەیەکی زمانی ئینگلیزی دا هاتووە کە‬
‫دەڵێت" "‪ It rains cats and dogs‬لە وەرگێڕانی ئەم جۆرە ڕستەیەدا‬
‫ئەگەر وشە بە وشە بگۆڕێت دەبێتە (سەگ و پشیلە دەبارێ) کەچی‬
‫وەرگێڕانی واتایی بۆ ئەم ڕستەیە بریتییە لە (بارانێکی بە گوڕ دەبارێت) (بە‬
‫لێزمە باران دەبارێت)‪( ،‬بارانێکی سەر بە کاڵوە) (شەستە و ڕەهێڵە دەکا)‪،‬‬
‫(کوندەی سەرەوە خوار)‪.‬‬
‫لە ڕێبازی وەرگێڕانی وشە بە وشە دا هەندیک جار‬
‫‪-２‬‬
‫وەرگێڕانەکە شێوەیەکی ڕاست و شیاو وەردەگرێ و پەیوەندی نێوان‬
‫پێکهاتەکان واتادار دەبێ‪ ،‬وەک لەم وشانەدا دەردەکەوێ‪.‬‬
‫ الحرب الباردة = جەنگی سارد‬‫‪１‬‬
‫– دموع التماسیح= فرمێسکی تیمساح‬
‫‪２‬‬
‫– الحرب و السالم= جەنگ و ئاستی‬
‫‪３‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫هۆلمز لە ساڵی ‪ ١٩٨٠‬بۆ کردەی وەرگێڕان دەڵێت‪:‬‬
‫" لە ڕاستیدا وەرگێڕان بە چەند ئاستێک تێدەپەڕێت و چەمکی دەقە‬
‫سەرچاوەکە لە هزر و مێشکماندا هەیە هاوکات چەمکی دەقی زمانی‬
‫ئامانجیش بەرامبەری دروست دەبێت کەواتە ئەگەر هەر ڕستەیەک لە‬
‫زمانی سەرچاوەدا بۆ زمانی ئامانج تەرجەمە بکرێت بە پێی پەیوەندی و‬
‫یەکبوونی هەردوو چەمکەکان بوو‪ ،‬ئەوا کردەی وەرگێڕانەکە دروستە"‪.‬‬
‫هەروەها سادەترین یەکەی واتایی لەم وەگێڕانەشدا ڕستەیە چونکە یەکەیەکی‬
‫سەربەخۆ پێک دەهێنرێت‪ ،‬هەروەها لە وەرگێڕانی وشە بە وشە ناتوانێت‬
‫ئەمانەتی دەقە سەرچاوەکە بپارێزێت‪ ،‬چونکە پەیوەندییە ئاڵۆزەکانی نێوان‬
‫وشەکان ڕەچاو ناکات کە لە نێوان وشەکاندا هەن‪ ،‬کاتێک لە زمانێکەوە بۆ‬
‫زمانێکی تر دەیگوێزیتەوە ‪ .‬ئەمەش پێویستی بە داڕشتنەوەی ئەو پێوەندییانە‬
‫دەبێ‪ ،‬تاوەکو ئەو واتایە لە مێشکدا دروست دەبێ توشی نامۆیی نەبێت و‬
‫نەگوێزرێتەوە بۆ زمانێکی تر"‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫‪ -٢‬وەرگێڕانی واتایی‬
‫وەرگێڕانی واتایی ئەو وەرگێڕانەیە " کە واتای دەقە سەرچاوەکە تەرجەمە دەکرێت‪،‬‬
‫بێ ئەوەی پێکهاتە ڕێزمانییەکەی ئەو زمانە لەبەر چاو بگیرێت"‪.‬‬
‫لێرەدا ڕستە پێوەری وەرگێڕانە و ڕێزمان و شێوەی داڕشتنی وشەکان لە زمانی‬
‫ئامانجدا ڕەچاو دەکرێ و واتای ڕستە هاوواتاکە بە پێی واتای ڕستەی زمانی ئامانج‬
‫دیاری دەکرێت‪ .‬کەواتە لە وەرگێڕانی واتایی دا چەمک و ناوەڕۆک و واتای گشتی‬
‫دەقە سەرەکییەکە بۆ زمانی ئامانج وەردەگێڕێت و بیرۆکەی سەرەکی بە پێی ئەو‬
‫زمانە لێک دەدرێتەوە‪.‬‬
‫ئەوەی راستی بێت‪ ":‬لەم جۆرە وەرگێڕانە شێوازی وەرگێڕان بە پێی لۆجیک و‬
‫شێوازی نووسین لە جۆرەکانی تری وەرگێڕان نزیکترە"‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫لێرەدا دەکرێت ئەم جۆرە وەرگێڕانە‬
‫لە چەند خاڵێکدا ڕوون بکەینەوە‪:‬‬
‫هەر یەک لە ڕستەکانی زمانی سەرچاوە بۆ ڕستەیەک لە زمانی ئامانجدا‬
‫‪-１‬‬
‫وەردەگێڕدرێت‪.‬‬
‫دەستەواژە و پەرەگراف دەبن بە پێوەری وەرگێڕان‪.‬‬
‫‪-２‬‬
‫وەرگێڕان لەم جۆرە وەرگێڕانەدا زۆرتر بایەخ بە دەق دەدات‪.‬‬
‫‪-３‬‬
‫لە وەرگێڕانی واتاییدا هەوڵ دەدرێت بە شێوەیەکی تەواو واتای دەقی زمانی‬
‫‪-４‬‬
‫سەرچاوە بۆ زمانی ئامانج تەرجەمە بکرێ و هەندێک جار واتای زمانی ئامانج‬
‫دەسەپێنرێت‪.‬‬
‫ئەم وەرگێڕانە بە باشترین باڵوترین جۆری وەرگێڕان دادەنرێ‪ ،‬چونکە وەرگێڕ‬
‫‪-５‬‬
‫بە شێوەی زانستی واتای دەقی زمانی سەرچاوە دەپارێزیت‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫‪ -٣‬وەرگێڕانی لێکدانەوەیی‬
‫(الترجمة التفسیریة)‬
‫وەرگێڕانێکە بە شێوەیەکی فراوان بۆ راڤەکردنی شتە شاراوەکانی ناو دەقەکە بەکاردەهێنرێت‪،‬‬
‫ئەمەش پێویستی بە توانای دەربڕین و بەکارهێنانی وشەکان بە شێوەیەکی ورد دەبێت‪.‬‬
‫وەک تەسفیرکردنی قورئان یان هەر کتێبێکی دیکەی دینی‪.‬‬
‫لە پێناو تێگەیشتنی واتای دەقەکە و بەرهەمهێانی دەقێکی نوێ لە زمانی ئامانجدا چەند بنەمایەک‬
‫لەالیەن (صفاء الخلوصی) دانراون‪:‬‬
‫بۆ تێگەیشتنی واتاکە ‪ ،‬پێویستە دەقەکە چەند جارێک بخوێنرێتەوە‪.‬‬
‫‪-１‬‬
‫نابێت وەرگێڕانەکە (وشە بە وشە) یان (ڕستە بە ڕستە)ئەنجام بدرێت‪ ،‬بەڵکو دەبێ‬
‫‪-２‬‬
‫چەمکەکانیان وەربگیرێت‪.‬‬
‫لە نووسیندا دەبێ لە وشە و دەربڕینی هۆنراوەیی دوور بکەویتەوە‪.‬‬
‫‪-３‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫هەوڵ بدرێت واتایەکی ڕوون بۆ دەقەکە‬
‫‪-４‬‬
‫دابڕێژێتەوە لەگەڵ دوورکەوتنەوە لە هەندێ وشە و‬
‫دەستەواژەی زیاد‪ .‬ئەمەش وا دەکات هەندێک جار‬
‫دەربڕینەکانی ناو دەقەکە فراوان بکرێن و هەندێک جاریش‬
‫کورتبڕی تێدا بکرێت‪.‬‬
‫نابێت گشت دەربڕینەکانی نێو دەقە سەرەکییەکە‬
‫‪-５‬‬
‫وەربگێڕین‪ ،‬بەڵکو تەنها ئەو دەربڕینانەی لەگەڵ‬
‫وەرگێڕانەکەدا دەگونجێ‪ .‬وەردەگێرێت‪.‬‬
‫دەبێت ڕستە درێژەکان بە ڕستەی کورت‬
‫‪-６‬‬
‫بگۆڕدرێت‪.‬‬
‫هەوڵی پاراستنی شێوازی دەقی سەرچاوە بدرێت‪.‬‬
‫‪-７‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫دەرکەوتوە لەم جۆرە وەرگێڕانەدا ئامانجی سەرەکی هاوتا بوونی‬
‫پێکهاتەکان نییە لە نێو هەردوو زمانەکەدا‪ ،‬بەڵکو لەپێناو گەیشتنی‬
‫خوێنەرە بەم هاوتا بوونە‪ ،‬چونکە خوێنەر چاودێری دەقی نووسراوە‬
‫و لەم وەرگێڕانەدا بە الیەنێکی سەرەکی دادەنرێت‪ .‬هەروەها بە‬
‫شێوەیەکی ئاسایی" ئەم جۆرە وەرگێڕانە بۆ لێکدانەوی چامەیەک‬
‫بەکار دەهێنریت‪ ،‬ئەمەش لە شێوەی پەخشان یان دەربڕینی پارچە‬
‫نووسراوێکی کۆندایە بە زمانێکی نوێ‪ ،‬بۆ ئەوەی خوێنەری‬
‫هاوچەرخ لێی تێبگات"‬
‫لەالیەکی ترەوە وەرگێڕانی لێکدانەوەیی بۆ دەقێکی ئەدەبی‪ ،‬دەکرێت‬
‫بە هۆی دەربڕینی واتایەکی تایبەتی بە وشەی نوێ یان گۆڕینەوەی‬
‫نیشانەکان هەر لەو زمانەدا بە نیشانەیەکی تر بگەیەنرێت‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫وەرگێڕانی داهێنانی‪:‬‬
‫وەرگێڕ لە وەرگێرانی داهێناندا بیرۆکە و ناوەڕۆکی دەقی سەرچاوە وەردەگێڕێتە‬
‫سەر زمانی ئامانج و ناوەڕۆک و دەوروبەری دەقەکە شی دەکاتەوە " ئەو جۆرە‬
‫وەرگێڕانە جۆرە جوانکارییەک و داهێنانێکی بااڵی تێدایە و دەبێتە هۆی‬
‫دەوڵەمەندکردنی ڕۆشنبیرێتی کۆمەڵ و پێشکەوتنی لە ڕووی جوانکارییەوە‪.‬‬
‫کەواتە ئەرکی وەرگێڕ تەنیا گواستنەوەی زمانێک بۆ زمانێکی دی نییە‪ ،‬بەڵکو دەبێ‬
‫بەهرەی ئەدەبیی خۆی تێدا بنوێنێت و داهێنانێکی نوێ لە دەقە وەرگێڕدراوەکەدا‬
‫بکات‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫لە وەرگێڕانی داهێناندا لەپێناو داهێنانێکی نوێ لە‬
‫بەرهەمێکی ئەدەبیدا دەکرێت دوو بنەمای سەرەکی دیاری‬
‫بکرێن‪:‬‬
‫‪-１‬‬
‫‪-２‬‬
‫وەرگێڕان بە مەبەستی بەرهەمهێنانەوە‬
‫وەرگێڕان بە مەبەستی داهێنان‪.‬‬
‫بەرهەمهێان و داهێنان دوو تەوەری بنجین لە وەرگێرانی‬
‫داهێناندا‪ ،‬هەر کاتێک وەرگێڕ بیەوێت بیر و بۆچوونی‬
‫نووسەری دەقی سەرچاوە بگەیەنێتە خوێنەر‪ ،‬دەبێ‬
‫شارەزاییەکی باشی لەبارەی کەسایەتی نووسەر و ئەو‬
‫سەردەمە نووسەری تێدا ژیاوە‪ ،‬هەبێت‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫وەرگێڕانی کورتکراوە‬
‫لە وەرگێرانی کورتکراوەدا‪ ،‬دەقە سەرچاوەکە کورت دەکرێتەوە بە‬
‫البردنی کەرەستە پێکهاتووەکانی نێو دەقەکە لە ( وشە – ڕستەکان) و‬
‫بەخشینی ناوەڕۆکێکی واتایی بە دەقە کورتکراوەکەدا‪ .‬وەرگێڕ ئەو‬
‫دەقەی مەبەستیەتی کورتی دەکاتەوە‪ .‬بەاڵم دەبێت ناوەڕۆک و چەمکی‬
‫بابەتەکە بپارێزێت‪ ،‬هەروەها کاتێک وەرگێڕ لە وەرگێڕانەکەیدا هەست‬
‫بەوە دەکات لە دەقی سەرچاوەدا درێژدادڕی کراوە ئەم درێژدادڕیەش‬
‫دەبێتە مایەی بێزارکردنی خوێنەر‪ ،‬دەقەکە کورت دەکاتەوە‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫ئەم جۆرە وەرگێڕانە لە زۆربەی زمانانی جیهاندا پێڕەو‬
‫کراوە‪ ،‬بە تایبەت بۆ کورتکردنەوەی ئەو ناوە لێکدراوانەی لە‬
‫چەند وشەیەک پێک هاتوون و یەک واتە دەبەخشن‪ .‬پسپۆران‬
‫لەم بوارەدا چەندین زاراوەی نوێیان داڕشتووە بۆ ئەوەی شوێنی‬
‫ئەو ناوانە بگرنەوە بۆ نمونە لە زۆربەی دامودەزگاکاندا‬
‫ناوەکان کورت کراونەتەوە‪ ،‬ئەمەش بە وەرگرتنی پیتی یەکەم‬
‫‪:‬‬
‫وەک‬
‫پیتەکان‪.‬‬
‫ئاڵوگۆڕکردنی‬
‫یان‬
‫( وکالة األنباء السوریة) (سانا) یان لە زمانی کوردیدا بە‬
‫کورتکردنەوەی ناوی هەندێک لە پارت و ڕێکخراوە‬
‫جەماوەرییەکانی کوردستان و (ی‪.‬خ‪.‬ك) واتە یەکێتیی‬
‫خوێندکارانی کوردستان یان (ی‪ .‬ق‪ .‬ك‪ ).‬واتە یەکێتیی‬
‫قوتابیانی کوردستان یان (ی‪ .‬ن‪ .‬ك) و (پ‪ .‬د‪ .‬ك)‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫کولتوور و زمان‬
‫وەک ئاشکرایە پەیوەندییەکی بەهێز لەنێوان زمان و کولتوور هەیە‪ ،‬ئەم‬
‫دوو چەمکە بە ڕادەیەک بە یەکەوە بەستراونەتەوە کە هیچ کولتوورێک‬
‫نابێ بەبێ زمان بێ‪ ،‬هیچ زمانێکیش بێ کولتوور نییە‪ ،‬واتە زمان‬
‫بەشێکی گرنگ و سەرەکی کولتوورە‪ .‬زمان وەک ئاوێنە وایە بۆ‬
‫کولتوور‪ ،‬چونکە هەر کەسێک لە چوارچێوەی کولتوورەکەی خۆیەوە‬
‫بیر دەکاتەوە و هەڵسوکەوت دەکا و بۆچوونی خۆی دەردەبڕێ‪.‬‬
‫بۆ ئەوەی بە چاکی هەردوو چەمک بناسین دەبێ لە پێشدا پێناسەی‬
‫کولتوور بکەین و بزانین چۆن تەئسیر لە زمان دەکات و زمانیش چۆن‬
‫تەئسیر لە کولتوور دەکات‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫پێناسەی کولتوور‬
‫کولتوور لەالیەن ئەنترۆپۆلۆجیستەکانەوە باسوخواسی زۆری لەسەر کراوە‪،‬‬
‫پێناسەی جۆراوجۆری بۆ کراوە‪ .‬یەکێک لە پێناسە کۆنەکانی کولتوور لەالیەن‬
‫شارەزای ئەنترۆپۆلۆجی ئینگلیز ئیدوارد تایلۆر ‪Edward Tylor‬بووە لە سەدەی‬
‫نۆزدەم دەڵێ‪ :‬کولتوور کۆمەڵێک دابونەریت و باوەڕ و ئەخالق و قانون و مەعریفە‬
‫و کۆمەڵیک توانا و لێهاتوویی دیکە دەگرێتەوە کە کەسێکی سەر بە کۆمەڵگەیەک‬
‫فێری دەبێ و بە دەستی دێنێ‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫پێناسەی کولتوور الی گەیل رۆبنسۆن‬
‫بەاڵم دواتر لە سەدەی بیستەم مەسەلەی لێکۆڵینەوە لە کولتوور بایەخی‬
‫زیاتری پەیدا کرد‪ ،‬و بە شێوەیەکی فراوانتر پێناسەی بۆ کرا‪ .‬گەیل‬
‫ڕۆبنسۆن ‪Gail Robinson‬بۆ پێناسەی کولتوور دەڵێ‪« :‬‬
‫سیستەمێکە دوو ئاستی هەیە‪ ،‬یەکەم‪ :‬ئاستی دەرەکی کە کۆمەڵێک‬
‫ڕەفتار و هەڵسوکەوت دەگرێتەوە وەک زمان‪ ،‬دابونەریت‪ ،‬خوو‪،‬‬
‫چۆنیەتی جواڵندنی دەست و دەموچاو و یان کۆمەڵێک بەرهەم وەک‬
‫(ئەدەب‪ ،‬فۆلکلۆر‪ ،‬هونەر‪ ،‬مۆسیقا‪ ،‬کەلوپەلی کەلەپووری‬
‫) ‪artefact‬ئەمانە بەشێکی هەست پێکراوی کولتوورن‪ ،‬بەاڵم‬
‫ئاستەکەی دی ئاستی ناوەکییە کە کۆمەڵێک بیر و هۆش و باوەڕ و‬
‫بەها دەگرێتەوە و هەستی پێ ناکرێ وەک ( باوەڕە دینییەکان‪ ،‬نرخ و‬
‫بەهاکان‪ ،‬دامودەزگاکان)‪».‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫تیۆری شاخەسەهۆڵ بۆ کولتوور الی‬
‫ئیدوارد هۆل‬
‫ئیدوارد هۆل لە ساڵی ‪ ١٩٧٦‬پێشنیازی ئەوە دەکا کە کولتوور وەک‬
‫شاخێکی سەهۆڵی وایە لە دوو بەش پێک دێت‪ ،‬بە شی دەرەوەی بە چاو‬
‫دیارە کە تەنها بەشێکی بچووکی کولتوورە بریتییە لە کۆمەڵێک ڕەفتار و‬
‫دابونەریت و کولتووری ماددی ئەو کۆمەڵگەیە‪ ،‬بەشی ناوەوەی‪ ،‬کە‬
‫بەشە زۆرەکەیەتی‪ ،‬بە چاو دیار نییە‪ ،‬بریتییە لە کۆمەڵێک باوەڕ و نرخ‬
‫و بەها و چۆنیەتی بیرکردنەوەی کۆمەڵگە و چۆنیەتی تێڕوانینیان بۆ‬
‫ژیان و دەوروبەر‪ .‬یان بە شێوەیەکی دی بڵێین کولتووری دەرەوە‬
‫بەشێکی هەستپێکراوی بیر و هۆشە‪ ،‬بەاڵم کولتووری ناوەوە بەشێکە بە‬
‫بیر و هۆش هەستی پێ ناکرێ و شاراوەیە‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫ئیدوارد هۆل پێی وایە تەنها ڕێگەیەک بۆ شارەزا بوون و‬
‫ناسینی بەشی ناوەوەی کولتووری کۆمەڵگەیەک‪ ،‬پێویستە ئەو‬
‫کەسە بە شێوەیەکی چااڵک بەشدار بێ لە کولتوورەکە و‬
‫لەگەڵیان بژی‪.‬‬
‫کاتێک کەسێک دەچێتە نێو کولتوورێکی نوێ‪ ،‬تەنها بەشە‬
‫دەرەکییەکەی کە هەڵسوکەوت و شتە بینراوەکان و هەست‬
‫پێکراوەکانە لێ دیارە‪ ،‬بەاڵم کە زیاتر دەمێنێتەوە و لەگەڵیان‬
‫تێکەڵ دەبێ بەرەبەرە بەشی ناوەوەی کولتوورەکەی بۆ‬
‫دەردەکەوێت و شارەزا دەبێت‪ .‬هەرچەند زیاتر بمێنییەوە زیاتر‬
‫شارەزا دەبێ‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫تیۆری شاخەسەهۆڵی ئیدوارد‬
‫هۆڵ‬
‫‪Edward Hall‬‬
‫هونەر‬
‫زمان‬
‫ئەدەب‬
‫هونەری بیناسازی‬
‫چێشت لێنان‬
‫یارییەکان‬
‫مەراسیمە دینییەکان‬
‫دابونەریت‬
‫هەڵپەڕکێ‬
‫خوونەریت‬
‫جلوبەر‬
‫چۆنیەتی منداڵ گەورەکردن شێوازی‬
‫پێڕەو و دەستووری ئەسڵ و بنەچە‬
‫حوکمڕانی‬
‫چەمکەکانی شەرم و حەیا‬
‫باوەڕی دینی‬
‫چەمکی ەدالەت‬
‫پێناسەی گونا‬
‫ڕادەی تێەکەاڵوی کۆمەاڵیەتی‬
‫چۆنیەتی بەڕێوەبردنی دادگا‬
‫چەمکی سەرکردە‬
‫زمانی جەستە‬
‫سروشتی برادەرایەتی‬
‫چۆنیەتی ڕەفتارکردن لەگەڵ ئا ەڵ‬
‫پێناسەی شێتیەتی‬
‫گەردوونناسی‬
‫چەمکی هەرزەکاری‬
‫چەمکەکانی ناسینی جوانی‬
‫چەمکی پاکوخاوێنی‬
‫ڕێگەکانی چارەسەرکردنی گیروگرفت‬
‫چەمکی ڕابردوو و ئێستا‬
‫چەمکی مەنتی و نرخ و بەها‬
‫شێوازی مامەڵەکردن لەگەڵ هەست‬
‫ڕێکخستنی کات وکات بەسەربردن‬
‫ڕۆلی تەمەن‪ ،‬رەگەز‪ ،‬خزمایەتی‪ ،‬پلەوپایە‪..،‬هتد‬
‫دەربڕین بە دەموچا‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫گریمانەی ساپیر – وۆرف‬
‫‪The Sapir-Whorf Hypothesis‬‬
‫لە ناوەڕاستی سەدەی نۆزدەم ڤیلهێلم فۆن هەمبۆلت‬
‫‪Wilhelm von Humboldt‬یەکەم کەس بوو پەیوەندی‬
‫بەهێزی نێوان زمان و کولتووری ئاشکرا کرد و دەڵێ‪ :‬زمان‬
‫ئامرازێکی دەربڕینە بۆ کولتوور و بۆ ئاخێوەرانی کە لەڕێی‬
‫ئەو زمانەوە جیهان دەبینن‪ .‬سەدەیەک دواتر ئەم بۆچوونە‬
‫لەالیەن ئیدوارد ساپیر و بنیامین لی وۆرف دەنگدانەوەی‬
‫هەبوو‪ .‬بووە هۆی پەیدابوونی گریمانەیەک بەناوی گریمانەی‬
‫ساپیر – وۆرف‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫ئەم گریمانەیە پێی وایە‪ :‬پێکهاتی زمان چۆنیەتی دەربڕین و دیتنی جیهان‬
‫دەستنیشان دەکات‪ ،‬واتە ئێمە لەژێر تەئسیری زمانەوە بەتایبەت ڕێزمانەکەی‬
‫بیر دەکەینەوە و دنیا دەبینین‪ ،‬هەر زمانیش بۆمان دیاری دەکات کە چۆن بیر‬
‫بکەینەوە‪ .‬کەواتە بە هۆی زمانی جیاوازەوە جیهان بە شێوەی جیاواز دەبیندرێ‬
‫و زمان بۆمان دەستنیسان دەکا و ڕێک دەخا کە چۆن جیهانی دەوربەری‬
‫خۆمان ببینین‪.‬‬
‫ئەم گریمانەیە لەالیەن ئەنترۆپۆلۆجیستەکانەوە باسوخواسی زۆری لەسەر کرا‪،‬‬
‫لە ئەنجامدا هاتنە سەر ئەو باوەڕە کە بە شێوەیەکی نیسبی پێکهاتی زمان‬
‫تەئسیری هەیە لەسەر چۆنیەتی دەربڕین و دنیابینی‪ ،‬بەاڵم زمان لەم ڕوەوە‬
‫ئامرازێکی یەکالکەرەوە نییە‪ ،‬ئێمە زیندانی ناو زمانەکانی خۆمان نین‪ ،‬ئەگەر‬
‫وا بێت ئەوا کاری وەرگێڕان ڕوو نادات‪ ،‬وەک دیارە هەموو کەسێک دەتوانێ‬
‫زمانێکی دی فێر بێ و وەک ئەوانیش بیر بکاتەوە‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫یوجین نیدا لەبارەی پەیوەندی زمان و‬
‫کولتوورەوە‬
‫یوجین نیدا دەڵێ‪ :‬زمان گرنگترین پێکهێنەری کولتوورە‪ ،‬زمان ئامرازێکە بۆ‬
‫گەیاندنی زانیاری لەبارەی بەهاکانی کولتوورێک‪ ،‬بۆ ئاراستەکردنی چااڵکی‬
‫کولتوورێک‪ ،‬بۆ بەجێگەیاندنی مەراسیمی کولتووری جیاواز‪ ،‬بۆ دەربڕینی‬
‫جوانناسی کولتووری وەک شیعر و پەخشان‪.‬‬
‫کەواتە کولتوور و زمان بە شێوەیەکی بنچینەیی بە یەکەوە گرێ دراون‪ ،‬کە زمان‬
‫بەبێ کولتوور بوونی نییە‪ ،‬لە نێو دڵی هەر کولتوورێکیش زمان هەیە‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫کولتوور و وەرگێڕان‬
‫لە پرۆسەی وەرگێڕان‪ ،‬کولتوور بایەخێکی یەکجار زۆری هەیە‪ ،‬چونکە وەرگێران‬
‫لەنێوان دوو زمان ئەنجام دەدرێ واتە دوو کولتوور‪.‬‬
‫تێگەیشتن لە کولتوور لە پرۆسەی وەرگێڕان یەکجار گرنگە چونکە ڕەگەزەکانی‬
‫کولتوور تەئسیرێکی زۆری لە سەر شکڵپێدان و بەرهەمهێنانی دەق هەیە‪ .‬بۆیە زۆر‬
‫گرنگە بۆ وەرگێڕ کە شارەزایی لە ڕەهەندە کولتوورییەکانی هەردوو زمان هەبێ‪،‬‬
‫بۆ ئەوەی بە باشی ناوبژی لە نێوان ئەو دوو زمانە و ئەو دوو کولتوورە بکات‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫وەرگێڕ کە مامەڵە لەگەڵ کولتوور دەکات مامەڵە لە گەڵ‬
‫بیروباوڕ و سیستەمی ئەخالقی و پێکهاتە سیاسییە –‬
‫کۆمەاڵیەتییەکانی ئەو کولتوورە دەکات‪ ،‬بۆیە وەرگێڕ دەبێ‬
‫هەوڵ بدا بەسەر ئەو جیاوزاییانە زاڵ بێت‪.‬‬
‫هەندێک شت لە کولتوورێک بەهای تایبەتی خۆی هەیە‬
‫بەاڵم لە کولتوورێكی دی هیچ بایەخێکی نییە‪ ،‬بۆیە وەرگێر‬
‫دەبێ لەم بەینە ئەو جیاوازییە کولتوورییانە لە شوێنی شیاوی‬
‫خۆی دانێ‪ ،‬و لە زمانی ئامانج چارەسەری بۆ بدۆزێتەوە‪.‬‬
‫بۆیە وەرگێڕ لەم بەینە تەنها کاری وەرگێرانی وشە و کۆدە‬
‫زمانەوانییەکان نابێت‪ ،‬بەڵکو دەبێ ڕۆلی یەکالکەرەوی ئەو‬
‫دوو کولتوورە بگێڕێ‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫بەها کولتوورییەکان زۆر بە قووڵی تێکەڵ بە دەقی زمانی‬
‫سەرچاوە بووە‪ ،‬زۆر جار ئاسان نییە دیارکردن و دەستنیشان‬
‫کردنی‪ ،‬بۆیە وەرگێڕ دەبێ زۆر بە چاكی و شارەزایی هەوڵ‬
‫بدات مانا کولتوورییەکانی زمانی دەقی سەرچاوە بدۆزێتەوە و‬
‫بیگوێزێتەوە بۆ کولتووری زمانی ئامانج‪.‬‬
‫بۆ نمونە زمانی کوردی و ئینگلیزی کە هەردوو زمان سەر بە‬
‫دوو کولتووری جیاوازن‪ ،‬ئاخێوەرانی ئەو دوو زمانە جیهانبینی‬
‫و دوو پاشخانی کولتووری و کۆمەاڵیەتی‪ ،‬و دوو بەهای‬
‫کولتووری جیاوازیان هەیە‪ ،‬ئەم جیاوازیانە کار لەسەر زمانەکە‬
‫دەکەن‪ .‬بەاڵم جیاوازی کوردی و عەرەبی کە هەردوو زمان‬
‫سەر بە کولتوورێکی هاوبەشن کە ئیسالمە جیاوازییە‬
‫کولتوورییەکانی کەمترە‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫هاوتابوون ‪Equivalence‬‬
‫هاوتا بوون گرنگترین بابەتی وەرگێرانە و لە هەمووانیش زیاتر‬
‫مشتومڕی لەسەر کراوە‪ ،‬چونکە وەک دیارە لەنێوان هیچ زمانێک‬
‫هاوتابوونی تەواو نییە‪ ،‬چونکە زمانەکان بە پێکهات و بە کولتوور‬
‫لەگەڵ یەک جیاوازن‪ .‬ئامانجی وەرگیڕێش لە کردەی وەرگێڕان‬
‫گواستنەوەی پەیامە لە زمانی سەرچاوە بۆ ئامانج‪ ،‬هەر بۆیە هاوتا بوون‬
‫هەموو ڕەهەندەکانی وەرگێڕان دەگرێتەوە‪.‬‬
‫رۆمان جاکۆبسۆن ‪Jakobson Roman‬دەڵی‪ :‬وەک دیارە‬
‫هاوتابوونی تەواو لەنێوان یەکە کۆدییەکانی دوو زماندا نییە‪ ،‬هەر‬
‫بۆیە مەسەلەی هاوتابوون لە وەرگێران کێشەیەکی د وارە‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫هاوتابوون الی نیومارک‬
‫نیومارک دەڵێ‪ :‬مەبەستی سەرەکی لە وەرگێڕان دۆزینەوەی هاوتایە‬
‫لە زمانی ئامانج (یان دۆزینەوەی هاوتایەکی نزیک بە هەمان‬
‫کاریگەری) بۆ ئەوەی هەمان کاریگەری الی خوێنەری زمانی ئامانج‬
‫دروست بکات‪ .‬وەک لە زمانی سەرچاوە ئەو کاریگەرییەی هەیە‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫کێشەی هاوتابوون لە چەند زمانێک‬
‫بە نمونە‬
‫بۆ نمونە لە زمانی ئەسکیمۆکان زیاتر لە ‪ ٥٠‬وشە بۆ بەفر و جۆرەکانی‬
‫بەفر و شەختە و زوقم هەیە‪ ،‬ئەمە لەکاتێک بۆ زمانێکی زۆر سەختە‬
‫ئەو هەموو هاوتایە بدۆزرێتەوە‪.‬‬
‫لە زمانی عەرەبی بۆ وشتر و جۆرەکانی زیاتر لە ‪ ٣٠‬ناو هەیە وەک‬
‫(اإلبل‪ ،‬الجمل‪ ،‬الناقة‪ ،‬المطیة‪ ،‬الفحل‪ ،‬البعیر‪ ،‬البکرة‪ ،‬الهجن‪ ،‬اللقحة‪.. ،‬‬
‫هتد) کە ئەمە زۆر سەختە لە زمانەکانی دی هاوتای ئەو وشانە‬
‫بدۆزرێتەوە‪.‬‬
‫یان بۆ باران و جۆرەکانی لە زمانی عەرەبی زیاتر لە ‪ ٢٠‬ناو هەیە‬
‫وەک (المطر‪ ،‬الغیث‪ ،‬العباب‪ ،‬الهطل‪ ،‬الرذاذ‪ ،‬الدیمة‪ ،‬الوابل‪ ،‬الحیا‪،‬‬
‫الودف‪ .. ،‬هتد) کە بێگومان لە هەر زمانێکی دی زۆر سەختە هاوتاکانی‬
‫ئەو ناوانە هەبێ‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫هاوتابوون لە وەرگێران ئەمانە‬
‫دەگرێتەوە‪:‬‬
‫‪-１‬‬
‫‪-２‬‬
‫‪-３‬‬
‫‪-４‬‬
‫هاوتابوون لەسەر ئاستی وشە‪.‬‬
‫هاوتابوون لە ڕێزمان‪.‬‬
‫هاوتابوون لە دەق‪.‬‬
‫هاوتابوون لە پراگماتیک‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫هاوتابوون الی یوجین نیدا‪:‬‬
‫هاوتابوونی ڕووخساری‬
‫‪Formal‬‬
‫‪Equivalence‬‬
‫لەم جۆرە هاوتابوونە تەئکید لەسەر ڕووخسار و ناوەڕۆکی ئەسڵی پەیامەکە دەکرێتەوە‪،‬‬
‫هەوڵ دەدرێ لە ڕووی یەکەکانی ڕێزمان‪ ،‬و وشەکان و ماناکانی زمانی سەرچاوە‬
‫وەک خۆی بگوێزرێتەوە بۆ زمانی ئامانج‪ .‬ئەم جۆرە وەرگێرانە وەک زنجیرە وشەیەک‬
‫بە دوای یەک ڕیز دەبێ و دەقێکی بێ مانا و بێ کەڵکی لێ دەردەچێ‪ .‬بە تایبەت بۆ‬
‫وەرگێرانی زاراوەی کولتوورییەکان‪ ،‬ئەم جۆرە وەرگێرانە هیچ سوودێکی نابێت‪،‬‬
‫چونکە هەوڵ دەدات بە شێوەی حەرفی تەرجەمەی بکات‪.‬‬
‫بۆ نمونە ئەژدیها لە کولتووری چینی ڕەمزی میهرەبانی و پارێزگارییە‪ ،‬بەاڵم لە‬
‫کولتووری ئینگلیزی و ڕۆژهەاڵتی ڕەمزی ترسناکی و زیانبەخشییە‪ .‬لە وەرگێرانی‬
‫ڕووخساری ئەگەر ئەژدیها لە زمانی چینیەوە بۆ ئینگلیزی تەرجەمە بکرێ هیچ‬
‫مانایەکی نابێ و خوێنەر توشی سەرلێشێوان دەبێ‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫هاوتابوونی دینامیکی‬
‫‪Dynamic Equivalence‬‬
‫بەاڵم هاوتابوونی دینامیکی بە پێجەوانەوە زیاتر تەئکید لە زمانی ئامانج‬
‫دەکاتەوە‪ ،‬هەوڵ دەدا پەیامی زمانی سەرچاوە جارێکی دی دابڕێژێتەوە‪،‬‬
‫گۆڕانی ڕووخساری بەسەردا بێنی بۆ ئەوەی خوێنەری زمانی ئامانج بە‬
‫جوانی لێی تێ بگا و بەهەمان کاریگەری کە لە زمانی سەرچاوە‬
‫هەیەتی‪ .‬ئەم جۆرە وەرگێرانە بۆ وەرگێڕانی زاراوە کولتورییەکان‬
‫گرنگە‪ ،‬چونکە هەوڵ نادات بە شیوەی حەرفی تەرجەمەی بۆ بکات‪،‬‬
‫بەڵکو بەرامبەری ئەو زاراوەیە لە کولتووری زمانی ئامانج دەدۆزێتەوە‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫وەک وشەی کوندەبەبۆ کە لە کولتووری ئینگلیزی و‬
‫ڕۆژئاوایی ڕەمزی حیکمەتە بەاڵم لە کولتووری عەرەبی‬
‫ڕەمزی ئەحمەقی و بەدبەختییە لە کولتووری کوردی‬
‫باڵندەیەکی شوومە و نیشانەی ماڵوێرانیە‪ .‬کەواتە ئەگەر لە‬
‫کولتووری ئینگلیزی وەسفی کەسێک کرا کە وەک کوندەبەبۆ‬
‫وایە لە ڕووی حیکمەت و داناییەوە دەبێ بۆ زمانی ئامانج‬
‫وەسفە کولتوورییەکە بگوێزرێتەوە نەک ناوی کوندەبەبۆ خۆی‪.‬‬
‫یان سەگ لە کولتووری ئەوروپی ڕەمزی وەفا و دۆستی‬
‫مرۆڤە‪ ،‬بەاڵم لە کولتووری ئیسالم‪ ،‬سەگ ئاژەڵێکی پیسە و‬
‫نابێ دەستی لێ بدرێ‪ .‬لە وەرگێرانی دینامیکی دەبێ مانا‬
‫کولتوورییەکەی بگوێزرێتەوە نەک وشەی سەگ بە حەرفی‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫وەرگێڕان الی یوجین نیدا‬
‫یوجین نیدا پێی وایە وەرگێران پرۆسەی کۆدکردنەوەی ‪decoding‬پەیامی زمانی‬
‫سەرچاوەیە و کۆددانانەوەیەتی ‪recoding‬لە زمانی ئامانج‪ .‬واتە پەیامی زمانی‬
‫سەرچاوە()‪ ،A‬لە پێشدا دەبێ شرۆڤە بکرێ ( لە ڕووی ڕیزمان و مانای وشەکانەوە‬
‫و پەیوەندی نێوانیان)‪ ،‬لەپاشان لە بیری وەرگێڕ جارێکی دی داڕشتنەوەی بۆ دەکرێ‬
‫بۆ ئەوەی الی خوێنەری زمانی ئامانج قبوڵ بکرێ و لە ڕووی کولتوورییەوە مانا‬
‫بەخش بێ‪ ،‬ئەوجا بۆ دواجار دەگوێزرێتەوە بۆ زمانی ئامانج( ‪B).‬وەک لەم‬
‫هێڵکارییە نیشان دراوە‪:‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫هێڵکاریی وەرگێڕان الی‬
‫یوجین نیدا‬
‫( ‪)A‬‬
‫‪X‬‬
‫‪)B‬‬
‫(‬
‫‪Y‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫زاراوە و چەمکە کولتوورییەکان‬
‫نیومارک پێی وایە زاراوە کولتوورییەکان دەستنیشاکردنی ئاسانە چونکە‬
‫تایبەتە بەو زمانە و بەو کولتوورە و ناکرێ بە حەرفی تەرجەمە بکرێ‪،‬‬
‫هەندێک جار وەسف دەکرێ لەگەڵ ناوهێنانی زاراوەکە خۆی‪ ،‬چونکە‬
‫تەرجەمەی حەرفی ماناکەی دەشێوێنێ‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫چەمکە کولتوورییەکان‬
‫هەروەها بەیکەر ‪ Baker‬لەم بارەیەوە دەڵێ‪ :‬چەمکە کولتوورییەکان ئەو وشانە‬
‫دەگرێتەوە کە لە زمانی سەرچاوە مانایەکی کولتووری دەبەخشێ بەاڵم لە کولتووری‬
‫ئامانج بە تەواوەتی نەناسراوە کە ئەمەش هەندێک جار باوەڕە دینییەکان‪ ،‬دابونەریت‬
‫کۆمەاڵیەتی و یان جۆری خواردن‪ ،‬دیاردەی ژینگەیی ناوچەیەک دەگرێتەوە‪ .‬ئەم‬
‫جۆرە زاراوانە کێشە بۆ وەرگێڕەکان دروست دەکات لەو کاتەی کە دەیانەوێ‬
‫بەرامبەری لە زمانی سەرچاوە بدۆزنەوە‪ .‬وا لە خوارەوە بە کورتی باسایان‬
‫دەکەین‪:‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫زاراوەی ژینگەیی‬
‫دیاردە ژینگەیی و جوگرافییەکان یان هەندێک جۆری ڕووەک و ئاژەڵ‬
‫وەک باوە لە کولتوورێکەوە بۆ یەکێکی دی زاراوەکانی دەگۆڕێ‪،‬‬
‫چونکە ئەو دیاردە ژینگەییانە هەندێک جار تایبەتە بەو ناوچەیەی کە‬
‫ئەو خەڵکەی سەر بە کولتوورێک لێی دەژین‪ ،‬لە شوێنێکی دی ئەو‬
‫دیاردەیە ژینگەییە نییە کە ئەمانە دەگرێتەوە‪ :‬با‪ ،‬گەردەلوول‪ ،‬دەشت‪،‬‬
‫گرد‪ ،‬بان‪ ...،‬هتد بۆ نمونە گەردەلوولی تۆرنادۆ ‪Tornado‬کە جۆرێکە‬
‫لە گەردەلوول بەسەر ئەمەریکاوە هەڵدەکا و زۆر وێرانکەرە‪ ،‬ئەم جۆرە‬
‫گەردەلوولە لە کوردستان یان ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا نییە‪ .‬بۆ نمونە‬
‫ڕەشەبای سلێمانی کە تایبەتە بە توندەبایەک بەسەر شاری سلێمانی‬
‫هەڵدەکا و لە هەولێر نییە‪ .‬یان هەندێک جۆری ڕووەک وەک تۆڵکە‪،‬‬
‫کەنگر‪ ،‬سماق‪ ،‬شارۆخ ‪ ..‬هتد کە لە کولتووری کوردی و ژینگەی‬
‫کوردستان هەیە بەاڵم لە هەندێک کولتووری دی ئەم جۆرە ڕووەکانە‬
‫نییە‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫الیەنی کۆمەاڵیەتی‬
‫ڕەگەزە کۆمەاڵیەتییەکان لە وەرگێراندا پێویستیان بە لێکدانەوەیەکی ورد هەیە‪،‬‬
‫چونکە چەند دیاردەی کۆمەاڵیەتی جیاواز لە کولتوورە جیاوازەکاندا هەیە بۆ نمونە‬
‫الی هەر میللەتێک شێوازی تایبەت بە ژنهێنان و تەاڵقدان ‪ ...‬هتد هەیە‪ .‬بۆ نمونە لە‬
‫کولتووری کوردی ژنبەژنی هەیە کە لە کولتوورێکی دیدا نیە‪ .‬یان وشەی هەفتیانە‬
‫کە هەفتەیەک دوای گواستنەوەی بووک خەڵک کۆ دەبنەوە دیاری دێنن‪ ،‬ئەمە‬
‫زاراوەیەکی کولتوورییە تایبەتە بە کولتووری کوردی و ڕەنگە لە هەندێک‬
‫کولتووری دی ئەم دیاردانە نەبێت یان بە جۆرێکی دی بێت‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫پێوەندی خزمایەتی لە ئینگلیزیدا‬
‫هەروەها پێوەندی خزمایەتی الی هەر میللەتێک بە شێوەیەکە بۆ نمونە ‪:‬‬
‫لە زمانی ئینگلیزی و کوردیدا چەمکی ئەم وشانە جیاوازن وەک‪:‬‬
‫‪Uncle:‬لە زمانی ئینگلیزی بۆ برای دایک و برای باوک بەکار دێت‪،‬‬
‫بەاڵم لە زمانی کوردیدا بۆ برای باوک وشەی مام و بۆ برای دایک خاڵ‬
‫بەکار دێت‪.‬‬
‫‪Aunt:‬دیسانەوە بۆ خوشکی دایک و باوک یان بۆ مامۆژن و خاڵۆژن‬
‫بەکار دێت‪ ،‬بەاڵم لە کوردیدا چەند ناوی تایبەتی هەیە‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫پێوەندی خزمایەتی لە زمانی ئینگلیزی‬
‫‪Cousin:‬لە ئینگلیزیدا بە (کوڕ و کچی مام واتە وشەی (ئامۆزا) یان بۆ کوڕ و کچی خاڵ خاڵۆزا )‬
‫هەروەها بۆ کوڕ و کچی خوشکی دایک واتە کوڕە پوور یان پلک بەکاردێت‪ ،‬لە هەندێک لەهجەی‬
‫دی دەڵێن پسمام (بۆ کوڕی مام)‪( ،‬دۆتمام) بۆ کچی مام‪ ،‬هەروەها ناوی (کچی خاڵ و کوڕی خاڵ) بە‬
‫ناوێکی جیا لە هی پێشتر‪.‬‬
‫‪Niece:‬لە زمانی ئینگلیزی بەم واتایانە دێت‪ :‬کچی خوشک‪ ،‬کچی برا یان کچی خوشک لە کوردی‬
‫واتە خوشکەزا‪.‬‬
‫‪Nephew:‬کوڕی برا یان کوڕی خوشک‪ .‬بەاڵم لە زمانی کوردیدا لە جیاتی کوڕی برا (برازا)‬
‫بەکار دێت‪ ،‬کوڕی خوشک (خوارزا) بەکار دێت‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫باوەڕە دینییەکان‬
‫ئەمەش کۆمەڵیک زاراوە و چەمکی دینی دەگرێتەوە و تایبەتە بەو دینە کە ئەو‬
‫خەڵکە پەیڕەوی لێ دەکەن‪ .‬وەک لە دینی ئیسالم حەج و زەکات و نوێژ و دەستنوێژ‬
‫و ڕۆژوو و غوسل و تەیەموم و شەوی قەدر‪ ،‬جاهلیە‪ .‬کەئەم تێرمانە لە دینێکی دیدا‬
‫نییە و یان بە جۆرێکی دیکەیە هەمان ئەو مانا کولتورییە نادا کە لە کولتوروی‬
‫سەرچاوە ئەو مانایە دەدا‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫الیەنی ماددی‪:‬‬
‫خواردن‪ :‬جۆرەکانی خواردن‪ ،‬بەشێکی زۆری زاراوە کولتوورییەکان دەگرێتەوە‪،‬‬
‫چونکە هەر کولتورێک جۆری خواردن و چۆنیەتی چێشت لێنانی تایبەت بە خۆی‬
‫هەیە‪.‬‬
‫وەک خواردنەکانی دۆڵمە‪ ،‬یاپراغ‪ ،‬تۆڵکە و ساوار‪ ،‬داندۆک‪ ،‬مەحچەچە‪ .. ،‬هتد کە‬
‫لە کولتووری کوردی هەیە لە کولتورێکی دیکە بوونیان نییە ناوەکانیش نییە‪.‬‬
‫خواردنی کوسکوس و تاجین لە مەغریب دوو جۆر خواردنی کولتووری تایبەتە بۆ‬
‫کولتووری مەغریبی عەرەبی لە ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست نییە‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫جلوبەرگ‬
‫‪ :‬ئەمەش کۆمەڵێک زاراوەی کولتووری دەگرێتەوە کە لە زمانی ئامانج‬
‫دەست ناکەون چونکە ئەو جۆرە جلوبەرگە تایبەتە بەو زمانە و بەو‬
‫گەلە‪ .‬وەک ڕانکوچۆغەل‪ ،‬کراسوکەوێ‪ ،‬پەستەک‪ ،‬بەلەکپێچ‪ ،‬فەرەنجی‪،‬‬
‫کلێتە‪ .. ،‬هتد‪ .‬یان جلوبەرگی ساری ‪ Sari‬کە جۆرە قوماشێکی‬
‫ئاوریشمییە ژنانی هیندی لە خۆیانی دەپێچن‪ .‬کیمۆنۆ ‪ Kimono‬کە‬
‫جۆرە ڕۆبێکی بەرینە و قۆڵەکانی درێژە‪ ،‬یابانییەکان لەبەری دەکەن‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫خانوو بەرە و ناوی‬
‫شار و شارۆچکە‬
‫خانووبەرە ‪ :‬شوێنی نیشتەجێبوون دەگرێتەوە کە لە هەر واڵتێک و کولتورێک‬
‫جۆریک لە ناوی تایبەتی کولتووری هەیە‪ .‬وەک جۆرەکانی کوخ لە ئەفەریقیا‪ .‬یان‬
‫کەپر و سابات لە کولتووری کوردی‪.‬‬
‫ج‪ -‬ناوی شار و شارۆچکە‪ :‬لە هەر کولتوورێک بە شێوەیەک شار و شارۆچکە و‬
‫گوند لەیەک جودا دەکرێتەوە و ناوی تایبەتی خۆی هەیە‪ ،‬لە هەندێک واڵت شار و‬
‫شارۆچکە لە سەر بنەڕەتی ژمارەی دانیشتوان و ڕیز دەکرێن و لە هەندێکی دی‬
‫لەسەر بنەڕەتی ڕووبەرە‪ .‬بۆ نمونە لە کوردستانی عێراق پارێزگا و قەزا و ناحیە و‬
‫گوند هەیە‪ ،‬بەاڵم لە ئێران پایتەخت‪ ،‬شهرستان‪ ،‬شهرک‪ ،‬دهکدە هەیە‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫ئامرازەکانی هاتوچۆ‬
‫ئەمەش لە هەندێک کولتوور ناوی تایبەتی خۆی هەیە بۆ نمونە لە‬
‫هیندستان بە پاسکیلی سێ تایە کە نەفەر بار دەکا پێی دەڵێن ریکشۆ‬
‫‪rickshaw .‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫ڕێگەکانی مامەڵەکردن لەگەڵ زاراوە و چەمکە‬
‫کولتوروییەکان‪:‬‬
‫کالک ‪Calque‬‬
‫کالک دەبڕینێکە ئاماژەیە بۆ وەرگێڕانی حەرفی وشەکە لە زمانی‬
‫سەرچاوە و بۆ زمانی ئامانج‪ .‬ئەم جۆرە وەرگێڕانە لە زمانی ئامانج هیچ‬
‫مانایەک نابەخشێ‪ .‬بۆ نمونە ‪skyscraper‬لە ئینگلیزیدا لە هەموو‬
‫زمانەکانی دی بە حەرفی تەرجەمە کراوە‪ ،‬لە عەرەبی بووە بە ناطحات‬
‫السحاب لە کوردی بووە بە هەوربڕەکان‪ ،‬لە فارسی بووە بە آسمان‬
‫خراش‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫‪ -２‬جێگرتنەوەی بە وشەیەکی‬
‫کولتووری‬
‫ئەم ڕێگەیە وشەیەکی کولتووری لە زمانی سەرچاوە‪ ،‬وشەیەکی دیکەی کولتووری‬
‫لە زمانی ئامانج بۆ دەدۆزێتەوە کە زۆر لێی نزیکە و هەمان مانا و هەمان‬
‫تەئسیری هەیە‪ .‬بۆ نمونە بۆ وشەی دەستنوێژ (وضوء) لە ئینگیلزی وشەی‬
‫‪ablution‬دانراوە‪ ،‬هەرچەندە ئەم زاراوەیە بە تەواوەتی هەمان مانای کولتوریی‬
‫دەستنوێژ نادا بەاڵم زۆر لێی نزیکە چونکە هەمان مەراسیمی دەست و پێ شووشتن‬
‫لە کەنیسە الی مەسیحییەکان هەیە‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫‪ -３‬وشە قەرزکردن لە زمانی‬
‫سەرچاوە‬
‫ئەمە ڕێگەیەکی باوە بۆ مامەڵە کردن لەگەڵ زاراوە کولتوورییەکان‪ ،‬لەکاتێک‬
‫وەرگێڕ ناتوانێ هەمان وشەی هاوتای ئەو دیاردە کولتوورییە لە زمان و کولتووری‬
‫ئامانج بدۆزێتەوە‪ ،‬بۆیە ناچار دەبێ هەمان وشە لە زمانی سەرچاوە بەکار بێنێ‪.‬‬
‫وەک وشەی فەتوا (فتوی) کە بەهەمان ناو ‪ Fatwa‬چۆتە ناو زمانە ئەوروپییەکان‪،‬‬
‫لەگەڵ ڕوونکردنەوەی لە پەراوێز بۆ خوێنەری ئامانج تا ئاشنا بێ بەم چەمکە‬
‫کولتورییە‪ .‬یان وشەی مەال و شێخ و فەقێ و سۆفی و دەروێش و ئیمام و خەتیب و‬
‫‪...‬هتد لە ئینگلزی وەک خۆی بەکار دێت‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫‪-４‬‬
‫لەگەڵی‪.‬‬
‫داڕشتنەوەی وشەکە و بەکارهێنانی وشەیەکی زیادە‬
‫ئەم ڕێگەیش بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ زاراوە کولتوورییەکان بەکار دێت‪ ،‬هەمان‬
‫زاراوەی کولتووریی سەرچاوە بەکار دێنێ لەگەڵ وشەیەکی زیادە بۆ زیاتر‬
‫ڕوونکردنەوە وەک بۆ وشەی شەریعەت لە ئینگلیزی ‪Sharia law‬بەکار دێ‪،‬‬
‫وشەی ‪law‬واتە قانون کە هەمان مانای شەریعەرت دەگرێتەوە‪ ،‬ئەم‬
‫ڕوونکردنەوەیە بۆ ئەوەیە تا خوێنەری زمانی ئامانج بزانێت کە شەریعەت مەبەستی‬
‫قانونەکانی دینی ئیسالمە‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫مەرجەکانی بوونە وەرگێڕ‬
‫‪ -１‬وەرگێڕ دەبێ شارەزایی لە وشەکان و زاراوەکان‪ ،‬و‬
‫زاراوە ڕۆژانەکانی هەردوو زمان هەبێت‪ ،‬هەروەها دەبێ شارەزا‬
‫بێ لە شێوازەکانی زمانەوانی و ئیدیۆمەکان و میتافۆرەکان و‬
‫شێوازەکانی جوانی دەربڕینی هەردوو زمان‪.‬‬
‫‪ -２‬وەرگێڕ دەبێ شارەزایی تەواوی لە زمان و کولتووری‬
‫هەردوو زمان هەبێ بەتایبەت ئەو زمانەی کە بۆی وەردەگێڕێ بۆ‬
‫ئەوەی بە باشی بەسەریدا زاڵ بێ و بە جوانی مانا کولتوورییەکانی‬
‫پەیامەکە بگوێزێتەوە‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫وەرگێڕ دەبێ لە شێوازەکانی ڕازیکردن و تەئسیر دروستکردن الی‬
‫‪-３‬‬
‫خوێنەر و چۆنیەتی بەکارهێنانی هەردوو زمان شارەزا بێ‪ .‬بۆ ئەوەی بتوانێ هەمان‬
‫تەئسیر الی خوێنەری زمانی ئامانج دروست بکا‪ ،‬وەک لە زمانی سەرچاوە‬
‫هەیەتی‪.‬‬
‫وەرگێر بۆ وەرگێڕانی ڕستەی سەخت و ئاڵۆز نابێ تەرجەمەی حەرفی بۆ‬
‫‪-４‬‬
‫بکات‪ ،‬بەڵکو دەبێ هەوڵ بدا ماناکەی وەرگێڕێ‪ .‬هەروەها نابێ ئیدیۆم و‬
‫میتافۆرەکانیش تەرجەمەی حەرفی بۆ بکات‪ ،‬دەبێ هەوڵ بدا لە زمانی ئامانج‬
‫بەرامبەرەکانی بدۆزێتەوە‪ ،‬ئەگەر تەرجەمەی حەرفیش بکات‪ ،‬دەبێ روونکردنەوەی‬
‫بۆ بدا‪ ،‬بۆ ئەوەی الی خوێنەر مانابەخش بێ‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫وەرگێڕ دەبێ ڕەچاوی بنەما زمانەوانییەکانی وەک ڕێزمان‪،‬‬
‫‪-５‬‬
‫دەنگسازی و واتاناسی و ڕەوانبێژی و ‪..‬هتد هەردوو زمان بکات‪.‬‬
‫وەرگێڕ دەبێ لە وەرگێڕانەکەی دەستپاک و ئەمین بێ و هەموو‬
‫‪-６‬‬
‫تواناکانی خۆی لە وەرگێڕانەکە بخاتە گەڕ‪ ،‬بۆ ئەوەی بە باشی فکر و‬
‫هەست و شێواز و واتاکانی خاوەن دەقەکە بگوێزێتەوە‪.‬‬
‫وەرگێڕ بۆ وەرگێڕانی ئەو بابەتەی هەڵیدەبژێری بۆ‬
‫‪-７‬‬
‫وەرگێڕان‪ ،‬دەبێ لەگەڵ پسپۆڕی خۆی بگونجێ‪ ،‬هەروەها لەپاڵ‬
‫ئەوەشدا‪ ،‬وەرگێڕ دەبێ ڕۆشنبیرییەکی گشتی هەبێ‪ ،‬بۆ ئەوەی بتوانێ بە‬
‫ئاسانی و ڕێکوپێکی بۆچوون و فکرەکان تەرجەمە بکات‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫ئەو هەنگاوانەی کە وەرگێڕ دەبێ لە کاتی وەرگێران‬
‫ڕەچاویان بکات‬
‫وەرگێڕ دەبێ دەقەکە بە وردی چەند جارێک بخوێنێتەوە‪ ،‬تا‬
‫‪-１‬‬
‫ماناکەی بە چاکی بۆ ڕوون دەبێتەوە‪ ،‬چونکە وەرگێڕ ناتوانێ دەقێک‬
‫وەرگێڕێ بەبێ ئەوەی بە چاکی لێی تێ نەگا‪.‬‬
‫ئەگەر وەرگێڕ لەکاتی وەرگێڕان لە وشەیەک یان‬
‫‪-２‬‬
‫دەستەواژەیەک تێ نە گەیشت دەبێ بگەڕێتەوە بۆ سەر قاموس‪ ،‬ئەگەر لە‬
‫قاموسیش نەبوو دەبێ بچێتەوە سەر ئەو قاموسەی کە پسپۆڕێ ئەو‬
‫بابەتەیە‪ ،‬چونکە قاموس پلەی هەیە و پسپۆڕی هەیە‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫دوای ئەوە دەست دەکا بە وەرگێران‪ ،‬دەبێ بۆ هەر ڕستەیەک‬
‫‪-３‬‬
‫وەرگێڕانێکی ڕاست و ڕەوان و مانابەخشی بکا‪ .‬دەبێ وەرگێرانەکەی‬
‫گواستنەوەی مانا بێ لە زمانی سەرچاوە بۆ زمانی ئامانج‪ ،‬سەرەڕای‬
‫ڕەچاوکردن و گواستنەوەی شێواز و ناوەڕۆک و ڕۆحی دەقەکە‪.‬‬
‫دوای ئەو وەرگێڕانە‪ ،‬دەبێ وەرگێڕ دوبارە هەموو دەقەکە‬
‫‪-４‬‬
‫جارێکی دی بخوێنێتەوە بۆ دۆزینەوەی هەڵەی زمانی و ڕێزمانی و‬
‫ڕێنووسی‪ ،‬هەروەها دڵنیابوون لەوەی کە دەقەکە بە ئەمانەتەوە بە مانا و‬
‫شێواز و ڕۆح گوێزراوەتەوە‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬
‫هەندێک جار وەرگێڕ بە نیازی پاراستنی ئەمانەتی تەرجەمە‪،‬‬
‫‪-５‬‬
‫دەکەوێتە تەرجەمەی حەرفییەوە‪ .‬کە ئەمە هەڵەیە‪ .‬بۆ پاراستنی ئەمانەتی‬
‫دەق‪ ،‬وەرگێڕ دەبێ دەقەکە بە مانای خۆی و بە ڕاستگۆیی بگوێزێتەوە‪،‬‬
‫دەبێ تەواو بەرامبەر بێ لەگەڵ دەقی زمانە ئەسڵییەکە‪ .‬بەاڵم تەرجەمەی‬
‫حەرفی هەوڵ دەدا دەقەکە بە حەرفی بگوێزێتەوە‪ ،‬واتە خۆبەسەتنەوە بە‬
‫مانای یەک بە یەکی وشەکان و پێکهاتە زمانییەکان‪ ،‬و پشتگوێ خستنی‬
‫شێوازە جیاوازەکانی هەردوو زمان‪ ،‬ئیدی لەم حاڵەتە وەرگێرانەکە‬
‫لەنگ دەبێ و مانای تەواوی خۆی نابەخشێ‪ ،‬دەقەکەش لەڕووی‬
‫ناوەڕۆک و مانا و داڕشتنەوە ناگوێزرێتەوە‪.‬‬
‫‪www.soran.edu.iq‬‬