Transcript Tírghnéithe Bholcánacha

Tírghnéithe
Bholcánacha
EASBHRÚITE & IONSÁITE
Reamhrá
Easbhrúite – os cionn an dromchla an
domhain
oPléascadh I gcraos lárnach
o Bolcáín clasaiceacha
o Sliabh Etna
oScoiltbhrúchtadh
o Droim an Atlantaigh Lár
o Ardchlár Aontroma-Dhoire
oLáithreacha Teo
o Pointe is laige I screamh an domhain
o Oileán Haváí
Ionsáite – faoin thalamh- I screamh an
domhain
oBatailití –
o Fuaraíonn an magma go han mhall I screamh an
domhain
oBatailit Laighean
o Sléibhte Chill Mhantaín & Sléibhte
o Eibhear
o Tá go leor os cionn an talamh de bharr ar
síonchaitimh
oSaileanna
oDingeáin
Tírghnéithe Easbhrúite
Pléascadh I gcraos lárnach
• Sciathbholcáin- Mauna Loa
• Cruinneachán Bolcáin- Mt. St. Helen
• Bolcáin Cumaisc – Sliabh Etna/ Sliabh Veasúive
• Caildéara – Páirc Náisiúnta Yellowstone
Scoiltbhrúchtadh
◦ Ardhchlár Laibhe
◦ Ardhchlár Aontroma- Dhoire
◦ Droim an Atlantaigh Lár Aigéan
Láithreacha Teo
Pointe is laige I screamh an domhain
Níl siad in aice le pláta
Oileáin Haváí
Cad é pléascadh I gcraos lárnach?
Is é pléascadh I gcraos an ghnáth-thuiscint
ata againn ar phléascadh bolcánach.
Tarlaíonn a bhformhór ag teorainneacha
scriosacha, áit a mbuaileann plátaí isteach ina
chéile.
Tá bolcán deanta as laibhe & luaithreamhán
Tá cráitéar ar bharr an bholcán. Tá siad líonta
le huisce nó carraigeacha fuaraithe
Cráitéar ar Sliabh Veasúive
Bolcáin Cumaisc & Cruinneachán Bolcáin
BOLCÁIN CUMAISC
Déanta as sraitheanna de laibhe & luaithreamhán &
smeachóidí
Greamaíonn an laibhe le luaithreamhán & smeachóidí.
Mar thoradh bíonn cón géara ann.
Sliabh Etna. Cruth cón air.
CRUINNEACHÁN BOLCÁIN
 Cruth mullóg air (mound shape)
 Déanta as laibhe ag bogadh go mall agus nil
siad in ann sreabadh ró-fhada.
 Tá sé seo mar mar gheall go bhfuil go leor
silice inti.
 Is laibhe thiubh é.
 Mount St. Helens
Sciathbholcáin & Caildéara
SCIATHBHOLCÁIN
CAILDÉARA
Cruth an-leathan agus ardaíonn na taobhanna go reidh
mar gheall bo bhfuil sé
Cuid mhór de magma leáite a shéideadh ar dhromchla le
linn pleascaí foréigneach
Déanta as sruthanna tanaí bunlaibhe
Má tá go leor magma bainte amach, éiríonn an taiscumar
magma folmhú go páirteach
Mauna Loa
Má tharlaíonn sé seo, beidh an cón ​os a chionn titim
thimpeall ar an seomra - is cúis le logán (depression)
Páirc náisiúnta Yellowstone (SAM)
Scoiltbhrúchtadh
Sreabhann laibhe as scoilt I screamh an domhain – suas le 10km uaireanta
Tarraingítear na plátaí óna chéile de bharr teannais.
Is sruthanna magma sa mhaintlín a chruthaíonn an teannais seo.
Bunlaibhe (uisciúil)
Is féidir an laibhe a scaipeadh níos faide ná 50km.
Fuaraíonn an laibhe agus cruthaíonn sé seo Ardhchlár laibhe
Ardchlár Aontroma-Dhoire
Droim an Atlantaigh Láir (raon sléibhte faoi uisce)
Scoiltbhrúchtadh
ARDHCHLÁR AONTROMA (CLOCHÁN AIFIR)
DROIM AN ATLANTAIGH LÁR (ÍSOLAINN)
Ardhchlár Aontroma
Ardchlár Basailt – mar gheall ar scoiltbhrúchtadh
65 milliúin blian ó shin
Plátaí na hEorpa-Mheiriceá ag scoilteadh.
Ardchlár Basailt- tírdhreach sách leibhéalta ag leathnú os cionn Aontrom agus Doire
Sreabhann an bhunlaibhe –( an méid silice & gás íseal inti) ar an dromchla mar gheall ar phlátaí
díbhearseacha
Clochán an Aifir.
Droim an Atlantaigh Lár
Scarann dhá phláta óna chéile, ardaíonn magma leáite ón maintlín agus líonann sé an bhearna
idir na plátaí.
Fuaraíonn sé agus éiríonn sé crua agus bíonn grinneall an aigéin. Leanann an próiseas seo arís
is arís.
Cruthaítear droim fhada de shléibhte ar ghrinneall an aigéin, mar shampla Droim an Atlantaigh
Lár . Is sliabhraon faoi uisce é.
Síneann Droim an Atlantaigh Lár ó thuaidh & ó dheas ar feadh 16,000 km, fad an Aigéin
Atlantaigh ar fad.
Tá sé chomh hard in áiteanna agus go bhfuil sé le feiceáil os cionn leibhéal na farraige.
Ceann de na háiteanna sin is ea an Íoslainn
Láithreacha Teo
Mar gheall go bhfuil teas an-ard an.
• Láithreach Teo Haváíoch
Cuirtear scoilt isteach ar screamh agus téann laibhe tríd
• Fánann sé seasta (stationary)
Bunlaibhe –uisciúil
• Nuair a bhogann an phláta Aigéin Chiúin ó thuaidh ,
cruthaítear bolcáin nua. An oiléan is sine ná an cheann is
faide ón láithreach Teo.
Ní bhogann siad leis na plátaí
Cruthaíodh raon d’oiléain bholcánacha.
Oiléain Haváí
Tírghnéithe ionsáite
Ní bhaineann cuid den mhagma léaite an dromchla
amach in aon chor.
In ionad sin, fuaraíonn sé I screamh an domhain agus
déantar bruthcharraig ionsáite as.
Agus é sin ar siúl, cruthaíonn sé roinnt struchtúir ar a
dtugtar plútóin.
3 chinéal plútón ann:
Batailtí – Batailit Laighean
Saileanna Dingeáin
Batailit Laighean
Batailit is mó in Eirinn
Sleibhte Chill Mhantáín & BAC & na Staighre
Dubha
Tháinig sé ar saol 400 milliúin bhlian ó shin
Bhí magma léaite istigh le screamh
Fuaraíonn sé an magma go han mhall chun
eibhear (bruthcharraig) a chruthú.
Mar gheall ar teas agus brú ollmhór ón magma ,
cruthaig sé carraigeacha cosúil le grianchloichít
agus siosta.
Ar bharr cuid acu tá toir. – Toir a thugtar ar
bhloic mhóra eibhear a bhfuil siúntaí iontu
Saileanna & Dingeáin
SAILEANNA
DINGEÁIN
Sraitheanna cothromanacha magma a sádh
isteach idir sraitheanna de chairraig dhríodair
Brúitear sraitheanna ceartingearacha magma
isteach I scoilteanna sa charraig.
Gar do dhromchla na screimhe.
Gearann siad trasna na sraitheanna
carraigeacha.
Is féidir le magma brú isteach I bplanaí
cisealúcháín
Brú ar an magma agus leathnaíonn sé sin na
scoilteanna tuilleadh