Transcript Emergencja. Antyredukcjonizm, monizm anomalny

dr hab. Marcin Miłkowski, prof. IFiS PAN
EMERGENCJA.
ANTYREDUKCJONIZM, MONIZM
ANOMALNY
Plan wykładu
 Emergencja: odwrotność redukcji?
 Antyredukcjonizm – główne motywacje
 Monizm anomalny Davidsona
 Argument z wykluczenia przyczynowego
Kima
Odwrotność redukcji:
emergencja?
 Emergencja:
powstawanie nowych struktur, własności,
funkcji, prawidłowości…
2. istnienie własności i procesów systemowych,
które nie mają egzemplifikacji na poziomie
mikrostruktury systemu.
1.
Agregatywność a organizacja
 Agregatywność: odwrotność emergencji
(William Wimsatt)
 Intuicja: jeśli coś nie
ma organizacji,
można to dowolnie
przeorganizować
bez zmiany jego
tożsamości.
Kryteria nieagregatywności
 Podstawianie
 Skalowanie rozmiaru lub podobieństwo
ilościowe
 Dekompozycja i reagregacja
 Liniowość – brak interakcji kooperatywnych
lub inhibicyjnych
Podstawianie
 Własność systemu jest nieagregatywna, jeśli
nie można podstawiać równoważnych części
systemu.
 Innymi słowy, własności systemu nie może
być wrażliwa na kolejność ułożenia części
(funkcja złożenia jest przemienna w
przypadku własności agregatywnych).
Skalowanie rozmiaru
 Jeśli dodanie lub usunięcie części nie
powoduje utraty podobieństwa
jakościowego, to zachodzi agregatywność.
Dekompozycja i reagregracja
 Jeśli rozłożymy system na części i złożymy
ponownie, a będzie taki sam, to jest
agregatywny.
Liniowość
 Jeśli nie ma interakcji inhibicyjnych lub
kooperacyjnych wpływających na własność
systemową, to jest ona agregatywna.
Cztery kryteria
 Jeśli nie jest spełnione którekolwiek z tych
czterech kryteriów, to dana własność nie jest
agregatywna.
 Innymi słowy, to kryteria emergencji.
Przykład nr 1
 Masa kupy piachu:
 Jest niewrażliwa na podstawiania. Można sobie
przesuwać piach w tę i we w tę.
 Dodanie i usunięcie ziarnka nie zmienia
podobieństwa do kupy piachu.
 Po usunięciu pewnych części i dodaniu z
powrotem mamy nadal kupę piachu.
 Między ziarnkami piasku nie ma istotnych
interakcji wpływających na masę kupy piachu.
Przykład nr 2
 Zdolność żaby




do łapania much
Możliwe, że można
zastąpić organy żaby
protezami.
Ale po dodaniu większej ilości nóg nie będzie
mogła skakać i żyć.
Po oderwaniu łba i ponownym przytwierdzeniu
nie ożywa.
Interakcje wewnętrzne są silne.
Mózg = kupa piachu czy żaba?
 Proste strategie redukcjonizmu
(agregatywność) mogą nie działać.
 Ale są wersje redukcji – mianowicie
funkcjonalna – które nie przeczą emergencji
w sensie Wimsatta.
 Redukcja pozostaje istotna, bo nie chcemy,
żeby teorie psychologiczne były kompletnie
niezależne od teorii neurologicznych.
 Choć funkcjonaliści… Ale to w następnym
odcinku!
Emergencja kontra redukcja
 Jaegwon Kim: emergencja
własności umysłowych wobec
fizycznych jest logicznie
niemożliwa, jeśli te własności
superweniują na fizycznych.
 Ale: Kim rozumie emergencję jako
niemożność wywnioskowania, że dana
własność przysługuje. Tylko w tym sensie.
 Co do emergencji w sensie Wimsatta: musi
się dopiero zastanowić.
Emergencja kontra redukcja
 Emergencja w sensie Wimsatta nie jest
sprzeczna z superweniencją. Bycie żabą
superweniuje na jej fizycznej mikrostrukturze
(a już na pewno globalnie superweniuje na
wszystkich prawach przyrody), chociaż to
własność systemowa i nieagregatywna.
 Radykalna emergencja (brytyjski
emergentyzm z początku XX wieku) bywa
rzeczywiście sprzeczna z superweniencją.
Antyredukcjonizm
 Główne odmiany antyredukcjonizmu:
 dualizm,
 funkcjonalizm (wsparty argumentem z wielorakiej
realizacji),
 pluralizm (odrzucenie idei jedności nauki),
 radykalny emergentyzm,
 fizykalizm antyredukcyjny.
Fizykalizm antyredukcyjny
 Intuicja: można uznać wszystkie własności
(procesy, struktury…) umysłowe za fizyczne,
choć niemożliwa jest redukcja
reprezentacyjna teorii psychologicznych do
fizycznych.
 Zachodzi więc redukcja ontyczna, ale nie
reprezentacyjna.
 Wydaje się zgodne z aktualnym stanem wiedzy:
psychologia nie redukuje się do fizyki!
Monizm anomalny Davidsona
 Donald Davidson (1917-2003):
amerykański filozof języka i umysłu
 Monizm anomalny:
 Umysł ma naturę fizyczną, lecz teorie
psychologiczne nie są redukowalne do fizycznych
z zasadniczych powodów.
 Najlepiej opracowane stanowisko
antyredukcjonistycznego fizykalizmu z lat
siedemdziesiątych i osiemdziesiątych.
Argumentacja Davidsona
 Davidson argumentuje, że jednocześnie
prawdziwe są trzy zasady:
 (A) Przynajmniej niektóre zdarzenia mentalne
wchodzą w interakcje przyczynowe ze zdarzeniami
fizycznymi (zasada interakcji przyczynowej).
 (B) Gdzie występuje przyczynowość, musi istnieć
prawo (zasada nomologicznego charakteru
przyczynowości).
 (C) Nie istnieją ścisłe, deterministyczne prawa, na
których podstawie można przewidywać i wyjaśniać
zdarzenia mentalne (zasada anomalnego charakteru
zdarzeń mentalnych).
Rozwiązanie pozornej
sprzeczności
 Zbiór zdarzeń umysłowych jest podzbiorem
właściwym zdarzeń fizycznych.
 Relacje przyczynowe zachodzą między
zdarzeniami jednostkowymi – niezależnie od
ich sposobu opisu.
 Davidson przyjmuje tylko identyczność
numeryczną (egzemplarzy) między zdarzeniami
umysłowymi a fizycznymi. Nie ma tożsamości
typów (jakościowej) ani ścisłych praw
psychofizycznych.
Ścisłość praw
 W filozofii nauki rozróżnia się dwa rodzaje
praw nauki:
 prawa ścisłe (w sensie ścisłym): bezwyjątkowo
obowiązujące zawsze i wszędzie;
 prawa ceteris paribus: obowiązujące tylko w tzw.
warunkach normalnych.
 Niektórzy odmawiają prawom ceteris paribus
statusu praw. To tylko uogólnienia, które
obowiązują w pewnych warunkach, ale nie
prawa (James Woodward, D. Davidson).
Prawa psychofizyczne
 Zdaniem Davidsona, predykaty mentalne
mają charakter normatywny.
 Odwołujemy się (implicite) do pojęcia
racjonalności, kiedy opisujemy czyjeś
postępowanie w kategoriach jego przekonań i
celów. Racjonalność jest pojęciem normatywnym.
 Z tego względu (a nie tylko z banalnego powodu
braku praw innych niż ceteris paribus) nie ma
mowy o redukcji terminów psychologicznych do
fizycznych.
Replika Kima
 Fizykalizm antyredukcyjny albo
czyni umysł epifenomenem, albo
implikuje mocny dualizm.
 Zdaniem Kima Davidson (który sam
wprowadził pojęcie superweniencji!) musi
albo uznać, że opis w kategoriach
mentalnych nie jest właściwym opisem
przyczynowym, albo – aby utrzymać
kauzalny charakter myśli – porzucić
fizykalizm.
Argument z wykluczenia
przyczynowego
 Założenie: własności umysłowe różnią się od
fizycznych.
 Założenie antyredukcjonizmu (odrzucenie
identyczności typów).
 Po jego podważeniu nie ma kłopotu z tym
argumentem.
 Uwaga: ten argument należy do najmocniejszych
argumentów za redukcjonizmem.
Argument z wykluczenia
przyczynowego
 1: Każde zdarzenie fizyczne ma wystarczającą




przyczynę.
2. Zdarzenia umysłowe czasem powodują
zdarzenia fizyczne (i czasem z powodu swojego
umysłowego charakteru).
3. Skutki fizyczne przyczyn umysłowych nie są
wszystkie przedeterminowane.
4. Żaden skutek nie ma więcej niż jednej
przyczyny, jeśli nie jest przedeterminowany.
Wniosek: Własności umysłowe muszą być
fizyczne. Wbrew założeniom fizykalizmu
antyredukcyjnego.
Zasada domknięcia
przyczynowego świata
fizycznego
 Nie istnieją zdarzenia fizyczne, które mają
przyczyny inne niż fizyczne. Fizyka nie musi ich
postulować.
 Żeby utrzymać prawdziwość monizmu
anomalnego, można postulować
epifenomenalizm (negacja przesłanki 2). Marna
pociecha.
 Można też twierdzić, że diabeł pogrzebany jest w
szczegółach teorii przyczynowości.
Odpowiedź Woodwarda i
Raatikainena
 Można twierdzić, że zdarzenia
umysłowe powodują zdarzenia fizyczne, i że
niektóre zdarzenia nie powinny być opisywane jako
powodowane przez zdarzenia fizyczne.
 Teoria przyczynowości Woodwarda / Pearla wymaga,
aby wyjaśnienia przyczynowe wskazywały
odpowiednie klasy kontrastu. Fizyczne klasy
kontrastu są niewłaściwe.
 Jeśli moje przekonanie spowodowało, że wyjąłem z lodówki
pomidora, to należy to rozumieć tak: że moje przekonanie,
że pomidor tam jest, a nie że pomidora tam nie ma, jest
przyczyną otwierania lodówki.
 Nie da się określić właściwej klasy przyczyn wyjęcia
pomidora w kategoriach fizykalnych.
Podsumowanie
 Emergencja niekoniecznie jest negacją
redukcji!
 Antyredukcjonizm musi jakoś odpowiedzieć
na argument z wykluczenia przyczynowego.
W przeciwnym razie jest niewiarygodny.
 Jednak przez to antyredukcjonizm staje się
stanowiskiem bardzo skomplikowanym.
Redukcjonizm zwycięża prostotą.
 Fizykalizm antyredukcyjny musi być
wyrafinowany.
Polecane lektury
 Kim J., Umysł w świecie fizycznym: esej na temat
problemu umysłu i ciała oraz przyczynowania
mentalnego, tłum. R. Poczobut, Wydawnictwo
Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa 2002.
 Davidson D., Zdarzenia mentalne, [w:] Eseje o
prawdzie, języku i umyśle, red. B. Stanosz, tłum. T.
Baszniak, PWN, Warszawa 1992, s. 163–193.
 Raatikainen P., Can the mental be causally
efficacious?, [w:] Regarding the Mind, Naturally, red.
M. Miłkowski i K. Talmont-Kaminski, Cambridge
Scholars Publishing, Newcastle 2013 (na jego stronie
https://helsinki.academia.edu/PanuRaatikainen)