Transcript begaafde kinderen

De sociaal emotionele ontwikkeling
van (hoog) begaafde kinderen
WAT KUNNEN WE ALS OUDERS DOEN?
OUDERAVOND DOLFIJNGROEPEN
12 APRIL 2012
NIEUWLAND
Inhoud
 Opsteker
 Wat is sociaal emotionele ontwikkeling?
 De risic0’s
 Specifieke begeleidingsbehoeften van begaafde kinderen
1. Erken en Aanvaard de begaafdheid!!!
2. Motiveer en moedig aan!!
3. Bied een luisterend oor en geef troost!
4. Disciplineer!!
5. Help bij aansluitingsproblemen
6. Probeer stress te verminderen
Een opsteker!
 Dat de meeste begaafde kinderen in hun
sociaal- emotionele ontwikkeling
achterlopen is een fabel.
 De meeste van deze kinderen zijn hun
leeftijdgenoten in hun sociaal- emotionele
ontwikkeling voor. Wel is hun cognitieve en
sociaal-emotionele ontwikkeling niet altijd
in balans en zijn er risicofactoren.
 Tot IQ van 150 meestal geen problemen
Eerst een paar termen…
 Wat is sociaal-emotionele ontwikkeling?
 Sociale ontwikkeling: de manier waarop het
kind omgaat met anderen en anderen
omgaan met het kind.
 Emotionele ontwikkeling: hoe gaat het kind
met gevoelens om?
Wat is een goed verlopende sociaal-emotionele
ontwikkeling?
Het kind kan zo met zichzelf en anderen
omgaan dat:
 hij/zij zelf overwegend positieve gevoelens
ervaart,
 anderen met wie hij omgaat ook,
 en dat negatieve gevoelens constructief
worden gehanteerd.
De risico’s
 De ontwikkeling van vriendschappen
 Aansluiting met leeftijdgenoten op school
 De ontwikkeling van de sociale identiteit
 De ontwikkeling van het zelfbeeld
 De ontwikkeling van een leerhouding die
past bij de aanwezige capaciteiten
Waardoor kan het mis gaan?
Risicofactoren zijn verklaarbaar door te kijken
naar:
 de ontwikkelingsstadia zoals alle kinderen
die doorlopen
 De specifieke leer- en
persoonlijkheidskenmerken van begaafde
kinderen.
Leer en persoonlijkheidskenmerken van
begaafde kinderen
 Snel van begrip
 Verbaal vaardig
 Grote denk en leerstappen  Creatief denkend
 Snel verworven kennis
 Lijkt geestelijk vroeg rijp
toepassen
 Doorzettingsvermogen bij
 Groot probleemoplossend
uitdaging
vermogen
 Concentratie bij interesse
 Groot analyserend
 Behoefte aan autonomie
vermogen
 Bevraagt regels
 Goed geheugen
 Zoekt
 Brede interesse
ontwikkelingsgelijken in
 Doorvragen
oudere kinderen
 Scherp waarnemer
Specifieke begeleidingsbehoeften
van begaafde kinderen
ALLE KINDEREN HEBBEN DEZELFDE
BEGELEIDINGSBEHOEFTEN. TOCH HEBBEN
BEGAAFDE KINDEREN ER EEN PAAR MEER……
ZIJ ONTWIKKELEN VAAK DISSYNCHROON:
HUN INTELLECTUELE ONTWIKKELING IS
VAAK (NOG ) VERDER DAN HUN EMOTIONELE
OF MOTORISCHE ONTWIKKELING
Wat is belangrijk?
1. ERKEN EN AANVAARD DE
2.
3.
4.
5.
6.
BEGAAFDHEID!!!
MOTIVEER EN MOEDIG AAN!!
BIED EEN LUISTEREND OOR EN
GEEF TROOST!
DISCIPLINEER!!
HELP BIJ
AANSLUITINGSPROBLEMEN
PROBEER STRESS TE
VERMINDEREN
1. Zij hebben erkenning en aanvaarding nodig:
Zij zijn energiek: hebben vaak weinig behoefte aan slaap
Zij durven veel risico’s te nemen
Zij zijn vaak ongeduldig
Zij hebben een hekel aan herhaling
Zij zijn zeer snel van begrip
Zij hebben een sterk rechtvaardigheidsgevoel
Zij zijn kritisch en wars van hypocrisie
Zij hebben vaak een afkeer van sociale conventies en regels
Zij hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van een negatief
zelfbeeld
 Zij hebben vaak conflict met ‘verboden’ kennis en drang tot
conformeren
 Zij zijn vaak intrinsiek gemotiveerd (niet door beloningen)
 Zij zijn vaak overenthousiast over hun eigen onderwerpen









Tips en opmerkingen bij erkenning en aanvaarding
 Slaap: laat kinderen die weinig slaap hebben niet te vroeg
naar bed gaan, of geef ze toestemming te lezen in bed.
 Risico’s nemen: geef het kind experimenteerruimte,
maar zorg wel voor veiligheid.
 Ongeduld: toon begrip voor het ongeduld, maar leg uit
dat anderen niet altijd zo snel (kunnen) zijn. Neem
boeken en spelletjes mee als u weet dat er gewacht moet
worden.
 Hekel aan herhaling: probeer betekenis te verlenen aan
de herhaling: het helpt mij of de andere kinderen als je
hier aan meedoet.
Tips en opmerkingen bij erkenning en aanvaarding
 Snel van begrip: leg niet te veel uit. Laat ze zelf
dingen ontdekken.
 Sterk rechtvaardigheidsgevoel: begaafde kinderen
stellen hoge eisen aan afspraken en regels. Houden
anderen zich er niet aan, dan ontstaan conflicten.
Complimenteer het kind dat het zich aan de
afspraken houdt en leg uit dat andere kinderen die
regels nog niet zo goed weten of begrijpen. Deze
kinderen gaan ook tot het uiterste in de verdediging
als iemand onterecht gestraft wordt. Toon daar
begrip voor.
Tips en opmerkingen bij erkenning en aanvaarding
 Kritisch en wars van hypocrisie: ze kunnen je in
gezelschap voor gek zetten: nu zegt u dit, maar toen….
Bestraf het kind in het openbaar niet voor dit gedrag. Leg
het kind later uit dat je in het openbaar niet alles kunt
zeggen. Leg uit dat je wel begrijpt dat het kind het
hypocriet vindt.
 Afkeer van sociale conventies en regels: toon er begrip
voor maar leg uit dat ze ook heel veel betekenis hebben
voor het met elkaar omgaan en het respect tonen voor
elkaar. Leg het kind uit dat het geïsoleerd komt te staan
als het zich niet aan bepaalde conventies houdt.
Tips en opmerkingen bij erkenning en aanvaarding
 Verhoogd risico op het ontwikkelen van een
negatief zelfbeeld. Oorzaken:
 Begaafde kinderen zijn vaak gevoelig
 Negatieve opmerkingen van anderen: doe maar
gewoon!
 Voelen zich vaak ‘anders’ maar willen toch aardig
gevonden worden.
1. Ze spelen de ‘clown’.
2. Ze worden een voorbeeldige leerling die bijv.
altijd hulpje wil zijn van de juf.
 Niet
goed kunnen inschatten van de sociale
identiteit door aansluitingsproblemen met
leeftijdgenoten.
 Te hoge of te lage verwachtingen van ouders
en leerkrachten met daaraan gekoppeld een
niet adequaat (les)aanbod (hierdoor kan
faalangst ontstaan).
 Sommige
ouders ruimen alle obstakels voor hun
kinderen op (soms omdat ze zelf gepest zijn en
dat hun kind willen besparen). Als je daar als
ouder aan herinnerd wordt is het moeilijk de
situatie goed te analyseren. Gaat het hier om
plagen of om pesten? Kinderen kunnen
gedragingen van andere kinderen verkeerd gaan
interpreteren, en ‘opzettelijk’ en ‘per ongeluk’
gaan verwisselen.
 Ouders
kunnen het nalaten zelfstandigheid van
de kinderen te eisen. Ze denken voor hun kind,
nemen zelf de verantwoordelijkheid voor bijv.
gymkleren, melkbeker, enz.
 Als kinderen altijd op hun wenken bediend
worden door de ouders, valt het op school niet
mee om één van de dertig te zijn.
 Het is belangrijk dat ouders aangeven wanneer ze
tijd voor het kind hebben als het om iets vraagt
op een moment dat het niet uitkomt.
Tips en opmerkingen bij erkenning en aanvaarding
 Conflict met ‘verboden’ kennis en drang tot
conformeren: Begaafde kinderen hebben twee
keuzes:
1. Ze passen zich aan de groep aan en spelen dus
toneel. Dit kost veel energie en kan doorwerken in
het zelfbeeld. Credits uit de omgeving zijn voor de
rol en niet voor het kind zelf.
2. Ze blijven zichzelf en lopen het risico dat ze zich
buiten de groep plaatsen.
Tips en opmerkingen bij erkenning en aanvaarding
 Intrinsieke motivatie
 Deze kinderen zijn al soms al jong heel gedreven en
gemotiveerd tot leren en onderzoeken en verwachten
dat ook van een ander. Zij begrijpen niet dat een
ander dat niet heeft en kunnen daardoor grote
psychologische blunders maken, waardoor zij zelf en
hun omgeving diep gekwetst kunnen worden.
Volwassenen moeten dit bespreekbaar maken en
uitleggen waar het verkeerd ging.
2. Motiveer en moedig aan
 Stimuleren is niet hetzelfde als opfokken. Het betekent





kansen creëren, gelegenheden scheppen, waardoor het
kind zijn eigen interesses kan ontplooien.
Geef het goede voorbeeld: Leef het voor om
geïnteresseerd te zijn in bepaalde dingen en daar voor te
gaan en door te zetten.
Doe dingen samen met uw kind en deel gezamenlijke
interesses.
Stimuleer het zelfstandig met dingen bezig te zijn.
Stimuleer deelname aan buitenschoolse activiteiten.
Aanmoedigen is beter dan belonen.
3.Bied een luisterend oor….
 Een van de ergste dingen die begaafde kinderen ervaren
is een gebrek aan luisterbereidheid.
 Als niemand luistert kunnen deze kinderen agressief of
gedemotiveerd reageren. In het eerste geval komen er
signalen van niet begrepen voelen in het tweede
verdwijnt de motivatie en nieuwsgierigheid.
 Begaafde kinderen moeten hun gevoelens kunnen uiten:
door hun snellere en diepere denken hebben ze vaak last
van: ongeduld, irritaties bij herhaling, moeilijk kunnen
wachten, alles tegelijk willen doen, zich proberen aan te
passen aan de groep, existentiële schuld, geen keuzes
kunnen maken, enz.
…en geef troost.
 Begaafde kinderen zijn vaak zeer kwetsbaar:
 Kenmerken die vaak plomp worden geïnterpreteerd:








Vergeetachtigheid wordt gezien als egoïsme
Verbaal sterk zijn en tegelijk praktisch onhandig (je kunt het mooi
zeggen, maar als je iets moet doen is het een ramp)
Ver weg zijn met gedachten ( je bent er nooit bij)
Eigengereidheid ( zie je wat er van komt als je altijd je eigen zin doet)
Diepe concentratie (Als ze iets niet horen wordt dat vaak weinig
subtiel gebracht)
Vroeg rijpe prestaties (twijfel aan echtheid van werk)
Hypersensitiviteit ( hou toch eens op met die aanstellerij)
Zeer gedreven hyperactief ( hou toch eens op, je verknalt het voor
iedereen)
…en geef troost.
 Dissynchrone ontwikkeling: de cognitieve,
emotionele en motorische ontwikkeling lopen niet
parallel. Daarom trekken deze kinderen zich pijnlijke
situaties (echtscheidingen, natuurrampen) zich veel
meer aan. Zeg nooit: daar moet je niet aan denken,
daar ben je nog te jong voor!
 Zeer hoogbegaafde kinderen voelen zich vaak een
vreemde eend in de bijt.
4.Disciplineer!!
 Een kind zelfbeheersing leren , zodat hij tenslotte in
staat zal zijn waarden en normen in zijn leven te
integreren ten einde op een verantwoordelijke,
voorspelbare en wederkerig bevredigende manier
met anderen om te gaan. (Webb)
 Het is een positief concept. Het leert een kind
zelfbepaling. Straf stuurt van buitenaf.
 Voor begaafde kinderen is zelfbepaling van vitaal
belang. Deze kinderen kunnen en willen veel. Het is
belangrijk dat ze tolerantie ontwikkelen zowel voor
hun eigen beperkingen als die van een ander.
Discipline bij jonge kinderen
 Stel duidelijke regels en grenzen. Een slim kind heeft
nog niet de beoordelingsgave om zich alleen staande
te houden.
 De grenzen van een begaafd kind kunnen wel iets
ruimer gesteld worden dan bij leeftijdgenootjes. Er
moet wel ruimte zijn om te onderzoeken en te
experimenteren.
 Handhaaf de regels: natuurlijke straffen zijn het
best.
 Belonen helpt meer dan straffen. Beloon vooral het
proces / gedrag en niet het product.
Tips bij problemen met discipline
 Als er problemen zijn: gevoelens gaan voor. Op het moment
dat het kind vol emotie zit, kunt u beter niet op de gebeurtenis
reageren, maar op de gevoelens. Logisch en helder denken
gaat niet als je emotie ervaart.
 Ga nooit een machtsstrijd aan. Relatie is belangrijker.
Begaafde kinderen zijn ontvankelijk voor machtsstrijd omdat
ze in elke situatie meerdere mogelijkheden overzien.
 Probeer het kind een eigen keuze te laten maken tussen
dingen waar u mee kunt leven. Het maken van keuzes geeft
het kind gelegenheid zelfrespect en een gevoel van
bekwaamheid te ontwikkelen.
 Geen vals keuzes geven waardoor het kind altijd de verliezer
wordt.
Tips voor het aanleren van discipline
 Reageer op de behoeften van het kind, niet op het negatieve









gedrag. Dat betekent niet dat u het hoeft te tolereren.
Gebruik ‘vooruitlopende’ beloning.
Schrijf briefjes als versterkers
Bestraf het gedrag en niet het kind
Geef uiting aan uw gevoelens
Onderzoek uw eigen verwachtingen ten aanzien van uw kind.
Wees naar het kind duidelijk over wat u verwacht. Laat hem
dat herhalen als dat nodig is.
Raak uw kind aan.
Breng het vertrouwen over dat uw kind verstandig zal
handelen.
Leer het kind zelfbeheersing aan, wel in kleine stappen.
Tips voor als uw kind niet wil luisteren
 Zorg voor een bij de ontwikkeling passende




beslissingsruimte
Zorg voor een context van regels en emoties.
(verschillende personen kunnen verschillende regels
hebben, verwoord gevoelens en spreek niet in
algemeenheden (dat wil ik niet, of ik kan er nu niet tegen,
i.p.v. dat hoort niet)
Kondig aan dat de tijd over is
Luister naar het verzet en de reactie van uw kind, zodat
het bespreekbaar blijft. Zeg niet: en nu nog een grote
mond ook!
Bij ‘uitproberen’: negeer het gedrag, geef geen negatieve
aandacht. (natuurlijk alleen bij ongevaarlijk gedrag)
Wat u niet moet doen bij het aanleren van
discipline
 Richt uw straf niet op de sterke kanten van het kind.
‘Als je zo slim bent, hoe komt het dan dat je de
vuilnisbak bent vergeten buiten te zetten?’
 Eis niet op autoritaire manier dat een kind meteen
iets moet doen. Waarschuw van te voren en geef het
tijd iets af te ronden.
 Gebruik geen doemdreigingen of
persoonsvernietigende opmerkingen: Jij bent
altijd…..Jij denkt alleen maar aan jezelf..enz
Wat u niet moet doen bij het aanleren van
discipline
 Gebruik geen spot of sarcasme
 Vermijd treiteren. Begaafde kinderen kunnen
ongelooflijk vasthoudend zijn in hun eisen. Als het
kind dat doet, draai u dan om en negeer het gedrag.
Blijf weglopen en sluit de deur als het weer begint.
Ga iets anders doen.
 Probeer te voorkomen dat u uw kind bestookt met
kleine punten van kritiek. Er moet perspectief blijven
om het doel te bereiken.
 Roddel nooit over uw kind, zeker niet in zijn bijzijn.
 Vermijd streng en inconsequent straffen.
5. Help bij aansluitingsproblemen.
 Mogelijke oorzaken zijn:
 Verbaal sterke kinderen doorlopen fasen van vriendschap
sneller. Zij hebben hogere verwachtingen. Bijvoorbeeld
kleuters die behoefte hebben aan vriendschappen met
wederkerigheid en loyaliteit en kinderen van zeven die
geheimen willen delen.
 Complex taalgebruik: Het begaafde kind gebruikt relatief
moeilijke woorden en abstract begrippen. Als de anderen
het niet begrijpen gaan ze over op een ander onderwerp.
Het kind denkt dat het niet interessant is wat het vertelt. Bij
een boekenbeurt of spreekbeurt kan het over de hoofden
van de klasgenoten heen gaan.
Meer mogelijke oorzaken
 Hoger niveau van spelen / hanteren van regels:
 Kleuters met voorsprong zijn al meer rolvast, nemen de
leiding en zijn verontwaardigd als de anderen zich niet aan
hun rol houden.
 Spelregels: aan de ene kant kunnen begaafde kinderen zich
eerder aan de regels houden. Aan de andere kant kunnen ze
de spelregels verschillend interpreteren in hun voordeel.
Gevolg: ruzie
Meer mogelijke oorzaken
 Begaafde kinderen hebben vaak andere interesses.
 Bovendien weten ze veel en kunnen ze goed
onthouden. Als ze andere kinderen gaan corrigeren
maken ze zich niet geliefd.
Wat kunnen we doen aan complex taalgebruik?
 Begeleiden bij het maken van spreekbeurten en
boekenbeurten. Kijken of moeilijke termen verklaard
worden. Help het kind om het taalgebruik aan te
passen aan de groep.
 Adviseer de spreekbeurt visueel te ondersteunen
(PowerPointpresentatie maken)
Vrienden zoeken en contacten maken
 Zoek verschillende soorten vrienden voor het kind:
om mee te sporten, andere interesses mee te delen,
muziek mee te maken, etc.
 Bij kleuters: spreek de eerste keren niet te lang af en
onderneem wat met elkaar, begeleid de kinderen,
doe een spelletje…..
 Bij oudere kinderen, die graag de leiding nemen: leer
ze niet te commanderen maar hulp aan te bieden.
Wat kunnen we doen aan spelconflicten?
 Structureer en bespreek het spel. Wat is het thema,
wat zijn de rollen.
 Probeer situaties te creëren waarbij het kind kan
spelen met ontwikkelingsgelijken.
 Bij oudere kinderen: spelregels van te voren even
samenvatten.
 Geef de kinderen om de beurt de rol van arbiter. Die
beslist en verdeelt besluiten ‘in het voordeel’ eerlijk
over de deelnemers.
Wat te doen bij teruggetrokken gedrag?
 Probeer het kind wel mee te laten doen met
gezamenlijke activiteiten maar geef het iets te doen
waar het goed in is. Dat hoeft helemaal niet iets op
de voorgrond te zijn.
 Probeer het kind te betrekken bij de organisatie van
een activiteit. Het kan dan zelf inventariseren wat
het wil gaan doen en dat in de tijd plaatsen.
6. Leren omgaan met frustratie en stress
 Het is niet goed als alles vanzelf gaat
 Een kind weet pas wat het kan als het eens flink




uitgedaagd wordt
Dat bepaalt hoe hij over zich zelf denkt
Bij omgaan met frustratie en stress ontwikkel je
doorzettingsvermogen
Stel doelen en eventueel subdoelen
Fouten maken moet: anders leer je niets
Te veel stress
Kinderen kunnen teveel stress ervaren door een
combinatie van
 mythen die anderen over hen geloven
 gevoeligheid
 hoge eisen stellen aan zichzelf
 moeilijkheden om aansluiting te vinden bij
leeftijdgenoten
 tobben over abstracte of ver weg gelegen problemen
 verschillen in morele en intellectuele gezichtspunten
t.o.v. anderen
 mensen die denken dat HB kinderen met ongewone
vaardigheden alles op kunnen lossen
Negatieve zelfspraak
 Mensen praten altijd tegen zichzelf, evalueren wat ze zelf
doen, denken of voelen.
 Perfectionistische kinderen vervallen vaak in negatieve
zelfspraak
 Stressverhogende zelfspraak komt vooral voort uit
waarden en normen, conflicten en emotioneel geladen
waardering. De mening over hoe anderen ons zien speelt
een grote rol.
 De meeste negatieve zelfspraak komt voort uit irrationele
overtuigingen; een ‘ik zou toch moeten’ houding: Ik
moet aardig gevonden worden, ik moet in alle opzichten
foutloos handelen, het is verschrikkelijk als het niet gaat
zoals ik wil.
Wat kunnen we aan negatieve zelfspraak doen?
 Maak het kind bewust van deze houding
 Toets actief zijn zelfbeoordeling om te kijken of die
redelijk/ onredelijk is.
 Leer het kind zijn zelfspraak niet op onredelijke
eisen te bouwen.
 Probeer het kind te laten zien dat niet de
gebeurtenissen maar de gedachten over de
gebeurtenissen de stress veroorzaken.
 Leer het kind dat ze het gedrag van anderen niet
onder controle krijgen maar wel dat van zichzelf.
Wat kunnen we aan negatieve zelfspraak doen?
 Praten met kinderen over stressvolle situaties is
noodzakelijk. Zelfs als dat eerst de stress verhoogd.
 Moedig het kind aan te zeggen wat het in de
stressvolle situatie denkt. Bijv. Wat is het ergste dat
in die situatie kan gebeuren? Hoe erg zou dat zijn?
Nog meer suggesties
 Leer denken in deelgebieden. Als je op één gebied




spanningen hebt, heb je ze nog niet overal.
Gebruik humor om spanningsvolle situaties het hoofd te
bieden. Geen cynisme! Wees in het begin wel voorzichtig.
Anders krijgen ze het gevoel uitgelachen te worden.
Maak gespannen situaties lichter door waardering en
begrip voor anderen op te brengen.
Leer het kind bewust aan iets anders te denken. Je kunt
maar aan één ding tegelijk denken.
Leer vragen: wiens probleem is dit? Onuitgesproken
verwachtingen controleren!
Voor wie er meer over wil lezen
 Carl D’hondt & Hilde van Rossen: Hoogbegaafde
kinderen opvoeden. Uitgeverij Garant, Antwerpen /
Apeldoorn, 2010 (€19,60 bol.com)
 James T. Webb, Elizabeth A. Mekstroth, Stephanie S.
Tolan: De begeleiding van hoogbegaafde kinderen.
Vertaald en bewerkt door Karel Jurgens en Frank de
Mink. Uitgeverij Van Gorcum, Assen, 2008 (€32,25
bol.com)
Op verzoek van enkele ouders nog een titel
 Een boek voor het aanleren van executieve
vaardigheden:
Peg Dawson en Richard Guare: Slim maar…..
Amsterdam: Hogrefe, 2009 (€ 29,95, bol.com)
Tenslotte…
 Gelegenheid tot stellen van vragen over deze materie.
 Gelegenheid van stellen over andere zaken in de
dolfijngroep.
 Suggesties voor onderwerp volgende avond in
september? Kan ook nog per mail!