Transcript Zin en onzin van decentralisatie

faculteit economie
en bedrijfskunde
COELO
Decentralisatie
zin & onzin
Healthwise congres, 31 oktober 2014
Maarten Allers
COELO
Centrum voor onderzoek van de economie van de lagere overheden, RUG
Decentralisatie – twee soorten
1 Principal-agent model
 Rijk is de baas, en legt gemeenten taken op
 Gemeenten voeren uit: medebewind
 → decentrale uitvoering
Datum 25.11.2008
Decentralisatie – twee soorten
1 Principal-agent model
 Rijk is de baas, en legt gemeenten taken op
 Gemeenten voeren uit: medebewind
 → decentrale uitvoering
2 Autonomiemodel
 Taakverdeling tussen Rijk en gemeenten
 Ieder maakt zijn eigen beleid
 → decentraal beleid
Waar vallen de 3d’s onder?
• Formeel onder autonomiemodel
• Praktijk?
Datum 25.11.2008
Decentralisatie – twee aspecten
1 Taken & bevoegdheden
 Regio’s/gebieden krijgen meer zeggenschap
Datum 25.11.2008
Decentralisatie – twee aspecten
Datum 25.11.2008
1 Taken & bevoegdheden
 Regio’s/gebieden krijgen meer zeggenschap
2 Schaal
 Beleid komt terecht bij kleinere overheidsorganisaties
Decentralisatie en kleinschaligheid gaan vaak samen
• Maar het zijn heel verschillende zaken
Datum 25.11.2008
Voordelen decentralisatie (1)
Maatwerk
> Rekening houden met verschillen in voorkeuren
> In de ene regio verwacht men iets anders van de gemeente dan
in de andere
> Met eenheidsworst is niemand tevreden
> Werkt bij: autonomiemodel
Datum 25.11.2008
Voordelen decentralisatie (2)
Efficiency
> Kortere lijnen
> Dichter op de praktijk
> Lokale kennis
> Werkt bij: medebewind en autonomie
> Maar: schaalnadelen bij kleine gemeenten?
Datum 25.11.2008
Voordelen decentralisatie (3)
Innovatie
> Laat gemeenten zelf oplossingen bedenken
> “laat 100 bloemen bloeien”
> Loopt ‘t mis → lokaal probleem
> Werkt ‘t goed → nemen anderen het over
> Voorbeeld: bijstand
> Werkt bij: medebewind en autonomie
Datum 25.11.2008
Voordelen decentralisatie (4)
Concurrentie
> Bij één overheid heeft kiezer geen vergelijkingsmateriaal
> Prestaties gemeenten vergelijk je met die in buurgemeenten
> Slechte bestuurders stem je weg
 selectie-effect
> Bestuurders doen daarom beter hun best
 discipline-effect
> Werkt vooral bij autonomie
Datum 25.11.2008
Voordelen decentralisatie (5)
Psychologisch effect op geluksgevoel
> Onderzoek: hoe meer lokale autonomie, hoe gelukkiger de mensen
> Waarom?
 Betere aansluiting bij wensen bevolking (maatwerk, voordeel 1)
 Maar ook: alleen al het idee dat mensen invloed hebben op hun
omgeving maakt ze gelukkiger
> Werkt bij: autonomie
Datum 25.11.2008
Nadelen decentralisatie (1)
Schaalnadelen
> Kleine schaal soms niet doelmatig
Datum 25.11.2008
Nadelen decentralisatie (1)
Schaalnadelen
> Kleine schaal soms niet doelmatig
> Maar: schaal gemeenten ≠ schaal productie
> Uitbesteden aan bedrijf dat meerdere gemeenten bedient
> Samenwerken met andere gemeenten
Datum 25.11.2008
Nadelen decentralisatie (1)
Schaalnadelen
> Kleine schaal soms niet doelmatig
> Maar: schaal gemeenten ≠ schaal productie
> Uitbesteden aan bedrijf dat meerdere gemeenten bedient
> Samenwerken met andere gemeenten
> Empirisch onderzoek is schaars
> Onderzoek IPSE (Delft):
> schaalvoordelen bij burgerzaken en afvalinzameling beperkt
> Onderzoek COELO (Groningen):
> gemeentelijke herindeling leidt niet tot lagere uitgaven of betere
voorzieningen
Datum 25.11.2008
Nadelen decentralisatie (2)
Externe effecten
> Lokale beslissingen reiken soms tot over gemeentegrens
> Niet-inwoners zwemmen in het lokale bad
> gemeenten beconcurreren elkaar met bedrijventerreinen
Datum 25.11.2008
Nadelen decentralisatie (2)
Externe effecten
> Lokale beslissingen reiken soms tot over gemeentegrens
> Niet-inwoners zwemmen in het lokale bad
> gemeenten beconcurreren elkaar met bedrijventerreinen
> Ideaal: bereik voorzieningen valt samen met gemeentelijk territoir
> Maar: elke voorziening heeft zijn eigen bereik
> Je kunt niet voor elke voorziening een overheidslaag beginnen
> Elke schaal is dus een compromis!
Datum 25.11.2008
Nadelen decentralisatie (3)
Gemeenten worden overvraagd
> Kleinere gemeenten kunnen niet allemaal nog meer taken aan
> Gevolg: herindeling & samenwerkingsverbanden
Datum 25.11.2008
Nadelen decentralisatie (3)
Gemeenten worden overvraagd
> Kleinere gemeenten kunnen niet allemaal nog meer taken aan
> Gevolg: herindeling & samenwerkingsverbanden
> Door opschaling komt bestuur juist verder van burger
> ook voor gemeentetaken die prima kleinschalig kunnen
> hier centralisatie, geen decentralisatie
> voordelen decentralisatie tenietgedaan
> decentralisatieparadox
Datum 25.11.2008
Optimale schaal: compromis tussen voor- en nadelen
Klein genoeg voor
• Maatwerk
• Efficiency
• Innovatie
• Concurrentie
• Gevoel van empowerment
Groot genoeg om
• Schaalvoordelen te behalen (waar nodig)
• Externe effecten te internaliseren
• Taken aan te kunnen
Datum 25.11.2008
Door decentralisaties neemt samenwerking verder toe
•
Democratische legitimiteit?
• Niemand stemt op bestuurders
• Gemeenteraad krijgt er geen vat op
Datum 25.11.2008
Door decentralisaties neemt samenwerking verder toe
•
Democratische legitimiteit?
• Niemand stemt op bestuurders
• Gemeenteraad krijgt er geen vat op
•
Bijvoorbeeld Jeugdzorg:
• Samenwerkingsverbanden met vaak 10 of meer gemeenten
• Moeten vóór 1 november zorg inkopen
• Raden kunnen hier nauwelijks iets over zeggen
• Hun enige instrument: wethouder wegsturen
• wel erg heftig
• en het ontbindt de afgesloten contracten niet…
Datum 25.11.2008
Door decentralisaties neemt samenwerking verder toe
•
Democratische legitimiteit?
• Niemand stemt op bestuurders
• Gemeenteraad krijgt er geen vat op
•
Nu extra problematisch:
• Decentralisaties betreffen zorg aan kwetsbare groepen
• Wordt flink op bezuinigd
• Wie beslist wie wat krijgt?
• De kernvraag van de politiek!
• wordt nu als technisch probleem weggezet…
• … bij niet-gekozen organen en bedrijven
• Waarom hebben wij niet het lef dit in alle openheid te doen?
• Politieke systeem faalt
Datum 25.11.2008
Door decentralisaties neemt samenwerking verder toe
•
Democratische legitimiteit?
• Niemand stemt op bestuurders
• Gemeenteraad krijgt er geen vat op
•
Harmonisatie van beleid
• Binnen samenwerkingsverband uniform beleid
• Minder maatwerk
Datum 25.11.2008
Door decentralisaties neemt samenwerking verder toe
•
Democratische legitimiteit?
• Niemand stemt op bestuurders
• Gemeenteraad krijgt er geen vat op
•
Harmonisatie van beleid
• Binnen samenwerkingsverband uniform beleid
• Minder maatwerk
•
Kostenbewustzijn lager?
• Gespreide verantwoordelijkheid is geen verantwoordelijkheid
• Nauwelijks stimulans voor wethouders om kosten te beperken
• Baten gaan ook naar collega’s die achteroverleunen
faculteit economie
en bedrijfskunde
COELO
Conclusie
• De grote decentralisaties van 2015 bedreigen het openbaar bestuur
• effectiviteit
• democratisch gehalte
Lessen
• Het is een onzinnig dogma dat decentralisatie altijd goed is
• grote voordelen mogelijk, onder bepaalde omstandigheden
• lang niet altijd
• en alleen als ook beleidsvrijheid wordt meegegeven
• Decentraliseer alleen naar overheden die de taken ook aankunnen