Transcript zaburzenia-osobowości

ZASADNICZE KIERUNKI
ZABURZEŃ W ROZWOJU
OSOBOWOŚCI.
OPRACOWAŁA: Monika Haligowska
Zaburzenia osobowości –
wg DSM IV – to trwały wzorzec
wewnętrznych doświadczeń
i zachowań, które w znacznym
stopniu nie mieszczą się
w kanonie oczekiwań
występujących w kulturze,
w której żyje dana osoba.
Wzorzec ten ujawnia się w przynajmniej dwóch
spośród czterech obszarów:
1) poznawczym: w sposobach postrzegania i interpretowania
siebie, innych ludzi, zdarzeń;
2) emocjonalnym: w sile i stopniu zmienności i adekwatności
reakcji emocjonalnych
zaburzona emocjonalność: nadmiernie labilne (zmienne)
reakcje emocjonalne / utrzymujące się w niezmiennym
nasileniu przez bardzo długi czas, o ekstremalnym nasileniu
nieadekwatnym do sytuacji, która ją uruchamia;
3) społecznym: np. naprzemienne
spostrzeganie i traktowanie innych ludzi
jako krańcowo dobrych lub złych,
gwałtowne nieuzasadnione zrywanie
relacji;
4) kontroli impulsów: brak kontroli może
ujawniać się w postaci samouszkodzeń
lub niekontrolowanej agresji skierowanej
na innych.
Zaburzenia osobowości według klasyfikacji
psychiatrycznej to:
„(…) głęboko zakorzenione i utrwalone wzorce zachowań,
przejawiające się mało elastycznymi reakcjami
na różnorodne sytuacje indywidualne i społeczne.
Reprezentują one albo skrajne, albo znaczące
odmienności w porównaniu z przeciętnym w danej
kulturze sposobem spostrzegania, myślenia
i odczuwania, a w szczególności – odnoszenia się
do innych. Takie wzorce zachowania mają tendencje
do trwałości i do obejmowania wielu zakresów
funkcjonowania psychologicznego”.
(ICD – 10)
PEWNE TYPOWE CECHY POZWALAJĄCE
NA WYRÓŻNIENIE ZABURZEŃ OSOBOWOŚCI:
• trwałość i głębokie zakorzenienie danych cech
u określonej osoby,
• cechy te są mało elastyczne, osoba w wielu
okolicznościach zachowuje się w taki sam
(lub przynajmniej podobny) dezedaptacyjny sposób,
• cechy te są skrajnym przerysowaniem zespołu cech
obecnych u innych ludzi,
• cechy te przejawiają się zarówno w sposobie, w jaki
dana osoba postrzega rzeczywistość, jak i w jej myśleniu
i emocjach w stosunku do siebie i innych ludzi,
• cechy te mają szczególne znaczenie w kontaktach
z innymi ludźmi – raczej nie ułatwiają lecz ograniczają,
utrudniają, a niejednokrotnie odpowiadają ze niszczenie
tych relacji,
• cechy te tworzą całościowy wzorzec, nie są
pojedynczymi zachowaniami lub tylko przerysowaniem
jakiegoś jednego aspektu charakteru.
Zaburzenia osobowości rozwijają się bardzo
wcześnie.
Pierwsze przejawy zaburzeń mogą ujawnić się
już w dzieciństwie, a widoczne stają się
w okresie dorastania.
Zaburzenia osobowości powstają najczęściej
w wyniku interakcji czynników
neurobiologicznych i środowiskowych.
Charakteryzują się trwałymi nieprawidłowymi
postawami i zachowaniami.
ZABURZENIA SFERY EMOCJONALNEJ
• reaktywność: przeżywają emocje w reakcji na jakieś
wydarzenie i nie są one energetyzujące w pozytywnym
znaczeniu; są tak dominujące i silne, że energia którą
wywołują, jest destrukcyjna;
• deficyt lub brak niektórych uczuć (np. poczucia winy u osób
z dyssocjalnym oraz narcystycznym zaburzeniem osobowości );
• zniekształcone przeżywanie uczuć wpływa na ich schematy
poznawcze i na sposób spostrzegania świata, który najczęściej
odbierają w sposób fragmentaryczny – jako ciąg nie
powiązanych ze sobą wydarzeń; nie są w stanie przewidzieć,
co będzie w przyszłości, żyją z dnia na dzień;
• podatność na zranienia;
• reagują podwyższonym poziomem napięcia nawet na drobne
wymagania ze strony otoczenia;
• nie mają żadnego wglądu w swoje przeżycia emocjonalne;
SFERA POZNAWCZA I BEHAWIORALNA
• ograniczona zdolność do uczenia się na podstawie
własnych doświadczeń;
• mała zdolność do zmiany i zrozumienia własnego
udziału w życiu;
• z powodu braku powiązań między doświadczeniami
życiowymi a uogólnionym rozumieniem siebie
i świata, mają problemy decyzyjne;
• nie biorą odpowiedzialności za własne zachowanie;
W efekcie ww. deficytów jednostki z zaburzoną
osobowością:
• często żyją samotnie albo w nietrwałych, płytkich
związkach;
• ich zdolność i odporność na radzenie sobie
z trudnymi sytuacjami jest znacznie obniżona:
- wiele osób podejmowało próby samobójcze /
uciekało się do zachowań autodestruktywnych
(np. nadużywania substancji psychoaktywnych);
• objawy depresyjne, stany lękowe, przemoc,
kłopoty z prawem.
(Czabała, Brykczyńska, 2007)
KIERUNKI ZABURZEŃ OSOBOWOŚCI
wg DSM – IV (1995)
GRUPA I: osobowości niezwykłe
i ekscentryczne
GRUPA II: osobowości ze skłonnością
do teatralności, do nadmiernego
reagowania emocjonalnego
i niestałości
GRUPA III: zaburzenia osobowości
przebiegające z lękiem
GRUPA I: osobowości niezwykłe i ekscentryczne
Osobowość paranoiczna: charakteryzuje się m.in.:
- podejrzliwością,
-zarzucaniem nielojalności i nieszczerości przyjaciołom
oraz współpracownikom,
- długim utrzymywaniem urazy,
- niemożnością wybaczania,
- skłonnością do wyjaśnień spiskowych;
- upokorzenie i lekceważenie odczuwane jest często
i łatwo;
- ksobność (odnoszenie wszystkiego do siebie) jest
utrwalona;
GRUPA I: osobowości niezwykłe i ekscentryczne
Osobowość schizoidalna:
- brak potrzeby bliskich i silnych związków uczuciowych
z rodziną oraz z innymi osobami,
- chłód uczuciowy (tzw. sztywny afekt);
- podejmowanie działań samodzielnych z unikaniem
kontaktów z ludźmi,
- obojętność na pochwały i krytykę;
Osobowość schizotypalna:
- ubóstwo kontaktów z innymi,
- dziwaczne treści wyobrażeniowe,
- dziwaczne (ekscentryczne) zachowania i wygląd zewnętrzny,
np. rozmowy z samym sobą, manieryzm, zaniedbanie;
GRUPA II: osobowości ze skłonnością do teatralności,
do nadmiernego reagowania emocjonalnego i niestałości
Osobowość antysocjalna: zaburzenia zachowania, m.in.:
- drażliwość,
- agresywność,
- impulsywność,
- łamanie norm, reguł i zasad,
- brak poczucia winy,
- niemożność utrzymania trwałych związków mimo łatwości
ich nawiązywania;
Osobowość „z pogranicza”(borderline):
- zmienność nastroju,
- trudności w kontaktach interpersonalnych (od idealizacji
do dewaluacji),
- niejasny obraz własnej osoby,
- stale utrzymujące się uczucie pustki;
GRUPA II: osobowości ze skłonnością do teatralności
Osobowość histrioniczna:
- przesadna gra uczuciowa mająca na celu skupienie na sobie
uwagi otoczenia,
- nieustanne domaganie się pomocy, pochwał, podziwu,
- silna koncentracja na wyglądzie zewnętrznym,
- uwodzicielski styl zachowania,
- ekspresja silna – teatralna;
Osobowość narcystyczna:
- zawyżona samoocena ujawniana w marzeniach
i w zachowaniach,
- poczucie wyjątkowości i nadzwyczajności,
- niezdolność do empatii,
- domaganie się podziwu i nadzwyczajnego traktowania,
- częste okazywanie uczucia złości,
- instrumentalne traktowanie ludzi,
- zachowania aroganckie i wyniosłe;
GRUPA III: zaburzenia osobowości przebiegające z lękiem
Osobowość obsesyjno – kompulsywna:
- perfekcjonizm i sztywność,
- przesadna sumienność,
- ostrożność,
- fiksacja na regulaminach i przepisach są stałymi cechami
zachowania;
Osobowość lękliwa:
- lęk przed złą oceną,
- nieśmiałość,
- niepewność, napięcie i niepokój w sytuacjach społecznych,
- styl życia zawężony do ludzi i spraw dobrze znanych;
GRUPA III: zaburzenia osobowości przebiegające z lękiem
Osobowość zależna:
- zależność,
- bezradność,
- uległość, poszukiwanie osoby decydującej,
- nadwrażliwość na krytykę i dezaprobatę,
- paniczny strach przed porzuceniem i odrzuceniem;
Osobowość bierno – agresywna:
- stawianie biernego oporu wobec rutynowych obowiązków
rodzinnych i zawodowych,
- bezzasadne krytykowanie, wyśmiewanie, deprecjonowanie
osób wyżej postawionych i cieszących się autorytetem,
- poczucie niedoceniania,
- naprzemienna wrogość i skrucha;
(A. Czapiga w oparciu o DSM – IV)
KLASYFIKACJA ZABURZEŃ OSOBOWOŚCI
wg ICD – 10
Trzy podstawowe grupy zaburzeń osobowości
u osób dorosłych:
1) Specyficzne zaburzenia osobowości (F 60),
2) Zaburzenia osobowości mieszane i inne (F 61),
3) Trwałe zmiany osobowości niewynikające
z chorób lub uszkodzenia mózgu (F62).
(ICD – 10, 2000, s. 167 - 171)
SPECYFICZNE ZABURZENIA OSOBOWOŚCI
• Nie są związane z uszkodzeniem
ani z chorobą mózgu, ani z innymi
zaburzeniami psychicznymi.
• Pojawiają się zazwyczaj już w okresie
późnego dzieciństwa lub w okresie
dorastania i są zauważalne w wielu
dziedzinach życia w okresie dorosłości.
SPECYFICZNE ZABURZENIA OSOBOWOŚCI
Rozpoznanie odbywa się na podstawie następujących
charakterystyk funkcjonowania:
A. Występowanie wyraźnie dysharmonijnych postaw
i zachowań, obejmujących zazwyczaj wiele zakresów
funkcjonowania, np. sposoby postrzegania i myślenia,
uczuciowość, pobudliwość, kontrolę popędów oraz styl
związków z innymi ludźmi.
B. Długotrwałe występowanie wzorca nieprawidłowego
zachowania, które nie ogranicza się do epizodów ciężkiej
choroby psychicznej.
C. Wzorzec nieprawidłowego zachowania jest całościowy
i wyraźnie niedostosowany do zróżnicowanych sytuacji
osobistych i społecznych.
SPECYFICZNE ZABURZENIA OSOBOWOŚCI
D. Opisane w punkcie A, B i C trudności zawsze pojawiają się
w okresie dzieciństwa lub w okresie młodzieńczym
i utrzymują w wieku dojrzałym.
E. Zaburzenia prowadzą do wyraźnie złego samopoczucia,
które może pojawić się dopiero w późniejszym okresie.
F. Zaburzenia te najczęściej współwystępują z istotnymi
trudnościami dotyczącymi odgrywania ról zawodowych
i społecznych.
Najbardziej trafne rozpoznania zaburzeń osobowości są
wtedy,gdy u osoby stwierdza się przejawy wszystkich
sześciu ww. kryteriów.
SPECYFICZNE ZABURZENIA OSOBOWOŚCI
• osobowość paranoiczna
• osobowość schizoidalna
• osobowość dyssocjalna
• osobowość chwiejna emocjonalnie – typ impulsywny,
typ borderline
• osobowość histrioniczna
• osobowość anankastyczna (obejmuje osobowość
kompulsyjną i obsesyjno – kompulsyjną)
• osobowość lękliwa
• osobowość zależna
• inne określone zaburzenia osobowości, m.in. : osobowość
ekscentryczna, niedojrzała, narcystyczna, bierno – agresywna
• zaburzenia bliżej nieokreślone – nieokreślona nerwica
charakteru, nieokreślona patologiczna osobowość
NEUROTYCZNY KIERUNEK ROZWOJU
Zachowania dzieci we wczesnym okresie życia determinują
dążenia do zadowolenia, bezpieczeństwa, integracji.
Realizacja tych dążeń jest uzależniona od warunków,
jakie stwarzają dzieciom rodzice.
Jeśli dziecko czuje się akceptowane i kochane, jego rozwój
przebiega prawidłowo, dziecko ma zapewnione poczucie
bezpieczeństwa, czuje się pewne siebie.
W sytuacji gdy rodzice stwarzają atmosferę zagrożenia, mając
zazwyczaj własne konflikty i potrzeby neurotyczne, kierując
wobec dziecka nadmierne wymagania i oczekiwania, raz go
idealizują, a innym razem deprecjonują, prawidłowy rozwój
osobowości nie jest możliwy.
U takiego dziecka powstaje wówczas triada uczuć: bezradność,
poczucie emocjonalnej izolacji, poczucie zagrożenia ze strony
potencjalnie wrogiego otoczenia.
Dochodzi do utraty poczucia bezpieczeństwa,
a w efekcie tego wyzwala się silny lęk – LĘK PODSTAWOWY.
Uczucie wrogości do otoczenia za spowodowaną utratę
poczucia bezpieczeństwa ze względów społecznych nie może
być wyrażone.
Stłumiona wrogość, agresja tak naprawdę jeszcze bardziej
nasila lęk na zasadzie błędnego koła: wrogość potęguje lęk,
a lęk wrogość.
LĘK PODSTAWOWY leży u źródeł wszystkich związków
międzyludzkich i utrzymuje się stale.
Skutkiem lęku podstawowego jest podejmowanie wysiłków
zmierzających do przywrócenia poczucia bezpieczeństwa.
W ten sposób powstają trzy zasadnicze, trwałe mechanizmy
obniżania poziomu lęku:
• postawa DO ludzi: poszukiwanie uczucia i opieki,
• postawa PRZECIW ludziom: walka z otoczeniem,
• postawa OD ludzi: ucieczka od otoczenia.
Człowiek może dowolnie zmieniać postawę, zależnie
od sytuacji, w jakiej się znajduje.
Natomiast w neurotycznym rozwoju osobowości utrwala się
zwykle jeden typ postawy:
-DO – uległość,
- PRZECIW – agresja,
- OD – izolacja,
który jest uruchamiany w każdej trudnej sytuacji,
co natychmiast wyzwala postawę przeciwną.
Taka zależność wpływa na pojawienie się konfliktu
podstawowego między postawami.
Lęk nie zmniejsza się więc, a wręcz pogłębia.
Wzrasta poczucie zagrożenia, a otoczenie wydaje się coraz
bardziej wrogie.
W taki właśnie sposób „rozwija się neurotyczna struktura
osobowości, która staje się „jądrem” przyszłej nerwicy”.
(Jakubik, 1999, s. 44)
Przejawem zaburzeń osobowości są neurotyczne
(nadmiernie nasilone) potrzeby:
• potrzeba uczucia i aprobaty,
• potrzeba władzy, prestiżu, posiadania,
• potrzeba zależności,
• potrzeba izolacji.
(Horney,2002)
Poprzez realizację tych potrzeb człowiek pragnie odzyskać
poczucie bezpieczeństwa, redukując lęk podstawowy.
Potrzeby te jednak pozostają w sprzeczności, w związku
z czym same stają się kolejnym źródłem lęku (tzw. LĘKU
WTÓRNEGO).
Jest to typowy mechanizm błędnego koła nerwicowego.
NEUROTYCZNE POTRZEBY NABYWANE PRZEZ JEDNOSTKĘ
W WYNIKU PRÓB ZNALEZIENIA ROZWIĄZANIA PROBLEMU
ZABURZONYCH RELACJI Z LUDŹMI – wg Karen Horney
1. Neurotyczna potrzeba uczucia i uznania: pragnienie
podobania się wszystkim osobom z otoczenia i spełniania
ich oczekiwań. Zabieganie o dobrą opinię innych, niezwykła
wrażliwość na wszelkie oznaki odtrącenia, nieprzychylności.
2. Neurotyczna potrzeba “partnera”, który weźmie w swoje
ręce życie danej osoby. Osoba posiadająca taką potrzebę
przypisuje nadmierną wartość miłości i obawia się bardzo,
że zostanie porzucona i osamotniona.
3. Neurotyczna potrzeba zamykania swego życia w wąskich
granicach. Człowiek odczuwający taką potrzebę jest
niewymagający, woli pozostać na uboczu i nade wszystko
ceni skromność.
4. Neurotyczna potrzeba władzy, która wyraża się
w pożądaniu władzy dla niej samej, w zasadniczym braku
szacunku dla innych oraz bezkrytycznej gloryfikacji siły
i pogardzie dla słabości.
5. Neurotyczna potrzeba wykorzystywania innych.
6. Neurotyczna potrzeba prestiżu: o samoocenie osoby z taką
potrzebą decyduje to, jak duże uznanie okazują jej inni.
7. Neurotyczna potrzeba podziwu własnej osoby:
wyolbrzymiony obraz własnej osoby i pragnienie, aby być
podziwiana za to, co sobie przypisuje, a nie za to, kim
naprawdę jest.
8. Neurotyczna ambicja dotycząca osobistych osiągnięć.
Człowiek mający taką ambicję chce być rzeczywiście najlepszy
i dąży do coraz większych osiągnięć w wyniku podstawowego
braku poczucia bezpieczeństwa.
9. Neurotyczna potrzeba samowystarczalności
i niezależności.
Rozczarowawszy się kontaktami z ludźmi,
jednostka odsuwa się od innych i nie chce
wiązać się z nikim ani z niczym.
Staje się samotnikiem.
10. Neurotyczna potrzeba perfekcji
i nienaruszalności.
W obawie przed krytyką, osoba odczuwająca taką
potrzebę stara się być niedostępna i nieomylna.
(Horney, 2002)
Potrzeby neurotyczne są ponadto:
• irracjonalne,
• sztywne,
• mają charakter przymusowy,
• rozbieżne między możliwościami człowieka a jego
rzeczywistymi osiągnięciami.
Np. osoba posiadająca neurotyczną potrzebę uczuć, będzie
wykazywać zaborczość, zazdrość, żądanie miłości
bezwarunkowej, „wiecznej”, co będzie stało w sprzeczności
wobec tego, że nie sama nie jest zdolna do przeżywania uczuć
i dawania ich innym.
Konsekwencją nierozwiązanych wewnętrznych konfliktów,
walki przeciwstawnych tendencji
oraz neurotycznego rozwoju osobowości jest niemożność
samorealizacji.
Jednostka nie akceptuje własnego JA realnego, a w jego
miejsce stwarza wyidealizowany obraz własnej osoby,
zgodny z nerwicowymi potrzebami.
Neurotyczny rozwój osobowości powoduje „alienację od JA” –
próbę aktywnej ucieczki od JA (realnego i aktualnego).
Obrona przed utratą wewnętrznej integralności polega
na podejmowaniu prób rozwiązania konfliktu, ale mają one
irracjonalny, neurotyczny charakter i nie likwidują istniejących
sprzecznych tendencji.
ROZWIĄZANIA NEUROTYCZNE: FORMY OBRONY
1) Utrwalenie wyłącznie jednej z trzech postaw: DO, OD,
PRZECIW, co ma osłabiać dwie pozostałe,
a tym samym wyeliminować ich przeciwstawne tendencje.
2) Uruchomienie mechanizmu rzutowania konfliktu
na zewnątrz siebie. Wtedy nie przeżywa nieświadomego
konfliktu wewnętrznego, ale świadomy konflikt między
sobą a otoczeniem, przerzucając odpowiedzialność
na innych ludzi.
3) Nadmierna idealizacja obrazu własnej osoby – „pogoń
za wielkością” , „dążenie do chwały”.
Powstaje konflikt między JA realnym a
wyidealizowanym.
JA
SOCJOPATYCZNY KIERUNEK ROZWOJU
Socjopatia to zaburzenie osobowości polegające
na nieprzystosowaniu do życia w społeczeństwie, objawiające
się aspołecznym zachowaniem.
Źródła jej tkwią wyłącznie w środowisku wywierającym
na jednostkę negatywny wpływ.
Powodem jej powstania może być nieprawidłowo
przebiegająca socjalizacja.
Uważa się, że osobowość większości socjopatów została
niekorzystnie ukształtowana przez niewłaściwe wpływy
wychowawcze.
U niektórych socjopatów
psychopatyczne zachowanie się jest
przypisywane wtórnej demoralizacji
środowiskowej
i traktowane jest jako przyzwyczajenie,
nawyk do postępowania i sposobu
życia, które są sprzeczne
z wymaganiami społecznymi
i porządkiem publicznym.
Nieprawidłowy proces przyswajania norm, wzorców
zachowania, wytwarzania idealnego obrazu świata
i siebie, typowy dla socjopatycznego
rozwoju osobowości występuje, gdy:
• brak jest dziecku wzorca do naśladowania i identyfikacji
(np. chłopiec wychowywany jest bez ojca),
• rodzice nie budzą szacunku dziecka i jego pozytywnych
uczuć,
• wadliwy system zewnętrznych wymagań (sprzeczne,
niedostosowane do możliwości dziecka, niewłaściwie
egzekwowane), co nie sprzyja przekształceniu się ich
w wewnętrzne wymagania (tzw. interioryzacji).
Do wykształcenia się zachowań typu aspołecznego,
antyspołecznego, cech socjopatycznych osobowości
dochodzi, zdaniem M. Ziemskiej (1979), w przypadku
postaw rodzicielskich nacechowanych nadmiernym
dystansem:
postawy odtrącającej i postawy unikającej.
Postawa odtrącająca m.in. blokuje rozwój uczuć
społecznych, sprzyja kształtowaniu się takich cech, jak:
- agresywność,
- skłonność do kłamania,
- nieposłuszeństwo.
Postawa unikająca może powodować:
-niestałość uczuciową,
-konfliktowość,
-niezdolność do nawiązywania trwałych więzi uczuciowych.
Nieprawidłowy rozwój osobowości w kierunku socjopatii
cechuje - zdaniem H. Spionek - zaburzenie procesów
emocjonalno - motywacyjnych w połączeniu
z zaburzeniami charakteru jednej ze struktur sieci
poznawczej.
Stwierdzamy wówczas nieprawidłowy stosunek dziecka do:
•
•
•
•
•
ludzi: nieufność, wrogość, dążenie do dominowania,
zadań: brak wytrwałości, samodzielności, niedbałość,
rzeczy: brak poszanowania cudzej własności, zachłanność,
wandalizm,
samego siebie: samoocena zbyt wysoka,
norm: opóźnienie procesu przyswajania norm
społecznych, czyli ukształtowania się sumienia.
Przykładem skutków nieprawidłowego rozwoju tych
struktur osobowości jest też kłamstwo
i kradzież.
Kłamanie nie może być jednak uważane
za objaw zaburzeń osobowości, jeżeli występuje
w wieku do 5 lat i ma charakter pseudokłamstwa.
Natomiast częste występowanie takich
zachowań jak kłamanie, kradzieże w ostatniej fazie
wieku przedszkolnego może być objawem
nieprawidłowego kierunku rozwoju osobowości.
Socjopatia dzieli się następująco:
• Socjopata dyssocjalny: człowiek korzysta
z nieprawidłowych wzorców i uczy się nieprawidłowych
reguł postępowania. Nie umie się przystosować
do życia w społeczeństwie, ponieważ nikt mu nie pokazał,
jak należy to zrobić.
Socjopata był wychowywany tak, aby utrwalić w nim
naganne społecznie zachowania (ukradniesz – dostajesz
nagrodę).
• Socjopata antysocjalny (przykład psychopatii). Osoba
taka jest okrutna, bezwzględna i wyrafinowana.
Nie ma rozwiniętego sumienia, ludzi traktuje
instrumentalnie, ma niski poziom lęku / nie boi się.
• Socjopata antysocjalny impulsywny:
nie ma kontroli nad sobą. Często trafia
do więzienia.
• Socjopata antysocjalny: ma kontrolę
nad sobą.
Wszyscy socjopaci antysocjalni potrzebują
ciągłego dostymulowywania CUN.
Typowe objawy nieprawidłowego rozwoju
osobowości – zaburzeń socjopatycznych, to:
• wybuchy złości, gniewu, impulsywność reakcji,
• nadpobudliwość psychoruchowa,
• słabe postępy w rozwoju uczuć wyższych,
• przejawy patologicznych potrzeb: dążenie
do zadawania cierpień innym (agresja)
lub sobie (autoagresja),
• działania destrukcyjne.
Socjopatia to łagodniejsza forma zaburzeń
osobowości, obejmująca niedojrzałość
i nieadekwatność osobowości, dotyczy
osób, u których zaburzenia nie są tak silne,
żeby zakwalifikować je jako psychopatię,
jednak wady w strukturze osobowości
wiążą się z podobnymi jak u psychopatów,
choć znacznie mniej drastycznymi
doświadczeniami z wczesnego dzieciństwa.
Pojęcie psychopatii.
PSYCHOPATIA
to poważne zaburzenie osobowości cechujące się:
• nieliczeniem się z normami społecznymi, z uczuciami innych
osób;
• rażącym naruszaniem norm społecznych; lekceważeniem
zobowiązań społecznych;
• trudnością w utrzymaniu stałych związków z innymi;
• łatwością reagowania agresją;
• gwałtownymi zachowaniami nieadekwatnymi do sytuacji;
• brakiem zdolności do przeżywania poczucia winy;
• niewrażliwością na stosowane kary;
• skłonnością do obwiniania innych jako jedynym sposobem
wyjaśnienia własnego zachowania.
(Hare, 2007)
„Psychopaci to społeczni drapieżcy,
którzy oczarowują, manipulują, bezwzględnie
torują sobie drogę
przez życie pozostawiając za sobą złamane serca,
zdruzgotane nadzieje i puste portfele.
Całkowicie pozbawieni sumienia
i wrażliwości na potrzeby innych, egoistycznie
zdobywają to, czego pragną
i postępują tak, jak zechcą,
łamiąc przyjęte w społeczeństwie zasady
bez cienia żalu i poczucia winy”.
(Hare, 2007, s. 9)
TERMINOLOGIA w odniesieniu do pojęcia PSYCHOPATIA
• „mania bez delirium” (F. Pinel, 1801)
• „zwyrodnienie moralne” (J.C. Prichard, 1835)
• „psychopatia”(J.L.A. Koch, 1891)–„upośledzenie psychopatyczne”
• „socjopatia” – C.E. Partridge, 1930 (w USA pojęcie to zastępuje
określenie „psychopatia”)
• osobowość antysocjalna – „antyspcjalność” (lata 70- te, 80 – te
XX w.)
• psychopatia: „zaburzenia osobowości typu antysocjalnego”
(DSM- II, 1968)
• „antysocjalne zaburzenia osobowości” (DSM-III, 1978; DSM –
IV, 1994)
• osobowość dyssocjalna (ICD- 10, 1994)
PODSTAWOWE SYMPTOMY PSYCHOPATII
• emocjonalne, interpersonalne
- łatwość wysławiania się, powierzchowny urok;
- egocentryzm, przesadne poczucie własnej wartości,
uwielbiają poczucie władzy i sprawowanie kontroli;
- brak wyrzutów sumienia i poczucia winy;
- skłonność do oszukiwania i manipulacji;
- płytkość uczuć;
• odchylenia społeczne, tryb życia:
- impulsywność: „zrobiłem to, bo miałem ochotę”, nie
zastanawianie się nad konsekwencjami własnych działań;
impulsywne działania wynikają z chęci uzyskania
natychmiastowej satysfakcji, ulgi, przyjemności;
- słaba kontrola zachowania: porywczy, w reakcji na porażkę,
krytykę, może nastąpić u nich wybuch agresji, przemocy;
- potrzeba stymulacji, silnych bodźców: poszukiwanie doznań
za pomocą narkotyków, zachowań ryzykownych,
dokonywania przestępstw „dla adrenaliny” ;
- brak poczucia odpowiedzialności dot. wszystkich dziedzin
życia;
- niepokojące zachowania w młodym wieku;
- antyspołeczne zachowania w dorosłym życiu;
NIEPOKOJĄCE ZACHOWANIA W MŁODYM WIEKU
– uporczywe kłamstwa
– oszustwa
– kradzieże
– podpalenia
– wagary
– zakłócanie toku lekcji
– nadużywanie środków odurzających
– wandalizm
– znęcanie się nad rówieśnikami
– ucieczki z domu
– wczesne współżycie seksualne
Dorośli psychopaci opisują swoje dziecięce
okrutne zachowania jako normalne,
a nawet przyjemne doświadczenia.
Cechy świadczące o odstępstwie od normalnego rozwoju
w pierwszych latach edukacji:
• uporczywe, niewymuszone i z pozoru bezmyślne kłamstwa
• wyraźna obojętność wobec cudzych uczuć, oczekiwań
i cierpień lub niezdolność do ich rozumienia
• buntownicza postawa wobec rodziców, nauczycieli
i wszelkich reguł
• nieustanne powodowanie problemów i niewrażliwość
na nagany czy groźbę kary
• drobne kradzieże w szkole i domu
• ciągła agresja, terroryzowanie słabszych, bójki
• uporczywe wagarowanie, późne chodzenie spać, znikanie
z domu
• skłonność do maltretowania lub zabijania zwierząt
• wczesne eksperymenty z seksem
• wandalizm i podpalenia
Psychopaci spełniają kryteria zdrowia
psychicznego obowiązującego
współcześnie:
– rozumieją zasady społeczne, znaczenie
dobra i zła;
– potrafią kontrolować swoje zachowania;
– są świadomi potencjalnych konsekwencji
własnych działań; wiedza ta jednak
niekoniecznie odstrasza ich od działań
antyspołecznych.
Inne cechy charakteryzujące osobę
z ww. zaburzeniem osobowości:
• zna zasady, ale przestrzega tylko te, które odpowiadają
jemu samemu bez względu na konsekwencje dla innych;
• prawie w ogóle nie wykazuje zdolności do reakcji
emocjonalnych – lęku, niepokoju;
• związek między zabronionymi działaniami i lękiem jest
dla niego bardzo słaby - groźba kary nie spełnia swojej funkcji;
• egocentryczny;
• bezwzględny
• pozbawiony empatii i zdolności do tworzenia ciepłych
emocjonalnie związków;
• zaspokaja swoje potrzeby cudzym kosztem;
• określany mianem: „charyzmatyczny”, „elektryzujący”;
PSYCHOPATYCZNA PRZEMOC
- zachowuje się brutalnie, agresywnie,
- nie ma silnych zahamowań, jeśli chodzi
o zadawanie fizycznych cierpień,
- stosuje przemoc na zimno, instrumentalnie,
dla zaspokojenia potrzeb, tego, co pragnie,
- na wyrządzone szkody, krzywdy reaguje
obojętnością, poczuciem władzy, satysfakcją,
samozadowoleniem, a nie żalem czy poczuciem
winy;
ETIOLOGIA PSYCHOPATII
1) istnieje teza, że zaburzenie to jest głównie
wynikiem czynników genetycznych i biologicznych,
2) pogląd, że psychopatia kształtuje się wyłącznie
pod wpływem niekorzystnego środowiska
społecznego we wczesnym okresie życia
(wychowanie),
3) psychopatyczne postawy i zachowania wynikają
z połączenia czynników biologicznych
i środowiskowych.
TEORIE DOTYCZĄCE ŹRÓDEŁ PSYCHOPATII
mechanizmy współtworzące osobowość
psychopatyczną wciąż pozostają zagadkowe
• teoria socjobiologiczna:
psychopatia – wyraz pewnej uwarunkowanej
genetycznie strategii wrodzonej
Psychopaci rozmnażają się jak najczęściej i nie troszczą
się o los potomstwa, rozprzestrzeniając swoje geny
niemal bez osobistego zaangażowania.
• biologiczna teoria:
niektóre struktury w mózgu psychopaty
rozwijają się w anormalnie wolnym tempie
(psychopatia odzwierciedla opóźnienie
rozwojowe);
psychopatia – wynik wczesnego uszkodzenia
lub zaburzenia czynności mózgu, zwł. części
przedniej ważnej dla funkcji wyższego rzędu
<uszkodzenie płatów czołowych>
• czynniki środowiskowe, wychowanie
psychopatia jest skutkiem doświadczanego
w dzieciństwie urazu psychicznego
lub niesprzyjających okoliczności:
ubóstwa, emocjonalnej i fizycznej deprywacji,
molestowania, odrzucenia przez rodziców,
niekonsekwentnych metod wychowawczych itd.
Nie istnieją jednoznaczne „dowody” na to, że psychopatia
wynika bezpośrednio z wczesnego oddziaływania czynników
społecznych lub środowiska.
• teorie przywiązania: wczesne trudności
z przywiązaniem do opiekunów mogą wpływać
na rozwój psychopatii;
Niektórzy badacze uważają, że psychopatia jest
wynikiem trudności z przywiązaniem się
do opiekunów we wczesnym dzieciństwie.
Wg Hare trudności te są niekiedy symptomem
psychopatii (dzieci takie nie potrafią łatwo
przywiązywać się, a brak więzi jest zasadniczo
skutkiem, a nie przyczyną zaburzenia).
• model interaktywny:
- psychopatia wynika ze skomplikowanej
współzależności między czynnikami biologicznymi
i środowiskowymi;
- czynniki genetyczne warunkują w pewnej mierze
biologiczne podstawy funkcjonowania mózgu
i zasadniczą strukturę osobowości, co z kolei wpływa
na to, jak człowiek reaguje na życiowe doświadczenia
i środowisko społeczne i jak z nim współdziała;
- ich biologiczne wyposażenie daje wątłe podstawy
do procesu uspołeczniania i rozwoju sumienia;
- na rozwój i sposób wyrażania psychopatii wpływ
wywierają czynniki społeczne i postawa rodziców;
INNE ZABURZENIA OSOBOWOŚCI
ZABURZENIE OSOBOWOŚCI TYPU BORDERLINE
(osobowość z pogranicza)
• emocjonalność:
- nadmierna, ekstremalna emocjonalność,
- wyraźna niestabilność emocjonalna z napadami
intensywnych i obiektywnie niezrozumiałych
stanów emocji o ujemnym znaku (wściekłość,
smutek, lęk, wstyd);
- łatwość pojawiania się i intensywność ww.
emocji jest źródłem emocjonalnego bólu;
• kontakty z ludźmi osoby z zaburzeniem borderline:
- zaburzone relacje z innymi ludźmi, które sterowane są
lękiem przed porzuceniem wyzwalającym w nich chęć
zatrzymania innych osób przy sobie nawet poprzez rożne
formy przemocy;
- realizacje potrzeby bezpieczeństwa i własnej tożsamości
znajdują w bliskim związku emocjonalnym z inną osobą,
ale taki związek zwykle napawa ich wzmożoną obawą –
zazwyczaj nieuzasadnioną obiektywnie – przed utratą;
- obawa zakłóca odbiór rzeczywistości i często powoduje,
że odczuwany lęk jest traktowany jako dowód na to,
że partner chce ją/jego porzucić; w efekcie reaguje:
a) impulsywnie, agresywnie, chcąc ukarać partnera
za przypisywane mu intencje;
b) porzuceniem partnera, chcąc w ten sposób zabezpieczyć
się przed byciem porzuconym;
• samokontrola:
- duże deficyty w zakresie kontroli nad impulsami,
- impulsywność ujawnia się jako natychmiastowe
przekształcenie myśli i uczuć w działanie, które umożliwia
uzyskanie czegoś pożądanego lub rozładowanie napięcia;
• sfera poznawcza osoby z zaburzeniem borderline:
zniekształcenia poznawcze polegające na:
- przesadnej idealizacji lub deprecjonowaniu innych osób
lub siebie,
- silnie utrwalone negatywne przekonania dotyczące siebie
i innych („jestem zły”, „ludzie są podli”), które uniemożliwiają
realny odbiór rzeczywistości;
- negatywna samoocena, łatwe uznawanie siebie za osobę złą
i zasługującą na karę;
Sposób funkcjonowania osoby z zaburzeniem
borderline:
- wyolbrzymianie doświadczanych problemów,
ich nierzetelny ogląd prowadzi do poczucia bezradności
i poszukiwania osoby, która je rozwiąże;
jeśli taka osoba znajdzie się, to następuje przylgniecie
emocjonalne do niej i lęk przed jej utratą
oraz wyolbrzymione oczekiwania związane z jej
zastępczym funkcjonowaniem wobec osoby borderline;
osoba z borderline nadmiernie zdaje się
na innych, od których oczekuje aprobaty, wsparcia,
poczucia ważności, równocześnie jednak w sposób
nietrafny, wypaczony ocenia intencje innych osób;
- ufa, wierzy jedynie swoim emocjom, najczęściej
bolesnym (lęk, żal, złość), które niewiele mają
wspólnego z rzeczywistą sytuacją, ale są traktowane
jako dowód niewłaściwych zachowań lub intencji
bliskich osób;
- niestabilność emocjonalna, intensywność
i ekstremalność emocji, brak umiejętności ich regulacji
często doprowadzają do prób samobójczych jako
dostępnego sposobu „wyjścia z lęku, paniki”
-lub sposobu ukarania siebie za nieskuteczność
-lub „bycie złym”;
(Linehan, 2007; Golińska 2007)
OSOBOWOŚĆ NARCYSTYCZNA (wg DSM IV)
• utrwalony wzorzec poczucia własnej wielkości – widoczny
w fantazjach / w zachowaniu;
• potrzeba podziwu ze strony innych,
• brak empatii, który pojawia się we wczesnej dorosłości
i ujawnia w różnych kontekstach;
• wyolbrzymione poczucie własnej ważności, osiągnięć,
talentów; oczekuje uznania własnej wyższości
niewspółmiernie do rzeczywistych dokonań;
• przekonania o własnej wyjątkowości i unikalności, ogranicza
swoje otoczenie do osób wyjątkowych, którzy doceniają jej
niepowtarzalność i wyrażają swój podziw;
• poczucie posiadania specjalnych uprawnień (oczekuje
szczególnego traktowania / automatycznego
podporządkowywania się innych jej oczekiwaniom);
OSOBOWOŚĆ NARCYSTYCZNA (wg DSM IV)
• innych ludzi traktuje w sposób instrumentalny – wykorzystuje
ich do osiągnięcia własnych celów;
• niestabilna ocena innych: raz ocenia ich pozytywnie,
ale ocena ta łatwo zamienia się w deprecjonowanie
i negatywny osąd w reakcji na brak podporządkowania się
lub uwagi krytyczne wobec niej;
• nie jest skłonna rozpoznawać i reagować na uczucia, potrzeby
innych, głównie dlatego, że sama jest w centrum własnej
uwagi (egocentryzm);
• często zazdrości innym lub uważa, że inni jej zazdroszczą;
• często zachowuje się w sposób arogancki i wyniosły wobec
innych;
• potrzebuje nieustannego potwierdzania swojej wyjątkowości
w podziwie i otoczenia, a jeśli tego nie otrzymuje, jest
przytłoczena/y poczuciem niższości;
OSOBOWOŚĆ NARCYSTYCZNA (wg DSM IV)
• nie ma stabilnego poczucia własnej wartości, dlatego
w sytuacji braku potwierdzenia swojej wyjątkowości
przez innych, doświadcza lęku, wstydu, złości;
• niestabilne poczucie wartości prowadzi do nadmiernej
zależności od innych w utrzymaniu pozytywnych uczuć
wobec siebie;
• funkcjonowanie interpersonalne:
- wygórowane oczekiwania wobec innych,
- nieakceptowanie odmowy,
- gdy otrzyma pomoc – brak nawet śladowych oznak
wdzięczności, bo ma poczucie, że jej się to należy;
OSOBOWOŚĆ NARCYSTYCZNA (wg DSM IV)
• funkcjonowanie interpersonalne:
- niestabilnie traktuje innych ludzi: przechodząc
od podziwu dla nich w sytuacji, gdy sama jest
podziwiana, do pogardzania i deprecjonowania nimi,
jeśli przestają go adorować;
- partnerzy życiowi, dzieci, wszystko co posiadają, mają
świadczyć o ich wyjątkowości; ważnym walorem
partnera jest jego atrakcyjność, ale przede wszystkim
podziw i bezrefleksyjne posłuszeństwo;
(Golińska, 2007)
PATOMECHANIZMY ZABURZEŃ OSOBOWOŚCI
Współcześnie wyodrębnia się trzy najbardziej
dynamicznie rozwijające się kierunki wyjaśniające
mechanizmy powstawania i utrwalania się zaburzeń
osobowości:
1) ujęcia psychoanalityczne (m.in. teoria relacji
z obiektem – Kernberg 1976, 1980, 1996, psychologia
SELF – Kohut, Wolf 1878),
2) koncepcje poznawczo – behawioralne (Pretzer, Beck,
1996),
i biospołeczne (Millon 1996, 2002, Linehan, 1987, 1993),
3) interpersonalna koncepcja zaburzeń osobowości
(Benjamin, 1996).
MODELE GENETYCZNE I RODZINNE
W modelach wyjaśniających znaczenie
czynników biologicznych w genezie zaburzeń
osobowości koncentracja przypada
na weryfikowanie hipotez o dziedzicznym
charakterze niektórych cech osobowości,
np. neurotyczności lub na wskazanie
na specyficzne uszkodzenia
bądź dysfunkcje biochemiczne mózgu
wpływające na usztywnianie i powtarzalność
niektórych wzorców zachowania.
Wnioski z badań nad genetycznymi uwarunkowaniami
zaburzeń osobowości:
• osobowości antyspołeczna, schizoidalna, obsesyjno –
kompulsywna wydają się częściowo dziedziczone;
• wykazano związki pomiędzy zaburzeniami osobowości
a innymi zaburzeniami psychicznymi, w tym schizofrenią,
lękowymi zaburzeniami obsesyjno – kompulsywnymi,
uzależnieniem od środków psychoaktywnych;
W oparciu o ww. badania powstała hipoteza interakcji genotyp –
środowisko (stres), która jest wykorzystywana
do określenia znaczenia obu czynników na różnych etapach życia
człowieka.
„W przypadku osobowości antyspołecznej i zachowań przestępczych
stwierdzono, że wpływ genetyczny wzrasta, a wpływ wspólnego
środowiska maleje od okresu dorastania do wieku dorosłego.”
(Cierpiałkowska, 2011, s. 317)
Współczesne koncepcje psychoanalityczne /
psychodynamiczne:
Teoria relacji z obiektem i psychologia SELF
Związki z najważniejszymi osobami z dzieciństwa
pozostawiają trwały ślad w psychice człowieka
i kształtują jego osobowość.
Dlatego traumatyczne przeżycia w relacji
z rodzicami – doświadczenie zranienia,
odrzucenia i manipulacji – mogą zaburzać
funkcjonowanie osobowości.
NARCYSTYCZNE ZABURZENIE OSOBOWOŚCI – wg Otto
Kernberga –
kształtuje się w relacji dziecka z zimnymi emocjonalnie
i odrzucającym rodzicami, którzy równocześnie okazywali
mu uwielbienie i podziw.
W ten sposób powstaje wyidealizowane i wielkościowe „ja”,
przejawiające się w patologicznej formie miłości człowieka
do samego siebie.
Kernberg wyróżnił trzy poziomy zaburzeń osobowości:
• najgłębszy poziom – psychotyczny
• poziom neurotyczny
• osobowość pograniczna pomiędzy tymi poziomami:
nerwicami a psychozami.
• Najgłębszy poziom: psychotyczny – zaburzenia osobowości
wiążą się z jej rozpadem i dezintegracją, z nieukierunkowaną
agresją i zatarciem granic między rzeczywistością a iluzją.
• Poziom neurotyczny: wyraźnie ukształtowane są
reprezentacje znaczących osób, ale zawierają one ogniska
poczucia winy, wstydu, gniewu, smutku i lęku.
• Pomiędzy tymi poziomami: nerwicami a psychozami,
występuje osobowość pograniczna (borderline).
Dla człowieka z tym zaburzeniem ludzie są aniołami
lub diabłami, a sytuacje jawią się mu jako wyłącznie dobre
lub całkowicie złe.
Jego nastawienie wobec innych i samego siebie może wahać
się od fascynacji i miłości do nienawiści i odrzucenia.
MODELE BEHAWIORALNO – POZNAWCZE
Każde zaburzenie osobowości należy wyjaśniać
niedopasowaniem między indywidualnie odziedziczonymi
i ukształtowanymi pod wpływem środowiska strategiami
a szybko zmieniającymi się warunkami życia człowieka
oraz powstającymi na ich tle schematami poznawczymi
(Cierpiałkowska, 2011 za: Beck, Freeman, Davis, 2005)
Powtarzające się wzorce zachowania u osób z zaburzeniami osobowości
powstają pod wpływem negatywnych, automatycznych myśli, mających
swoje źródło w kluczowych przekonaniach nabytych w okresie
poszukiwania rozwiązania sprzeczności pomiędzy wewnętrznymi,
biologicznymi uwarunkowanymi dążeniami a zewnętrznymi
wymaganiami środowiska społecznego.
Analiza kształtowania się zaburzonych wzorców osobowości,
której dokonał Theodor Millon, stała się podstawą
do opracowania DSM – IV.
Millon uważał, że najważniejszą funkcją osobowości jest
ogólna zdolność do radzenia sobie ze stresem życia.
Wzorzec osobowości określa więc styl i sprawność radzenia
sobie przez człowieka z wyzwaniami życia.
Normalną i zdrową osobowość ma osoba zdolna
do efektywnego i elastycznego radzenia sobie w swoim
środowisku, a jej sposób myślenia, zachowania
i doświadczania różnych sytuacji sprzyja poczuciu
zadowolenia z siebie i z życia.
O zaburzonych wzorcach osobowość mówimy wtedy,
gdy spełnione są trzy kryteria:
• sztywność adaptacyjna: uporczywe stosowanie kilku
tych samych sposobów radzenia sobie z różnorodnymi
sytuacjami i problemami;
• destrukcyjność wzorców reagowania, które –
uporczywie powtarzane – same stwarzają problemy
i przynoszą osobie szkody;
• nierównowaga: brak odporności na stres
i nieefektywność w radzeniu sobie z nim.
Millon wyróżnił osiem podstawowych wzorców osobowości,
czyli strategii radzenia sobie.
Oparł się na dominujących u danej osoby sposobach osiągania
wzmocnień pozytywnych: nagród, przyjemności lub satysfakcji
życiowych i unikania wzmocnień negatywnych.
Przyjął dwa kryteria:
1) gdzie człowiek poszukuje wzmocnień: w sobie
czy w innych ludziach,
2) jak postępuje, by je zdobyć (czy jest aktywny, czy bierny).
Styl poszukiwania wzmocnień i strategia radzenia sobie
z życiem kształtują się w procesie dojrzewania.
Podstawowe wzorce osobowości, czyli strategie radzenia sobie:
Ludzie, którzy poszukują wzmocnień przede wszystkim w sobie,
są określani jako niezależni.
1) Strategia „aktywnej niezależności” opiera się na nieufności
wobec innych i pragnieniu utrzymywania własnej autonomii.
Ludzie stosujący ją uporczywie dążą do władzy i dominacji,
są także skłonni do reagowania gniewem.
Przejawem patologicznym tej strategii jest antysocjalne
zaburzenie osobowości.
2) Strategia „biernej niezależności” wiąże się z nadmierną
koncentracją na własnym „ja”, której towarzyszy
fantazjowanie i przekonanie o swojej wyższości
i atrakcyjności.
Jej patologiczną formą może być narcystyczne zaburzenie
osobowości.
Osoby, które poszukują wzmocnień przede wszystkim
w innych ludziach, określane są jako zależne.
3) Strategia „aktywnej zależności” przejawia się
w niespokojnym i nieustannym poszukiwaniu stymulacji,
społecznej aprobaty, podziwu ze strony innych.
Towarzyskie i kapryśne zachowanie tworzy pozory
niezależności, ale w rzeczywistości pokrywa ono lęk
przed autonomią i samotnością.
Patologiczną wersją tej strategii jest histrioniczne
(histeryczne) zaburzenie osobowości.
4) Strategia „pasywnej zależności” koncentruje się
na poszukiwaniu związków z ludźmi dającymi oparcie,
bezpieczeństwo i przewodnictwo, wyraża się w gotowości
do podporządkowania się i uległości.
Jej formą patologiczną bywa zaburzenie osobowości
zależnej.
Osoby niepewne i niezdecydowane co do tego,
gdzie poszukiwać wzmocnień – w sobie czy w innych – są określane jako
ambiwalentne.
5) Strategia „aktywnej ambiwalencji” przejawia się niezdolnością
do rozstrzygnięcia dylematu między zależnością i niezależnością,
konformizmem a negatywizmem. Osoby stosujące ją mają tendencję
do awanturowania się i złoszczenia, a po takim zachowaniu się
doświadczają poczucia winy i wstydu.
Przejawem patologicznym tej strategii jest negatywistyczne
zaburzenie osobowości (osobowość wybuchowa i biernoagresywna).
6) Strategia „pasywnej ambiwalencji” wynika z obawy przed dezaprobatą
społeczną i odrzuceniem z powodu odczuwanej nieufności i wrogości
wobec innych. Człowiek rozwiązuje ten konflikt, tłumiąc swoje urazy
i nadmiernie przystosowując się do wymogów otoczenia. Za fasadą
poprawności i powściągliwości kryją się jednak burzliwe i wrogie
emocje. Patologiczną formą tej strategii jest obsesyjno-kompulsywne
zaburzenie osobowości.
Ludzie, u których można zaobserwować brak zdolności
do poszukiwania wzmocnień zarówno w sobie, jak i w innych,
którzy nie dążą do uzyskiwania przyjemności lub unikania kar,
są określani jako odłączeni.
7) Strategia „pasywnego odłączenia” charakteryzuje się
obojętnością społeczną. Stosując ją, człowiek minimalizuje
swoje potrzeby emocjonalne i funkcjonuje jako bierny
obserwator odizolowany od niebezpieczeństw związanych
z kontaktami z ludźmi. Tym samym izoluje się także
od nagród i emocji. Przejawem patologicznym tej strategii
bywa schizoidalne zaburzenie osobowości.
8) Strategia „aktywnego odłączania” wyraża silny brak zaufania
do ludzi. Osoba stosująca ją obawia się, że jej impulsy i potrzeby
znów wywołają ból zranienia i straty. Wycofywanie się,
negowanie pragnień, podejrzliwość i utrzymywanie dystansu są
formami samoobrony. Patologicznym efektem tej strategii może
być unikowe zaburzenie osobowości.
Zdaniem Millona wymienione patologiczne
zaburzenia osobowości mogą przekształcić
się w jeszcze bardziej patologiczne formy.
• Z zaburzenia histrionicznego, zależnego
lub negatywistycznego może wyłonić się
osobowość borderline.
• Z zaburzeń typu kompulsywnego,
narcystycznego albo antysocjalnego może
powstać paranoidalne zaburzenie
osobowości.
(Millon i wsp.2005)
PSYCHOTERAPIA ZABURZEŃ OSOBOWOŚCI
Etapy procesu psychoterapii:
• nawiązanie kontaktu i skłonienie pacjenta do angażowania
się w proces terapii (motywacja);
• etap wglądu, namysłu, próby zrozumienia własnych
problemów;
• odreagowanie uczuć wynikających z doświadczeń życiowych,
uwolnienie się od nich;
• odzyskanie przez pacjenta zdolności do racjonalnej refleksji
nad własnym życiem;
• Ważna jest zmiana prowadzona do tego,
że człowiek przestaje mieć przymus
patrzenia wstecz i przeżywania na nowo
trudnych wydarzeń z przeszłości.
• Odreagowanie dawnych emocji – kluczowy
element psychoterapii, który ma prowadzić
nie tylko do fizjologicznego rozładowania
napięcia, ale też do odzyskania kontroli
intelektualnej i emocjonalnej nad własnym
życiem.
LITERATURA:
L. Cierpiałkowska (2011). Psychopatologia. Zaburzenia osobowości i zaburzenia seksualne, rozdz. X.
Cz. Czabała, C. Brykczyńska (2007). Psychoterapia zaburzeń osobowości. Terapia uzależnienia i
współuzależnienia Nr 4.
L. Golińska (2007). O zaburzeniach osobowości. Wybrane zaburzenia osobowości z perspektywy dominujących
mechanizmów stresujących zachowaniem. Terapia uzależnienia i współuzależnienia Nr 4.
R.D. Hare (2007). Psychopaci są wśród nas. Kraków Znak.
K. Horney (2002). Neurotyczna osobowość naszych czasów. Poznań Rebis.
A. Jakubik (1999). Zaburzenia osobowości. Warszawa Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD - 10. Rewizja 10. Opisy kliniczne i wskazówki
diagnostyczne. Kraków - Warszawa 1997, Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne "Vesalius" Instytut
Psychiatrii i Neurologii.
Kryteria diagnostyczne wg DSM-IV (Diagnostic and Statistical manuwal of Mental Disorders) (1994).
M.M. Linehan (2007). Zaburzenie osobowości z pogranicza. Terapia poznawczo – behawioralna. Kraków
Wyd. UJ.
T. Millon i wsp. (2005). Zaburzenia osobowości we współczesnym świecie. Warszawa IPZ.
M. Ziemska (1975). Rodzinna a osobowość. Warszawa PWN.
M. Ziemska (1979). Postawy rodzicielskie. Warszawa Wiedza Powszechna.