Transcript Hoofdstuk 13 Verdeling en herverdeling

Economie, een Inleiding
Hoofdstuk 13:
Verdeling en herverdeling
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
1
Verdeling en herverdeling
 Hoofdstuk 8: eerste welvaartstheorema
 Paretogrens: verzameling efficiënte uitkomsten

Kunnen verschillende verdelingen welvaart met zich
meebrengen
 Maatschappelijke voorkeuren

Theorie sociale keuze of ‘social choice’
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
2
Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart
Ongelijkheid
Armoede
Belastingen
Sociale zekerheid
Alles heeft een prijs, ook herverdeling
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
3
Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart
Ongelijkheid
Armoede
Belastingen
Sociale zekerheid
Alles heeft een prijs, ook herverdeling
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
4
1. Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart
 Meetinstrument: beschikbaar inkomen



Primaire inkomensvorming
- Belastingen
+ Transfers
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
5
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
6
Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel
1. Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart
1. Belang van het arbeidsinkomen
2. Beschikbaar inkomen
3. Inkomen per capita en equivalent inkomen
2.
3.
4.
5.
6.
Ongelijkheid
Armoede
Belastingen
Sociale zekerheid
Alles heeft een prijs, ook herverdeling
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
7
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
8
1.1. Belang van het arbeidsinkomen
 Beschouw Figuur 13.2.:


Kwintielen
Beschikbaar inkomen:
 Vooral arbeidsinkomen (51%)
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
9
Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel
1. Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart
1. Belang van het arbeidsinkomen
2. Beschikbaar inkomen
3. Inkomen per capita en equivalent inkomen
2.
3.
4.
5.
6.
Ongelijkheid
Armoede
Belastingen
Sociale zekerheid
Alles heeft een prijs, ook herverdeling
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
10
1.2. Beschikbaar inkomen
 Sociale zekerheid:

Pensioenen en andere transfers
 Andere ontvangsten: bouwpremies, studiebeurzen, ...
 Belastbaar gezinsinkomen

= Primair inkomen + Transfers
 Inkomstenbelasting:


Berekend op belastbaar gezinsinkomen
Compleet met vrijstellingen, aftrekken (bv. om wille van
bedrijfskosten) en indirecte transfers
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
11
1.2. Beschikbaar inkomen
 Belangrijk principe in inkomstenbelasting

Progressiviteit
 Gemiddeld tarief neemt toe met belastbare inkomen
 Na inkomstenbelasting: beschikbaar inkomen
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
12
Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel
1. Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart
1. Belang van het arbeidsinkomen
2. Beschikbaar inkomen
3. Inkomen per capita en equivalent inkomen
2.
3.
4.
5.
6.
Ongelijkheid
Armoede
Belastingen
Sociale zekerheid
Alles heeft een prijs, ook herverdeling
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
13
1.3. Inkomen per capita en equivalent inkomen
 Begrip welvaart:

Voorbeeld: €1500 beschikbaar inkomen voor koppel is
anders dan hetzelfde bedrag voor alleenstaande

Van beschikbaar inkomen naar welvaart
 Objectieve en subjectieve criteria
 Objectief:
Gezondheidstoestand, leeftijd, gezinsgrootte, klimaat
 Subjectief:
Voorkeuren, omgaan met objectieve beperkingen
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
14
1.3. Inkomen per capita en equivalent inkomen
 Gezinsgrootte speelt zeker rol

Ruwe oplossing: beschikbaar inkomen gedeeld door
aantal gezinsleden, voorbeeld:
 €1500 inkomen
 Koppel zonder kinderen: welvaartsniveau €750 per
persoon
 Koppel + vier kinderen: welvaartsniveau €250 per
persoon

Echter: soms schaalvoordelen indien meer gezinsleden
 Equivalentieschaal: factor die rekening houdt met
samenstelling gezin en schaalvoordelen
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
15
1.3. Inkomen per capita en equivalent inkomen
 Schalen:


OESO:
 Extra volwassene: factor 0,5
 Extra kind (<14 jaar): factor 0,3
Voorbeeld: even welvarend
 Alleenstaande met €15000
 Koppel zonder kinderen: €22500 (schaal 1,5)
 Koppel + vier kinderen: €40500 (schaal 2,7)
 Samenvattend: bepalend voor welvaartsverdeling:
 Arbeidsmarkt
 Overheidsinterventie
 Demografische factoren
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
16
Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart
Ongelijkheid
Armoede
Belastingen
Sociale zekerheid
Alles heeft een prijs, ook herverdeling
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
17
2. Ongelijkheid
 EU-SILC (European Survey on Income and Living
Conditions)
 Inkomen:



Areidsinkomen
Inkomen uit sociale zekerheid
Inkomen uit vermogen
 Gezin:

Sociologische eenheid individuen die inkomsten en
belangrijkste uitgaven delen
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
18
Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel
1. Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart
2. Ongelijkheid
1.
2.
3.
4.
5.
6.
3.
4.
5.
6.
Gemiddelde, scheefheid en mediaan
Decielverdeling
Lorenzcurve
Gini-coëfficiënt
Feiten over de inkomensongelijkheid
Verklaringen voor (veranderingen in) ongelijkheid
Armoede
Belastingen
Sociale zekerheid
Alles heeft een prijs, ook herverdeling
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
19
2.1. Gemiddelde, scheefheid en mediaan
 Gemiddeld gezinsinkomen 2005 in België: €2492 per
maand

Zeer ruwe maatstaf
 Meer gedetailleerd:




Percentage bevolking binnen inkomensklasse
Verdeling in inkomensklassen die even breed zijn
Sommige klassen bevatten veel gezinnen, andere niet
Zie Tabel 13.1.
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
20
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
21
2.1. Gemiddelde, scheefheid en mediaan
 Observaties:




Grote spreiding maandelijkse inkomens
Meeste gezinnen in klasse €500 - €2000
Beperkt aantal gezinnen hoge inkomensklasse
Niet symmetrisch gespreid rond gemiddelde
 Scheve verdeling
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
22
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
23
2.1. Gemiddelde, scheefheid en mediaan
 Observatie:


Scheve verdeling (staart) naar rechts
Gemiddelde > Mediaan
 Mediaan: precies helft observaties valt onder mediaan
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
24
Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel
1. Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart
2. Ongelijkheid
1.
2.
3.
4.
5.
6.
3.
4.
5.
6.
Gemiddelde, scheefheid en mediaan
Decielverdeling
Lorenzcurve
Gini-coëfficiënt
Feiten over de inkomensongelijkheid
Verklaringen voor (veranderingen in) ongelijkheid
Armoede
Belastingen
Sociale zekerheid
Alles heeft een prijs, ook herverdeling
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
25
2.2. Decielverdeling
 Verdeling in decielen




Verdeling in inkomensklassen die evenveel gezinnen
omvatten (10% in specifiek geval van decielen) en niet
noodzakelijk even breed zijn
Ordening van arm naar rijk
Deciel
 Bevat 10% van bevolking
Andere mogelijkheden om bevolking op te delen:
 Kwartielen
 Kwintielen
 Percentielen
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
26
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
27
2.2. Decielverdeling
 Cumulatieve verdeling



Percentages van deze en voorgaande klassen opgeteld
Armste 20% gezinnen: 5,3% van inkomen
Armste helft gezinnen: 22,8% van inkomen
 Inkomensongelijkheid


Cumulatief bevolkingsaandeel > Cumulatief inkomensaandeel
Grafisch: Lorenzcurve
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
28
Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel
1. Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart
2. Ongelijkheid
1.
2.
3.
4.
5.
6.
3.
4.
5.
6.
Gemiddelde, scheefheid en mediaan
Decielverdeling
Lorenzcurve
Gini-coëfficiënt
Feiten over de inkomensongelijkheid
Verklaringen voor (veranderingen in) ongelijkheid
Armoede
Belastingen
Sociale zekerheid
Alles heeft een prijs, ook herverdeling
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
29
2.3. Lorenzcurve
 Zet cumulatief aandeel in bevolking op horizontale as en
cumulatief aandeel in inkomen op verticale as
 Diagonaal: referentiepunt



Eerste 10% van gezinnen 10% van inkomen
Eerste 20% van gezinnen 20% van inkomen
…
 Lorenzcurve België:



Eerste 10% van gezinnen 1,9% van inkomen
Eerste 20% van gezinnen 5,3% van inkomen
Onder diagonaal, d.w.z. ongelijke verdeling
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
30
2.3. Lorenzcurve
 Lorenzcurve VS:


Nog verder naar beneden
Inkomensverdeling nog ongelijker
 Belangrijk


Vergelijking inkomensongelijkheid op basis van Lorenzcurven enkel mogelijk als curven elkaar niet snijden
Indien ze wel snijden: Gini-coëfficiënt gebruiken
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
31
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
32
Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel
1. Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart
2. Ongelijkheid
1.
2.
3.
4.
5.
6.
3.
4.
5.
6.
Gemiddelde, scheefheid en mediaan
Decielverdeling
Lorenzcurve
Gini-coëfficiënt
Feiten over de inkomensongelijkheid
Verklaringen voor (veranderingen in) ongelijkheid
Armoede
Belastingen
Sociale zekerheid
Alles heeft een prijs, ook herverdeling
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
33
2.4. Gini-coëfficiënt
 Herhaal:


Diagonaal: perfect gelijke verdeling
Verder onder diagonaal: meer ongelijke verdeling
 Ongelijkheid relatief uitdrukken:


Maatstaf geschaald tussen 0 en 1
Grotere Gini-coëfficiënt: meer ongelijke verdeling
 Gini-coëfficiënt (G)
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
34
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
35
2.4. Gini-coëfficiënt
 Volledige ongelijkheid:



Volledige inkomen in handen van één enkel individu
Lijstukken OA en OB
G=1
 Perfecte gelijkheid:

G=0
 Snijdende Lorenzcurven A en B kunnen nu vergeleken
worden (beschouw rechterpaneel Figuur 13.5.)


Observatie: verdeling B is ongelijker dan verdeling A
(hogere Gini-coëfficiënt, zie oppervlakte)
Keerzijde: verdeling B is wel voordeliger voor absoluut
armste decielen  Gini-coëfficiënt dringt dus impliciet
vooronderstellingen op (i.v.m. weging)
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
36
2.4. Gini-coëfficiënt
 Alternatieven voor Gini-coëfficiënt


Percentielratio P90/P10
 Verhouding tussen bovengrenzen negentigste en
tiende percentiel
P80/P20 en P50/P10
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
37
Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel
1. Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart
2. Ongelijkheid
1.
2.
3.
4.
5.
6.
3.
4.
5.
6.
Gemiddelde, scheefheid en mediaan
Decielverdeling
Lorenzcurve
Gini-coëfficiënt
Feiten over de inkomensongelijkheid
Verklaringen voor (veranderingen in) ongelijkheid
Armoede
Belastingen
Sociale zekerheid
Alles heeft een prijs, ook herverdeling
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
38
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
39
2.5. Feiten over de inkomensongelijkheid
 Vaak geen of beperkte informatie over inkomensongelijkheid bepaalde landen

Reden: verzamelen gegevens is moeilijk
 Figuur 13.6.:




Gini-coëfficiënt van equivalent beschikbaar inkomen van
aantal (OESO) landen
Gemiddelde Gini-coëfficiënt = 0,31
Kleinste inkomensongelijkheid: Denemarken en Zweden
Grotere inkomensongelijkheid: Groot-Brittanië en V.S.
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
40
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
41
2.5. Feiten over de inkomensongelijkheid
 Beschouw Figuur 13.7.:



Sinds jaren tachtig duidelijke stijging Gini-coëfficiënten
Behalve voor Frankrijk, Spanje, Ierland, Griekenland en
Turkije
Kuznetshypothese in vraag gesteld
 Kuznetshypothese: ongelijkheid stijgt in industriële fase
en neemt later weer af
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
42
Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel
1. Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart
2. Ongelijkheid
1.
2.
3.
4.
5.
6.
3.
4.
5.
6.
Gemiddelde, scheefheid en mediaan
Decielverdeling
Lorenzcurve
Gini-coëfficiënt
Feiten over de inkomensongelijkheid
Verklaringen voor (veranderingen in) ongelijkheid
Armoede
Belastingen
Sociale zekerheid
Alles heeft een prijs, ook herverdeling
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
43
2.6. Verklaringen voor (veranderingen in) ongelijkheid
 Welvaartsverdeling



Arbeidsmarkt
Overheidsinterventie
Demografische factoren
 Verdeling kan ongelijker worden, omdat



Primaire verdeling ongelijker wordt
Overheid minder herverdeelt
Er sociodemografische veranderingen zijn
 Deze drie factoren werken op elkaar in
 Primaire verdeling lijkt essentieel
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
44
2.6. Verklaringen voor (veranderingen in) ongelijkheid
 Figuur 13.8.:

P90/P10-ratio van vergoedingen op arbeidsmarkt voor
enkele landen
 Verhouding tussen hoogste loon van werkende in
negende deciel van loonverdeling en hoogste loon van
eerste deciel van loonverdeling

Groot-Brittanië:
 Loonspanning niet veel hoger dan in 1970
 Gevolg van twee tegengestelde evoluties
Frankrijk:
 Loonspanning afgenomen
VS:
 Loonspanning toegenomen


ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
45
FIGUUR 13.8. - DECIEL RATIO'S (P90/P10) VOOR DE LOONVERDELING
5
4,5
4
3,5
3
2,5
Verenigde Staten
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
Verenigd Koninkrijk
Frankrijk
13 – VERDELING EN HERVERDELING
2005
2000
1995
1990
1985
1980
1975
1970
2
België
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
46
2.6. Verklaringen voor (veranderingen in) ongelijkheid
 Toename primaire ongelijkheid: oorzaak 1



Verandering in relatieve vraag naar geschoolde en
ongeschoolde arbeid
Vraag naar geschoolde arbeid neemt sneller toe dan vraag
naar ongeschoolde arbeid
 Globalisering
 Technologische ontwikkelingen
Indien aanbod van geschoolde arbeid niet volgt krijgen we
loonsverhogingen
 ‘Race between education and technology’
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
47
2.6. Verklaringen voor (veranderingen in) ongelijkheid
 Toename primaire ongelijkheid: oorzaak 2



Niet perfect competitieve arbeidsmarkt
‘Matching’-modellen:
 Imperfect geïnformeerde werknemers en werkgevers
Steeds minder sprake van sociale normen en rechtvaardige loonverhoudingen
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
48
Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart
Ongelijkheid
Armoede
Belastingen
Sociale zekerheid
Alles heeft een prijs, ook herverdeling
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
49
3. Armoede
 Kritiek op ongelijkheidsmaatstaven


Meeste ongelijkheidsmaatstaven, zoals Gini, ongevoelig
voor proportionele inkomenswijzigingen
Voorbeeld: inkomens Tanzania 100 keer lager dan in België
terwijl Gini-coëfficiënt dezelfde is
 Bijgevolg:

Armoede ≠ Ongelijkheid!!!
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
50
Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel
1. Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart
2. Ongelijkheid
3. Armoede
1. Een absolute definitie van armoede
2. Een relatieve definitie van armoede
3. De armoede in rijke landen
4. Belastingen
5. Sociale zekerheid
6. Alles heeft een prijs, ook herverdeling
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
51
3.1. Een absolute definitie van armoede
 Armoede in absolute zin:

Absolute inkomensgrens niet bereiken
 Voorbeeld $1 per dag
 Reële armoedegrens houdt rekening met verschillen in
prijzen tussen landen
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
52
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
53
3.1. Een absolute definitie van armoede
 Rowntrees armoedegrens


Neigt naar relatieve definitie van armoede
Namelijk: armoedegrens vastleggen a.d.h.v. kostprijs korf
goederen om aan primaire basisbehoeften te voldoen
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
54
Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel
1. Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart
2. Ongelijkheid
3. Armoede
`
1. Een absolute definitie van armoede
2. Een relatieve definitie van armoede
3. De armoede in rijke landen
4. Belastingen
5. Sociale zekerheid
6. Alles heeft een prijs, ook herverdeling
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
55
3.2. Een relatieve definitie van armoede
 Armoede in relatieve zin:

Toestand waarin gezin over onvoldoende hoog inkomen
beschikt om volwaardig aan maatschappelijk leven deel te
nemen
 Voorbeeld: geen internet of mobiele telefoon hebben
om te communiceren
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
56
3.2. Een relatieve definitie van armoede
 Methoden om relatieve armoedelijn te bepalen:

Op basis van verdeling inkomen
 Laagste kwintiel

Percentage van mediaaninkomen, gemiddeld inkomen
 60% van mediaanequivalent inkomen (Europese Unie
en OESO)
 Zie Tabel 13.4.

Subjectieve methode
 Enquêtes
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
57
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
58
Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel
1. Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart
2. Ongelijkheid
3. Armoede
1. Een absolute definitie van armoede
2. Een relatieve definitie van armoede
3. De armoede in rijke landen
4. Belastingen
5. Sociale zekerheid
6. Alles heeft een prijs, ook herverdeling
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
59
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
60
3.3. De armoede in rijke landen
 Figuur 13.7.:

Meer armoede in Zuid-Europese landen van E.U.
 Griekenland, Italië, Portugal en Spanje
 Ook in Ierland en V.S.
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
61
Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart
Ongelijkheid
Armoede
Belastingen
Sociale zekerheid
Alles heeft een prijs, ook herverdeling
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
62
4. Belastingen
 Belastingen (eerste grote herverdelingssysteem)



Om verdeling van inkomen en welvaart te wijzigen
Om publieke goederen te financieren
Om prijzen en gedrag economische agenten bij te sturen
 Lopende inkomsten overheid uit drie bronnen:



Directe belastingen
Indirecte belastingen
Bijdragen aan sociale zekerheid
 (Parafiscaliteit: belasting op arbeid)
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
63
4. Belastingen
 Directe belastingen:


Inkomstenbelasting op natuurlijke personen
Vennootschapsbelasting
 Indirecte belastingen:




BTW
Douanerechten
Accijnzen
Registratierechten
 Sociale zekerheidsbijdragen
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
64
4. Belastingen
 Inkomstenbelasting van natuurlijke personen


Progressiviteit van belastingtarief
Sterke schouders dragen meer lasten
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
65
Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel
1.
2.
3.
4.
Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart
Ongelijkheid
Armoede
Belastingen
1. Gemiddelde en marginale aanslagvoet
2. Proportionele, progressieve en regressieve belastingen
3. Principes van belastingheffing
5. Sociale zekerheid
6. Alles heeft een prijs, ook herverdeling
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
66
4.1. Gemiddelde en marginale aanslagvoet
 Te betalen belasting varieert met inkomen via
tariefstructuur (barema), die toegepast wordt op
belastbare inkomen
 Tabel 13.5.:




Barema voor aanslagjaar 2010 (inkomsten van 2009)
Marginaal tarief: belasting die moet betaald worden op
elke bijkomende euro inkomen binnen die schijf
Gemiddeld tarief: belastingsdruk over volledig inkomen
Belastingvrije som: schijf waarop geen belasting moet
betaald worden
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
67
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
68
4.1. Gemiddelde en marginale aanslagvoet
 Berekening belasting voor alleenstaande met inkomen
van €30000:
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
69
4.1. Gemiddelde en marginale aanslagvoet
 Marginaal tarief

Evaluatie van eventuele ontmoedigingseffecten van
belastingen
 Gemiddeld tarief:


Belastingsdruk over volledig inkomen kennen
 Te betalen belasting / Belastbaar inkomen
Berekeningsvoorbeeld
 Belastbaar inkomen: €30.000
 Te betalen belasting: €9.437
 Gemiddelde tarief: 31,5%
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
70
4.1. Gemiddelde en marginale aanslagvoet
 Observaties Tabel 13.5.:



Marginaal tarief stijgt aanvankelijk sterk
 Daarna langzamere stijging
Gemiddelde tarief stijgt continu
 Marginaal tarief > Gemiddeld tarief
Belastinghervorming tussen 2000 en 2005
 Hoogste marginale tarieven verlaagd (nu 50%)
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
71
Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel
1.
2.
3.
4.
Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart
Ongelijkheid
Armoede
Belastingen
1. Gemiddelde en marginale aanslagvoet
2. Proportionele, progressieve en regressieve belastingen
3. Principes van belastingheffing
5. Sociale zekerheid
6. Alles heeft een prijs, ook herverdeling
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
72
4.2. Proportionele, progressieve en regressieve belastingen
 Progressieve belasting:

Gemiddelde belastingvoet neemt toe met inkomen
 Regressieve belasting:

Gemiddelde belastingvoet neemt af met inkomen
 Proportionele belasting:

Gemiddelde belastingvoet blijft constant
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
73
4.2. Proportionele, progressieve en regressieve belastingen
 Figuur 13.10.:

Linkerpaneel grafiek:
 Belasting gekenmerkt door constant marginaal tarief
maar toch progressief
 Reden: negatief intercept T0
 Negatieve inkomstenbelasting

Rechterpaneel grafiek:
 Vlaktaks of flat tax rate
 Belasting toch progressief
 Eerste inkomensschijf is belastingvrij
 Belastbaar minimum of belastingvrije som
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
74
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
75
Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel
1.
2.
3.
4.
Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart
Ongelijkheid
Armoede
Belastingen
1. Gemiddelde en marginale aanslagvoet
2. Proportionele, progressieve en regressieve belastingen
3. Principes van belastingheffing
5. Sociale zekerheid
6. Alles heeft een prijs, ook herverdeling
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
76
4.3. Principes van belastingheffing
 Principes waaraan ‘goede’ belasting moet voldoen:


‘Sterkere schouders moeten zwaardere lasten dragen’
(draagkrachtprincipe) (principe van verticale herverdeling)
‘Belastingplichtigen moeten in gelijke omstandigheden
gelijk behandeld worden’ (principe van horizontale
gelijkheid)
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
77
4.3. Principes van belastingheffing
 Sterkere schouders moeten zwaardere lasten dragen:


Hogere inkomens dragen proportioneel meer bij dan
lagere inkomens
Ongelijkheid netto-inkomens < ongelijkheid inkomens
vóór belastingen
 Zie Figuur 13.11.
 Belastingplichtigen moeten in gelijke omstandigheden
gelijk behandeld worden:



Onderscheid tussen inkomen en welvaart
Welvaart als indicator van draagkracht
Alleenstaande en gezin met vier kinderen betalen
verschillend bedrag aan belastingen, ook al hebben ze
zelfde inkomen
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
78
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
79
4.3. Principes van belastingheffing
 Belastingvrije som varieert dus met gezinsgrootte


Vraag: alle inkomens van gezin samenvoegen of niet?
Basisregel: samenvoegen, maar:
 Decumul:
beroepsinkomsten
van
partners
afzonderlijk belast ( hoge belastingschaal)
 Splitsing (of huwelijksquotiënt): indien slechts één
kostwinner, dan 30% van arbeidsinkomen aan
partner toegekend
 Belastingvrije som per belastingplichtige
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
80
Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart
Ongelijkheid
Armoede
Belastingen
Sociale zekerheid
Alles heeft een prijs, ook herverdeling
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
81
5. Sociale zekerheid
 Sociale zekerheid (tweede herverdelingssysteem)
 Verzekering en solidariteit


Verzekering: indekken tegen risico’s
 Inkomenstransfers naar getroffenen
Solidariteit
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
82
Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel
1.
2.
3.
4.
5.
Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart
Ongelijkheid
Armoede
Belastingen
Sociale zekerheid
1. De verschillende takken van de sociale zekerheid
2. Basisprincipes van de sociale zekerheid
3. Uitdagingen voor de sociale zekerheid
6. Alles heeft een prijs, ook herverdeling
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
83
5.1. De verschillende takken van de sociale zekerheid
 Tabel 13.6.:



Belangrijkste uitgaven
Sociale zekerheid voor werknemers en zelfstandigen
Omvat geen residuele stelsels
 Gefinancierd via begroting
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
84
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
85
5.1. De verschillende takken van de sociale zekerheid
 Uitgaven gefinancierd via inkomstenbronnen:


Bijdragen werkgevers en werknemers
Toelagen overheid
 Laatste jaren aangevuld met al dan niet tijdelijke
bijdragen zoals:


Opbrengsten van loonmatigingen en indexsprongen
Solidariteitsbijdrage of alternatieve financiering
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
86
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
87
5.1. De verschillende takken van de sociale zekerheid
 Observaties Tabel 13.7.:


Alternatieve financiering van sociale zekerheid
 Poging ook structureel nieuwe inkomstenbronnen aan
te boren om lasten op arbeid te kunnen verlichten
Bijdragen werknemers en werkgevers zijn belangrijkste
financieringsbron van Belgische sociale zekerheid
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
88
5.1. De verschillende takken van de sociale zekerheid
 Bismarckiaans stelsel (continentaal stelsel):



Financiering via sociale bijdragen
Inbreng van sociale partners in beheer van systeem
Klemtoon op verzekeringselement
 Wederkerigheid tussen bijdragen en uitkeringen
 Beveridge-stelsel (Angelsaksisch stelsel):


Overheid speelt grotere rol bij financiering
 Belastingen
Nadruk op solidariteit en herverdeling
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
89
Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel
1.
2.
3.
4.
5.
Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart
Ongelijkheid
Armoede
Belastingen
Sociale zekerheid
1. De verschillende takken van de sociale zekerheid
2. Basisprincipes van de sociale zekerheid
3. Uitdagingen voor de sociale zekerheid
6. Alles heeft een prijs, ook herverdeling
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
90
5.2.1. Verzekering
 Verzekering reduceert onzekerheid

Arbeidsinkomen valt weg of onvoorziene kosten

Verzekerde betaalt premie aan verzekeraar

Garantie dat ‘schade’ door verzekeraar vergoed wordt bij
voordoen van risico

Voorbeeld: autoverzekering
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
91
5.2.1. Verzekering
 Wederkerigheid: wie premies betaalt heeft recht op
contractueel overeengekomen uitkeringen

Ziekteverzekering
 Verzekeringssysteem, premies betalen
 Getroffen personen ontvangen een vergoeding
 Ex ante:


Vrijwillige toetreding verzekerden
Vrijwillige ruil - Paretoverbetering
 Ex post: herverdelingen
 Sociale bijdragen niet zomaar ‘belastingen’ maar wel
‘parafiscaliteit’
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
92
5.2.2. Sociale ‘verzekering’ als correctie van een marktfaling
 Sociale zekerheid door overheid georganiseerd, niet door
markt; drie belangrijke redenen:



Collectieve component
Averechtse selectie
Moral hazard
 Collectieve component: enkele voorbeelden



Werkloosheidsrisico; hangt samen met conjunctuur
Langere levensverwachting voor iedereen
Risico’s op aardbevingen of overstromingen; overheid
financiert met verplichte bijdragen
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
93
5.2.2. Sociale ‘verzekering’ als correctie van een marktfaling
 Averechtse selectie:

Door asymmetrische informatie
 Cfr. goede en slechte tweedehandswagens

‘Goed risico’: verzekerden betalen te veel en krijgen geen
waar voor hun geld  verlaten de markt
Dit proces: averechtse selectie  enkel ‘allerslechtste’
risico’s blijven over en markt verdwijnt
Vandaar verplichting vanwege overheid om bijdragen te
blijven betalen


ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
94
5.2.2. Sociale ‘verzekering’ als correctie van een marktfaling
 Moral hazard:



Risico op schade en omvang ervan niet exogeen, maar
worden bepaald door gedrag van verzekerde zelf
Goed verzekerde neemt meer risico
 Omnium verzekering en minder voorzichtig rijden
Overheid bezit instrumenten om dit ongewenst gedrag te
ontmoedigen
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
95
5.2.3. Sociale zekerheid en solidariteit
 Risicosolidariteit (verzekering)

Herverdeling van degenen die van risico gespaard zijn
gebleven naar degenen die pech hebben gehad
 Verplichte solidariteit

Herverdeling gaat verder dan eigenbelang
 Subsidiërende solidariteit (solidariteit)


Mensen met verschillend risico worden dezelfde premie
aangerekend
Geen premiedifferentiatie
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
96
5.2.3. Sociale zekerheid en solidariteit
 Inkomenssolidariteit (solidariteit)


Uitkeringen koppelen aan inkomen of aan koopkracht
van betrokken individuen (en dus niet meer aan bijdrage)
Pensioenuitkeringen geplafonneerd door instelling van
maximumpensioen ongeacht vroegere bijdrage
 Wederkerigheid tussen bijdragen en uitkeringen
afgezwakt
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
97
5.2.3. Sociale zekerheid en solidariteit
 Bedoeling: armoede bestrijden



Sociale zekerheid: gereduceerd tot ‘bijstandssysteem’
Geen premie betaald  toch recht op transfer
Solidariteit
 Belgische stelsel van sociale zekerheid oorspronkelijk
van Bismarck-type (verzekeringselement), nu meer
solidariteit
 Noodzaak om ‘mattheuseffect’ te vermijden:

Mattheuseffect: situatie waarin voordelen bij hogere
inkomensgroepen terechtkomen
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
98
5.2.3. Sociale zekerheid en solidariteit
 Bekommernis om herverdeling: ondoelmatig gebruik van
middelen

Oplossing: meer selectiviteit in uitkeringen doorvoeren
 Recht op en hoogte van uitkeringen afhankelijk
gemaakt van behoefte eraan
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
99
Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel
1.
2.
3.
4.
5.
Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart
Ongelijkheid
Armoede
Belastingen
Sociale zekerheid
1. De verschillende takken van de sociale zekerheid
2. Basisprincipes van de sociale zekerheid
3. Uitdagingen voor de sociale zekerheid
6. Alles heeft een prijs, ook herverdeling
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
100
5.3. Uitdagingen voor de sociale zekerheid
 Hoge kosten
 Visie op traditionele gezinsstructuur centraal

Onvoldoende aangepast aan nieuwe ontwikkelingen in
samenleving (individualisering)
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
101
5.3.1. Werkloosheidsuitkeringen
 Periodes met grote werkloosheid:

Hoge werkloosheidkosten

Werkloosheidsvergoedingen  moral hazard

Motivatie om te werken ontbreekt
 Sommige gezinnen zitten zelfs in ‘werkloosheidsval’
Inkomen daalt indien slecht betaalde job en daardoor
verliezen ze hun werkloosheidsvergoeding
 Oplossing: werkloosheidsvergoeding daalt naarmate
langer werkloos
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
102
5.3.2. Pensioenen
 Zich verzekeren van inkomen voor periode waarin men
niet meer in staat is om te werken


Kapitalisatie (of ‘funding’): elke generatie spaart voor
zichzelf
 Gevaar: middelen verliezen in zware financiële crisis
 Oplossing: repartitieprincipe
Repartitieprincipe (‘omslagstelsel’ of ‘pay-as-you-go’):
bijdragen niet op kapitaalmarkt belegd, maar recht-streeks
overgedragen aan gepensioneerden
 Dus: jongeren dragen bij voor gepensioneerden nu
 Solidariteit tussen generaties
 Nadeel: gevoelig voor vergrijzing
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
103
5.3.2. Pensioenen
 Vergrijzing



Daling geboortecijfer
Verlenging levensduur
Zie Figuur 13.12.
 Afhankelijkheidsgraad = verhouding bevolkingsgroep
ouder dan 65 t.o.v. deze tussen 20 en 64 jaar
 In 1980: 25%
 In 2050: 50%
 Oplossingen



Pensioenuitkeringen verminderen
Pensioenbijdragen actieve bevolking verhogen
Mensen langer aan werk houden (aangewezen optie)
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
104
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
105
5.3.2. Pensioenen
 Pijlers pensioenvorming:



Eerste pijler:
 Verplichte bijdragen sociale zekerheid
Tweede pijler:
 Bedrijfstakken zorgen voor aanvullend pensioen voor
hun eigen werknemers
Discussie:
 Meer selectiviteit en solidariteit in eerste pijler
 Versus versterking wederkerigheid tussen bijdragen en
uitkeringen in eerste pijler
 Zoektocht naar juiste evenwicht tussen verzekering en
solidariteit in sociale zekerheid
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
106
5.3.3. Ziekteverzekering
 Belgische systeem: terugbetalingssysteem


Patiënt betaalt slechts beperkt gedeelte kostprijs:
‘remgeld’
‘Moral hazard’ door artsen
 Oplossing: overconsumptie afremmen door vast loon
i.p.v. vergoeding prestatie
 Nieuw gevaar: artsen doen minder hun best
 Conclusie: moeilijk op te lossen probleem
 Eveneens probleem van betaalbaarheid
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
107
Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart
Ongelijkheid
Armoede
Belastingen
Sociale zekerheid
Alles heeft een prijs, ook herverdeling
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
108
6. Alles heeft een prijs, ook herverdeling
 Bovenstaande analyses:


Grootte van te verdelen taart: exogeen gegeven
Niet denkbeeldig dat beleidskeuze om taart op bepaalde
manier te (her)verdelen er toe leidt dat omvang taart zelf
verandert
 Hoofdreden: ontmoedigingseffecten
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
109
6. Alles heeft een prijs, ook herverdeling
 Voorbeeld 1:




Inkomstenbelasting: varieert met inkomen, dus met
arbeidsinspanning
Kan leiden tot afname arbeidsaanbod
Welvaartsverlies: proberen belasting te ontwijken door
minder werken
‘Lekkende emmer’
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
110
6. Alles heeft een prijs, ook herverdeling
 Voorbeeld 2:



Gedrag aanpassen om meer uitkering te kunnen krijgen
Reservatieloon verhogen, beneden hetwelke ze geen job
aanvaarden
Werknemers blijven makkelijker thuis, want ze krijgen toch
vergoeding
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
111
6. Alles heeft een prijs, ook herverdeling
 Afweging: Efficiency-equity trade-off:

Belastingen progressiever:
 Meer herverdeling
 Ontmoedigingseffect wordt groter
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
112
6. Alles heeft een prijs, ook herverdeling
 Methodologie om afruil te formaliseren:



Doelstellingsfunctie maximaliseren
 Welvaart burgers en herverdelingsobjectieven
Onder beperkingen
 Reacties private economische agenten en effecten op
overheidsbudget
Theorie van optimale belastingen
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
13 – VERDELING EN HERVERDELING
© S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST
UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
113