Transcript кошіріпалу

Абай Құнанбайұлы
(1845-1904)
Абай Құнанбайұлы
Ақын, ағартушы, жазба қазақ
әдебиетінің, қазақ әдеби тілінің негізін
қалаушы, философ, композитор,
аудармашы, саяси қайраткер, либералды
білімді исламға таяна отырып, орыс
және еуропа мәдениетімен жақындасу
арқылы қазақ мәдениетін жаңартуды
көздеген реформатор. Абай ақындық
шығармаларында қазақ халқының
әлеуметтік, қоғамдық, моральдық
мәселелерін арқау еткен.
Орта жүздің Арғын тайпасының Тобықты
руынан шыққан билер әулетінен. Әкесі
Өскенбайұлы Құнанбай өз заманындағы атақ
даңқы алысқа кеткен адамдардың бірі болған.
Ұтымды сөзімен, әділ билігімен елге танылып,
аты шығады. Көп ұзамай, жетпісінші
жылдардың бас кезінде Қоңыр Көкше дейтін
елге болыс болады. Билікке араласып, біраз
тәжірибе жинақтағаннан кейін ол халық
тұрмысындағы көлеңкелі жақтарға сәуле
түсіруге күш салып бағады. Бірақ онысынан
пәлендей көңіл тоятындай нәтиже шығара
алмайды. Сондықтан халқына пайдалы деп
тапқан істерін көркем сөзбен, әсіресе, өлеңмен
насихаттамақ болады. Абай бір жағынан шығыс
классиктері Низами, Сағди, Қожа Хафиз, Науаи,
Физули, Жәми тағы басқаларды оқыса, екінші
жағынан А. С. Пушкин, А.И. Герцен, М.Е.
Салтыков-Щедрин, Н.А. Некрасов, М.Ю. , Л.Н.
Толстой, И.А. Крылов, Ф.М. Достоевский, И.С.
Тургенев, Н.Г. Чернышевский мұраларын оқып,
терең таныс болған, Батыс әдебиетінен Гете,
Дж. Байрон сияқты ақындарды оқып, Дрепер,
Спиноза, Спенсер, Льюис, Дарвин сынды
ғалымдардың еңбектерін зерттейді.
Аудармашылық қызметі
Абай орыс тілін тамаша меңгерді. Мұның өзі оның орыс ақыны
М. Лермонтовтың біркатар өлеңін қазақ тіліне аударуына
мүмкіндік берді. Атап айтқанда, Абай М.Ю. Лермонтовтың
«Шайтан» («Демон»), «Дұға» («Молитва»), «Қанжар», «Жолға
шықтым бір жым-жырт түнде жалғыз», «Жалау» («Жалғыз жалау
жалтылдап»), «Теректің сыйы» («Асау Терек долданып,
буырқанып») сияқты өлендерін аударды. Абай А.С. Пушкиннің
«Евгений Онегин» дастанының үзінділерін қазақы ұғымда жатық
етіп еркін аударды. Абайдың Татьяна хатының сөзіне шығарған
«Татьянаның қырдағы әні» қалың елдің сүйікті әніне айналды.
Абай И.А. Крыловтың мысалдарын қазақ тіліне аударумен де
айналысты. Қазақтар ұлт-азаттық қозғалысының көрнекті
жетекшісі Ә. Бөкейханов өзінің қырғыз даласындағы әр түрлі
уездерде болған кезінде ондағы ақындардың Пушкин мен
Лермонтовтың Абай аударған өлеңдерін жақсы білетініне,
оларды домбырада әнге қосып айтатынына көз жеткізіп
қайтқанын жазады.Орыс тілінен Абай аударған шығармалар
қазақ әдебиетін байыта түсті. Абай орыстың ұлы акындарының
50-ден астам өлеңін қазақ тіліне аударды.
Абай Кунанбаев
Аба́й (Ибраги́м) Кунанба́ев (каз. Абай
Құнанбайұлы) (29 июля [10 августа] 1845,
урочище Жидебай, Семипалатинский уезд,
Сибирская губерния, на территории
современной Восточно-Казахстанской
области — 23 июня [6 июля] 1904,
Семипалатинская область (Российская
империя)) — казахский поэт, философ,
композитор, просветитель, мыслитель,
общественный деятель, основоположник
казахской письменной литературы и её
первый классик, реформатор культуры в духе
сближения с русской и европейской культурой
на основе просвещённого либерального
ислама.
Настоящее имя — Ибрагим (Ибраһим —
араб. аналог имени пророка Авраама), но
прозвище Абай (каз. Абай «внимательный»,
«осторожный»), данное бабушкой Зере,
закрепилось за ним на всю жизнь. Племянник
Абая — также известный казахский поэт
Шакарим Кудайбердиулы.
Абай Кунанбайулы родился в Чингизских междугорьях Семипалатинского уезда
Сибирской губернии (с 1854 года Семипалатинская область) (по нынешнему
административному делению в Абайском районе Восточно-Казахстанской
области) в семье крупного бая Кунанбая Оскенбаева (Ускенбаева) рода
Тобыкты из казахского племени Аргын. Семья Абая принадлежала к местной
знати; дед (Оскенбай) и прадед (Иргизбай) главенствовали в своём роду в
качестве правителей и биев.
Начатое в детстве домашнее обучение у муллы было продолжено в медресе у
муллы Ахмет-Ризы в Семипалатинске одновременно с посещением русской
школы. К концу пятилетней учёбы начинает писать стихи. С 13 лет отец
Кунанбай начинает приучать Абая к деятельности главы рода. В возрасте 28
лет Абай отходит от неё, целиком занявшись самообразованием, но только к 40
годам создаёт свои первые взрослые стихотворения. Значительным событием
для Абая явилось его общение с политическими ссыльными Е. П. Михаэлисом,
Н. Долгополовым, С. Гроссом.
На формирование мировоззрения Абая оказали влияние поэты и ученые
Востока, придерживавшиеся гуманистических идей (Фирдоуси, Алишер Навои,
Низами, Физули, Ибн Сина и другие), а также произведения русских классиков,
а через них и европейская литература вообще. Он переводил Крылова,
Лермонтова, Пушкина, Гёте и Байрона.
Характерна история стихотворения «Қараңғы түнде тау қалғып» ("Горы
дремлют в тёмной ночи"), ставшего народной песней. Гёте написал «Wanderers
Nachtlied» ("Ночную песню странника"), Лермонтов переложил её на русский
язык ("Горные вершины спят во тьме ночной..."), а спустя ещё полвека Абай
Кунанбаев передал её содержание на казахском языке.
Абай Кунанбаев способствовал распространению русской и европейской
культуры среди казахов. Впоследствии его примеру последовал Турар
Рыскулов.
Некоторое время Абай работал волостным управителем.
Абай Кунанбаев был новатором казахской поэзии;
новаторский характер носят стихи, посвящённые
временам года: «Весна» (1890), «Лето» (1886),
«Осень» (1889), «Зима» (1888), стихи о назначении
поэзии (учить хорошему и осуждать плохое).
Сюжеты поэм «Масгуд» (1887) и «Сказание об
Азиме» основаны на мотивах восточной
классической литературы. В поэме «Искандер»
противопоставлены разум в лице Аристотеля и
алчность завоевателя в лице (Александра
Македонского).
Абаем создано около 170 стихотворений и 56
переводов, написаны поэмы, «Слова назидания»
(«Қара сөздер»).
Музеи имени Абая Кунанбаева
 Дом-музей Абая в Семипалатинске.
 В Лондоне по инициативе писателя
Ролана Сейсембаева открыт дом Абая.
Дом-музей Абая в Семипалатинске
Память об Абае
Город Абай (до 1961 г. п. Чурубай-Нура) в
Карагандинской области Казахстана.
 В Алматы его именем названы Государственный
академический театр оперы и балета,
Национальный педагогический университет и один
из главных проспектов города.
 Памятники Абаю установлены в Алматы (1960),
Семипалатинске (1972), Астане 1997, УстьКаменогорске (2010) и во многих других городах
Казахстана, а также в Стамбуле, Тегеране.

Абай в произведениях
литературы и искусства
В 1938 году Мухтар Ауэзов в соавторстве с Леонидом
Соболевым создали трагедию «Абай». Позже жизни Абая
его дальний родственник известного М. О. Ауэзов посвятил
роман-эпопею «Путь Абая» (т. 1—4, 1942—1956), за
который ему присуждена Сталинская премия 1949 года (за
первую часть «Абай») и Ленинская премия 1959 года (за
вторую часть «Путь Абая»).
В 1944 году Ахмет Жубанов и Латыф Хамиди по либретто
Мухтара Ауэзова создали оперу «Абай».
В 1945 году на Алматинской киностудии был снят фильм
Песни Абая (фильм). Режиссёры — Е. Е. Арон и Г. Л.
Рошаль, в роли Абая — Калибек Куанышпаев[11].
В 1995 году о жизни поэта был снят двухсерийный фильм
«Абай», режиссёр — Ардак Амиркулов, в роли Абая —
Габиден Турыкпаев. Фильм производства КазахстанФранция.