Transcript EII13Pragmatyczna_niespojność

Renata Ziemińska
Pragmatyczna niespójność
starożytnego sceptycyzmu
Sekstus Empiryk (II w.)
Jakiego rodzaju akty mowy są zawarte
w tekstach Sekstusa?
• Deklaruje, że niczego nie stwierdza i nie ma
żadnych przekonań, zawiesza wszystkie sądy.
• Opisuje tylko własne doznania oraz
• Stosuje terapię-leczenie z dogmatyzmu
poprzez zbijanie poglądów dogmatyków
• A jednak…bierze udział w dyskusji filozoficznej,
• Przeprowadza wiele rozumowań choć nie
akceptuje ich wniosków.
Nieszczerość lub niespójność
• Stanowisko Sekstusa jest uważane za
nieszczere lub niespójne, ale nie brakuje
obrońców jego spójności.
• Ja uważam, że jest ono pragmatycznie
niespójne w tym sensie, że nie da się go
zaakceptować w racjonalnej dyskusji bez
popadnięcia w sprzeczność.
Dzieła
• Zarysy pirrońskie (PH), przeł. A. Krokiewicz,
Warszawa: Akme 1998.
• Przeciw logikom (M7-8), przeł. I. Dąmbska,
Warszawa: PWN 1970.
• Przeciw fizykom. Przeciw etykom (M 9-11),
przeł. Z. Nerczuk, Kęty: Derewiecki 2010.
• Przeciw uczonym (M1-6), przeł. Z. Nerczuk,
Kęty: Derewiecki 2007.
Dzieła te zawierają argumenty
• Przeciw wiarygodności przekonań
percepcyjnych
• Przeciw możliwości racjonalnego uzasadnienia
jakiegokolwiek przekonania (trylemat: ciąg w
nieskończoność, błędne koło i dogmatyzm)
• Przeciw możliwości ustalenia kryterium
prawdy
• Przeciw możliwości przedstawienia
prawomocnego dowodu
Zarzut niespójności
• Argumenty te sugerują, że (p) żadna teza nie jest
racjonalnie preferowalna wobec swojej negacji
• Jedno z dwojga: Sekstus preferuje tezę (p)
względem (nie-p) albo nie preferuje.
• Jeśli racjonalnie preferuje (p) to przeczy jej treści;
jeśli nie preferuje (p), to porzuca (p) czyli
stanowisko sceptyczne.
• Preferencja nieracjonalna nie jest interesująca,
natomiast akceptowanie stanowiska
sceptycznego w racjonalny sposób jest niespójne
(samorefutacja).
Tezy sugerowane przez Sekstusa
• Ogólne stanowisko: Żadna teza nie jest
racjonalnie preferowalna wobec jej negacji,
Wiedza nie istnieje
• Konkluzje argumentów: Nie istnieje kryterium
prawdy; Nie ma prawomocnych dowodów
• Oświadczenia: Nie mam żadnych przekonań,
Niczego nie twierdzę
• Wszystkie podlegają samorefutacji
Rodzaje niespójności
• Niespójność treściowa (logiczna, tekstowa) jako
wyraźna sprzeczność miedzy dwoma zdaniami, p i nie-p
• Niespójność działania jako niezgodność pomiędzy
słowami i czynami, np. argumentowanie, że nie ma
żadnych argumentów
a. praktyczna, dotycząca zwykłych działań
b. pragmatyczna, dotycząca aktów mowy (milczące
założenie aktu mowy jest w sprzeczności z wyraźnie
wypowiedzianą treścią, np. stwierdzenie, że wszystko
jest fałszywe)
Samorefutacja jako rodzaj
pragmatycznej niespójności
• Samorefutacja to sytuacja w dyskusji, kiedy akt
stwierdzenia tezy p jest w sprzeczności z treścią tezy p.
• Np. akt stwierdzenia tezy „Nic nie jest prawdziwe”
(zakładający, że mówiący traktuje swoją tezę jako
prawdziwą) jest w sprzeczności z treścią tej tezy i
zmusza do jej zanegowania lub wycofania się ze
stwierdzenia.
• In every case of self-refutation “the person who states
that p ends up admitting that not-p in the act of, or as
a consequence of, stating that p” (Castagnoli, Ancient
Self-Refutation, 2010, s. 173).
Sekstusa reakcja na zarzut niespójności
i samorefutacji
• (p) i pozostałe tezy nie są akceptowane jako
prawdziwe, 3
• Sceptyk niczego nie stwierdza, kiedy
wypowiada zdania, 1,2
• Sceptyk mówi lub pisze wyłącznie o własnych
wrażeniach, 4,1
• Sceptyk nie akceptuje konkluzji własnych
argumentów, 3
• Sceptyk nie ma żadnych przekonań, 2,3
Przykład 1, przedmowa w Zarysach
• „o żadnej z tych rzeczy, które będziemy
omawiać, nie twierdzimy stanowczo, żeby
była właśnie taka, jak my o niej powiadamy,
lecz, że stosownie do tego, co się nam w danej
chwili wydaje, donosimy wiernie o każdej”
(PH 1.4).
• Brak mocnej asercji, chwilowe doznania
Przykład 2, zwroty sceptyczne
• niczego nie określam, wszystko jest
nieokreślone, wszystko jest nieuchwytne,
każdy wywód ma swój równie silny wywód
przeciwny itd. wyrażają tylko to, co się
sceptykom wydaje
• ani tych tez nie uznają, ani nie odrzucają, PH
1.187-209.
Przykład 3, kryterium prawdy
• „wcale nie mamy zamiaru twierdzić, jakoby kryterium
prawdy zgoła nie istniało, albowiem trąciłoby to
dogmatyzmem: oto wydaje się dogmatykom, że
udowodnili istnienie kryterium prawdy w sposób
wiarygodny, więc my przeciwstawiliśmy im wywody,
wydające się również wiarygodnymi, przy czym wcale
• nie utrzymujemy, by były prawdziwe
• lub godniejsze wiary od przeciwnych” (PH II, 79).
Przykład 4, doznania
• „sceptyk … wygłaszając owe powiedzenia, mówi to,
co mu się wydaje, i donosi o swoim doraźnym
doznaniu bez żadnej przymieszki stanowienia,
albowiem nie wyrokuje zgoła o zewnętrznych
przedmiotach” (PH I, 13-15).
Terapia i dialektyka
• Jaka jest intencja, cel, tego dyskursu?
• „Sceptyk jest życzliwie usposobiony dla ludzi i
dlatego chce przy pomocy słowa leczyć w
miarę możności karkołomny szał
dogmatyków” PH 3.280.
• Leczenie przy pomocy argumentów (gr. logos)
zarozumiałości i pochopności dogmatyków.
• Ale...wcześniej Sekstus zadeklarował jako cel
sceptycyzmu poszukiwanie prawdy
(sceptycyzm to jeden z trzech nurtów filozofii).
Samorefutacja tezy o nieistnieniu
dowodów
• „argument przeciwko dowodowi albo jest
dowodem, albo dowodem nie jest. A jeśli
dowodem nie jest, jest niewiarogodny, jeśli zaś
jest dowodem, dowód istnieje” (M8. 465).
• Odpowiedź 1: sceptycy uważają swój argument
przeciwko istnieniu dowodów tylko za
prawdopodobny. „Tylko na razie ich przekonuje i
skłania do zgadzania się z nim” (M8. 473).
• Sekstusowi brakuje pojęcia słabej asercji, które
było u Karneadesa.
Odpowiedź 2: Metafora ziół
przeczyszczających
• „jak środki przeczyszczające, wypędziwszy
płynne substancje ciał, zarazem i siebie
usuwają, tak też argument przeciw dowodom,
po obaleniu każdego dowodu, i sam siebie
zarazem może przekreślić.
Metafora drabiny
• A znowu jak nie jest niemożliwe, by ten, kto
się wspiął po drabinie na wysokie miejsce, po
wejściu tam odrzucił nogą tę drabinę, tak
samo nie jest nieprawdopodobne, że sceptyk,
kiedy niby po jakichś szczeblach argumentacji
wykazującej, że nie istnieje dowód – doszedł
do ugruntowania tego, co było zadane, teraz
obala także swój własny argument” (M 8.4801).
Irracjonalizm?
• Jak można filozofować bez asercji?
• Jak samoobalajace się argumenty mogą być
skuteczne?
• Po co Sekstus wypowiada zdania, w które sam
nie wierzy? Dlaczego mówi to, co mówi, a nie
coś przeciwnego.
• Interpretacja terapeutyczna i dialektyczna
odbierają sceptycyzmowi status poważnej
filozofii.
Arystokles i Euzebiusz
• Pirroniści zachęcają do porzucenia wszystkich
przekonań ale sami wyrażają własne i chcą, aby
im wierzyć; mówią, że nic nie wiedzą, a odrzucają
wszystkie poglądy, jakby coś o nich wiedzieli (Eus.
PE 14.18.7).
• argumenty sceptyczne albo obalają i są
wartościowe albo jeśli same są bezwartościowe
nie mogą żadnego poglądu obalić. Zdaniem
Euzebiusza sceptycy zrobiliby lepiej milcząc niż
wypowiadając takie nonsensy (Eus. PE 14.18.212; Castagnoli 2010, s.337-344).
Pierwszy zarzut Arystoklesa w
terminologii aktów mowy
• to, co sceptycy otwarcie mówią („nie mam
żadnych przekonań”) jest pragmatycznie
niespójne z próbą przekonania słuchacza do
swojego stanowiska za pomocą argumentów,
wyleczenia go z dogmatyzmu.
• Treść lokucyjna wypowiedzi sceptyków jest w
sprzeczności z ich mocą illokucyjną i
zamierzonym skutkiem perlokucyjnym
(Castagnoli 2010, s.346)
Współczesne obrony spójności
• Frede – słabe przekonania o rzeczach,
zawieszenie przekonań mocnych czyli
pretendujących do prawdziwości, naukowych i
filozoficznych
• Hankinson – brak przekonań, filozofia jako
praktyka, dyspozycja (proces kauzalny),
argumenty mają funkcję terapeutyczną
• Bailey – sceptycyzm jako proces, rozwój od
sceptyka dojrzewającego do sceptyka dojrzałego,
w trakcie którego zmienia swoją ocenę własnych
argumentów.
Słabość tych teorii
• Frede – Sekstus wyraźnie odrzuca racjonalną
preferencję miedzy zjawiskami, a zatem wyklucza
słabe przekonania
• Hankinson – sceptycyzm staje się biernym
odbieraniem wrażeń, racjonalna siła sceptycznych
argumentów jest zlekceważona, irracjonalizm
• Bailey – dojrzały sceptyk wspina się na szczyt
drabiny poprzez samoobalajace się argumenty;
proces nieracjonalny
Stwierdzenia, przypuszczenia czy
ekspresje
• Ekspresje unikają zarzutu niespójności ale w
racjonalnej dyskusji są mało interesujące.
Stwierdzenia są interesujące ale prowadzą do
niespójności.
• Najbardziej do Sekstusa pasują przypuszczenia
czyli przekonania ze słabą asercją (asertywy).
Ekspresje czyli akty mowy bez asercji
• Sekstus deklaruje, że niczego nie twierdzi
• Nie uznaje własnych słów za prawdziwe i nie
bierze za nie odpowiedzialności.
• Słowa te nie mają wyrażać przekonań, nie są
nawet przypuszczeniami.
• Słowa te opisują aktualne wrażenia (illokucje
ekspresywne)
Założenia tych aktów ekspresji
• Sekstus pisze, że jego celem jest znalezienie
prawdy. Ponieważ jej dotąd nie znalazł opisuje
własne wrażenia. Zakłada, że znalezienie prawdy
wymaga pewności, a inni filozofowie błądzą.
• Poza aktami ekspresji, zakłada opis świata,
przynajmniej w formie przypuszczeń i ta rama jest
w sprzeczności z wypowiadanymi treściami
(„niczego nie twierdzę, nie preferuję”).
• Unikanie asercji może być tylko lokalne.
Ekspresje czy jednak przypuszczenia?
• Forma wypowiedzi Sekstusa: zdania oznajmujące,
rygorystyczne argumenty sugerują moc
illokucyjną asertywów.
• Skoro Sekstus odmawia brania odpowiedzialności
za prawdziwość swoich wypowiedzi, to najlepiej
to zinterpretować jako przypuszczenia ze słabą
asercją (Frede). Wtedy da się to pogodzić z
kontekstem filozoficznym.
• Ale nawet wtedy stanowisko Sekstusa jest
pragmatycznie niespójne.
Pragmatyczna niespójność
• (p) jako stanowisko filozoficzne (nawet jako tylko
przypuszczenie) jest pragmatycznie niespójne
(samoobalajace się i niezgodne z milczącymi
założeniami).
• Nie da się go stwierdzić w kontekście filozoficznej
dyskusji bez sprzeczności, nawet jeśli sam Sekstus
nie chce go stwierdzać. Akt jego stwierdzenia jest
w konflikcie z jego treścią.
• Teza „nie mam żadnych przekonań” jest niespójna
ale teza „wiedza nie istnieje” jako przypuszczenie
jest spójna (falibilizm).