Transcript Šumarske melioracije

REGENERATIVNA
SPOSOBNOST ŠUMSKOG
DRVEĆA
OBLICI DEGRADIRANIH
ŠUMA
Razmnožavanje šumskog drveća
 Generativnim putem
- iz semena drveća prethodne generacije
 Vegetativnim putem
- zasniva se na regeneraciji
(sposobnost biljka da nadoknadi svoje izgubljene delove)
- nova biljka se formira iz postojećih ili novoformiranih
inicijalnih tačaka – pupoljaka,
(na stablu, korenu, žilama ili poleglim granama)
- značajno pri melioraciji degradiranih šuma - zasniva se na
vegetativnoj obnovi zakržljalih stabala ili živih ostataka
šumskog drveća (panjevi i žile)
Postoje dve vrste pupoljaka:
proventivni
– uspavani
Adventivni
– naknadni
(dopunski)
– iz panja,
korenovog vrata
i žila
Mlade biljke - izdanci i izbojci
Izdanci
- nastaju iz uspavanih pupoljaka u predelu panja
- iz adventivnih pupoljaka na deblu posle seče ili
lomljenja stabla
Izbojci
- mlade biljke nastale iz naknadnih pupoljaka
na žilama, korenu ili poleglim granama
- iz uspavanih pupoljaka duž debla (vodeni
izbojci)
- iz terminalnih ili bočnih pupoljaka na granama
Sposobnost vegetativnog razmnožavanja
- složen pojam -
 izdanačka sposobnost (izbojnost)
- izražena je brojem formiranih izdanaka i izbojaka
 izdanačka energija (energija izbojnosti)
- izražena dužinom izdanka ili izbojka u toku jednog
vegetacionog perioda
 izdanački fond (fond izbojnosti)
- sposobnost da se više puta (u više turnusa) reprodukuje
 izdanačka baza (baza izbojnosti)
- izražena brojem i dimenzijama (prečnik i visina) panjeva
Za izbor meliorativnih mera
- važno je poznavanje
 Mesta pojave izdanaka i izbojaka
- na panju, korenu i žilama
 Načina pojave (razmeštaja) izdanaka i
izbojaka
Mesto pojavljivanja
Izdanci iz panja
Izbojci iz korena
(korenovog vrata)
- na čelu panja
- sa strane
Izbojci iz žila
pored matičnog panja
Način pojave izdanaka i izbojaka
Pojedinačno
Bokorasto
- ako se javljaju više od jednog zajedno u bokoru
U vencu
- ako se pojavljuju tri ili više jedan pored drugog
iz kalusa na čelu panja
- venac može biti: potpun, poluvenac, isprekidan
1)Vrste
drveća
6)Izdanačke
baze
2)Stanišnih
uslova
Izdanačka
sposobnost
zavisi od
5)Vremena
seče
3)Starosti
stabla
4)Starosti
panjeva
Zavisnost izdanačke
sposobnosti od vrste drveća
Neke vrste drveća formiraju
samo izdanke
samo izbojke
i jedne i druge
Brojnost izdanaka i dugovečnost izdanačke
sposobnosti - 4 grupe biljaka:
1. Dugo zadržavanje izdanačke sposobnosti i formiranje
velikog broja izdanaka
- hrast, jasen, brestovi, klen, kesten
2. Formiranje velikog broja izdanaka u kraćem periodu
- breza, lipa, jova
3. Dugo zadržavanje izdanačke sposobnosti a formiranje
malog broja izdanaka
- bukva, jasika
4. Nemaju izdanačku sposobnost
- četinarske vrste drveća
Pojava izbojaka
• U velikom broju javljaju se kod:
- jasike, jove, kiselog drveta, bagrema, topole, lipe i dr.
• Izbojci se retko javljaju kod
- bresta, hrasta, bukve, graba, jasena, javora, klena i dr.
• Mogu da se javljaju nekoliko godina posle
seče
Pojava izbojaka
Veliki broj izbojaka iz žila javlja se posle:
- čiste seče
- požara
- oštećivanja korena pri obradi zemljišta
Javljaju se i pod sklopom stare sastojine
Pojava izbojaka
> Najveći broj izbojaka iz žila javlja se:
- u toku prve godine posle seče šume
- javljaju se i nekoliko godina kasnije
> Dužina korena je veoma velika:
- kod nekih vrsta (jasike) može biti dug i
do 35 m od stabla
- dovoljno nekoliko stabala po hektaru, da
se izbojci pojave na čitavoj površini
Zavisnost izdanačke sposobnosti
od stanišnih uslova
Najviše utiču :
Klimatske
karakteristike
toplota
vlažnost zemljišta
Bonitet sredine
(staništa)
svetlost
Temperatura utiče:
► Pozitivno
- svaka vrsta u toplijem delu svog areala
ima izraženiju izdanačku sposobnost
► Negativno
- uništavanje izdanaka i izbojaka
Uticaj svetlosti:
• Povećani razvoj adventivnih i proventivnih pupoljaka
• Za praktičnu primenu važno je utvrditi:
- kako (pri kom intenzitetu svetlosti) u zavisnosti od sklopa
sastojine, zavisi izdanačka sposobnost
- breza pri sklopu sastojine od 0.5
- cer pri nepotpunom sklopu
Panjevi i stabla iz podstojnog dela sastojine
(rasla pri manjem intenzitetu svetlosti)
- imaju izraženiju izdanačku sposobnost od nadstojnih stabala
Uticaj vlažnosti zemljišta
na izdanačku sposobnost
- postoje različita tumačenja:
1) U povoljnijim uslovima vlažnosti se ranije gubi
- u nepovoljnim uslovima vlage (suvim ili
prevlaženim zemljištima) duže se zadržava
2) u suvim predelima izdanačka sposobnost ranije
prestaje
(kod hrasta na suvom zemljištu oko 60 god. na
vlažnom glinovitom do 100 godina)
Plodnost zemljišta utiče dvojako
 na broj izdanaka
- na plodnijem zemljištu broj izdanaka je veći
 na dužinu trajanja izdanačke sposobnosti
- na plodnijem zemljištu izdanačka
sposobnost duže traje
U nepovoljnijim uslovima za svoj razvoj,
drveće ima izraženiju izdanačku sposobnost
Izdanačka sposobnost različitih vrsta drveća,
izražena preko izdanačke baze je sledeća:
• Kod hrastova u zajednicama koje grade: hrast lužnjak 64-98%
ukupnog broja panjeva, hrast kitnjak 42-91%, sladun 45-93%,
cer 40-90%, medunac 17-53%
• Bukva na svom staništu 64-94%, na staništu kitnjaka 35-70%
• Grab u šumama lužnjaka do 79%, u šumama kitnjaka 71-94%, u
šumama sladuna i cera 30-67%, u šumama bukve 15-50%
• U šumama lužnjaka i jasena - poljski jasen 58-93%, klen 2186%, žešlja do 62%
• Lipa u šumama bukve 15-47%, kitnjaka 30-60%, lužnjaka do
42%, sladuna i cera 23-36%, na staništu sladuna i cera u
zasadima, posle čiste seče 98%
• Gorski javor u šumama bukve 14-27%, u zasadima na staništu
sladuna i cera posle čiste seče 88%
Zavisnost izdanačke sposobnosti
od starosti stabala i sastojine
 nije jednaka tokom života stabla
 smanjuje se sa starošću
traje toliko dok je korenov sistem fiziološki jak i
sposoban za reprodukciju nadzemnog dela biljke
 u ranoj mladosti je manja
 tokom života izdanačka snaga se povećava
do “vremena maksimalne izdanačke snage”,
(traje desetak godina)
 zatim se postepeno smanjuje i vremenom prestaje
Promena izdanačke sposobnosti u
zavisnosti od starosti i vrste drveća
Vrsta drveća
Maksimalna izdan.
sposobnost (god)
Starost prestajanja
izdan. sposobn. (god)
Breza
15 – 20
40 – 50
Jasika
20 – 25
50 – 60
Grab
20 – 25
60 – 80
Brest
25 – 40
60 – 80
Klen
25 – 40
60 – 80
Lipa
25 – 40
60 – 80
Hrastovi
60 – 80
100 – 120
Bukva
60 – 80
100 – 120
Vreme gubitka izdanačke
sposobnosti zavisi od :
• od brzine rasta
- ranije prestaje kod brzorastućih vrsta i obrnuto
• uslova u kojima se stabla nalaze
- u lošijim uslovima sredine maksimum
izdanačke sposobnosti drveća nastupa ranije
- ova stabla duže zadržavaju sposobnost
vegetativnog razmnožavanja
Maksimalna izdanačka snaga
 Zavisi od porekla stabla
 Javlja se u različitoj starosti kod stabala
izdanačkog i semenog porekla
- ranije kod stabala izdanačkog porekla
- kasnije kod stabala semenog porekla
- kod stabala semenog porekla izdanačka snaga
je veća i duže traje
Vreme (starost) javljanja maksimalne izdanačke snage
(god)
Vrsta drveća
Stabla izdanačkog
porekla
Stabla semenog
porekla
Quercus farnetto
30 - 40
60 –80
Quercus cerris
30 – 40
60 – 70
Quercus petraea
25 - 35
60 – 80
Fagus moesiaca
25 – 35
70 – 90
Carpinus betulus
20 – 25
-
Zavisnost izdanačke sposobnosti
od starosti panja posle seče
 značajno utiče na izdanačku sposobnost
 najjača je neposredno posle seče
- broj i visina izdanaka i izbojaka su najveći
 sa povećanjem starosti panja oba ova
elementa se smanjuju
Zavisnost izdanačke sposobnosti
od starosti panja posle seče
izdanačka sposobnost traje 4-5 godina posle seče
stabla
posle toga prestaje mogućnost vegetativnog
razmnožavanja
panjevi bukve vrlo brzo prozuknu i počnu da trule
(obično 4 – 7 godina posle seče)
kod vrsta drveća koje sadrže taninske materije
(pitomi kesten, hrastovi i dr.), panjevi sporije gube
izdanačku sposobnost
iz panjeva hrastova sladuna i cera 15-20 godina
posle seče javljali su se vitalni izdanci
Zavisnost izdanačke sposobnosti
od starosti panja posle seče
i kada panjevi istrule, često dolazi do pojave
izbojaka iz žila
kod nekih vrsta može trajati veoma dugo
korenov sistem pojedinih vrsta duže vremena
vegetira u zemljištu, iako je panj matičnog
stabla istrulio
- dovoljan je jedan izbojak da održava korenov
sistem aktivnim i čuva sposobnost stvaranja
izbojaka
- kod jasike na požarištu može da se javlja veliki
broj izbojaka iz žila, koje su možda 20-40
godina vegetirale u zemljištu
Zavisnost izdanačke sposobnosti od
vremena seče
• izdanci i izbojci se javljaju neko vreme
posle seče, najčešće posle mesec dana
• u zavisnosti od vremena seče taj period
može biti i nekoliko meseci
Zavisnost izdanačke sposobnosti
od vremena seče
►posle zimske seče
- izdanci i izbojci su najbrojniji i javljaju se u
proleće
►pri prolećnoj seči
- izdanci se javljaju u toku leta
►kod letnje seče
- izdanci se javljaju u jesen ili sledeće godine
►rana jesenja seča
- ako je topla jesen, izdanci, se pojave i
izmrznu od ranih jesenjih mrazeva
Najpovoljnije vreme za izvođenje
meliorativnih zahvata
 neposredno pred početak vegetacionog perioda
- omogućava se bolji kvalitet i porast izdanaka
 u prvoj polovini vegetacionog perioda
- kvalitet i porast izdanaka je nešto slabiji
 polovinom leta pokazalo se kao nepovoljno
- to su najsušniji meseci, kada se javlja manjak vlage u
zemljištu
- izdanci su fiziološki slabi i kod izdanaka hrastova
dolazi do obilnije pojave pepelnice
 u jesen
- ako je jesen duga i topla, izdanci se jave iste godine,
ali ne uspevaju da odrvene do kraja
vegetacionog perioda
- zbog toga stradaju od ranih jesenjih mrazeva
Zavisnost izdanačke sposobnosti od
prečnika i visine panja
• prečnik i visina panja (izdanačka baza) je
značajan faktor izdanačke sposobnosti
• na tome se zasnivaju pojedini
meliorativni zahvati – resurekcione seče
ili klasični uzgojni zahvati pri nezi šuma
• resurekciona seča se vrši «na panj», što
bliže zemlji, radi što bolje fiziološke veze
izdanka sa korenom
Sa povećanjem prečnika i visine
panja povećava se broj izdanaka
 veća je izdanačka baza
 veća i mogućnost njihovog formiranja i
pojavljivanja
Između prečnika i visine panja i broja
izdanaka postoji korelaciona veza
• veći prečnik i visina panja, broj izdanaka je veći
• zavisnost se može izraziti modelima i može biti:
 linearna - sa povećanjem izdanačke baze
proporcionalno se povećava broj izdanaka
 eksponencijalna - sa povećanjem izdanačke baze
stepen povećanja broja izdanaka je sve manje
izražen
 parabolična – sa povećanjem izdanačke baze broj
izdanaka se povećava do određene granice,
dostiže maksimum i počinje da se smanjuje
Izdanačka sposobnost
višestruki linerani model zavisnosti
Y = a + b * X1 + c * X2
Statist.
Kitnjak Crveni
pokaz.
Hrast
Bukva
Gorski
Beli
Bela
javor
jasen
lipa
Bagrem
Mečja
leska
R
0,837*
0,541*
0,58**
0,580*
0,634*
0,773*
0,751**
0,622*
R2
0,701
0,292
0,336
0,336
0,402
0,600
0,564
0,387
F
16,40
3,510
10,6
4,054
6,389
12,64
16,5
5,374
Se
4,682
10,75
3,67
4,616
2,911
14,32
7,38
12,04
Param. a
1,602
-0,549
2,196
1,987
0,068
-13,906
-4,662
-12,263
b
-0,006
0,501
0,521
0,523
0,045
2,018
0,849
1,806
c
0,724
0,481
0,072
0,178
0,187
0,459
0,3
0,270
Očekivani broj izdanaka na panju
kom
* statistički značajno na nivou p<0,05
** statistički značajno na nivou p<0,01
Konstatovane zavisnosti i izrađeni
modeli mogu da posluže
• za predviđanje broja izdanaka iz panja u
zavisnosti od izdanačke baze (prečnika i
visine panja)
• važe za identične uslove sredine
• trebalo bi ih proveriti na većem broju
primera i u drugačijim uslovima sredine
Određivanje
porekla
sastojine
Pisana
dokumenta
Usmena
kazivanja
Sastojinsko
stanje
(vizuelna dijagnostika)
Šumska
hronika
Spoljašnje
karakteristike
Istorijska
građa
Unutrašnje
karakteristike
Spoljašnje karakteristike
• javljaju se izdanci iz panja, ređe izbojci iz žila
• gnezdast raspored (više stabala iz jednog panja,
kao da imaju zajedničku krunu)
• zadebljanje u pridanku stabla
• rakljava, kriva ili deformisana stabla
• trulež u pridanku stabla usled truljenja panja
• raniji početak plodonošenja za 10-20 godina u
odnosu na stabla semenog porekla
Unutrašnje karakteristike
 veća širina godova u centralnom delu stabla
 ekscentričnost debla
 pojava dvostrukog srca i deformisani poprečni
presek u vidu osmice
 kora je ponekad urasla u drvo
 u centralnom delu česta je greška u boji drveta
(početna pojava truleži)
 u istim stanišnim i sastojinskim uslovima veće
prečnike i visine u mladosti
OBLICI
DEGRADIRANIH ŠUMA
Tri osnovna uzgojna oblika
(gazdinske forme) sastojine:
 visoka šuma (šuma generativnog)
- semenog porekla – semenjača
 niska šuma (vegetativnog porekla)
- izdanačka šuma – panjača
 srednja šuma (stabla i generativnog i
vegetativnog porekla na istoj površini)
Prema stepenu očuvanosti
šume navedenih uzgojnih oblika
mogu biti:
 OČUVANE ŠUME
 DEGRADIRANE
ŠUME
Očuvane šume su :
• šume za redovno (normalno) gazdovanje:
• pravilne strukture, obraslosti, sastava
• glavni sastavni elementi su razne vrste drveća
• pod normalnim životnim uslovima, formiraju
stabla sa jasno izraženim deblom i slabije ili
jače razvijenom krošnjom
Degradirane ili devastirane šume :
• naizgled jednolične šumske "tvorevine", koje po svojoj
fizionomiji na prvi pogled imaju dosta sličnosti sa
mladim niskim šumama
• vrlo su raznolike i imaju niz prelaznih oblika od
pravilnih niskih šuma, do tipičnog oblika nisko, pri
zemlji, prilegle vegetacije
• uglavnom su sekundarne tvorevine, vegetativnog
porekla, nastale posle seče nekadašnjih visokih šuma, u
kojima izdanci i izbojci nisu pravilno formirani i
razvijeni
• mogu postojati i kao primarne tvorevine, u kojima je
normalan razvoj šumskog drveća posledica nepovoljnih
ekoloških uslova, npr. na kršu, na strmim padinama sa
vrlo plitkim slojem zemljišta, na gornjoj granici šumske
vegetacije i sl.
Određeni degradacioni oblici
• jače progaljene šume nastale iz normalno
razvijenih prirodnih šuma
• izdanačke šume (panjače)
• šikare
• šibljaci
• makije
• garizi
• vrištine
• papratišta
• goleti
• kamenjari
I. Stanju i stepenu
degradacije
II. Poreklu
Podela
degradiranih
šuma
prema:
III. Privrednom
značaju
IV. Biljno-sociološkom
statusu, sastavu i smeši
V. Uzroku
degradacije
Prema stanju i stepenu degradacije
 Degradirane šume
 Devastirane šume
Prema poreklu :
1. Degradirane visoke šume
- narušen obrast, sklop, sastav, zdravstveno stanje,
normalna drvna zaliha
- njima se ne može gazdovati na regularan način
2. Degradirane šume izdanačkog ili mešovitog
porekla
- krajnje degenerisani oblici ovih šume, sa
stablima niskog rasta - šikare
3. Jako degradirane šume različitog porekla
- najčešće razne formacije žbunja i šiblja - šibljaci
III. Prema privrednom značaju:
• Melioracija - prevođenje u produktivnije šume može se izvršiti uz
potpunu ili delimičnu valorizaciju (pokrivanje rashoda prihodom)
sečom i prodajom sortimenata iz tih šuma
- najšešće visoke šume i kvalitetne, dobro obrasle
izdanačke šume
• Za prevođenje u produktivnije šume mogu se samo delimično
obezbediti sredstva korišćenjem posečenog materijala iz šume, i
moraju se obezbediti podsticajna sredstva
- degradirane šume vegetativnog porekla ili pretežno
vegetativnog porekla za rekonstrukciju
• Za melioraciju se moraju obezbediti sredstva iz drugih izvora
- jako degradirane šikare i šibljaci
Podela prema biljno-sociološkom
statusu, sastavu i smeši
sa nedovoljnim učešćem glavne (glavnih) vrsta,
iako su mešovite šume ekonomski vrednih vrsta
drveća
sa drastično izmenjenim sastavom i smešom u
kojima preovladjuju malo vredne vrste
sa enormno poremećenom sastojinskom strukturom
izraženi stepen regresivne sukcesije – izraženo
florističko osiromašenje
pogoršano zdravstveno stanje sastojine
Podela prema uzroku degradacije
• degradirane pod uticajem istorijskih faktora
• degradirane pod uticajem abiotičkih faktora
(ekscesne promene stanišnih uslova – klime /suša,
vetrovi, sneg, led/, erozije zemljišta, požar),
aerozagađenje
• pod uticajem biotičkih faktora - antropogeni
faktor, kalamiteti insekata, divljač, korov i dr.
• regresivnom sukcesijom šumske vegetacije (može
biti i posledica) – prirodna izmena vrsta
Izdanačke šume - panjače
 vegetativnim putem obnovljene
- iz panjeva i iz žila
 uobičajen naziv niska šuma
 zimzelene panjače se nazivaju makije
Panjače se mogu razvijati:
 Progresivno
u panjaču-semenjaču (panjača sa pričuvcima i tzv. srednja šuma)
u semenjaču
 Regresivno
u razne degradacione stadijume šume (šikare, šibljaci, goleti)
Niske šume često:
po svojoj fizionomiji (grmoliki izgled) podsećaju
na šikare
izdanci mogu biti kvalitetno dobri, lepo razvijeni,
uspravni i neoštećeni
ne smeju se tretirati kao šikare, već ih možemo
smatrati normalnim razvijenim - kvalitetnim
niskim šumama
pretpostavka - da se radi o izdancima i izbojcima
šumskih vrsta drveća, a ne o grmlju (šiblju)
Klasifikacija niskih šuma
A. Mlade niske šume
•
•
još su u prvom stadijumu svog razvoja,
s obzirom da su grmolikog izgleda, podsećaju na šikare
B. Odrasle niske šume
•
•
•
odrasla, lepo formirana i normalno razvijena sastojina
vegetativnog porekla
ima karakter tipične šume, (izdanci i izbojci su već
formirani u obliku stabala, sa već izraženim deblom i
krošnjom)
predstavljaju tipičan oblik šume
Pri ocenjivanju i kategorisanju
(niska šuma ili šikara)
 Kao kriterijum se ne koristi
- visinski rast stabala u sastojini
- već njen kvalitet
Između kvalitetne niske šume i tipične
šikare postoje prelazni oblici
Degradirana izdanačka šuma
•
•
•
•
•
•
•
•
stabla nisu potpuno izobličena, kao u šikari
nalaze se bokorasto razvijena stabla
loše formirana stabla i iz semena
ponegde su i šubarci (debeli panjevi, visoki oko 0,5-2 m, sa
izdancima)
pod uticajem mokrih snegova stabla su često veoma
izobličena, stari panjevi su natruli
ako je sklop sastojine redak, degradirano je i zemljište
- ekstremno erodirano, zakišeljeno, opodzoljeno, zabareno
poremećena je biogeocenološka ravnoteža, tj. pogoršani su
mikroklimatski uslovi
poremećen normalan tok pedogenetskih procesa
Posledice degradacije
 smanjuje se vitalnost i stabilnost šumske
zajednice
 onemogućava se normalan razvoj i
podmlađivanje
 povoljniji su uslovi za pojavu i razvoj štetnih
insekata i parazitskih gljiva
 ugrožava se ili onemogućava opstanak
sastojine
Devastirane sastojine
– ekstremno degradirane šume
Najčešće su posledica :
• uticaja abiotičkih faktora (vetrolom,
snegolom, ledolom, izvale i dr.)
• požara, kalamiteta insekata i sl.
• neodgovarajućeg gazdovanja šumama
- neplanskim ili nekontrolisanim sečama
- kresanjem lisnika
Posledice devastacije
 poremećena je normalna struktura, sastav i
smeša, kvalitet stabala
 odvija se izmena smeše autohtonih vrsta
drveća – sukcesija vegetacije
 mestimično jače zakorovljavanje površine
Lisničke šume
 Nastale lisničarenjem u šumama
“kresanjem grana, prevršavanjem starijih ili sečom
mladjih stabala, za dobijanje - korišćenje lista u suvom
stanju (lisnik), za prehranu stoke u zimskom periodu, u
krajevima sa ekstenzivnim stočarstvom”
 Za njihovo postojanje u prošlosti nalaženo je ekonomsko i
stručno opravdanje i propisivane su posebne mere
gazdovanja
 Ranije u više od 80% hrastovih šuma vršeno je
lisničarenje
Lisničke šume
 Prvi pisani tragovi - u zapovesti kneza Miloša iz 1820. god.
 Prvi izričit propis o lisniku - u Uredbi o sečenju šuma iz
1839 god.
 Prvim Zakonom o šumama iz 1891. godine regulisani su
uslovi kako - na koji način, kada i u kojim šumama se može
vršiti lisničarenje
 Posleratnim Zakonom o šumama (1955. g.) kresanje lisnika
je načelno zabranjeno a izuzetno je bilo dopušteno pod
izvesnim uslovima
 Lisničke šuma danas zauzimaju 0,5% obrasle površine
ukupnog šumskog fonda Srbije
Postojalo je
nisko lisničarenje
visoko lisničarenje
Nisko lisničarenje
 Vršeno je u tzv. sitnim šumama,
- mlado drveće sečeno na panj (do zemlje),
- ostavljano nekoliko godina da porastu novi izdanci,
- ponovno sečenje
 Glavni proizvod je bio list za lisnik,
- drvo malih dimenzija dopunski proizvod
 U tom periodu nisu vršene nikakve uzgojne mere (čišćenje)
niti šumsko-kulturni radovi (podsejavanje semena ili
podsadjivanje sadnica, djubrenje zemljišta i sl.)
 Vreme uzastopne seče (ophodnja) bilo je različito
- najčešće 4-5 god. ili 6-7, a veoma retko 10 god.
- zavisilo je od potrebe vlasnika i dobrote staništa
Visoko lisničarenje
 Vršeno u tzv. visokim šumama
- "obrt" - ophodnja bila je visoka
 Vršeno je sečenjem grana ili prevršavanje stabala
 Pri ovakvom načinu “gazdovanja” postojale su
dve ophodnje:
- tzv. “lisnička” - sečene su grane za lisnik,
(trajala je isto kao i kod niskog lisničarenja 4-5 god.)
- druga kada je vršena čista seča svih stabala a ophodnja
je bila 20-30 godina (80-100 god.)
Visoko lisničarenje
 Dva tipa lisničarenja – načina rada:
- kresane su samo grane do određene visine stabla,
(deblo dobrog kvaliteta, korišćeno je kao tehničko drvo)
- vršeno je i prevršavanje stabala na određenoj visini
– oko 2-3 m (8-12), pri čemu je lišće korišćeno za ishranu stoke,
a grane kao ogrevno drvo
 Obnova šuma je bila spontana - uglavnom iz
izdanaka i izbojaka, uz kraću zabranu paše
Kod svih načina lisničarenja dolazilo je do
degradacije zemljišta
Zbog sakupljanja i odnošenja iz šume lišća,
grana i grančica, ostajalo je malo materije
za stvaranje humusa
Površine, pogotovu na strmijim terenima,
obavezno su bile ogoljene i erodirane
Šikare
 u praksi se podrazumeva tipično niska
šumska vegetacija
 bez obzira na sastav šume, stepen
degradacije, fizionomiju, oblik i rast
 to pokazuje da često nije sasvim jasno
šta se tačno podrazumeva pod tim
pojmom
Posledice kompleksnog
zajedničkog naziva šikara su:
 nepreciznosti u definisanju na terenu
 teškoće u razlikovanju šikara i mladih
niskih šuma
 razlika u statističkim podacima
 razlika u uzgojnom tretmanu i dr
Zbog toga je neophodno
razgraničiti
1. Šta je šikara i koje su njene osnovne
karakteristike?
2. Kakvi oblici šikara postoje i od kojih
šumskih zajednica su postale?
3. Kada jedan oblik šikare prestaje da bude
šikara, i obrnuto, kada niska šuma dobija
karakter šikare ?
 Pojam šikara je prvi put u našu šumarsku
termonilogiju uveden kao prevod nemačkog
izraza "buschwald" (žbunolika šuma)
 Može se usvojiti opšta definicija šikare:
"Šikara je degradirana panjača koja se ne može
smatrati privrednom šumskom sastojinom jer
je drveće zastarčeno, izobličeno u polustabla i
grmolike oblike, često sa gnezdastim
rasporedom stabala gde drveće čini više od
polovine stabala" (Krstić i Aleksić, 1996).
Na osnovu brojnih definicija,
opšte karakteristike šikara su sledeće :
 to su žbunolike, deformisane, zapuštene šume
niskog rasta, izmenjene fizionomije
 predstvljaju degradirane oblike šumske vegetacije
 izgubile su svoju gazdinsku vrednost i sposobnost
proizvodnje kvalitetnog drveta
 treba ih shvatiti kao kvalitativno loše niske šume
raznih vrsta drveća i žbunja
 ne mogu se smatrati privrednim šumskim
sastojinama
Opšte karakteristike šikara
 vrlo degradiran oblik nekadašnje šume
lišćara
 održavanje takvih oblika šumske vegetacije
uglavnom zavisi samo od čoveka
 kad prestane loš uticaj antropo-zoogenih
faktora
šikara
šuma
 kad je taj uticaj jači (intenzivniji) i trajan
šikara
šibljak
grmljak
kamenjar
golet
Opšte karakteristike šikara
 šikare su na našem području većinom sekundarne
tvorevine, nastale vegetativnim putem, nakon seče
nekadašnjih visokih šuma
 u prirodi, bez navedenog negativnog
antropogenog uticaja, postoje šikare čije je
poreklo primarnog karaktera - posledica su
uglavnom, uticaja nepovoljnih stanišnih uslova
Oblici (klasifikacija) šikara
1. Šuma-šikara:
a) zašikarena šuma – s više od oko 50% dobro oblikovanih i
kvalitetnih stabala
b) šumolika šikara – s manje od oko 50% dobro oblikovanih
stabala
2. Šikara – s više od oko 50% drveća:
a) očuvana šikara – prosečna pokrovnost (sklop) krošanja
veća od oko 0,5
b) vrlo otvorena šikara – prosečna pokrovnost manja od oko
0,5
3. Šikara-šibljak – s manje od oko 50% drveća, prelazna
formacija ka šibljaku
Šibljaci
• degradacioni oblik šumske vegetacije i bitno
se razlikuju od šikara
• čine ih razne vrste grmlja (žbunja) šibolikog
oblika (leska i dr.)
• šiblje je niskog rasta (nikada ne dostiže velike
dimenzije)
• za šibljake se često u žargonu kaže da su to
"šume do pojasa", odnosno da predstavljaju
"zelenilo krševitih terena"
Šibljaci
• Osnovna karakterisitka šibljaka
- glavni sastojci u smesi razne vrste grmlja, tj.
šiblja i niskog rastinja,
- šumsko drveće nedostaje ili je mestimično
zastupljeno
• drveće je istisnuto od vitalnijih i otpornijih vrsta
grmlja i šiblja (biološki uticaj)
- šibljaci sekundarnog karaktera
• ili je posledica (odraz) nepovoljnih uslova staništa
za razvoj drveća (ekološki uticaj)
-primarni - prirodni šibljaci
Šibljaci
Prema
visinskom
rasprostranjenju
Po
svom sastavu
čisti
u nizijskom
području
mešoviti
u
brdsko-planinskom
području
Najznjačajniji i najzastupljeniji šibljaci
•
Šibljaci jorgovana i divlje praskve, sveza (Pruno tenellae Syringion)
• Šibljaci jorgovana na krečnjacima (Syringetum vulgaris)
- sa mukinjom i crnim jasenom (Sorbo-Fraxino-Syringetum)
- sa rujem na krečnjaku (Cotino-Syringetum)
- zajednica jorgovana i grabića (Syringo - Carpinetosum
orientalis)
- zajednica jorgovana, mečje leske i drugih vrsta (Syringo Coryletum colurnae mixtum Miš)
- zajednica jorgovana i rašeljke (Syringo-Prunetum mahalebi),
u klisurama na 200-300 m, i dr.
Najznjačajniji i najzastupljeniji šibljaci
• Šibljaci jorgovana na serpentinitu (Syringo - vulgaris
serpentinicum) u Ibarskoj klisuri, na 450-750 m n.v.
• Šibljak jorgovana na silikatnoj podlozi (Syringetum
vulgaris silicicolum) u istočnoj i jugoistočnoj Srbiji
na 400-430 m.
• Šibljaci trnjine i gloga (Pruno spinosaeCrataegetum)
• Šibljaci ruja (Rhus sp.) i dr.
Najznjačajniji i najzastupljeniji šibljaci
• U brdsko-planinskom području javljaju se:
1. Šibljaci leske (Corylus avellana)
2. Šibljaci gloga (Crataegus sp. )
3. Šibljaci kleke (Juniperus communis)
Šibljaci
Pri definisanju i izdvajanju šibljaka
- nije od važnosti kvalitativni izgled
- već jedino biljni sastav
Normalno formiran leskar je isto toliko šibljak
kao i jedna degenerisana njegova forma