Transcript formiranje savremene političke karte sveta i svetskog sistema

FORMIRANJE
SAVREMENE POLITIČKE
KARTE SVETA I
SVETSKOG SISTEMA
Formiranje političke karte sveta



Antički period (do V veka nove ere) robovlasničko uređenje (Vavilon, drevni
Egipat, Persija, Kartagina, drevna Grčka,
Rimska imperija);
Srednjevekovni period (od V do XV
veka) – feudalizam (Vizantija, Kijevska
Rusija, Moskovska država, Španija,
Engleska);
Novovekovni period (od XV veka do
Drugog svetskog rata) - nastajanje i
učvršćivanje kapitalizma (formiranje
kolonijalnog sistema).
Savremeni političko – geografski
procesi


Proces političko-teritorijalnog
usitnjavanja i stvaranja brojnih malih
država, i
Proces integrisanja i stvaranja velikih
ekonomskih prostora.
Današnje zavisne teritorije



Francuska - ostrva u Americi (Gvadelup,
Martinik, Sent Pjer i Mikelon) i Francuska
Gvajanu, ostrva u Indijskom okeanu
(Reinion i Maskarenska ostrva),
kolonijalne posede u Okeaniji (Francuska
Polinezija).
Velika Britanija - Gibraltar, Bermudska,
Bahamska, Folklandska ostrva.
Španija - gradovi Seuta i Melilja u Africi.
Politička karta posle Drugog
svetskog rata

period bipolarnog svetskog poretka i
“hladnog rata”
• Totalitarni režimi

period uspostavljanja “novog
svetskog poretka” na čelu sa
jednom supersilom (SAD) i nekoliko
regionalnih sila (Evropska Unija,
Japan)
• Period tranzicije
Politička karta sveta je


trenutno stanje geopolitičkih
procesa
U novijoj istoriji menjala se pod
uticajem tri procesa:
• Kolonijalnog suparništva i dekolonizacije
• Ideološkog suparništva
• Civilizacijskog suparništva
Politička karta sveta


daje geografsko-političku osnovu za novi
svetski poredak
Svetska politička karta je prekrajana više
puta:
• u Vestfaliji posle Tridesetogodišnjeg rata
(1648),
• u Beču posle Napoleonovih ratova (1815),
• u Versaju posle Prvog svetskog rata (1919) i
• u Parizu posle Drugog svetskog rata (1947).
Logika svetskog sistema

Relativna moć države može biti sagledana
kroz tri dimenzije:




u relaciji prema nekoj drugoj državi (hijerarhija
država);
u relaciji prema njenom stanovništvu (unutrašnja
moć);
u relaciji prema "globalnom" svetskom ekonomskom
sistemu.
prostorna i vremenska univerzalizacija
tržišta (D.Rikardo, A.Smit)
Svetska tržišna ekonomija je

prošla je kroz nekoliko prostornovremenskih faza (Brodel):
• Briž (oko 1300. godine),
• Venecija (oko 1450),
• Antverpen (oko 1500),
• Ženova (oko 1550),
• Amsterdam (oko 1650),
• London (oko 1750),
• Njujork (oko 1930)
Današnji svetski sistem



Hegemonija SAD (Pax Americana)
Tržišni model zapadne civilizacije
Regioni krupne proizvodnje u svetu:




Srednji Zapad SAD,
Zapadni Midlands u Britaniji,
Rur i
Tokio-Jokohama u Japanu
Struktura svetskog sistema


Globalizacija i TNK
Dve tendencije unutar svetskog
sistema:
• Univerzalistička
• Partikularistička
• Uspon novoindustrijalizovanih zemalja
Prostorna struktura svetskog
sistema




Teorija “centar – poluperiferija periferija”
Hijerarhija i asimerija unutar sistema
Država? Suverenitet?
Decentralizovana svetska ekonomija
(90-te XX vek)
Nove tendencije...





Stanje na geopolitičkoj sceni krajem
XX veka
Pax Americana (Pax Japonica)
Pax Traidica
Posthegemonistički poredak (“Pax
Consortis" ili "Pax Diplomatica")
Sukob civilizacija?
GEOPOLITIKA
POJAM



Rudolf Kjelen, “Država kao životni
oblik” (1916)
Sinteza geografije i politike
proučava prostorno ponašanje
država, odnosno uzroke, mehanizme,
procese i posledice konkurencije
između nacija (država) za određeni
prostorni resurs (teritoriju)
GEOEKONOMIJA

proučava konkurentsku borbu među
ekonomskim sistemima za
ovladavanje i korišćenje prostornih
resursa
Geopolitičke teorije i
koncepcije
Počeci





Platon – idealna država (“Država”,
“Zakoni”)
Aristotel - geografski elementi države i
značaj reljefa za tip državnog uređenja
(“Politika”, glava VII)
Aleksandar Makedonski – prva
imperija
Rimska imperija
Od XV veka – Portugalija, Španija,
Francuska, V.Britanija – kolonijalni
sistem (prvi multilateralni sistem)
Razvoj civilizacija (L.Menčnjikov)




Rečne civilizacije (Egipat, Vavilon,
Indija, Kina)
Morske civilizacije (Grčka, Rim)
Okeanske civilizacije (Portugalija,
Španija, Holandija, Francuska, Velika
Britanija)
Transokeanske civilizacije (SAD)
Kolonijalni poredak - Pax Britanica



Dominacija od sloma Napoleona do
Prvog svetskog rata (1815-1914)
Merkantilistički principi
Kolonijalni sistem (imperijalizam)
Nemačka geopolitika




Hegel - poredak se uspostavlja kroz
borbu suprotnosti (teza + antiteza =
sinteza)
vodeća istorijska uloga nemačkog naroda
(centralni položaj Nemačke u Evropi)
Klasici marksizma (Marks, Engels i
Lenjin) - protivurečnosti između
proizvodnih snaga i proizvodnih odnosa
Fridrih Racel, “Politička geografija”
(1897) - svetski poredak može biti
stabilan samo kao poredak velikih država
(“životni prostor”)
Teorija geopolitike

Rudolf Kjelen:
“jake, životno sposobne države, koje
imaju ograničen prostor,
podčinjavaju se kategoričkom
imperativu širenja svog državnog
prostora putem kolonizacije,
integracije ili osvajanja”
Podela sveta pred Prvi svetski rat
1914. godine
Evropske kolonijalne sile i njihovo
krojenje političke karte sveta




Kontinentalna dominacija Rusije u istočnoj ,
Austrije u centralnoj i Francuske u zapadnoj
Evropi - RIVALSTVA
Zakasnelo nacionalnni i državno
uintegrisanje Nemačke i Italije – pokušaj
revizije kolonijalne podele sveta
Nemačka “ideja Hamburga” preusmerena na
“ideju Bagdada” тј. nа “Drang nach Osten” i
“Drang nach Südosten”
Neminovnost Velikog (Prvog svetskog) rata
1914.
Konkurentski odnosi britanskog pomorskog puta prema Indiji ('‘Veliki
imperijalni put'') i nemačke kopnene orijentacije prema Persijskom
zalivu (‘Ideja Bagdada'')
Transnacionalni sistem – Pax
Americana



Dominacija neokolonijalizma
Vodeća sila su SAD
Alfred Mehen, “Uticaj pomorske sile
na istoriju” (1890) - teorija
“pomorske moći”


Halford Makinder - teorija
“geografske inercije” (zavisnost
prostornog razvoja države od geografskog
položaja i prirodno-istorijskih tendencija
razvoja u globalnim razmerama)
dva bloka – Velika Britanija + pomorske
sile i evroazijski kopneni blok na čelu s
Rusijom
• Rusija sa ist.Evropom je centar “Svetskog
ostrva” – (“Hartlend”)
• između centralne Evrope i Rusije stvoriti
tampon-zonu od niza malih država (“sanitarni
kordon”)

ne sme se dozvoliti mogućnost ujedinjenja
Rusije bogate resursima i Nemačke koja
ima smisao za organizaciju



Ko vlada Istočnom Evropom, taj
vlada „Hartlendom“
Ko vlada „Hartlendom“, taj vlada
„Svetskim ostrvom“
(Evroazijom)
Ko vlada „Svetskim ostrvom“, taj
vlada i Svetskim morem, dakle
celim svetom.
Geopolitika u vreme Hladnog rata

Jalta, 1945 –
bipolarni svetski
poredak
Svet posle Drugog svetskog rata



Svet je podeljen na dva bloka –
“Zapad” i “Istok”  međusobni
“hladni rat”
“Siva zona” nesvrstanih i
neutralnih zemalja
Makinderova teorija - strategija SAD
u doba “Hladnog rata” (stvaranje
NATO i strategija “okruženja”).




Ideja borbe za svetsku dominaciju,
tj. monocentrični svetski poredak;
Ideja totalnog suprotstavljanja i
nepomirljive borbe, sve do direktnih
vojnih dejstava između vojnih
blokova;
Ideja širenja kontrole ne samo na
kopnu i moru, nego i u vazdušnom,
podzemnom i kosmičkom prostoru;
Ideja borbe za rubni pojas oko
„Hartlenda“ - „Rimlend“
Spajkamnova teorija



„Hartlend“ ne može biti centar svetske
moći bez „Rimlanda“
Ko kontroliše „Rimland“, taj vlada nad
„Hartlendom“, odnosno nad
„Svetskim ostrvom“ (Evroazijom)
Ko vlada Evroazijom, taj kontroliše
sudbinu sveta.
Odgovori...


Odgovor sovjetskog bloka na
geopolitiku okruženja bila je tzv.
“meridijanska geopolitika”
Pokret nesvrstanih, 1961
(Beograd)
Američka unipolarna
geopolitička koncepcija
kontrole Evroazije
Ruska geopolitička koncepcija
Multipolarnog sveta
Novi svetski poredak


princip rešavanja svetskih i
nacionalnih problema ne putem
konfrontacije i suparništva, nego
putem razvoja međunarodne
saradnje i sporazumevanja
Mihail Gorbačov