Transcript Epoka-archaiczna-w

 Epoka archaiczna do określenie ponad trzech wieków historii greckiej, od
schyłku IX do początków V w. przed Chr. Określenie wzięło się z
przekonania, że ówczesna sztuka stała na niższym poziomie niż dzieła
epoki klasycznej.
 Dziś jednak sztuka archaiczna wzbudza podziw, ale nazwa epoki pozostała.
 Trwa obecnie spór o ramy czasowe epoki, bowiem niektórzy badacze
postulują zaliczenie wieku IX przed Chr. i większej części wieku VIII przed
Chr. jeszcze do Wieków Ciemnych. Inni opowiadają się za wyodrębnieniem
tego okresu jako geometrycznego (ze względu na styl zdobnictwa). W
konsekwencji epoka archaiczna miałaby się zaczynać dopiero około 720 r.
przed Chr.
 Rozbieżność zdań bierze się m.in. z odmiennego spojrzenia historyków i
archeologów.
 Historyk zauważa bowiem, że już w IX w. przed Chr. rozpoczęły się
głębokie procesy cywilizacyjne, przez co mamy do czynienia ze zwartym
ciągiem przemian, których koniec wyznacza początek konfliktu greckoperskiego, od którego rozpoczyna się epoka klasyczna
 Wbrew nazwie w epoce archaicznej dokonało się niezwykle ważnych
zmian, takich jak: pojawienie się pisma alfabetycznego, pieniądz w formie
monety, różne typy ustrojów politycznych, główne rodzaje literatury (epika,
liryka, dramat), początki nauki i filozofii, nowe koncepcje religijne, style
architektury, igrzyska, skolonizowanie wybrzeży Morza Śródziemnego i
Czarnego.
 Z epoki tej nie posiadamy niestety zbyt licznych relacji historycznych.
 W epoce archaicznej wyróżnia się trzy okresy.
 Nazwa okresu pochodzi od ówczesnego stylu zdobienia ceramiki.
Pismo alfabetyczne
 Grecy zapożyczyli pismo alfabetyczne od Fenicjan, choć je udoskonalili.
 Od początku alfabet ulegał w Grecji drobnym zmianom w odniesieniu do
kształtu liter i przypisywanych im wartości fonetycznych.
 Występowały różnice lokalne, ale ostatecznie zwyciężył tzw. alfabet joński,
uznany oficjalnie w Atenach w roku 403 przed Chr. Składa się z 24 liter i
funkcjonuje do dnia dzisiejszego jako alfabet nowogrecki.
 Najstarsze znane zabytki tego pisma w postaci krótkich wyrazów, zwykle
imion, wyskrobanych na glinianych naczyniach, datowane są na połowę
VIII w. przed Chr.
 Pojawienie
się pisma alfabetycznego oznaczało rewolucję w życiu
prywatnym i publicznym Greków, przede wszystkim dlatego, że dzięki
świadectwom pisanym Grecy w coraz pełniejszym świetle wkraczają na
scenę dziejową.
Iliada i Odyseja
 W VIII w. przed Chr. powstały pierwsze pomniki greckiego i europejskiego
piśmiennictwa, czyli Iliada i Odyseja.
 Dzieła te wywierały przez stulecia ogromny wpływ na kulturę europejską.
 Dla Greków antycznych były podstawą wykształcenia, bowiem na nich uczono
sztuki czytania, objaśniając je, wprowadzano w świat mitów, dawnej historii i
geografii.
 Często nazywa się je Biblią świata greckiego.
 Kształtowały ideały i zasady postępowania: męstwo w obronie ojczyzny,
zaradność w każdej sytuacji, umiłowanie swej ziemi i rodziny, pragnienie sławy
i dobrego imienia, zrozumienie dla losu pokonanych, przestrzeganie prawa
gościnności, pokorę wobec woli bogów.
 Pokazywały też zgubne skutki namiętności, ślepego gniewu i pychy, jak i
bezsensowny tragizm wojny.
 Była to moralność w głębokim znaczeniu tego słowa.
 Bez znajomości obu epopei, bez doceniania ich miejsca w świecie antycznym,
jego zrozumienie nie jest możliwe.
Homer i poezja oralna
 Poematy Homera mają znaczne rozmiary. Iliada ma ponad 15 000 wersów, a
Odyseja ponad 12 000 wersów.
 Ich poziom i kunszt literacki wzbudzają pytania o to, jak to możliwe, że już
wkrótce po wprowadzeniu
wyrafinowane dzieła.
pisma
alfabetycznego
powstały
tak
 Epopeje nie są bynajmniej początkiem literatury greckiej, lecz szczytowym
osiągnięciem długiego rozwoju szczególnego gatunku poezji.
 W
swej obecnej postaci (uzupełnienia i zmiany wprowadzano
prawdopodobnie do VI w. przed Chr.) każde z dzieł ma odrębnego autora.
 Starożytni Grecy uznawali istnienie jednego Homera. Aż siedem miast
uważało się za jego ojczyznę. Nie wiemy czy rzeczywiście był ślepcem.
 Twórca Iliady pochodził z obszaru dialektów jońskiego i eolskiego, być może
z wyspy Chios lub jońskich wybrzeży Azji Mniejszej. Autor Odysei,
późniejszy przynajmniej o pokolenie, umieścił akcję głównie na wyspach
Morza Jońskiego, na Peloponezie i w baśniowych krainach Zachodu.
 Obydwie epopeje są przykładem poezji czy w szerszym znaczeniu,
literatury oralnej, choć właściwie powinniśmy mówić o piśmiennictwie
ustnym.
 Fenomen zawodowych deklamatorów (aojdów) zamierał z reguły, gdy w
danej społeczności pojawiało się pismo.
 Pieśni o czynach bohaterów powstawały już w czasach mykeńskich i
tradycja ta nigdy nie zamarła, poematy się rozrastały.
 Cała akcja Iliady mieści się w 50 dniach ostatniego roku walk o Troję, ale
nawet z tych przedstawiono dokładnie wydarzenia tylko kilku. Akcja
konstruowana jest wokół kilku wątków, którymi są: zgubne zaślepienie
gniewem, wojna jako nieszczęście dla obu stron, obowiązek wierności
nakazom honoru.
 Podobnie Odyseja, mająca za scenerię wiele mórz, wysp i lądów, jest mimo
różnorodności przygód podporządkowana jednej idei: bohater dąży
niezłomnie, by mimo wszelkich przeciwności, nawet wbrew potężnemu
bogu, powrócić do umiłowanej żony i ojczyzny – Itaki.
 Nieodparcie rodzi się pytanie czy te wielkie poematy zostały spisane przez
Homera lub też przez jego słuchaczy już w VIII w. przed Chr.
 Jest to możliwe, że tylko nieco później, na przełomie VIII i VII w. przed Chr.
swoje poematy, krótsze co prawda, spisał inny wielki poeta – Hezjod
(Teogonia, Prace i dnie, Katalog niewiast, Tarcza).
 W dziełach Homera mamy niewątpliwie do czynienia z elementami
poetycko wyidealizowanej epoki mykeńskiej. Bohaterowie noszą broń z
brązu dokładnie taką, jaką posługiwali się Mykeńczycy. Ich naczynia ze
złota i srebra są równie wspaniałe, jak te znane nam z grobów mykeńskich.
Zamieszkują wspaniałe pałace, podobne do Knossos i Pylos.
 U Homera pojawia się jednak żelazo, praktycznie przez Mykeńczyków nie
używane, obrządkiem pogrzebowym w epopejach jest ciałopalenie, nader
rzadko praktykowane przez Mykeńczyków (powszechnie zaczęto je
stosować w Wiekach Ciemnych).
 Przykładem nakładania się na siebie obrazów różnych epok jest sławny opis
Tarczy Achillesa (Iliada XVIII, 468-617).
Homer
Gospodarka, społeczeństwo, państwo
 Upadek Myken oznaczał całkowite załamanie gospodarki scentralizowanej.
 Od IX w. przed Chr. wzrasta zamożność osad, a ich podstawą był ojkos,
oznaczający nie tylko dom, budynek, ale całe gospodarstwo. Wytwarzane
przez nie produkty rolnicze i hodowlane musiały zaspokoić podstawowe
potrzeby mieszkańców, ale stanowiły też towar wymienny.
 Samowystarczalne były duże majątki: ziemie rolne, winnice, stada wołów i
owiec, trzody świń. Pracowały tam dziesiątki niewolników, kupionych,
porwanych lub urodzonych w domu.
 Przeważały jednak gospodarstwa małe, rodzinne, których powstawało
coraz więcej, przez co ulegały one systematycznemu pomniejszaniu w
wyniku podziałów spadkowych przy ograniczonej dostępności ziemi.
 Ludzie bez ziemi to teci (thetaj), którzy stanowili najniższą warstwę wśród
wolnych.
 Handel uprawiano na poziomie wymiany, zaś miernikiem wartości były
woły.
Polis
 Ukształtowanie ziem Grecji, mnogość wysp czy rozbicie na dialekty sprzyjało w
sposób naturalny kształtowaniu się małych, odrębnych i niezależnych
organizmów politycznych. W okresie archaicznym stan ten nie tylko się utrwalił,
ale przybrał nowy wymiar.
 Niektóre osiedla, już jako miasta, stawały się ośrodkami życia gospodarczego i
politycznego na danym obszarze, a ich władze – zarazem władzami okolic.
 Określano to mianem polis – miasto-państwo.
 Tylko w zacofanych rejonach utrzymały się wspólnoty plemienne bez ośrodków
miejskich.
 Obywatelami polis byli tylko ludzie wolni, posiadający majątek ziemski i własną
broń. Ich zgromadzenie, zwane agorą, rozpatrywało w zasadzie wszystkie
sprawy wspólnoty, w praktyce decydowali jednak najmożniejsi, spośród których
wywodził się ród panującego – basileusa.
 Basileus – sędzia i wódz, składał w imieniu polis ofiary bogom, jak w każdej
rodzinie pan domu. Zamkniętego stanu kapłańskiego bowiem Grecy nie znali.
 Polis ówczesna to monarchia arystokratyczna.
Początki kolonizacji
 W VIII w. przed Chr. nastąpił w Grecji gwałtowny wzrost zaludnienia, który był
najważniejszą przyczyną procesu historycznego nazywanego Wielką
Kolonizacją, trwająca do VI w. przed Chr.
 Termin „kolonizacja” nie jest tu może w pełni adekwatny, a w każdym razie
kolonizacja grecka różniła się zasadniczo od współczesnej.
 Grecy zakładali miasta niemal wyłącznie na wybrzeżach, nie zajmowali dużych
obszarów w głębi, w zasadzie nie narzucali swego władztwa miejscowym
ludom, stosunki z nimi układały się różnie, często przyjaźnie.
 Nowo założone miasta od początku były niezależnymi państwami, choć z
metropoliami, czyli macierzystymi miastami, łączyły je różnorakie więzy i
tradycje, przede wszystkim wspólny kult.
 Symbolem wspólnoty był ogień przenoszony z metropolii.
 W VIII w. przed Chr. najwcześniej i najwięcej kolonii założyło miasto Chalkis z
Eubei. Już około 770 r. przed Chr. powstała faktoria (emporion) na wysepkach
Pithekusaj (Ischia) w Zatoce Neapolitańskiej, około 750 r. przed Chr. – miasto
Naksos na Sycylii i Kyme (Kume) w Italii, około 725 r. przed Chr. – Zankle
(Mesyna) na Sycylii, a naprzeciw, na cyplu Italii, Rhegion. Z kolei Naksos
założyło na Sycylii Katanę (Katania) i Leontinoj.
Kolonizacja
grecka
 W ślady Chalkis szybko poszli mieszkańcy Peloponezu: Megara około 750 r.
przed Chr. założyła na Sycylii miasto o tej samej nazwie, a Korynt w 734 r.
przed Chr. założył Syrakuzy. Pod koniec VIII w. przed Chr. Achaja, leżąca
w północnym Peloponezie, dała początek Sybaris i Krotonowi (Krotona) w
południowej Italii; tamtejszy Metapont przyjął osadników z Beocji. W roku
706 przed Chr. Sparta założyła swoją jedyną kolonię – Tarent.
 Ta pierwsza fala kolonizacji szła w jednym kierunku – na zachód, ku Italii i
Sycylii.
Olimpiady
 Według tradycji starożytnej pierwsze igrzyska w Olimpii odbyły się w roku
776 przed Chr. (jest to raczej data umowna). Pierwszym zwycięzcą
(olimpionikos) w biegu został Korojbos z Elidy.
 Od tego momentu igrzyska olimpijskie odbyły się 292 razy. Dedykowano je
co cztery lata Zeusowi. Ich organizacji zakazał cesarz Teodozjusz Wielki w
roku 393 po Chr.
 Mity i figurki wotywne wskazują, że Olimpia była miejscem kultu oraz
igrzysk już w czasach minojskich i mykeńskich, a ich fundatorem miał być
Pelops, zaś odnowicielem sam Herakles.
 Prastary napis na dysku z brązu głosił podobno, że królowie Elidy i Pisy
oraz Likurg ze Sparty poręczyli święty pokój (ekechejria) na czas trwania
igrzysk.
 Początkowo igrzyska trwały jeden dzień, potem 5 i więcej, na przełomie
sierpnia i września.
 Rozpoczynały




się od ofiar ku czci Zeusa Kronosa i od przysięgi
zawodników. Dużą rolę odgrywała też bogini Hera, co zapewne było
pamiątką okresu minojskiego.
Kobiet nie dopuszczano na igrzyska, nawet w roli widzów, ale miały one w
Olimpii własne igrzyska. Niestety nic o nich nie wiemy.
Okazalsze świątynie i inne budowle, w tym sportowe, zaczęto wnosić od VII
w. przed Chr.
Liczba konkurencji – osobna dla mężczyzn i chłopców – stopniowo rosła,
podobnie jak sława igrzysk, które przyciągały coraz to nowych
zawodników.
W VII i VI w. przed Chr. ustanowiono igrzyska delfickie, istmijskie,
nemejskie, panatenajskie wielkie.
Sanktuarium
w Olimpii
Wojny
 Niewiele wiemy o konkretnych wydarzeniach „wczesnego odrodzenia
greckiego”. Dysponujemy tylko niejasnymi i ogólnikowymi wzmiankami
późniejszych historyków.
 Wspominają o długiej wojnie, jaką Sparta toczyła z Mesenią, sąsiadującą z
nią od zachodu w 2 połowie VIII w. przed Chr., być może w latach 735-715
przed Chr. Była to tzw. I wojna meseńska. Mimo bohaterskiego oporu pod
wodzą króla Aristodemosa pokonani Meseńczycy stali się w znacznej części
spartańskimi helotami. Mamy tu jednak do czynienia z wojną na pół
legendarną.
 Prawdopodobnie u schyłku VIII w. przed Chr. rozgorzała inna wojna, która
– według relacji Tukidydesa – po raz pierwszy wciągnęła prawie wszystkie
miasta-państwa. Toczyła się ona pomiędzy miastami Eretrią i Chalkis na
Eubei, a jej przedmiotem było tzw. Pole Lelantyjskie.
 Jest to okres szczytowy Wielkiej Kolonizacji, w którym dokonały się
ogromne przemiany gospodarcze skutkiem rozwoju handlu i żeglugi.
 Wzrosła
rola nowych warstw społecznych (kupców, rzemieślników,
żeglarzy) kosztem dawnej arystokracji ziemskiej, nastąpiło jednak zubożenie
małych gospodarstw.
 Zaostrzyły się wewnętrzne konflikty polityczne, do władzy doszli pierwsi
tyrani, ale działali tez pierwsi historyczni prawodawcy.
 U schyłku VIII w. przed Chr. pojawił się pieniądz w formie monety.
Przyczyny drugiej fali Wielkiej Kolonizacji
 Druga fala miała szerszy i dalszy zasięg, docierając do wielu wybrzeży
Morza Śródziemnego i Czarnego.
 Przyczyn było wiele. Powodzenie kolonizacji w Italii i na Sycylii zachęciło
do wypraw w odleglejsze strony.
 Poszukiwano terenów pod osadnictwo, ale również nowych kontaktów
handlowych i źródeł zaopatrzenia w surowce dla szybko rozwijających się
miast macierzystych.
 Do emigracji zachęcały też, a niekiedy wręcz przymuszały warstwy dotychczas
panujące, widząc w niej naturalne ujście dla żądań i politycznych aspiracji
uboższych obywateli.
 W pewnych sytuacjach i krainach, jak chociażby w Azji Mniejszej, zmuszał do
niej czynnik zewnętrzny w postaci zagrożenia ze strony obcych państw.
 Nie bez znaczenia była też rywalizacja między niektórymi miastami przy
otwieraniu i zabezpieczaniu nowych szlaków handlowych.
 Najważniejszym jednak czynnikiem była presja gwałtownego przyrostu
ludności.
Obszary kolonizacji w VII w. przed Chr.
 Italia i Sycylia oczywiście nadal przyciągały greckich osadników. Lokrowie z
Środkowej Grecji założyli Lokry Epizefryjskie, tj. Zachodnie, na wschodnim
wybrzeżu południowej Italii (Kalabria) około 680 r. przed Chr. Stamtąd miał
pochodzić pierwszy kodeks spisany w świecie greckim. Prawa były bardzo
surowe, a ich autorem miał być Zaleukos. Na tym samym wybrzeżu Achajowie z
Peloponezu założyli Kaulonię. Leżącą powyżej Siris zasiedlili być może
przybysze z małoazjatyckiego Kolofonu. Jeszcze przed 600 r. przed Chr. Sybaris
założyła Posejdonię za zachodnim, tyrreńskim wybrzeżu Italii.
 Na południowym wybrzeżu Sycylii osadnicy z Rodos i Krety założyli około
680 r. przed Chr. Gelę, a osadnicy z Megary Sycylijskiej (Megara Hyblaja) –
w 628 r. przed Chr. założyli Selinunt, najdalej na zachód wysunięte na
wyspie miasto greckie. Syrakuzy nieco w głębi lądu założyły około roku 660
przed Chr. kolonię Akraj, a na południu, u schyłku VII w. przed Chr.,
Kamarinę. Z kolei Himerę na północnym wybrzeżu założyli około 650 r.
przed Chr. przybysze z Zankle (Mesyny).
 Na drodze dalszej kolonizacji Sycylii stali jednak Fenicjanie.
 Główna fala kolonizacji skierowała się jednak ku północnym wybrzeżom
Morza Egejskiego, ku cieśninom wiodącym do Morza Czarnego oraz ku jego
zachodnim i południowym wybrzeżom. Największy udział w tym kierunku
miał Milet i Megara oraz wyspy – Eubeja, Paros, Chios, Andros.
 Osadnicy z Paros zasiedlili około 680 r. przed Chr. tracką wyspę Tazos, a
potem, wspólnie z innymi wyspiarzami, wybrzeże kontynentalne. Abderę
założyli tam około 650 r. przed Chr. koloniści z jońskich Kladzomenaj.
 Półwysep Chalkidike zasiedlili najpierw w VII w. przed Chr. koloniści z
eubejskiej Chalkis (podobno 30 kolonii) i Eretrii. Pod koniec VII w. przed
Chr. Korynt założył tu Potidaję.
 Na strategiczne znaczenie Bosforu, bramy do Morza Czarnego, jako pierwsi
zwrócili uwagę mieszkańcy Megary. Już w 685 r. przed Chr. po azjatyckiej
stronie cieśniny powstała ich pierwsza kolonia – Chalcedon, a około 660 r.
przed Chr., po europejskiej części, Byzantion (Bizancjum). Milet założył z
kolei Abydos i Kyzikos, zapoczątkowując politykę opanowania Morza
Czarnego. Na południowych wybrzeżach pojawiła się około 650 r. przed
Chr. Synopa, a nieco później Trapezunt, na zachodnich zaś, u ujścia Dunaju
– Istros (Istria). Mniej więcej w tym samym czasie założono Olbię u ujścia
Borystenesu (Dniepru), a potem Apollonię (dzisiejsza Bułgaria).
 Dopiero pod koniec VII w. przed Chr. do kolonizacji włączyły się Ateny,
opanowując Sygejon w Troadzie, blisko cieśniny Hellespont. Musieli
stamtąd jednak odejść, ustępując osadnikom z Mitylene na Lesbos.
 W Egipcie Milezyjczycy założyli w delcie Nilu osadę handlową o nazwie
Naukratis, będącą jedynym legalnym miejscem wymiany handlowej dla
kupców greckich przez ponad trzy wieki.
 Około 630 r. przed Chr. Tera wysłała kolonistów na wybrzeża Libii, do
Cyreny, zakładając tam kwitnącą kolonię.
 Procedurę zakładania kolonii na przykładzie Cyreny opisuje Herodot (ks.
IV), jak i inskrypcja z samej Cyreny, datowana na IV w. przed Chr.:
Ponieważ Apollon z własnej woli polecił Battosowi i mieszkańcom Tery założyć kolonię
(apojkidzejn) w Kyrene, za najlepsze uznają oni wysłać Battosa jako wodza (archegetes) i króla
(basileus). Ludzie z Tery mają płynąć z nim jako towarzysze, z każdego domu (ojkos), na zasadach
całkowitej równości; z każdego domu ma się wybrać jednego syna, mają płynąć ludzie w pełni sił; spośród
mieszkańców może płynąć każdy człowiek wolny. Jeśli osadnicy zajmą kolonię, każdy z tych, co płynęli do
Libii, będzie miał prawo do obywatelstwa, do godności, do przydziału ziemi bez właściciela. Jeśli zaś nie
zdołają utrzymać kolonii, a ci z Tery nie będą mogli im pomóc, jeśli konieczność ich zmusi w ciągu lat
pięciu, mogą bezpiecznie powrócić do Tery, do swego mienia i obywatelstwa. Kto by nie chciał płynąć,
wysyłany przez miasto, zostanie ukarany śmiercią, a jego majątek przejdzie na państwo; kto go przyjmie lub
wspomoże, czy to ojciec syna, czy też brat brata, poniesie karę taką samą jak ten, kto nie będzie chciał płynąć.
Złożyli na to przysięgę – ci, co pozostają i ci, co płyną jako osadnicy. I rzucili klątwę na tych, którzy by ją
złamali lub jej nie dotrzymali – czy to mieszkający w Libii, czy tu pozostający. Ulepili woskowe figury i
spalili je, przysięgając wszyscy zebrani, mężczyźni i kobiety, chłopcy i dziewczyny: kto nie dotrzyma tych
przysiąg i je złamie, niech się roztopi i rozpadnie jak te figury, on, jego ród i majątek. A tym, co dotrzymują
przysięgi, tym płynącym do Libii, i tym na wyspie, wszelkiej pomyślności, im samym i potomkom.
 Tak więc najpierw mamy do czynienia z poleceniem wyroczni, potem
następowała uchwała zgromadzenia obywateli, kto ma wziąć udział w
wyprawie i na jakich warunkach, wreszcie uroczyste przysięgi i ceremonie.
Tyrania
 Pod koniec VII w. przed Chr. władzę w Milecie przejął Trazybulos, a doszło
do tego w związku z sytuacją wewnętrzną oraz na skutek walk z Lidią, co
wymagało zdecydowanych działań i skupienia kompetencji w ręku jednego
człowieka. Trazybulosa nazywano tyranem – jak wielu innych polityków,
którzy pod koniec VII w. przed Chr. obejmowali rządy w miastachpaństwach greckich w podobnych okolicznościach.
 Wyraz tyrannos nie jest pochodzenia greckiego, został zapożyczony do
któregoś z ludów Azji Mniejszej w znaczeniu „pan”, „władca”. Po raz
pierwszy pojawił się u greckiego poety Archilocha z wyspy Paros w VII w.
przed Chr.
 Pierwotnie nie miał tak ujemnego zabarwienia, jak później. Dzisiaj to
synonim despoty rządzącego bez legitymacji prawnej.
 Warunki, w jakich rodziła się tyrania oraz jej istotę przedstawił Arystoteles
w dziele Polityka, gdzie pisał o „złych” i „dobrych” ustrojach.
 Zdaniem Arystotelesa podstawę tyranii stanowi lud narażony na krzywdy




ze strony możnych. Dlatego też przeważająca część tyranów to demagodzy,
którzy potrafili zyskać zaufanie ludu atakując warstwy wyższe. Tak
powstawały tyranie w państwach rozwiniętych. Natomiast te dawniejsze
wyrosły z ustroju królewskiego – jeśli sami królowie naruszali tradycyjne
zasady dążąc do władzy despotycznej.
Inne tyranie miały za podstawę najwyższe, wybieralne urzędy; tak zdarzało
się też w ustrojach oligarchicznych, kiedy jednemu człowiekowi oddawano
z wyboru całą władzę.
Król winiec więc baczyć, by wielkich właścicieli nie spotkało nic
niesprawiedliwego, a lud nie był krzywdzony.
Według Arystotelesa król dąży do piękna moralnego, tyran zaś tylko do
używania. Dlatego też ten pierwszy stara się o szacunek, a ten drugi o dobra
materialne. Straż króla stanowią obywatele, a tyrana najemnicy.
Tyrania ma wszystkie ujemne cechy oligarchii i demokracji. Jak ta pierwsza,
tyran pragnie bogactw, aby prowadzić wystawny tryb życia i opłacać straż
przyboczną; nie ufa też ludowi, rozmieszcza ludzi z warstw niższych w
różnych miejscowościach, usuwając ich z miasta.
 Jak demokracja tyran zwalcza możnych, są bowiem potencjalnymi rywalami w





walce o władzę.
Według Platona tyrania to ustrój najgorszy – gorszy nawet od demokracji,
bowiem jest objawem ciężkiej choroby państwa. Chyba, że młody, zdolny tyran
zechce użyć swej władzy do budowy ustroju idealnego, czyli w gruncie rzeczy
totalitarnego (w Państwie Platona).
Najdawniejsi tyrani, ci ze schyłku VII w. przed Chr., są znani tylko z imion i
kilku anegdot.
W Milecie rządził znany już Trazybulos, a na Samos Demoteles.
Wiemy też o tyranii Melanchrosa w Mitylene na Lesbos, obalonej przez
Pittakosa, którego niektórzy również uznawali za tyrana.
W Grecji właściwej sławni tyrani w VII w. przed Chr. to: Ortagoras w Sykionie,
Kypselos w Koryncie, Teagenes w Megarze, Fejdon w Argos. Najwybitniejsi
pojawili się jednak dopiero w VI w. przed Chr.
 Sczególną rolę odgrywali wówczas ajsymneci, czyli rozjemcy, wybierani przez
skłócone ugrupowania w obliczu wojny domowej. Ich zadaniem było
przeprowadzenie niezbędnych reform ustroju i państwa. Przyznawano im w
związku z tym nieograniczone pełnomocnictwa.