Transcript Rozwiązania przyjazne środowisku

Prof. dr hab. Jan Żelazo
Katedra Inżynierii Wodnej SGGW
Bezpieczeństwo powodziowe a
środowisko naturalne w
regionie wodnym Środkowej
Wisły
IV Konferencja
BEZPIECZEŃSTWA POWODZIOWEGO W REGIONIE WODNYM
ŚRODKOWEJ WISŁY
Warszawa, 12 grudnia 2012
Ranga problemu
- dlaczego problem środowiska przyrodniczego jest
istotny w Programie…?
• Wymagania wynikające z regulacji prawnych
- Dyrektywa Powodziowa, RDW
- ustawa o ochronie przyrody (obszary chronione -N 2000);
- ustawa OOS (prognoza o oddziaływaniu);
- ustawa prawo wodne;
• Rzeki i doliny charakteryzuja się wysokimi, niekiedy
unikalnymi walorami przyrodniczymi;
• Ogólny, współczesny trend w gospodarowaniu wodami:
- Racjonalne wykorzystanie i ochrona zasobów wodnych,
- Ochrona cennych zasobów przyrodniczych związanych z
wodami,
Doliny i rzeki są bardzo cennymi ekosystemami:
• Różnorodność morfologiczna koryt rzek tworząca
bardzo atrakcyjne warunki abiotyczne;
• Bogata i zróżnicowana roślinność brzegowa i na
terenach zalewowych;
• Bogata gatunkowo i osobniczo fauna w masie płynącej
wody i w substracie i na terenach przyrzecznych;
• Doliny rzek są obszarem retencjonowania wód
wezbraniowych oraz miejscem bytowania licznych
gatunków ptaków;
• Naturalnie ukształtowane i zróżnicowane rzeki i doliny
tworzą zintegrowany system przyrodniczy pełnią rolę
łącznika między różnymi typami środowisk - tworzą
korytarze ekologiczne;
• Są istotnym czynnikiem kształtowania krajobrazu;(
Identyfikacja zagadnień problemowych i konfliktowych
Podstawowym źródłem sytuacji problemowych i
konfliktowych na styku ochrona przed powodzią – ochrona
przyrody są antagonistyczne wymagania i oczekiwania
gospodarki wodnej i przyrody.
• Działania podejmowane dla zmniejszenia zagrożenia powodziowego,
konieczne ze względów społecznych - stanowią równocześnie
ingerencję w środowisko przyrodnicze; Może to powodować jego
zmiany a niekiedy degradację;
• Zagrożenia powodziowe związane są głównie z dolinami rzek, które
mają duże znaczenie przyrodnicze - są to bardzo cenne ekosystemy
wodne;
• Z uwagi na walory przyrodnicze, doliny i rzeki objęte są ochroną prawną
– co może stanowić, nie zawsze zrozumiałe i akceptowane społecznie,
utrudnienie (ograniczenie) w tworzeniu i utrzymaniu systemów ochrony
przed powodzią,
Na skalę rozbieżności (konfliktów) wpływają:
• Walory przyrodnicze, sposób i zakres ochrony
prawnej, wrażliwość zasobów na oddziaływania;
• Stan zagospodarowania terenów zagrożonych
powodziami i związana z tym presja na
zapewnienie bezpieczeństwa;
• Sposób rozwiązań w systemach ochrony przed
powodzią;
Obszary chronione na obszarze regionu wodnego
Wisły Środkowej
Parki narodowe (8) – pow. 1380 km2 (1,4%)
Parki krajobrazowe (34) - pow. 6200 km2 (6%)
Rezerwaty (427)- pow. 483 km2 (0,5%)
Obszary chronionego krajobrazu (109)
- pow. 22 tys. km2 (ok. 22%)
Obszary Natura 2000 – (18% obszaru)
- obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) – 14,3 tys. km2 (ok. 14%)
- specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) – 8,1 tys. km2 (ok. 8%)
• Duży udział obszarów chronionych
• Rzeki i doliny
Mapa obszarów chronionych
na obszarze regionu wodnego Wisły Środkowej
Możliwości łagodzenia konfliktów z ochroną
przyrody w Programie…..
• Uwzględnienie regulacji prawnych dotyczących
ochrony środowiska przyrodniczego,
• Kompleksowe rozwiązania - zastosowanie
różnorodnych środków i działań prewencyjnych
(technicznych i nietechnicznych), w tym
rozwiązań przyjazne środowisku
• Metodyka opracowaniu Programu i współpraca
z przyrodnikami;
W regulacjach prawnych dotyczących problematyki
ochronyprzyrody w gospodarce wodnej, można
wyodrębnić dwie ogólne grupy: (I) - określają sposób
(rygory) postępowania w realizacji procesu
inwestycyjnego; (II) - nie wskazują określonych
rygorów, lecz zalecają sposób rozwiązania lub
postępowania, by osiągnąć określone najważniejsze
cele przyrodnicze
Regulacje gr. I są w praktyce inwestycyjnej
powszechnie respektowane i uwzględniane (procedury
administracyjne, decyzje i uzgodnienia,
dopuszczalne zanieczyszczenia wód, itp.)
.
W Programie znalazły odbicie w metodyce oraz w
zgłoszeniach zadań inwestycyjnych
• Ograniczenia związane z ochroną prawną
USTAWA z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z dnia 30 kwietnia 2004 r.)
Art. 15. 1. W parkach narodowych oraz w rezerwatach przyrody zabrania się:
- budowy lub rozbudowy obiektów budowlanych i urządzeń technicznych, z
wyjątkiem obiektów i urządzeń służących celom parku narodowego albo
rezerwatu przyrody;
- zmiany stosunków wodnych, regulacji rzek i potoków, jeżeli zmiany te nie
służą ochronie przyrody;
Art. 33. 1. Zabrania się podejmowania działań mogących w znaczący sposób
pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków roślin i zwierząt,
a także w znaczący sposób wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których
ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000, z zastrzeżeniem art. 34.
• Odstępstwa od ograniczeń
Art. 34. 1. Jeżeli przemawiają za tym konieczne wymogi nadrzędnego
interesu publicznego, w tym wymogi o charakterze społecznym lub
gospodarczym, i wobec braku rozwiązań alternatywnych, właściwy
miejscowo wojewoda, a na obszarach morskich dyrektor właściwego
urzędu morskiego, może zezwolić na realizację planu lub
przedsięwzięcia, które mogą mieć negatywny wpływ na siedliska
przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt, dla których ochrony został
wyznaczony obszar Natura 2000, zapewniając wykonanie kompensacji
przyrodniczej niezbędnej do zapewnienia spójności i właściwego
funkcjonowania sieci obszarów Natura 2000,
Art. 36. 1. Na obszarach Natura 2000, z zastrzeżeniem ust. 2, nie
podlega ograniczeniu działalność związana z utrzymaniem urządzeń i
obiektów służących bezpieczeństwu przeciwpowodziowemu oraz
działalność gospodarcza, rolna, leśna, łowiecka i rybacka, a także
amatorski połów ryb, jeżeli nie zagrażają one zachowaniu siedlisk
przyrodniczych oraz siedlisk roślin lub zwierząt ani nie wpływają w
sposób istotny negatywnie na gatunki roślin i zwierząt, dla których
ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000.
• Postępowanie w sprawie SOOS
USTAWA z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku
i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach
oddziaływania na środowisko (D.U.2008.199. 1227)
Zgodnie z art. 46. Program… dokumenty o charakterze
strategicznym wymagają przeprowadzenia strategicznej
oceny oddziaływania na środowisko.
•
Postępowanie OOS dla inwestycji
Większość inwestycji z zakresu gospodarki wodnej wymaga
decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, dla których
konieczne jest przeprowadzenie postępowania OOS
Zgodnie z art. 72. 1., wydanie następuje przed uzyskaniem decyzji:
pozwolenie na budowę, o zatwierdzenie projektu budowlanego,
udzielenie pozwolenia wodno-prawnego na wykonanie urządzeń,
ustalającej warunki prowadzenia robot polegających na regulacji wód
oraz budowie wałów przeciwpowodziowych …
System OOS jest instytucją proceduralną – wymóg przeprowadzenia
OOS jest niezbędnym elementem procesu decyzyjnego
Podstawą postępowania OOS jest:
- Prognoza OOS - dla programów, strategii, polityk;
- Raport OOS - dla zadań inwestycyjnych;
Prognoza i raport identyfikują oddziaływanie na środowisko, oceniają
celowość i trafność rozwiązań, możliwość rozwiązań alternatywnych
oraz skuteczność działań proponowanych do ograniczenia
niekorzystnych zmian w środowisku.
Procedura OOS zapewnia, że aspekty ochrony środowiska będą
traktowane równorzędnie z aspektami społecznymi, ekonomicznymi i
innymi uwarunkowaniami, które organ decyzyjny musi rozstrzygnąć.
System OOS:
może prowadzić do: ograniczeń w planowanych inwestycjach
(niekiedy rezygnacji), poniesienia kosztów na ochronę środowiska;
utrudnia proces przygotowania inwestycji
wymaga zastosowania nowoczesnych rozwiązań i uwzględnienia
wymagań ochrony środowiska, rozpatrzenia różnych wariantów
rozwiązań i rozwiązań alternatywnych
Rozwiązania przyjazne środowisku
Niektóre zapisy nie przedstawiają określonych rygorów
postępowania, lecz zaleca sposób rozwiązania lub
postępowania, by osiągnąć określone cele
przyrodnicze.
Nawiązują do ogólnych trendów, odwołują się do wiedzy,
świadomości ekologicznej czy też etyki i wrażliwości
specjalistów, wskazując potrzebę ochrony cennych
elementów przyrody, uwzględnienia proekologicznych
rozwiązań w projektach.
Są to zapisy bardzo ważne, mają wpływ na
przeprowadzenie procesu przygotowania inwestycji a
w dłuższym horyzoncie czasu wpłyną na sposoby
rozwiązań i działań w gospodarce wodnej
Rozwiązania przyjazne środowisku
)
USTAWA z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne
Art. 24:
…utrzymywanie śródlądowych wód powierzchniowych, „nie może
naruszać istniejącego dobrego stanu ekologicznego tych wód oraz
warunków wynikających z ochrony wód”.
Art. 31.2:
… korzystanie z wód : „nie może powodować pogorszenia stanu
ekologicznego wód i ekosystemów od nich zależnych, a także
marnotrawstwa wody, marnotrawstwa energii wody, ani wyrządzać
szkód”
Art. 63.1:
„Przy projektowaniu, wykonywaniu oraz utrzymywaniu urządzeń
wodnych należy kierować się zasadą zrównoważonego rozwoju, a w
szczególności zachowaniem dobrego stanu ekologicznego wód i
charakterystycznych dla nich biocenoz, potrzebą zachowania
istniejącej rzeźby terenu oraz biologicznych stosunków w
środowisku wodnym i na obszarach zalewowych”.
Rozwiązania przyjazne środowisku
Podobny charakter mają postulaty przyrodników
dotyczące wdrażania „ekologicznych metod
zapobiegania powodziom”
Co to oznacza pojęcie „ekologiczne metody
zapobiegania powodziom” ?
Ekologiczna ochrona przeciwpowodziowa polega
na powiększeniu retencji zlewni aby zmniejszyć
wysokość wezbrania do bezpiecznej granicy. Na
dużych rzekach nizinnych polega albo na
przywróceniu terenów zalewowych albo na
budowie polderów zatapianych (przepływowych )
Zalecenia i oczekiwania związane z ochroną środowiska
mogą być realizowane na różnych etapach tworzenia
systemu ochrony przed powodzią :
• Na etapie tworzenia strategii planowanych działań i
rozwiązań – wybór kierunków i koncepcji rozwiązań;
• Na etapie projektowania i realizacji konkretnych
inwestycji (koncepcja programowo-przestrzenna,
projekt budowlany) – uwzględnienie
zidentyfikowanych oczekiwań i postulatów ochrony
przyrody ; Ochrona interesów przyrody na tym
etapie zapewnia procedura OOS dla inwestycji
Zasadnicze pytanie:
Czy do zapewnienia bezpieczeństwa powodziowego
(ochrony przed powodzią) wystarczą lansowane przez
przyrodników tzw. „metody ekologiczne” ?
• Dla specjalistów branżowych – pytanie jest proste a
odpowiedź oczywista – nie wystarczą,
• Opinie przyrodników (prawdopodobnie nie posiadających
dostatecznej wiedzy z zakresu hydrologii) - różne –
często błędne;
• Rozsądne opinie przyrodników (prawdopodobnie
posiadających pewną wiedzę z zakresu hydrologii) - G.
Rast, P. Obrdlik – WWF Niemcy: „Nie jest możliwe
znalezienie w Europie dużej rzeki nizinnej, która mogłaby
być chroniona od powodzi tylko w podejściu
ekologicznym”,
Rozwiązania przyjazne środowisku w Programie….
• Założenia Programu..: Rozwiązanie kompleksowe
(zastosowanie różnych środków ochrony przed powodzią) i
systemowe (układ zlewniowy); Racjonalizacja planowania
przestrzennego; Edukacja; Usprawnienia organizacyjne;
• Ekspertyzy dotyczące możliwości i skuteczności
zastosowania: tzw. „rozwiązań przyjaznych środowisku” polderów, zwiększenia rozstawu wałów, OMR,
wykorzystania obiektów melioracyjnych;
• Ekspertyza analizująca oddziaływanie roślinności na
warunki przepływu w międzywalu; wskazówki do usuwania
nadmiaru roślinności w aspekcie utrzymania wymaganej
przepustowości międzywala;
• Analizy wariantowe rozwiązań; Możliwość rozwiązań
alternatywnych
Rozwiązania przyjazne środowisku – skromne efekty (polderów, s.
zbiorników, zwiększenia r. wałów)
• Poldery – analiza 9 zlewni
Rzeka
Odcinek
Liczba
polderów
Pojemność Obniżenie
mln m3
Q1% [cm]
Wisła
Annopol –
Puławy
10
110
13
Wisła
Puławy –
Modlin
8
90
26
Bug
Do
Wyszkowa
15
250
34
Wisła – Puławy
Wynik przerwania
wału w Świniarach
ok. 90 mln m3
Zalanie terenu w rejonie Wilkowa
(ok. 90-100 mln m3 wody) –
spowodowało obniżenie kulminacji
na wod. Puławy o ok. 10 cm
Działania przyjazne środowisku
• Suche zbiorniki – analiza 9 zlewni;
- skutki – nieznaczne obniżenie stanów fali
wezbraniowej;
- np.: budowa suchych zbiorników na dopływach Pilicy
(ok. 58 mln m3) – redukcja – 18 cm;
• Zwiększenie rozstawu wałów
- skutki podobne jak oddziaływanie polderów,
np. Wisła:
- zwiększenie rozstawu na krótkich odcinkach–
oddziaływanie lokalne (obniżenie o kilka cm);
- zwiększenie rozstawu na długich odcinkach –
obniżenie do 20 – 30 cm
Przyczyny niewielkiej redukcji poziomów wody
• Duża pojemność fal wezbraniowych (kilka mld
m3) w stosunku do pojemności polderów
(dziesiątki mln m3); warunki hydrauliczne
114.25 m
115.6
115.4
115.2
115.0
H [m]
114.8
114.6
114.4
114.2
114.0
113.8
113.6
113.4
113.2
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37
hours
bez przewału
• Ograniczenia lokalizacyjne
• Lokalne oddziaływania
B=100 m
B=200 m
B=300 m
B=1000 m
Mała retencja, renaturyzacja, obiekty melioracyjne
• Analiza 50 tys. Obiektów; Rekomendacja - ok.
450 obiektów (wg opracowanych w kryteriów);
• Efekty powodziowe - Lokalne oddziaływanie;
Brak możliwości oddziaływania na falę w
dużych rzekach; Ograniczone możliwości
sterowania odpływem;
• Przyrodniczy aspekt OMR;
Ochrona środowiska w systemach technicznych
– etap projektowania inwestycji
Wały przeciwpowodziowe
- Analizy wykonane na potrzeby Programu wskazują, że obwałowania
mimo znanych wad (utrata retencji, przyspieszenie odpływu, pozorne
bezpieczeństwo); stanowią podstawowy środek ochrony przed
powodzią w Regionie;
- Nie da się zapewnić zabezpieczenia przed powodzią bez wałów, a na
wielu odcinkach ich stan techniczny jest niezadowalający, stąd
konieczna modernizacja;
- Przy modernizacji obwałowań należy dążyć do odzyskania utraconej
retencji (powiększanie rozstawy wałów, przegrody dolinowe);
- W przypadku nowych obwałowań konieczne jest wykazanie braku
rozwiązań alternatywnych, a także unikanie nadmiernego
zmniejszenia retencji, wyłączenia z obwałowań cennych biotopów
dolinowych, urozmaicenie trasa wałów
Podsumowanie
Program BPRWŚ przewiduje cały kompleks działań prowadzących do
ograniczenia potencjalnych zagrożeń środowiska, związanych z
proponowanymi działaniami dla ochrony przed powodzią.
Założenia Programu w aspekcie ochrony przyrody są zgodne z intencją
Dyrektywy Powodziowej, RDW oraz obowiązujących polskich aktów
prawnych.
Istotnym elementem tych działań jest zastosowanie rozwiązań
przyjaznych środowisku, stanowiących uzupełnienie systemów
technicznych, oraz środków nietechnicznych.
Należy jednak podkreślić, że na sposób rozwiązań w ochronie przed
powodzią wpływa wiele czynników. Dlatego nie zawsze rozwiązanie,
które wydaje się korzystne ze względów przyrodniczych, jest możliwe
do zastosowania i konieczne są wtedy rozwiązania kompromisowe. Z
tych względów wskazany jest aktywny udział ekologów w kształtowaniu
Programu.
Ważnym elementami programu dającymi możliwość ograniczenia
oddziaływań na środowisko będą analizy rozwiązań w różnych
wariantach oraz opracowanie prognozy OOS i przeprowadzenie
postępowania OOS.
Dziękuję za uwagę