Richtlijn Overgewicht JGZ

J.Kist-van Holthe, C.Renders, M.L’Hoir, A.Bulk-Bunschoten, T.Kuijpers, M.van de Veer, M.Beltman, E.Timmermans, R.HiraSing

2012

Inhoud

Overgewicht bij kinderen

• prevalentie • oorzaken • gevolgen

Doel richtlijn overgewicht Methode richtlijnontwikkeling

• knelpuntenanalyse • systematisch literatuur onderzoek

Richtlijn overgewicht JGZ

Nederlands Prevalentie overgewicht jongens 1980 %

5,1

1997 %

9,4

2010 %

?

Turks Marokkaans

23,4 15,8 ?

?

TNO, 2010

Nederlands Prevalentie overgewicht jongens 1980 %

5,1

1997 %

9,4

2010 %

13,3

Turks Marokkaans

23,4 15,8 ?

?

TNO, 2010, Schönbeck, PloS one 2011

Nederlands Prevalentie overgewicht jongens 1980 %

5,1

1997 %

9,4

2010 %

13,3

Turks Marokkaans

23,4 15,8 32,5 25,2 TNO, 2010, Schönbeck, PloS one 2011

25 20

Prevalentie overgewicht jongens Prevalentie overgewicht bij jongens (NL)

Overgewicht 2010 Overgewicht 1997 Overgewicht 1980 15 10 5 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Leeftijd (jaren) 13 14 15 16 17 18 19 20 21

25 20 15

Prevalentie overgewicht meisjes Prevalentie overgewicht bij meisjes (NL)

Overgewicht 2010 Overgewicht 1997 Overgewicht 1980 10 5 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Leeftijd (jaren) 13 14 15 16 17 18 19 20 21

Prevalentie overgewicht

Lobstein Obesity reviews 2003

Oorzaken overgewicht

< 2% obesitas onderliggende medische oorzaak • vertraagde lengtegroei • vertraagde psychomotore ontwikkeling • dysmorfiën

???

Syndroom van Cushing

???

polydactylie

???

• retinitis pigmentosa, polydactylie / syndactylie • obesitas, mentale retardatie, hypogonadisme

Syndroom van Laurence Moon Bardet - Biedl

• retinitis pigmentosa, polydactylie / syndactylie • obesitas, mentale retardatie, hypogonadisme

???

???

5 jaar Gibson Clin Endocrinol Metab 2004

Leptine deficiëntie

Leptine deficiëntie 5 jaar 9 jaar met leptine suppletie Gibson Clin Endocrinol Metab 2004

geboorte gewicht 3430 g 5 m gewichtstoename 7 m 8450 g bloeddruk 114 / 52 mmHg

???

Hartmann N Engl J Med 2005

Zuigeling met gewichtstoename en huiduitslag

Hartmann N Engl J Med 2005

7 maanden

Zuigeling met gewichtstoename en huiduitslag

Cushing syndroom bijnier tumor 5 jaar Hartmann N Engl J Med 2005

???

???

Wattendorf, Am Fam Physician 2005

???

???

smal voorhoofd, amandelvormige ogen, dunne bovenlip 0 - 2 jaar voedingsproblemen, hypotonie

???

???

???

???

> 2 jaar extreme eetlust groeivertraging hypogonadism mentale retardatie

Syndroom van Prader Willi

???

> 2 jaar extreme eetlust groeivertraging hypogonadism mentale retardatie

Gevolgen overgewicht - obesitas

• Psychosociale problemen (pesten, depressie) • Gewrichtsproblemen • Hypertensie • Diabetes type 2 • Leververvetting • Hart- en vaatziekten

Diabetes mellitus type 2

Toenemend aantal kinderen met diabetes type 2 • Nederland > 2,4% van alle kinderen met diabetes • Verenigde Staten 3% 1995 • Verenigde Staten recent sommige klinieken 50% Rotteveel, Eur J Endocrinol 2007. Fagot-Campagna, J Pediatr Endocrinol Metab 2000, Hanon, Pediatrics 2005

Hypertensie Bogalusa Heart Study, VS Houston, VS Canada Portugal n leeftijd (jaar) 1.150

5-17 normaal (%) 2-5 overgewicht (%) 7 5.000

10-19 2,6 4 675 7-14 4 13 1618 5-18 8 14 obesitas (%) 11-22

Freedman, 1999

11

Sorof, 2004

19

Salvatori, 2008

23

Maldonado, 2009

Doel richtlijn overgewicht JGZ

JGZ professionals • preventie, vroegsignaleren, begeleiden • evidence-based In overleg met betrokken beroepsgroepen • CBO richtlijn obesitas • NHG standaard obesitas • Partnership Overgewicht Nederland: Zorgstandaard Obesitas

Methoden richtlijn ontwikkeling

• Knelpuntenanalyse • Uitgangsvragen • Systematisch literatuuronderzoek • 1 e   concept richtlijn Evidence-based Expert opinion • Proefimplementatie

Knelpuntenanalyse

?

Knelpuntenanalyse

• Ouders niet op de hoogte van gevolgen van overgewicht • Ouders zien de ernst van overgewicht niet in • Hoe ouders motiveren voor verandering in leefstijl?

Suggesties voor verbetering: • Extra aandacht voor motiverende gespreksvoering • Meer tijd en geld

Systematisch literatuur onderzoek

• risicofactoren • beschermende factoren • preventie • interventie

Risicofactoren voor overgewicht

perinatale factoren zwangerschapsdiabetes moeder roken tijdens zwangerschap laag geboortegewicht snelle inhaalgroei biologische factoren hoog geboortegewicht snelle toename gewicht vroege puberteit depressiviteit

Risicofactoren voor overgewicht

socio-demografische factoren lage sociaal economische positie etniciteit (Turks, Marokkaans) omgevingsfactoren en gedrag ouders met overgewicht / obesitas weinig bewegen genetische factoren fastfood genetische aanleg

Beschermende factoren tegen overgewicht

perinatale factoren omgevingsfactoren borstvoeding veel bewegen, buitenspelen voldoende plaats om buiten te spelen

Inconsistente veel belovende factoren bij overgewicht

totale hoeveelheid en soort vetten in de voeding ontbijt overslaan snoepen en snacken gezoete dranken televisie kijken kinderdagverblijf korte slaapduur

Preventie overgewicht

5 systematische reviews: • Schoolprogramma’s • Soms gecombineerde leefstijl interventies • Uitkomsten niet consistent Doak Obes Rev 2006, Brown Obes Rev 2009, Harris CMAJ 2009, Kropski Obesity 2008, Zenzen J Pediatr Health Care 2009

Vroeg signaleren is belangrijk

Systematische review  gewicht > P97 op leeftijd 5-6 maanden en 2-4 jaar  snelle (> 0,67 SDS) gewichtstoename 0-2 jaar  hoog lichaamsgewicht 5-13 jaar Stocks, 2011 Obes Rev

Interventie overgewicht

Overgewicht : geen studies Obesitas systematische review  Gecombineerde leefstijl interventies  (voeding, lichamelijke activiteit en gedrag) Community based en gezins programma’s effectiever dan schoolprogramma’s Oude Littikhuis, Cochrane Database Syst Rev 2009

Interventie overgewicht JGZ tot nu toe

Overbruggingsplan 2005, practice-based  BOFT elementen Gerandomiseerde studie kinderen van 5 jaar (ErasmusMC): kleine significante verbetering van de BMI Veldhuis BMC Public Health 2009; van Grieken ZonMw 2012

Richtlijn overgewicht

Richtlijn

Overgewicht

JGZ in de praktijk

Preventie

Stimuleren B orstvoeding

Kinderen 0-1 jaar: preventie

• borstvoeding (≥ 6 maanden) • naast borstvoeding, geen extra kunstvoeding • indien kunstvoeding, geen extra schepjes melkpoeder • geen vaste voeding voor 4 maanden • geen zoete bijvoeding of papjes • bewegen in buikligging onder supervisie (slapen in rugligging!) • kinderen niet te lang (≤ 15 min.) in wipstoel

Preventie adviezen voor alle leeftijden

• van jongs af aan stimuleren voldoende bewegen en buiten te spelen • zo min mogelijk gezoete dranken • fastfood en tussendoortjes beperken • niet belonen of straffen met voeding • eten op vaste tijden en elke dag ontbijten • beperken van televisie kijken / computer gebruik ( slaapkamer)

Kinderen 0-1 jaar: signaleren en interventie

?

Kinderen 1-2 jaar: signaleren en verwijzen

gewicht en lengte meten in groeidiagram zetten gewicht naar lengte < 1 SDS geen overgewicht gewicht naar lengte 1-2 SDS overgewicht gewicht naar lengte ≥ 2 SDS obesitas reguliere zorg advisering leefstijl: gezonde voeding meer bewegen verwijzen naar huisarts / kinderarts na 3-6 maanden contact

geen overgewicht reguliere zorg

Kinderen 2-19 jaar: signaleren en verwijzen

gewicht en lengte meten BMI berekenen overgewicht bloeddruk meten ≥ 5 jaar bloeddruk normaal obesitas bloeddruk verhoogd bloeddruk herhalen indien weer verhoogd verwijzen naar huisarts / kinderarts na 3-6 maanden contact behandelplan

Kinderen 2-19 jaar: Overbruggingsplan 1 ste consult op indicatie

anamnese en lichamelijk onderzoek bespreken gevolgen overgewicht veranderplan (BOFT) op maat opstellen

2 de

consult ≤ 8 weken gewicht, lengte, middelomtrek (≥12 j), BMI motiveren successen en belemmeringen bespreken

voldoende effect

contact na 1 jaar afspreken

onvoldoende effect

bijstellen veranderplan

3 de

consult ≤ 8 weken

voldoende effect

contact na 1 jaar afspreken

3 de

consult ≤ 8 weken

onvoldoende effect overgewicht

lokaal gecombineerd leefstijl programma en / of verwijzen huisarts

obesitas

verwijzen naar huisarts / kinderarts na 3-6 maanden contact

Overbruggingsplan

Gecombineerde aanpak leefstijl waarbij ouders betrokken zijn

BOFT

- meer

B

uiten spelen en

B

ewegen (min. 1 u /dag)

Overbruggingsplan

Gecombineerde aanpak leefstijl waarbij ouders betrokken zijn

BOFT

- meer

B

uiten spelen en

B

ewegen (min. 1 u /dag) - elke dag

O

ntbijten /

O

pvoedingsondersteuning

Overbruggingsplan

Gecombineerde aanpak leefstijl waarbij ouders betrokken zijn

BOFT

- meer

B

uiten spelen en

B

ewegen (min. 1 u /dag) - elke dag

O

ntbijten /

O

pvoedingsondersteuning - beperk gezoete (

F

ris)dranken /

F

astfood

Overbruggingsplan

Gecombineerde aanpak leefstijl waarbij ouders betrokken zijn

BOFT

- meer

B

uiten spelen en

B

ewegen (min. 1 u /dag) - elke dag

O

ntbijten /

O

pvoedingsondersteuning - beperk gezoete (

F

ris)dranken /

F

astfood - minder

T

elevisie / (spel)computer (max. 2 u / dag)

www.overgewicht.org

Veranderingen t.o.v. de huidige werkwijze

• Preventie overgewicht vanaf de geboorte • Jonger overgewicht signaleren • Bloeddrukmeten vanaf 5 jaar 24-4-2020

Registratie

DD / BDS Wijzigingsvoorstel toevoegen aan BDS dd 13-3-2012: • Middelomtrek • Bloeddruk met referentiewaarden • Begeleiden overgewicht 24-4-2020

Randvoorwaarden

• (motiverende) gespreksvoering • Samenwerking met huisarts, kinderarts, diëtist etc. • Integrale aanpak school, wijk, gemeente etc. 24-4-2020

Vragen en discussie

24-4-2020

Contactinformatie

Contactgegevens NCJ : [email protected]

24-4-2020

Presentatie-titel | Wijzig deze tekst onder 'Beeld'>'Koptekst en voettekst' |

vrijdag 24 april 2020