Transcript wykladV-PIENI-

PIENIĄDZ
Pieniądz
• Geneza pieniądza
• Funkcje pieniądza
• Podane cechy pieniądza
• Typy pieniądza
• Pieniądz współczesny, agregaty pieniądza
• Zjawiska pieniężne
• Polityka monetarna (pieniężna) – instytucje i
instrumenty
Geneza pieniądza
 Czy pieniądz był zawsze?
 Skąd wziął się pieniądz?
 Jak nadawano mu odpowiednią wartość?
Pieniądz powstawał stopniowo, ewolucyjnie
w wyniku rozwoju cywilizacyjnego i
gospodarczego
Od gospodarki
naturalnej do pieniężnej
1. Gospodarka naturalna
– brak wymiany towarów – każdy wytwarza na własne
potrzeby.
2. Wymiana towar za towar (barter)
- jej powstanie związane jest z:
a) specjalizacją producentów (podziałem pracy)
b) alienacją (wyodrębnieniem się) producentów
c) powstaniem własności prywatnej
Trudności wynikające z barteru:
kupujący/
sprzedający
Towar A
Towar B
sprzedający /
kupujący
Podwójna zgodność potrzeb
Pożądane cechy pieniądza
Cechy fizyczne:
a) poręczność
b) podzielność
c) trwałość
d) jednorodność
e) łatwość
rozpoznawania
f) rzadkość
Cechy ekonomiczne:
a) akceptowalność
b) płynność
c) stabilność siły
nabywczej
Funkcje pieniądza
• środek wymiany (obiegu, cyrkulacji)
• środek przechowywania wartości
(tezauryzacji)
• miernik wartości (jednostka obliczeniowa)
• środek płatniczy (opóźnionej płatności)
Pieniądz niepełnowartościowy („papierowy”)
Pieniądz niepełnowartościowy – wartość materiału, z jakiego
jest wykonany jest mniejsza od jego wartości jako
pieniądza (jego siły nabywczej);
– jest oparty na zaufaniu, czyli jest pieniądzem fiducjonarnym
(fiat money):
- pieniądz był, jest i będzie akceptowany;
- wątpliwości co do przyszłej siły nabywczej.
Akceptacja pieniądza niepełnowartościowego jest
wymuszona (przymus prawny)!
Dlaczego pieniądz niepełnowartościowy?
1.Ograniczone zasoby kruszców i ich
nierównomierne rozmieszczenie.
2.Możliwość sterowania (manipulowania).
Pieniądz pełnowartościowy był walutą
żywiołową, pieniądz niepełnowartościowy
jest walutą manipulowaną.
Prawa obiegu
• Prawo Greshama (Kopernika, Oresme):
Pieniądz lepszy jest wypierany z obiegu przez pieniądz
gorszy.
- stały kurs wymiany
- chodzi o funkcję środka wymiany
- pieniądz „lepszy” to pieniądz wykonany z bardziej
wartościowego materiału
Prawa obiegu
Pieniądz gorszy jest wypierany z obiegu przez pieniądz
lepszy.
- zmienny kurs wymiany
- kolejność wypierania z funkcji:
jednostki obrachunkowej
środka przechowywania wartości
środka płatniczego
środka wymiany
- pieniądz „lepszy” to pieniądz lepiej chroniący interes
użytkownika (Friedrich von Hayek)
Ile pieniądza potrzeba w obiegu?
- ilość towarów
- ilość towarów sprzedanych na kredyt
- ilość towarów sprzedanych w barterze
- ilość pieniędzy potrzebnych do spłacenia
zobowiązań
- szybkość obiegu pieniądza
Ilościowe równanie pieniądza
(Irving Fisher 1867-1947)
P×Q=V×M
M – ilość pieniądza (w ujęciu nominalnym)
V – szybko obiegu pieniądza
P – poziom cen
Q – ilość towarów (ilość transakcji)
Zał: równowaga na rynku dóbr
Uwaga! Zmiany M wywołują zmiany P
Każda ilość pieniądza niepełnowartościowego
wejdzie do obiegu!
Pieniądz współczesny
Co jest dzisiaj pieniądzem?
Podejście transakcyjne
- zasoby pełniące funkcje środka wymiany.
Podejście związane z płynnością
Płynność – łatwość z jaką dany zasób może być
sprzedany w krótkim czasie, po oczekiwanej cenie i przy
małych kosztach.
Zardzewiały rower
Zasoby
najbardziej
płynne
Nieruchomość
Nowy samochód
Akcje
Długi
Obligacje
Weksle
Depozyty długoterminowe
Depozyty krótkoterminowe
Rachunki bieżące,
czeki, przelewy, karty
Gotówka
Oś płynności
Zasoby
najmniej
płynne
Podaż pieniądza
i czynniki jego kreacji
1. Pieniądz gotówkowy w obiegu (poza kasami banków)
1.1. Pieniądz gotówkowy w obiegu (z kasami banków)
1.2. Gotówka w kasach banków
2. Depozyty i inne zobowiązania bieżące
2.1. Gospodarstwa domowe
2.2. Niemonetarne instytucje finansowe
2.3. Przedsiębiorstwa
2.4. Instytucje niekomercyjne działające na rzecz
gospodarstw domowych
2.5. Instytucje samorządowe
2.6. Fundusze ubezpieczeń społecznych
PIENIĄDZ M1 (1+2)
3. Depozyty i inne zobowiązania z terminem pierwotnym
do 2 lat (włącznie) i zablokowane
3.1. Gospodarstwa domowe
3.2. Niemonetarne instytucje finansowe
3.3. Przedsiębiorstwa
3.4. Instytucje niekomercyjne działające na rzecz
gospodarstw domowych
3.5. Instytucje samorządowe
3.6. Fundusze ubezpieczeń społecznych
4. Depozyty z terminem wypowiedzenia do 3 miesięcy
(włącznie)
PIENIĄDZ M2 (M1+3+4)
5. Operacje z przyrzeczeniem odkupu
6. Dłużne papiery wartościowe z terminem pierwotnym
do 2 lat (włącznie)
PIENIĄDZ M3 (M2+5+6)
Popyt na pieniądz
Rodzaje popytu na pieniądz:
a) transakcyjny
- dążenie do posiadania sald gotówkowych w celu
realizacji przewidywanych zakupów;
b) przezornościowy
- dążenie do posiadania sald gotówkowych w celu
finansowania nieoczekiwanych zakupów
c) spekulacyjny
- dążenie do posiadania pieniądza w
przewidywaniu spadku ceny innych aktywów i w
przewidywaniu przyszłych zysków
Determinanty popytu na pieniądz:





Poziom cen
Poziom dochodów
Stopa %
Liczba zawieranych transakcji
Wielkość produkcji (dynamika wzrostu
gospodarczego)
 Koszt zamiany jednych aktywów na inne
…
Inflacja - proces wzrostu poziomu cen.
Deflacja jest to proces spadku poziomu cen.
Deprecjacja – spadek siły nabywczej pieniądza.
• Skutek inflacji.
Aprecjacja – wzrost siły nabywczej pieniądza.
• Skutek deflacji.
Dewaluacja - formalne obniżenie wartości pieniądza
krajowego wobec pieniędzy zagranicznych.
Rewaluacja – formalne podwyższenie wartości
pieniądza krajowego wobec pieniędzy zagranicznych.
Denominacja – obniżenie nominałów pieniądza.
• Skreślanie zer.
• 10 000 zł : 1 zł
Nulifikacja – unieważnienie jednego pieniądza i
zastąpienie go innym.
Przykłady:
• reforma von Schachta (1923), Erhardta (1948)
Wymiana Reichsmarek na Rentenmarki – 11.1923
Kurs wymiany: 1,8 bln Reichsmarek na 1 Rentenmarkę
• reforma Grabskiego (1924) - 1,8 mln marek polskich na 1 zł
• wymiany 1939,1944 -1945
• wymiana pieniędzy w krajach byłego ZSRR:
ruble na lity (Litwa), na łaty (Łotwa), na korony (Estonia),
ruble na grzywny (karbowace) (Ukraina)
• wprowadzenie Euro zamiast walut narodowych
Polityka pieniężna
pieniądza
polega na regulowaniu podaży
krajowego
gospodarczego
oraz
w
celu
wspierania
stabilizowania
rozwoju
poziomu
cen,
produkcji i zatrudnienia.
Cele polityki pieniężnej
- ograniczenie ilości pieniądza w systemie gospodarczym
do wielkości niezbędnej do właściwego spełniania przez
pieniądz jego funkcji (bezpośredni cel inflacyjny).
- cele pośrednie: odpowiednia korelacja przyrostu podaży
pieniądza
z
przyrostem
produktu
narodowego,
oddziaływanie na poziom kursu walutowego oraz poziom
stóp procentowych.
Zadania NBP obejmują:
Utrzymywanie
stabilnego
poziomu
cen
przy
jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile
nie naruszy to wcześniej wymienionego celu.
Prowadzenie
działalności
dewizowej
w
granicach
określonych ustawami,
Prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa,
Kształtowanie warunków niezbędnych do rozwoju systemu
bankowego,
Opracowywanie sprawozdawczego bilansu płatniczego
oraz bilansów należności i zobowiązań zagranicznych
państwa.
NBP ma także wyłączne prawo emitowania znaków
pieniężnych.
Organami NBP są:
•Prezes – powoływany przez Sejm na okres 6 lat,
•Rada Polityki Pieniężnej – w jej skład wchodzi 10
członków, w tym przewodniczący którym jest Prezes NBP,
po 3 osoby powołane na 6 lat przez Prezydenta, Sejm i
Senat RP.
•Zarząd NBP.
Instytucją kontrolującą system bankowy jest Komisja
Nadzoru bankowego, której decyzje wykonuje organ
wydzielony w strukturze NBP – Generalny inspektorat
Nadzoru Bankowego.
Do podstawowych zadań RPP należy:
•Ustalanie wysokości stóp procentowych NBP,
•Ustalanie zasad i stopy rezerwy obowiązkowej banków
komercyjnych,
•Określenie górnych granic zobowiązań wynikających z
zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych
instytucjach bankowych i finansowych,
•Zatwierdzanie planu finansowego NBP oraz sprawozdania z
jego działalności,
•Przyjmowanie rocznych sprawozdań z działalności NBP,
•Ustalanie zasad operacji otwartego rynku.
Podstawowe instrumenty polityki pieniężnej
Instrumenty
kontroli ogólnej – zmiany oficjalnej stopy
redyskontowej,
operacje
otwartego
rynku
i
system
minimalnych rezerw obowiązkowych.
Instrumenty
kontroli selektywnej – kontrola rozmiarów
udzielonych pożyczek, kontrola stóp procentowych i
polityka selektywnych wskaźników rezerwowych.
Oddziaływanie
przez
perswazję
–
przekazywanie
sugestii w sprawie pożądanych kierunków polityki banków
prywatnych.
Instrumenty polityki pieniężnej cd.
 Stopa procentowa:
- referencyjna – minimalna rentowność podstawowych
operacji
otwartego
oprocentowania
rynku;
lokat
wpływa
na
międzybankowych
poziom
o
porównywalnym poziomie zapadalności; 4,5%
- lombardowa – koszt pozyskania pieniądza w NBP;
określa górny pułap wzrostu rynkowych stóp overnight; 6%
- depozytowa – oprocentowanie depozytu w NBP; określa
dolny pułap spadku rynkowych stóp overnight; 3%
- redyskotowa – redyskonto weksli; 4,75%
Operacje otwartego rynku – emisja i wykup skarbowych
papierów dłużnych (bony pieniężne i obligacje)
Rezerwa obowiązkowa – wyrażona w zł część środków
pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych nie
podlegająca akcji kredytowej; 3,5%
 Polityka kursowa – kurs płynny, możliwość ingerencji na
rynku walutowym poprzez rezerwy NBP, perspektywy
przystąpienia do strefy Euro;
Wybrane stopy procentowe NBP i oprocentowanie dla gospodarstw
domowych w bankach komercyjnych w latach 1996 – 2004
30,00
25,00
20,00
15,00
10,00
oprocentowanie ROR
oprocentowanie (średnie) depozytów terminowych gospodarstw domowych
oprocentowanie kredytów dla gospodarstw domowych
stopa lombardowa
stopa depozytowa
stopa redyskontowa
sty-04
wrz-03
maj-03
sty-03
wrz-02
maj-02
sty-02
wrz-01
maj-01
sty-01
wrz-00
maj-00
sty-00
wrz-99
maj-99
sty-99
wrz-98
maj-98
sty-98
wrz-97
sty-97
0,00
maj-97
5,00