Altruističko ponašanje

• • Latane i Darli

Uzroci nepomaganja su prije svega:

• ocjena da je situacija manje ozbiljna nego što stvarno jeste a na osnovu uočavanja da niko od više prisutnih osoba ništa ne preduzima; • • difuzija odgovornosti;

prisustvo drugih je najvažniji faktor

•

Prisustvo drugih

pomogne drugima.

djeluje inhibitorno na spremnost da se • Razlozi za to su: • 1. što se, uočavajući da su ostali prisutni neaktivni, ocjenjuje da situacija nije ozbiljna i opasna; • 2. što dolazi do smanjenja osjećanja odgovornosti jer se rezonuje da su drugi isto toliko obavezni da pomažu; • 3. što svi prisutni za svakog pojedinca predstavljaju grupu publiku i jer se smatra, budući da niko ništa ne preduzima, da je to prirodno i normalno ponašanje, a drugačije ponašanje da bi moglo biti ocijenjeno kao neprikladno.

•

Aronfrid -

Altruizam je ponašanje koje počiva na empatiji s drugom osobom a koja nama omogućava da znamo šta drugi doživljava i da pretpostavljamo da će naš postupak izazvati kod drugoga zadovoljstvo, a i nama samima biti prijatan.

• Karakteristike: • 1) uživljavanje u psihičko stanje drugoga, • 2) anticipacija prijatnih posledica naših postupaka za drugoga, • 3) vlastito zadovoljstvo svojim postupkom.

•

1) 2) 3) 4)

Faktori koji utiču na altruističko ponašanje:

situacioni činioci, ponašanje drugih osoba, norme ponašanja i osobine ličnosti

• • • • • • • •

Situacioni činioci:

prisustvo drugih, njihov broj, poznatost, dejstvo stepena nevolje osobe kojoj treba pomoć, obim potrebnog angažovanja, vrsta pružene pomoći, način traženja pomoći.

pol

-

2. Uticaj prisutnih osoba

- njihove ocjene situacije i njihovog postupanja - Prisutna osoba izjavi da je situacija ozbiljna; Prisutna osoba određeno izjavi da je potrebno pomoći; Prisutna osoba sama preduzima nešto da pomogne osobi u nevolji

Kada prisutna osoba i ukaže na to da treba pomoći a i sama pomaže.

Postupci drugih su uticajniji nego savjeti i uputstva

•

3. Društvene norme

• Latane i Darli ne pridaju važnost normama ističući da one više služe za naknadno konstituisanje objašnjenja svoga postupka.

• Aronfrid ne smatra da su norme značajne za altruističko ponašanje, već

sposobnost empatije i osjećanje zadovoljstva što se drugome koristi.

•

Švarc:

za preduzimanje altruističkog ponašanja potrebno je da postoje: • a)

namjera

drugoga da se preduzme nešto što je dobro za • • b)

osjećanje odgovornosti

za postupak • c)

znanje

da je taj postupak u skladu sa društvenim moralnim normama.

Štaub

ističe značaj moralnih normi. Postoje dvije vrste: • 1. principi o tome kakvo je ponašanje ispravno i konkretno, norma da je pomaganje ljudska obaveza; • 2. internalizovani principi da treba voditi računa o tuđim potrebama i tuđoj dobrobiti

• • •

4. Osobine ličnosti

•

pozitivna korelacija altruizma i osobina ličnosti:

• -

kod djece

: socijalna prilagođenost, manja agresivnost, manja kompetitivnost, veća emocionalna stabilnost; • -

kod žena:

vrijednosti, ispodprosječni motiv za postignućem, dominacija; blaga ekstraverzija, razvijenost socijalne

kod odraslih muškaraca:

razvijena autoritativnost.

socijalna orijentisanost, odsustvo neurotičnosti, blaga konzervativnost i blago

Sindrom crta ličnosti: razvijenost osjećanja odgovornosti, zainteresovanost za dobro drugih, razvijena moralnost, nesebičnost, ljubav za ljude – crte koje izražavaju socijalnu orijentaciju

• •

Porijeklo altruističkog ponašanja

1) Izvor altruizma je u nasleđem datim urođenim osnovama -

Aristotel • Smit, Spenser i Šeler: u urođenom saosjećanju sa drugima, u urođenoj simpatiji i empatiji; • Mek Dugal: u roditeljskom, posebno materinskom instinktu;

2)

Bihejvioristi:

altruističko ponašanje se stiče preko različitih vrsta socijalnog učenja. - Uslovljavanjem na osnovu vezivanja sa primarnim ljudskim potrebama i nagonima stečeno ponašanje; Latane i Darli objašnjavaju nastanak altruističkog ponašanja interakcionom teorijom razmjene koristi i štete.

Bandura ističe učenje po modelu i u svojoj analizi tzv. opservacionog uslovljavanja ističe značaj viših kognitivnih procesa.

• Altruističko ponašanje se uči raznim vrstama socijalnog učenja.

• Ali jednim dijelom se razvija na osnovu urođenih osnova.

• Razvija se uslovljavanjem i drugim oblicima učenja.

• Pretežni dio altruističkog ponašanja čovjek stiče preko raznih procesa učenja i dejstvom raznih uslova.

•

Razvijanje altruističkog ponašanja

• 1. verbalno ubjeđivanje • 2. potkrepljivanje altruističkog ponašanja •

Dosledno potkrepljivanje altruističkog ponašanja, davanje primjera i učenje po modelu, kao i učenje uviđanjem

mogu biti uspješno korišćeni načini socijalnog učenja. • Agensi socijlizacije

• Rašton - dva su vjerovatna puta kojima se ostvaruje razvijanje prosocijalnog ponašanja: • 1. formiranje novih prosocijalnih normi, a do čega se dolazi prije svega kod onih pojedinaca kod kojih nije dotad bilo nikakvih normi i nema prosocijalnih suprotnih normi; • 2.razvijanje osjetljivosti za druge i sposobnosti empatije.

• Važno je i osposobljavanje za otklanjanje dvoumljenja kako postupiti u situaciji u kojoj neko traži pomoć.

• Internalizacija altruističkih moralnih normi i razvijanje određenih crta ličnosti važni su prije svega radi toga da bi altruističko ponašanje postalo trajno ponašanje i da bi se formirao altruistički motiv kao jedan od trajnih i jakih motiva ponašanja.

•

Konformiranje, poslušnost i pokoravanje Konformiranje -

se to učini.

Ašov eksperiment spremnost da se prihvati mišljenje i gledanje drugih, uglednih i autoritativnih osoba i, prije svega, grupa kojima pojedinac pripada – a da za takvo prihvatanje nema racionalnih razloga niti da postoji prisila da Zavisi od mnogih crta ličnosti: manja intelektualne sposobnosti, emocionalna nestabilnost, zavisnost, pasivnost

• Spremnost z prihvatanje tuđih zahtjeva - S. Milgrem –

kad je žrtva bila u odvojenoj sobi ispitanici nijesu mogli ni da je vide ni da čuju drugo osim protestovanja žrtve lupanjem o zid (pri tobožnjem šoku od 300 V iza kojeg bi osoba u drugoj sobi sasvim ućutala) – 66% ispitnika išlo je do kraja u davanju električnih šokova, prosjek datih šokova iznosio je 27 jedinica;

– – – –

kad žrtvu nijesu vidjeli ali su mogli da čuju sve njene glasove, proteste i žalbe – do kraja eksperimenta išlo je 62,5% ispitanika, prosjek tobožnje datih šokova iznosio je 24 jedinice; kad je žrtva bila u istoj prostoriji sa ispitanikom, na pola metra udaljenosti od nje

40%

je išlo do kraja u ogledu a prosjek intenziteta tobožnjih šokova iznosio je 20 jedinica kad je žrtva bila u sobi i pri davanju šoka intenzivnijeg od 150 volti, zahtijevajući da se prekine ogled, odbijala da sama stavi ruku na predmet preko kojeg je tobože dolazila el. energija, tako da je ispitanik bio prisiljen da sam silom stavi ruku „tobožnjeg“učenika na ploču i bio sa žrtvom u tjelesnom dodiru – 30% je išlo do kraja ogleda, a prosjek datih šokova iznosio je 17 jedinica intenziteta.

Kada su uvedeni „saradnici“ koji su pred subjektom-ispitanicima, a u dogovoru sa istraživačem, posle izvjesnog vremena odbijali da produže sa ogledom subjekti ispitanici su u 90% slučajeva odbijali da produže sa ogledima

• • • • • • • • Korišćenje različitih načina da se izazove pokoravanje: 1. Pojedinac se osjeća obaveznim, zbog uloge koju je naučio, da čini sve što se od njega očekuje (navika, stavovi).

2. Primjena socijalnog pritiska od strane grupe (pr. Ašov ogled) 3. Korišćenje kažnjavanja i nagrađivanja 4. Angažovanje unutrašnjih psiholoških faktora.

a)nastoji se da osoba najprije prihvati neki manji zahtjev (kao u propagandi), s tim da se posle iznese veći, te korišćenje osjećanja krivice koje se ili namjerno izaziva ili za koje je utvrđeno da postoji.

b)

operisanje sa osjećanjem krivice.

•

Pojam i struktura moralne svijesti

• Moralna svijest predstavlja veoma važnu opštu pokretačku snagu čovjeka i dolazi do izražaja u veoma velikom broju aktivnosti i djelatnosti ljudi. • Ima tri komponente:

intelektualnu, emocionalnu i konativnu komponentu

•

O razvijenoj moralnoj svijesti možemo govoriti kada su sve ove komponente prisutne i dovoljno razvijene

• Moralna svijest, kao i svaki drugi efekt socijalizacije stiče se socijalnim učenjem. Razvitak emocionalne komponente zavisi prvenstveno od učenja uslovljavanjem, pa zatim od učenja na osnovu modela. Konativna komponenta u velikoj mjeri zavisi od učenja po modelu, a za razvitak kognitivne komponente od prvenstvenog je značaja kognitivno učenje i posebno učenje uviđanjem.

• •

Razvoj i mijenjanje moralne svijesti

Teorije socijalnog učenja

uslovljavanjem navode kao važne oblike sticanja moralnosti sve oblike uslovljavanja asocijativno ili klasično, instrumentalno, incidentalno, parcijalno, sekundarno, opservaciono.

•

Kognitivne razvojne teorije

–

Pijaže razlikuje heteronomnu (do 9 godina) – moralno je ono što se mora uraditi jer neko drugi (odrasle osobe ) zahtijevaju da se to uradi i autonomnu moralnost (na kasnijem uzrastu)- postupci se ocjenjuju na osnovu usvojenih i internalizovanih principa o ponašanju, koji djeluju kao sopstveni i autonomni regulatori ocjena i postupka.

•

Kolberg

u razvitku moralnosti razlikuje tri stupnja i nekoliko podstupnjeva. • I Prvi je stupanj

predmoralnosti

. U okviru njega razlikujemo dvije faze: • 1)

prvu fazu čini orijentacija prema kazni i pokoravanju: pokorava se propisima da bi se izbjegla kazna; 2) drugu fazu čini naivni instrumentalni hedonizam; konformira se da bi se postigla nagrada, postupak je instrumentalan za zadovoljenje potreba.

•

II

Drugi stupanj je

moralnost konvencionalnog konformiranja propisu

.

– Prvu fazu u okviru tog stupnja čini tzv.

moralnost „dobrog djeteta“.Konformira se radi toga da bi se izbjeglo neodobravanje i nesklonost drugih. Konformira se konvencionalnim i uobičajenim principima koje postavlja većina.

– Druga faza u okviru ovoga stupnja je

moralnost orijentisana prema autoritetu. Za nju je karkteristično shvatanje da treba činiti ono što je „dužnost“, a dužnost je održavanje društvenog reda i autoriteta. Ono što treba činiti ima vrijednost za sebe, ne samo instrumentalnu vrijednost. Ako se ne konformira, dolazi do osjećanja krivice.

•

III

Treći stupanj, čini

moralnost zasnovana na usvojenim i

•

izgrađenim moralnim principima i moralnim vrijednostima.

• Razlikuju se dvije faze: • Prvu fazu čini

moral društvenog dogovora. Karakteristično je shvatanje da svi imaju pravo da žive, da djelaju i da se razvijaju.Zbog toga je potrebno određene principe ponašanja prihvatiti kao opšte principe, koji važe za sve. Ne smije se povrijediti pravo drugoga i treba priznavati i poštovati opšte dobro svih.

• Najvišu fazu razvijene moralnosti karakteriše

orijentacija ne samo na aktuelne društvene norme i zakone, nego i na principe koji imaju svoju logičku univerzalnost i konzistentnost. Ti principi treba da se manifestuju u svakom postupku i da se održavaju bez obzira na to da li su u skladu sa vladajućim normama ili nijesu. Ti principi postaju lični imperativ da se prema njima konzistentno postupi.

• • Glavni zadatak socijalizacije sastoji se u vaspitavanju djeteta da osjeća kao svoju potrebu da se u opredjeljivanju i postupcima rukovodi pravdom i pravednošću, u razvijanju kod djeteta težnje da u svemu što čini vodi računa i o drugima, u nastojanju da se kod njega razviju kao izraziti motivi prosocijalni, pozitivno socijalni motivi, konkretno motiv za afilijacijom, motiv za pomoći drugima, težnja za napretkom i humanošću.