Transcript 04. Antyseptyka

Środki odkażające
i antyseptyczne
Farmakologia w Ratownictwie
Antiseptica
• Termin ‘Antiseptica’ wprowadził po raz
pierwszy chirurg John Pringle, określając
zabiegi ‘przeciwko gniciu ran’
Z greckiego:
• Anti – przeciw
• Sepsis - gnicie
Dezynfekcja (odkażanie):
• postępowanie mające na celu maksymalne
zmniejszenie liczby drobnoustrojów.
Niszczenie form żywych mikroorganizmów,
(nie zawsze usuwa formy przetrwalnikowe).
Dezynfekcja dotyczy przedmiotów i
powierzchni użytkowych.
Sterylizacja, wyjaławianie:
• proces polegający na zniszczeniu wszystkich,
zarówno żywych, jak i przetrwalnikowych form
mikroorganizmów.
• Prawidłowo wysterylizowany materiał jest jałowy
- nie zawiera żadnych żywych drobnoustrojów
(także wirusów) oraz ich form przetrwalnikowych.
Środki odkażające, podział:
• Środki antyseptyczne - nazywamy środki
stosowane na powierzchnię żywych
tkanek w celu zabicia drobnoustrojów lub
zahamowania ich rozwoju. Zastosowanie:
- skóra nieuszkodzona
- rany, błony śluzowe.
Środki odkażające, podział:
• Środki dezynfekcyjne - stosowane do
zabicia drobnoustrojów znajdujących się
poza organizmem. Są toksyczne,
drażniące i żrące dla tkanek ludzkich.
Zastosowanie:
- pomieszczenia
- przedmioty
- narzędzia, materiały opatrunkowe.
Idealny środek to:
1. Szerokie spektrum działania
2. Duża szybkość działania
3. Stabilność w kontakcie ze środowiskiem (np.
wydzielin) i niereaktywność z powierzchniami
odkażanymi.
4. Nietoksyczność, bezwonność.
5. Bezpieczeństwo dla ludzi i przedmiotów.
6. Łatwość użycia
7. Niska cena
Podział ze względu na mechanizm
Mechanizm działania
Przykład
Zmiana pH
Kwasy, zasady
Zmiana ciśnienia osmotycznego
Roztwory hipertoniczne NaCl, cukier (syropy), glukoza
(20-40%)
Wydzielanie tlenu atomowego
Woda utleniona,
nadmanganian potasowy,
chlor, podchloryny
Inaktywacja enzymów
drobnoustrojów
Związki rtęci, związki bizmutu
Zmiany charakteru błony
lipoproteinowej drobnoustrojów
Błękit metylenowy,
rozpuszczalniki organiczne,
garbniki
Denaturacja białek drobnoustrojów
Formaldehyd, fenol, krezol,
związki srebra, fiolet
krystaliczny, jod
Zmiany napięcia powierzchniowego
tenzydy, detergenty
Podział ze względu na moc działania:
A. Silnie działające środki
B. Średnio-silnie działające środki
C. Słabo działające środki
Silnie działające środki
• Zdolne zniszczyć przetrwalniki oraz wszelkie
formy drobnoustrojów.
• Przykład: tlenek etylenu
Średnio-silnie działające środki
• Nie niszczą zarodników w czasie rutynowego
stosowania, natomiast niszczą inne formy
drobnoustrojów, szczególnie prątki gruźlicy.
• Przykłady: Formaldehyd, związki chloru,
jodofory, alkohole, związki fenolu.
Słabo działające środki
• Mają wąskie spektrum działania. Nadają się do
dezynfekcji bieżącej sprzętów w otoczeniu chorego
• Przykłady: detergenty dostępne do sprzątania
Bakterie
Siła
działania
Wirusy
Formy
wegetaty
wne
Prątki
gruźlicy
Przetrwal
niki
Silne
+
+
+
ŚrednioSilne
+
+
Słabe
+
-
Grzyby
Lipidoweśrednie
Nielipido
we-małe
+
+
+
+/-
+
+
+/-
-
+/-
+
-
Podział ze względu na właściwości
chemiczne:
1. Kwasy
2. Alkohole, aldehydy
3. Fenole
4. Środki utleniające
5. Związki chlorowcowe i ich pochodne
6. Sole czwartorzędowych zasad aminowych
(tenzydy)
7. Sole metali ciężkich (srebra, rtęci, cynku)
8. Leki roślinne
9. Barwniki i inne środki odkażające
1. Kwasy
1. Kwasy
• Działanie ich polega na zmianie pH środowiska.
• Spośród kwasów, jako środki antyseptyczne do
odkażania blon śluzowych i skóry nie uszkodzonej
stosuje się:
• kwas borny (Acidum boricum)
• dwuboran sodowy (Natrium biboricum - boraks)
• kwas salicylowy (Acidum salicylicum)
• oraz rzadziej kwas nalidyksowy i undecylenowy
Kwas borny
• działa słabo bakteriostatycznie i
grzybostatycznie,
• Stosowany jako antyseptyk na:
- błony śluzowe (m.in. spojówki - 2 - 5%)
- zewn. uszkodzenie skóry - roztwory 1-3%,
zasypki 1-3% i maści 10%
Kwas borny
Kwas borny
Kwas salicylowy
• stosowany w postaci roztworu (2 - 10%),
zewnętrznie na skórę jako środek odkażający
• W połączeniu ze spirytusem (spirytus
salicylowy)
Kwas salicylowy (maść)
Sachol (Salicylan choliny) – w
chorobach jamy ustnej:
2. Alkohole i aldehydy.
Alkohole alifatyczne (etylowy,
izopropylowy)
• silne środki antyseptyczne,
• zabijają zarodniki, wirusy i grzyby.
• Alkohol etylowy 40-50% działa odkażająco bardzo
powoli
• Alkohol etylowy 70% działa silnie bakteriobójczo,
stosowany do:
- odkażania skóry nie uszkodzonej (np. przed
wstrzyknięciami)
-odkażania instrumentów chirurgicznych i naczyń
Skinsept
Aldehyd mrówkowy – formaldehyd
• działa silnie bakteriobójczo i wirusobójczo.
• 40% roztwór formaldehydu (formalina) działa
silnie nekrotyzująco (opryskiwanie
pomieszczeń)
• stosowany w roztworach 2-10% do odkażania
narzędzi i urządzeń sanitarnych
• Niestety jest rakotwórczy
Aldehyd glutarowy
• w postaci 2% roztworu z aktywatorem (preparat
Aldesan) - działa odkażająco na wegetatywne
postacie bakterii (G+ i G-, na mikroorganizmy
kwasooporne, grzyby i wirusy)
• Stosowany do wyjaławiania:
- korków gumowych
- opakowań szklanych
- narzędzi chirurgicznych i stomatologicznych
- drenów
Aldehyd glutarowy w prep.
Aldesan
3. Fenole i ich pochodne
Fenole i pochodne:
• Są to trucizny protoplazmatyczne, w
odpowiednich stężeniach denaturują białka,
działając bakteriobójczo na większość
drobnoustrojów. Na tkanki wyższego
organizmu działają ściągająco, w większych
stężeniach nekrotyzująco.
Fenole i pochodne:
• Fenol:
- stężenie: 1-3% do odkażania przedmiotów i
narzędzi chirurgicznych,
- 0,5% do wyjaławiania i konserwacji środków
leczniczych
• Krezol
• Lizol (krezol + mydło potasowe) - działa silnie
bakteriobójczo
• stosowany do odkażania: rąk (1-2 %), narzędzi
chirurgicznych (5%), bielizny (3%), pomieszczeń i
ustępów
• Heksachlorofen - (płynny difenol rozpuszczalny w
rozpuszczalnikach organicznych i mydłach).Często
stosowany jako płynne mydło heksachlorofenowe antyseptyk stosowany w chirurgii.
• Jest również stosowany jako antyseptyczny dodatek
do środków czyszczących, preparatów
kosmetycznych, dezodorantów.
4. Środki utleniające
Nadtlenek wodoru (Hydrogenium
peroxydatum)
• Nietrwały związek, wydzielający tlen pod wpływem
zetknięcia się z substancjami organicznymi lub
zasadami, jak również pod wpływem katalaz
znajdujących się w wielu bakteriach. Działa:
- silnie utleniająco
- odkażająco
- pęcherzyki tlenu spulchniają skrzepy krwi i ropę
- mechanicznie oczyszczają ranę - 3% wodny roztwór
nadtlenku wodoru (woda utleniona) lub 1 łyżka
stołowa na szklankę wody – do przemywania błon
śluz.
Nadmanganian potasowy
KMnO4
• po rozpuszczeniu w wodzie uwalnia powoli tlen
atomowy, działając odkażająco. Stosowany:
- do dokażania ran i płukania błon śluzowych (0,025 0,1%)
- do płukania żołądka (0,02%)
• W zetknięciu z białkiem ulega redukcji, co zmniejsza
jego wartość kliniczną,
• plami tkaniny i skórę, może działać drażniąco na
tkanki.
• Działanie p-bakteryjne KMnO4 jest słabsze ale
dłuższe od wody utlenionej.
Tlen atomowy i ozon
Tlen atomowy
• Działa toksycznie na komórki bakterii i innych
drobnoustrojów
• Słabe działanie przeciwbakteryjne
• Bardzo silne własności utleniające
Ozon
• Silnie drażni błony śluzowe
• Powoduje szybsze starzenie się materiałów i tworzyw
• Stosowany do uzdatniania wody wodociągowej
Ozon
• Jest trujący dla ludzi, zwierząt i roślin.
Wykorzystywany jest do wyjaławiania wody pitnej
(ozonowanie), pomieszczeń (szczególnie w szpitalach:
lampa ozonowa)
• Ozon jest jednym z najskuteczniejszych znanych
środków dezynfekcyjnych, nie wytwarza
rakotwórczych i innych szkodliwych produktów
ubocznych. W procesie uzdatniania wody
(ozonowanie) ozon jest jedną z najlepszych
możliwości, ponieważ nie jest tak drogi w późniejszej
eksploatacji a produkt wynikowy jest porównywalny.
• Niestety, ozon ma stosunkowo krótki czas rozkładu,
przez co ozonowana woda pozostaje aseptyczna
przez krótki czas (tzn. nie można jej bezpiecznie
przesyłać długimi rurociągami).
• Ozon nie może całkowicie wyeliminować chloru z
procesu uzdatniania wody, jednakże może go w
istotny sposób ograniczyć do minimum, w ilości
niezbędnej do utrzymania w sterylności wszystkich
nitek sieci wodociągowej po przejściu wody przez
Stację Uzdatniania. Zabieg taki wyraźnie poprawia
właściwości organoleptyczne spożywanej wody (brak
wyczuwalnego zapachu i smaku chloru oraz mętnego
zabarwienia).
5. Związki chlorowcowe
i ich pochodne
Chlor
• działa silnie odkażająco, stosowany do
odkażania wody i pomieszczeń.
• Związki chlorowcowe odszczepiają w
roztworach wodnych jon chloru działający
odkażająco, a wtórnie wyzwala z wody tlen.
Wapno chlorowane
• do odkażania wagonów wozów ustępów,
śmietników, grobowców (10 - 20%)
Chloramina B
• działa antyseptycznie i odkażająco
• stosowana do odkażania:
- pomieszczeń i urządzeń sanitarnych
(2-5%)
- narzędzi i sprzętów (0,5-2%)
- rąk (1 łyżka proszku na 1 litr wody).
Chlorheksydyna
• jest organicznym związkiem chloru
• działającym silnie p-bakteryjnie nie drażni
skóry ani błon śluzowych
• Zastosowanie:
- odkażanie rąk (do 4%)
- pola operacyjnego
- jam ciała i błon śluzowych (0,5%)
- odkażanie narzędzi chirurgicznych
Preparaty Chlorheksydyny dostępne
w Polsce:
• Abacil(5%)
• Manusan(4%)
• Chlorhexidinum (20% roztw. 0,5% aerozol, 1%
krem, tabl. do ssania)
• Glukonian chlorheksydyny stosowany j.w.:
(0,2% i 0,12% roztwór)
• tabletki do ssania SEBIDIN A.
Sebidin
Abacil, Manusan
Jod
• powoduje denaturację białek, działa
bakteriobójczo i ściągająco.
• W środowisku wodnym wyzwala tlen - działa
utleniająco, a w wyniku tego odkażająco i
drażniąco. Stosowany:
- Jodyna (3% roztwór alkoholowy
- Płyn Lugola (1% roztwór wodny)
Jodyna
• najskuteczniejszy środek do odkażania skóry
nieuszkodzonej, działa także przeciwgrzybiczo.
Obecnie stosowana w postaci Jodoforów (są
to koloidalne roztwory jodu w tenzydach lub
polimerach
• Najcześciej używane do mycia pola
operacyjnego
• Czasem powoduje reakcje alergiczne i
nadwrażliwości
Preparaty jodoforów
• jodowany poliwinylopirolidon (Povidone –
iodine)
• 10%) preparat: Polseptol, Betadine - działa
silnie p-bakteryjnie na G+, stosowany do
odkażania skóry i błon śluzowych (działa
długo i jest mało drażniący)
Povidone-Iodine
Povidone-Iodine
Betadine
6.Tenzydy, detergenty.
Tenzydy
• Związki o właściwościach zmniejszania
napięcia powierzchniowego cieczy.
• Działają bakteriobójczo w stosunku do
drobnoustrojów, grzybów i pierwotniaków.
• Rodzaje:
– tenzydy aminowe (m.in.mydła)
– tenzydy kationowe, stosowane jako środki
antyseptyczne i odkażające
Benzalkonium chloride
• stosowany do odkażania rąk i narzędzi
chirurgicznych, przepłukiwania pochwy i
pęcherza moczowego, leczenia zakaźnych
schorzeń skóry.
• Występuje osobno jak i w preparatach
złożonych np. Septolete - jako antyseptyk jamy
ustnej.
Benzalkonium chloride
Benzalkonium chloride
Benzalkonium bromide
• 0,01 - 0,05% do odkażania błon śluzowych i
skóry.
7. Sole srebra
Związki srebra
• nieorganiczne, jak i organiczne działają pbakteryjnie i odkażająco oraz ściągająco, a
w większych stężeniach keratolitycznie i
nekrotyzująco
Sól srebrowa sulfadiazyny (Dermazin)
• maść o działaniu odkażającym i
przyspieszającym gojenie się ran,
stosowany w leczeniu oparzeń
Sól srebrowa sufatiazolu (Argosulfan)
• stosowana w oparzeniach wszystkich stopni,
oparzeniach popromiennych, odleżynach,
przewlekłych owrzodzeniach podudzi.
8. Preparaty roślinne
Ekstrakty z herbaty
•
•
•
•
•
Wyciągi
Olejki
Słabe działanie przeciwbakteryjne
Ściągające
Do płukania gardła, przemywania śluzówek
9. Barwniki i inne środki
odkażające
• Nitrofural - pochodna nitrofuranu - stosowana do odkażania
jamy ustnej (tabletki do ssania) oraz do odkażania zakażonych
ran i oparzeń
• Chinoksyzol - siarczan hydroksychinoliny - stosowany do
płukania błon śluzowych (np. jamy ustnej) oraz do odkażania
skory
• Etakrydyna (Rivanolum) - stosowana do odkażania ran i błon
śluzowych.
• Błękit metylenowy - niebieski barwnik działający
bakteriobójczo i grzybobójczo, stosowany do przemywania ran
i przepłukiwania pęcherza moczowego.
• Fiolet krystaliczny (gencjana)- o działaniu bakteriobójczym,
grzybobójczym i ściągającym, stosowany do odkażania skóry
ran i błon śluzowych, skuteczny w drożdżycach i pleśniawkach.
• Nadtlenek benzylu (OXY 5 -10, Benzacne) - działa
bakteriobójczo i keratolitycznie, stosowany w trądziku.
Rivanolum
W Ratownictwie:
• Skinsept – Alkohol do odkażania rąk i skóry,
także przed wkłuciami
• Czas odkażania 15 sekund
• Nie stosować na błony śluzowe i rany!
• Jest autosterylny
W Ratownictwie:
• Skinsept – Alkohol do odkażania rąk i skóry,
także przed wkłuciami
• Czas odkażania 15 sekund
• Nie stosować na błony śluzowe i rany!
• Jest autosterylny
Octenisept
• Do stosowania na błony śluzowe i rany
• Nie powoduje pieczenia
• Długie działanie (do godziny)
Octenisept
• Do stosowania na błony śluzowe i rany
• Nie powoduje pieczenia
• Długie działanie (do godziny)
Incidin/Incidur
• Do odkażania sprzętu, narzędzi, powierzchni.
• W wygodnym do stosowania sprayu
Incidin
• Do odkażania sprzętu, narzędzi, powierzchni.
• W wygodnym do stosowania sprayu