MOJE MIASTO

1

Będzin

2

FLAGA BĘDZINA

.

Będzin jest niespełna 60-tysięcznym miastem powiatowym, historyczną stolicą regionu – Zagłębia Dąbrowskiego . Należy do najstarszych miast (650 lat od nadania magdeburskich praw miejskich) Małopolski i województwa śląskiego. Jest siedzibą władz powiatu będzińskiego ( starostwo ). Pełni rolę ośrodka handlowego, finansowo gospodarczego (przemysł, energetyka), administracyjnego i kulturalno oświatowego regionu.

3

Położenie na mapie Polski Powierzchnia 37,08 km² 50°19′26″N 19°07′45″E

miasto powiatowe położone w południowej Polsce , w Zagłębiu Dąbrowskim , nad rzeką Czarną Przemszą , na Wyżynie Śląskiej , we wschodniej części województwa śląskiego , na terenie Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP) i konurbacji katowickiej .

4

Położenie Położenie matematyczno-geograficzne

Wyznaczają go współrzędne geograficzne: 19 ° 03'30"E – 19 ° 11'16"E (rozciągłość równoleżnikowa) 50 ° 22'13"N – 50 ° 18'05"N (rozciągłość południkowa). Geometryczny środek miasta opisują współrzędne: 19 ° 07'23"E i 50 ° 20'09"N.

Położenie historyczno-geograficzne

Będzin położony jest w odległości 12 km od stolicy województwa śląskiego – Katowic , 5 km od centrum Sosnowca i 4 km od Dąbrowy Górniczej, na terenie Zagłębia Dąbrowskiego Sosnowiec , Dąbrowa Górnicza , Czeladź , Wojkowice , Sławków i (w skład którego wchodzą m.in. pobliskie miasta: Siewierz ), w zachodniej Małopolsce na pograniczu z Górnym Śląskiem .

•

Położenie fizycznogeograficzne

Pod względem regionalizacji fizycznogeograficznej Polski wg J. Kondackiego (2002) Będzin leży na obszarze prowincji Wyżyna Śląsko-Krakowska (341), makroregionu Wyżyna Śląska Katowicka (341.13) i Garb Tarnogórski (341.12).

(341.1) oraz mezoregionów: Wyżyna Wyżyna Katowicka stanowi środkową część Wyżyny Śląskiej . Na węglonośnym podłożu skał karbońskich zalegają dolomity i wapienie środkowego triasu , które w północnej części obszaru tworzą zwarte wyniesienia Garbu Tarnogórskiego .

Pod względem ukształtowania powierzchni w obrębie Wyżyny Katowickiej można wyróżnić kilka regionów, na pograniczu których położony jest Będzin: Płaskowyż Bytomsko-Katowicki o wys. 240 260 m n.p.m., Kotlinę Mysłowicką nad Przemszą i Wysoczyznę Dąbrowską (ponad 300 m n.p.m.).

Natomiast w obrębie Garbu Tarnogórskiego obszar Będzina obejmuje część Garbu Ząbkowickiego i Płaskowyżu Twardowickiego z jego najwyższym wzniesieniem – Górą Świętej Doroty (382 m n.p.m.) •

Położenie administracyjne i granice

Pod względem administracyjnym Będzin jest miastem powiatowym (siedziba władz powiatu ziemskiego) województwa śląskiego.

Graniczy z następującymi miastami: Sosnowcem (powiat grodzki) od południa, Dąbrową Górniczą (powiat grodzki) od wschodu, Czeladzią od zachodu i południowego zachodu, na krótkim odcinku na rzece Brynica z Siemianowicami Śląskimi Psary , Gródków , Sarnów i (rejon Boleradza Preczów ), Wojkowicami ) od północy.

od zachodu oraz gminą wiejską Psary (miejscowości: Długość granic Będzina: 37,62 km.

[1] 5

Warunki naturalne

•Wysokość n.p.m. i rzeźba terenu najwyższa: 382 m ( Góra Świętej Doroty w Grodźcu) najniższa: ok. 255 m (dolina Czarnej Przemszy w Małobądzu). Miasto ma urozmaiconą rzeźbę terenu z najwyższymi wzniesieniami: Góra św. Doroty (Dorotka) (382 m n.p.m.), Parcina (354 m), góra Kijowa (Kamionka) (345,5 m), Wzgórza Małobądzkie (308 m) ze wzniesieniem Syberki (ok. 300 m), wzniesienia Warpia (297 m) oraz Góra Zamkowa (285 m).

•Hydrografia Przez miasto na długości ok. 8 km przepływa zlewni Przemszy w dorzeczu Wisły.

powiatu będzińskiego), z tego: użytki rolne użytki leśne : 48% : 5% Czarna Przemsza wraz z Pogorią i Potokiem Psarskim. Cały obszar miasta leży w •Całkowita powierzchnia miasta: 37,08 km² (10% powierzchni 6

Wykres liczby ludności Będzina

: • liczba 58 604

• liczba 58 604

7

Honorowi obywatele

•Adam Śmigielski (2007) – biskup, ordynariusz sosnowiecki •Janusz Gajos (2005) – aktor •Bogusław Fornalczyk (2005) – mistrz Polski w kolarstwie • Sławomir Pietras •Jan Świderski (2000) – dyrektor teatrów operowych i festiwali (2000) – artysta plastyk •Jean-Marie Lustiger (1997) – kardynał, arcybiskup metropolita Paryża 8

Historia

Widok na zamek w Będzinie i synagogę na pocz. XX w. Stary Rynek w Będzinie.

fragment XIV wiecznych murów miejskich w Będzinie Nazwa "Będzin" pochodzi prawdopodobnie od imienia osobowego Będa lub Będzan, choć piękna (aczkolwiek nieprawdziwa) legenda mówi, jakoby miano nadał miastu (a przy okazji również i okolicznym miejscowościom) – sam Kazimierz III Wielki (wg innych wersji Kazimierz I Odnowiciel ). Król miał wyrazić się podczas lustracji nadprzemszańskiego grodu iż:

Tam rosną dąbrowy , tam sosnowy , tutaj będziem My, tam Pogoń , a tam czeladź nasza, a jeżli tu mało będzie miejsca to reszta stanie za górą

.

W swojej historii miasto nazywane też było: Banden, Bandin, Bandzien, Bondin, Bandzen, Bandzin, Bądzin, Bendzin oraz przez okupantów niemieckich (1939-1945) Bendsburg 9

Początki osadnictwa na terenie Będzina sięgają pradziejów. W IX w. na miejscu obecnego zamku na nadprzemszańskim wzgórzu wzniesiono gród obronny, który strzegł prastarego szlaku handlowego z Kijowa przez Kraków na Śląsk i do Norymbergi. Najstarsza wzmianka o wsi Będzin pochodzi z 1301 r. W latach czterdziestych XIV w. powstaje miasto na prawie polskim (na pewno miasto istniało w 1349 r.). Kazimierz Wielki na miejscu grodu wzniósł kamienną warownię, a osadę targową 5 sierpnia 1358 r. podniósł do rangi miasta na na prawie niemieckim ( prawo magdeburskie ) i otoczył ją kamiennymi murami. Pierwszym znanym wójtem był Hinko zwany Ethiopusem. Miasto swój największy rozkwit przeżywało w epoce jagiellońskiej (XVI w.), dzięki licznym przywilejom królewskim (np. prawo składu soli z 1484 r.). W 1560 r. kościół św. Trójcy został zajęty przez arian z Ogrodzieńca . Został on zamieniony na zbór braci polskich ], a katolicy zostali zmuszeni do uczęszczania do kościoła św. Stanisława w Czeladzi . Mieszczanie rozpoczęli budowę za murami miasta nowego p.w. Tomasza Becketa. Zdewastowany kościół św. Trójcy wrócił do katolików na skutek interwencji królewskiej dopiero w 1564 r. Jego odbudowa trwała aż do 1601 r.

10

W 1565 r. Zygmunt August zezwolił na organizację pięciu targów rocznie, których tradycja przetrwała do dziś. W 1589 r. na będzińskim zamku toczyły się rokowania polsko austriackie w związku z roszczeniami Maksymiliana do korony polskiej, zakończone podpisaniem traktatu bytomsko następnie Królestwa Polskiego.

rozwoju całego regionu, nazywanego będzińskiego przeżywa najpoważniejszy upadek gospodarczy.

. W XVI w. istnieje już zorganizowana gmina żydowska z synagogą, łaźnią i kirkutem poza murami miejskimi (ob. Zawale). W 1655 r. miasto i zamek niszczy najazd szwedzki, Będzin Po trzecim rozbiorze Polski w 1795 r. Będzin na krótko znalazł się w granicach Prus (w składzie Nowego Śląska), a od 1807 r. należał do Księstwa Warszawskiego, a Pod koniec XVIII w. dzięki odkryciu pod Dąbrową bogatych złóż węgla zaczyna się jego wydobycie. Powstające kopalnie i huty ołowiu przyczyniają się do gwałtownego Zagłębiem Dąbrowskim . Ponadto w 1858 r. przez Będzin poprowadzono odnogę Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej z Ząbkowic do Sosnowca i na Śląsk . Coraz bardziej wzrasta rola ludności żydowskiej w mieście, która stanowi większość (nawet do 80%). Podczas I wojny światowej miasto i przemysł zostały mocno zniszczone. Powiększył się jednak obszar Będzina poprzez przyłączenie okolicznych wiosek i osiedli robotniczych (Małobądz, Gzichów z Brzozowicą, Ksawer] z Koszelewem). Znaczny rozwój miasta przypada na lata 20. i 30. XX w. (wodociągi, nowy dworzec kolejowy, gimnazjum, liczne budynki użyteczności publicznej). Jednak już 4 września 1939 r. rozpoczyna się hitlerowska okupacja Będzina. W nocy z 8 na 9 września Niemcy podpalają synagogę wraz z modlącymi się w niej Żydami. Część z nich ocalił ks. Mieczysław Zawadzki . Pod koniec 1942 r. na terenie Warpia (Kamionka) Niemcy utworzyli getto żydowskie dla ludności żydowskiej (ok. 30 tys.), łącząc go z gettem na sąsiedniej Sosnowcu. Na początku sierpnia 1943 getto zostało zlikwidowane, a ludność wywieziona do obozów zagłady.

Środuli w 11

27 stycznia 1945 r. do Będzina wkroczyła Armia Czerwona. Odbudowano zamek, w którym urządzono Muzeum Zagłębia , powstają nowe duże osiedla mieszkaniowe (Ksawera, Syberka, osiedle Zamkowe na Gzichowie, osiedle Warpie Wschód, Górki Małobądzkie i Podskarpie (na Ksawerze) w ostatnich latach. W 1973 r. przyłączono miasto Łagisza, a w 197] Grodziec, w wyniku czego obszar miasta wzrósł trzykrotnie. Po wojnie powstało wiele zakładów przemysłowych, z elektrownią "Łagisza" na czele. Jednak w latach 90. wiele z nich upadło (zakłady obuwnicze, cukiernicze, mięsne i inne).

W latach 1974 76 powstał nowy węzeł komunikacyjny, w związku z budową w pobliżu Huty Katowice, który jednak przyniósł olbrzymią szkodę układowi urbanistycznemu. Największym zniszczeniom uległo Stare Miasto, m.in. wyburzono dwie pierzeje Rynku.

12

Zabytki

Zamek w Będzinie mury miejskie Pałac Mieroszewskich Kościół św. Trójcy w Będzinie Cementownia Grodziec Na terenie Będzina znajduje się 6 obiektów zabytkowych pod ochroną prawną i 80 obiektów zabytkowych pod ochroną konserwatorską, z których do najważniejszych należą: 13

Śródmieście – Stare Miasto

•średniowieczny układ urbanistyczny miasta wraz ze Wzgórzem Zamkowym •obronny zamek królewski z XIV w. (odbudowany 1952-56) •miejskie mury obronne •cmentarz żydowski ( z XIV w. na d. Zaułku i Zawalu •kościół parafialny pw. św. Trójcy kirkut z XIV w. •kościół cmentarny pw. św. Tomasza z Canterbury (Becketa) z XVIII w. i ok. 20 nagrobków (stary cmentarz na Górze Zamkowej) ) z XVIII/XIX w. na Podzamczu •synagoga Mizarachi w kamienicy Wienera (ul. Potockiego 3) •żydowski dom modlitwy Cukiermana w tzw. Bramie Cukiermana (al. Kołłątaja 24) •Dom Wójtowski (Wjezdny) z 1889 r. z prawdopodobnie XIV-wiecznym gmerkiem Hinko Ethiopusa (Stary Rynek/ul. Czeladzka) (popada w ruinę) •gmach dawnego Starostwa Powiatowego z 1911 r. (ob. GETIN Bank S.A.) (ul. Sączewskiego) •gmach Starostwa Będzińskiego (d. tzw. Dom Partii) (pl. Jean-Marie Lustigera) •budynek ING Bank Śląski (ul. Sączewskiego/pl. 3 Maja) •kolumna upamiętniająca przemarsz wojsk Jana III Sobieskiego w 1683 r. (skwer przy al. Kołłątaja) •kamienice w Śródmieściu •hale targowe (d. Wiejski Dom Towarowy) przy ul. Modrzejowskiej/Piłsudskiego •Dworzec PKP Będzin (ul. Małachowskiego) (Nowy Będzin) z pocz. XX w. 14

Gzichów

•zespół pałacowo-parkowy Mieroszewskich w Gzichowie z pocz. XVIII w. (ul. Świerczewskiego) Pałac Ciechanowskich w Grodźcu

Grodziec

•Kościół parafialny pw. św. Katarzyny z XVIII w. (rozbudowany 1931 32) •kościół filialny pw. św. Doroty z 1635 r.( Wzgórze Doroty ) •grodzisko wczesnośredniowieczne na Górze św. Doroty •zespół pałacowo-parkowy Ciechanowskich z połowy XIX w. (willa i park z pomnikowymi drzewami) •willa Solvay •zespół zabudowy byłej cementowni "Grodziec" z XIX w. •zespół zabudowy Kopalni Węgla Kamiennego "Grodziec" •kompleks zabudowy osiedla robotniczego Boleradz . 15

Zabytki techniki

(proponowane na światową listę zabytków techniki i przemysłu, przygotowywaną przez Międzynarodowe Centrum Dokumentacji i Badań Nad Dziedzictwem Przemysłu dla Turystyki w Zabrzu): •dworzec kolejowy Będzin-Miasto (1931) •stary dworzec kolejowy Będzin (pocz. XX w.) •cementownia "Grodziec" (XIX w.) •kopalnia węgla kamiennego "Grodziec" •dawny browar grodziecki •wieża ciśnień w Grodźcu •osiedle Marii Konopnickiej (tzw. Pekin) w Grodźcu •elektrownia "Łagisza" •młyn "Będzin" przy ul. Kościuszki. 16

Imprezy cykliczne

Ogólnopolski Festiwal Kolęd i Pastorałek im. ks. Kazimierza Szwarlika (od 1995) – styczeń •Festiwal Muzyki Reggae Marleyki (od 1997) – maj •Festiwal Muzyki Celtyckiej ZAMEK (od 2003) – ostatni weekend wakacji •Przegląd Zespołów Obrzędowych "Herody" – zima •Będzińskie Spotkania Teatralne "Best" (od 2008) 17

Ciekawostki Program "Kawa czy herbata" w Będzinie

w Będzinie gościł popularny program "Kawa czy herbata Wizyta programu wiązała się z organizacją przez Nasze miasto III Etapu 68 Tour de Pologne. Podczas emisji zaprezentowane zostały wszystkie atrakcje turystyczne Będzina oraz osoby związane z będzińską kulturą i sportem.

18

Tour De Pologne

-

Czołówka światowego kolarstwa po raz pierwszy w Będzinie 19

Aktualności Będzińskie

Gazeta, z której na bieżąco można wyczytać co ciekawego zdarzyło się w naszym mieście 20