Transcript ekonomianikkonspekt2

Ekonomia
Pawel Kossecki
Literatura
• D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, Ekonomia:
Mikroekonomia, PWN, Poznań 1998
• D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, Ekonomia:
Makroekonomia, PWN, Poznań 1998
• D. Kamerschen, R. B. McKenzie, C. Nardinelli,
Ekonomia, Wydawnictwo Bernardinum, Pelplin
1999
• J. K. Galbraith, Ekonomia w perspektywie, PWE,
Warszawa 1992
Program zajęć
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Definicja ekonomii
Makro i mikroekonomia
Kategorie, prawa i modele ekonomiczne
Rynek
Segmenty makroekonomicznego systemu
rynkowego
Popyt i podaż
Cenowa elastyczność popytu i podaży
Teoria wyboru konsumenta
Wartość i wycena
Pieniądz
Stopa procentowa
Program zajęć
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Wartość, ryzyko i wycena przedsiębiorstwa
Rynki finansowe i instrumenty finansowe
Inflacja
Ilościowa teoria pieniądza
Wybrane problemy polityki pieniężnej
Polityka handlowa
Polityka fiskalna
Budżet i system budżetowy
Podatki, system podatkowy, zasady podatkowe
Dochód narodowy, podział dochodu narodowego
Produkt Krajowy Brutto
Rynek pracy i sfera świadczeń społecznych
Procesy globalizacji gospodarki światowej
Ekonomia - przedmiot
• Ekonomia jest nauką o tym, jak jednostka i
społeczeństwo decydują o wykorzystaniu zasobów
(wszystkich, gdyż wszystkie zasoby mają
alternatywne zastosowanie i z definicji są w
niedoborze) – które mogą mieć także inne,
alternatywne, zastosowania – w celu wytwarzania
różnych dóbr i rozdzielania ich na konsumpcję
obecną lub przyszłą, pomiędzy różne osoby i
grupy w społeczeństwie.
Ekonomia - przedmiot
• Jednym z podstawowych pojęć ekonomii jest
rzadkość dóbr. Niemal wszystko jest rzadkie:
żadna ilość dóbr nie jest w stanie całkowicie
usatysfakcjonować społeczeństwa, bez względu na
stopień zamożności większość ludzi chce mieć
więcej. Ekonomia nazywa ten stan
nieograniczonością potrzeb ludzkich. Przedmiot
zainteresowania ekonomii częściowo pokrywa się
z zagadnieniami badanymi w ramach innych nauk
społecznych, ale ekonomia zajmuje się głównie
relacjami zachodzącymi między kupującym a
sprzedającym oraz analizą rynku
Mikroekonomia i
makroekonomia
• Ekonomię dzielimy na mikroekonomię,
która zajmuje się zachowaniem
indywidualnego konsumenta,
przedsiębiorcy, handlowca, rolnika oraz na
makroekonomię, która skupia swoją uwagę
na badaniu takich wielkości jak całkowity
dochód gospodarki, odsetek osób
zatrudnionych, przepływ kapitału
Mikroekonomia
• Mikroekonomia jest dziedziną ekonomii
zajmującą się badaniem zachowania
indywidualnych konsumentów, przedsiębiorstw i
rynków. Jest to nauka zajmująca się szczegółową
analizą podejmowanych przez jednostki decyzji
dotyczących zakupu i sprzedaży towarów. W
badaniach mikroekonomicznych gospodarkę
danego kraju bądź regionu traktuje się jako zbiór
podmiotów, nie zaś jako jeden organizm (jak w
makroekonomii)
Działy mikroekonomii
•
•
•
•
•
•
•
•
•
teoria wyboru konsumenta
teoria postępowania producenta
konkurencja (doskonała, niedoskonała, monopolistyczna)
monopol
oligopol
ryzyko i niepewność w działaniach gospodarczych
rynki czynników produkcji
równowaga ogólna i dobrobyt
rola rządu
Makroekonomia
Makroekonomia - dziedzina ekonomii
posługująca się wielkościami agregatowymi
(zbiorczymi, dotyczącymi całej gospodarki) do
badania prawidłowości występujących w
gospodarce jako całości
Makroekonomia
• Przedmiotem zainteresowania
makroekonomii jest przede wszystkim
tworzenie i podział dochodu narodowego a
także zagadnienia związane z inflacją,
bezrobociem, inwestycjami, bilansem
płatniczym i handlowym, z uwzględnieniem
polityki pieniężnej banku centralnego oraz
polityki gospodarczej państwa
Rynek
• Rynek to całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz
warunków w jakich one przebiegają. Na rynku
konkurencyjnym dokonuje się ustalenia ceny oraz ilości
dóbr. To także określona zbiorowość podmiotów
gospodarujących zainteresowanych dokonywaniem
operacji kupna-sprzedaży określonych dóbr, wartości lub
usług. Część zbiorowości reprezentuje podaż (producenci)
zaś część popyt (konsumenci). Przeciwstawienie się
popytu podaży w określonym miejscu oraz czasie
prowadzi do ustalenia ceny wartości będącej przedmiotem
obrotu – sprawia to iż dochodzą do skutku transakcje
kupna sprzedaży
Segmenty makroekonomicznego
systemu rynkowego
•
•
•
•
Rynek towarowy
Rynek pracy
Rynek pieniężny
Rynek kapitałowy
Popyt
• Popyt rynkowy - funkcja przedstawiająca
kształtowanie się relacji pomiędzy ceną
dobra (towaru, usługi), a ilością (liczbą
sztuk) jaką konsumenci chcą i mogą nabyć
w określonym czasie, przy założeniu
niezmienności innych elementów
charakteryzujących sytuację rynkową
(ceteris paribus). Wykresem tej funkcji jest
tzw. krzywa popytu
Wykres krzywej popytu
1200
P (cena)
1000
800
600
400
200
0
0
200
400
600
Q (ilość)
800
1000
1200
Własności krzywej popytu
• Krzywa malejąca (są wyjątki)
• Postać krzywej lub linii prostej
• Wzrost popytu powoduje przesunięcie krzywej w
prawo
• Krzywa popytu przesuwa się w przypadku zmian
środowiska, które zwiększają lub zmniejszają
popyt na dany artykuł, np.: zubożenie
konsumentów, kampania reklamowa, spadek ceny
substytutu danego dobra
Podaż
• Podaż (supply) to ilość dóbr, oferowana na
rynku przez producentów przy określonej
cenie, przy założeniu niezmienności innych
elementów charakteryzujących sytuację na
rynku (ceteris paribus). Zależność między
ceną a podażą przedstawia krzywa podaży
Wykres krzywej podaży
1200
P (cena)
1000
800
600
400
200
0
0
200
400
600
Q (ilość)
800
1000
1200
Własności krzywej podaży
• Krzywa rosnąca (są wyjątki)
• Postać krzywej lub linii prostej
• Wzrost podaży powoduje przesunięcie krzywej w
prawo
• Krzywa podaży przesuwa się w przypadku zmian
środowiska, które zwiększają lub zmniejszają
podaż danego artykułu, np.: postępu technicznego,
pojawieniu się nowych producentów, zmiany cen
surowców, nałożenia przez państwo podatku
Równowaga rynkowa
1200
P (cena)
1000
800
600
400
200
0
0
200
400
600
Q (ilość)
800
1000
1200
Cena równowagi rynkowej
• Cena równowagi rynkowej - cena, przy której
występuje zrównoważenie popytu i podaży.
Krzywa popytu przecina się z krzywą podaży,
tworząc w ten sposób punkt równowagi cenowej.
Obie krzywe stanowią instrument opisujący
dynamikę produktu przy zmianie jego ceny. Gdy
cena jest mniejsza od ceny równowagi rynkowej,
następuje nadwyżka popytu nad podażą.
Natomiast kiedy cena jest większa od ceny
równowagi rynkowej występuje nadwyżka podaży
nad popytem. Nadwyżki może zlikwidować np.
skup interwencyjny
Cenowa elastyczność popytu i
podaży
• Cenowa elastyczność popytu mówi z jaką siłą zmiana ceny
dobra wpływa na wielkość popytu, stanowi relację
procentowej zmiany wielkości popytu względem
procentowej zmiany ceny
%Q
Ed 
%P
• Cenowa elastyczność podaży mówi z jaką siłą zmiana ceny
danego dobra wpływa na zmianę wielkości jego podaży,
mierzy procentową zmianę wielkości podaży względem
procentowej zmiany ceny
%Q
ES 
%P
Przetarg i aukcja
• Przesłanki stosowania postępowania
przetargowego
• Przetarg w jednostce należącej do sektora
finansów publicznych i w prywatnej firmie
• Rodzaje przetargów
• Przetargi nieograniczone i ograniczone
Teoria wyboru konsumenta
• Sformułowana na polu mikroekonomii teoria, która przy
pomocy narzędzi matematycznych opisuje zachowania
indywidualnych konsumentów na rynku oraz wyjaśniania
działanie mechanizmu rynkowego w zakresie dystrybucji
dóbr i kształtowania cen
Teoria wyboru konsumentów stara się udzielać
odpowiedzi na pytania:
• W jaki sposób konsumenci wybierają określone produkty i
jaką ich ilość są skłonni kupić?
• Jaki jest wpływ zmian cen lub innych warunków na
zakupy konsumentów?
Model zachowań konsumenta
Model ten, wykorzystując preferencje i gusty
konsumentów, opisuje i objaśnia zachowania nabywców w
określonych warunkach rynkowych (dane dochody i ceny),
określa
• Dochód, który może wydać konsument.
• Ceny poszczególnych dóbr
• Gusty i preferencje pozwalające uszeregować różne
kombinacje dóbr wg stopnia satysfakcji dostarczanej
konsumentowi
• Założenie, że konsument posiadając pełną i prawdziwą
informację zachowuje się racjonalnie, dążąc do
maksymalizacji użyteczności w ramach własnego budżetu
Oferent dóbr i usług, kt óre mogą
zaspokoić pot rzeby konsument a
- wie czego chce (pragnie),
- dysponuje środkami,
- napot yka na ceny, na kt óre nie ma wplywu
R Y N EK
K O N S U M EN T
TEO RIA W YBO RU KO NS UMENTA
(TEO RIA PO S TĘPO W ANIA KO NS UMENTA)
ZAC HO W ANIA NABYW C ZE
KO NS UMENTA
ZAC HO W ANIA DO S TO S O W AW C ZE
KO NS UMENTA
P ODSTAWOWE TWIERDZENIA
DO ZMIANY DOCHODU
P ODSTAWOWE ZASADY
DO ZMIANY CEN
UWARUNKOWANIA
POTRZEBY
GUSTY
OGRANIECZENIA
PREFERENCJE
ZE WZGLĘDU NA
KOMPLEMENTARNOŚĆ
ZE WZGLĘDU NA
SUBSTYTUCYJNOŚĆ
Pieniądz
• materialny lub niematerialny środek, który
można wymienić na towar lub usługę
Funkcje pieniądza:
• cyrkulacyjna (transakcyjna)
• obrachunkowa (miernik wartości towarów)
• płatnicza
• tezauryzacyjna
Własności pieniądza
•
•
•
•
•
•
•
poręczność
stabilność
jednolitość
trwałość
podzielność
rozpoznawalność
akceptowalność
Stopa procentowa
• Stopa procentowa to miernik przychodu, jaki
przysługuje posiadaczowi kapitału (pieniądza) z
racji udostępnienia go innym
• Dla przedsiębiorcy stopa procentowa jest
miernikiem kosztu kapitału niezbędnego do
zrealizowania projektu inwestycyjnego
• Wysokość stóp jest zależna przede wszystkim od
terminu na jaki są inwestowane środki i ryzyka
związanego z inwestycją
Stopa procentowa
• W przypadku sektora bankowego mamy do czynienia ze
stopami oficjalnymi banku centralnego oraz rynkowymi tak określa się oprocentowanie kredytów i depozytów
pomiędzy bankami
• Przy wyliczaniu oprocentowania kredytów (ich stóp
procentowych) banki posługują się stopą podstawową (lub
bazową) – np.. LIBOR, WIBOR, której wartość ustalana
jest indywidualnie w banku - na ogół w oparciu o stopy
rynkowe oraz marżą odzwierciedlającą poziom ryzyka i
warunki (np. termin) związane z kredytem
Stopa procentowa
• Stopy procentowe banku centralnego to cena, za jaką bank
centralny udziela kredytu bankom komercyjnym, lub po
jakiej sprzedaje papiery wartościowe
• Wyróżniamy kilka rodzajów stóp banku centralnego –
stopa depozytowa, lombardowa, redyskontowa,
referencyjna – w zależności od typu operacji pomiędzy
bankiem centralnym i bankami komercyjnymi. Nie muszą
być one równe stopom procentowym, które kształtują się
na rynku. Za ich pomocą bank centralny reguluje ilość
pieniądza na rynku (czyli podaż pieniądza), a więc
prowadzi politykę pieniężną
Stopa procentowa
• W Polsce najważniejsze spośród stóp procentowych banku
centralnego są stopy operacji na rynku pieniężnym, za
pomocą których bank reguluje ilość pieniądza w
gospodarce. W celu zmniejszenia ilości pieniądza NBP
sprzedaje bony pieniężne bankom. Minimalna stopa
procentowa takich bonów to stopa referencyjna ustalana
przez Radę Polityki Pieniężnej
• Stopa lombardowa stosowana jest wówczas, gdy bank
centralny pożycza brakujące bankom komercyjnym środki
pod zastaw skarbowych papierów wartościowych
• Stopa redyskontowa stosowana jest wówczas, gdy bank
centralny udziela pożyczek odkupując weksle, które były
w posiadaniu banków komercyjnych
Stopa procentowa
Stopa procentowa
• Stopy te są przede wszystkim punktem odniesienia
dla stóp procentowych kształtujących się na rynku
pożyczek między bankami, a te z kolei są punktem
odniesienia dla oprocentowania kredytów
udzielanych przez banki osobom fizycznym i
przedsiębiorstwom
• Poprzez zmiany stóp procentowych bank
centralny wpływa na to, jak wiele kredytów
udzielają banki komercyjne. Jeśli bank centralny
podnosi swoje stopy procentowe, rośnie także
oprocentowanie kredytów na rynku i spada (lub
wolniej wzrasta) podaż pieniądza
Wartość, wycena
• Wartość jest to określenie, ile coś jest warte pod względem
materialnym, cecha rzeczy dająca się wyrazić
równoważnikiem pieniężnym lub innym środkiem
płatniczym. W rachunkowości termin wartość najczęściej
jest stosowany w znaczeniu wartości liczbowej, według
której dana pozycja jest wykazywana w księgach firmy.
Cena jest pieniężnym wyrazem wartości
• Wycena jest to osąd dotyczący wartości czegoś. Wycena
przedsiębiorstwa to wycena wyodrębnionej pod względem
ekonomicznym i prawnym jednostki organizacyjnej,
dysponującej określonym potencjałem w postaci majątku
trwałego i obrotowego oraz różnych wartości i cech o
charakterze niematerialnym
Cele określania wartości
• dokonanie operacji kupna/sprzedaży przedsiębiorstwa
• wycena firm notowanych na giełdzie w celu podjęcia
decyzji o ewentualnej inwestycji
• oferta publiczna (IPO)
• wprowadzanie systemów motywacyjnych i systemów
zarządzania zorientowanych na wartość (Value Based
Management)
• identyfikacja kreatorów wartości
• Planowanie strategiczne, decyzje strategiczne dotyczące
dalszego funkcjonowania firmy
Wartość przedsiębiorstwa
• Wartość firmy jest najczęściej równa cenie, którą
ktoś chce za nią zapłacić. Przedsiębiorstwo jest
towarem, którego cena kształtuje się pod
wpływem popytu i podaży. Niestety cena
rynkowa, którą z reguły można traktować jako
najlepszy odnośnik, nie zawsze jest dostępna.
Należy też zauważyć, że pojęcie ceny jest ściśle
związane ze zmianą stosunków własnościowych, a
wyceny dokonuje się również w innych celach, w
odniesieniu do których używa się wyłącznie
kategorii „wartość przedsiębiorstwa”
Wartość przedsiębiorstwa
• Wartość firmy jest najczęściej równa cenie, którą
ktoś chce za nią zapłacić. Przedsiębiorstwo jest
towarem, którego cena kształtuje się pod
wpływem popytu i podaży. Niestety cena
rynkowa, którą z reguły można traktować jako
najlepszy odnośnik, nie zawsze jest dostępna
• Pojęcie ceny jest ściśle związane ze zmianą
stosunków własnościowych, a wyceny dokonuje
się również w innych celach, w odniesieniu do
których używa się wyłącznie kategorii „wartość
przedsiębiorstwa”
Wycena przedsiębiorstwa –
model funkcjonowania
• Wartość firmy będzie różna dla różnych kupców;
często również inna będzie wartość dla kupującego i
sprzedającego. Np. różna będzie wartość armatora dla
kupującego, który chce kontynuować jego działalność
transportową i dla takiego, który będzie chciał pociąć
statki i oddać je na złom
• Podobnie inwestor chcący kupić stocznię, znajdującą
się w centrum nadmorskiego miasta, zapłaci inną
cenę, jeśli będzie chciał kontynuować jej działalność
produkcyjną, a inną jeśli będzie chciał zrównać tę
stocznię z ziemią i wybudować na jej miejscu osiedle
apartamentowców
Wycena przedsiębiorstw – podejście
fundamentalne i względne
• Można
wyróżnić
dwa
podejścia
do
wyceny
przedsiębiorstwa: fundamentalne lub względne
• W podejściu fundamentalnym staramy się określić wartość
przedsiębiorstwa bazując na określonych informacjach
ekonomicznych na temat firmy i jej przyszłości, w
szczególności prognozowanych i obecnych wskaźnikach
finansowych
• W przypadku podejścia względnego oceniamy wartość
firmy bazując na odniesieniu określonych wskaźników
charakteryzujących firmę do podobnych wskaźników
charakteryzujących inne, podobne firmy, czy określoną
branżę. Stosując podejście relatywne, często nie
uwzględniamy w wystarczającym stopniu specyfiki
dotyczącej danego przedsiębiorstwa
Metody wyceny przedsiębiorstw
• metody majątkowe – bazujące na wycenie aktywów
przedsiebiorstwa
• metody dochodowe – polegające na wycenie
przedsiębiorstwa na podstawie prognozy generowanego w
przyszłości dochodu
• metody opcji rzeczywistych – w których wartość
przedsiębiorstwa
traktujemy
jako
wartość
opcji
rzeczywistych portfela, złożonego z planowanych i
realizowanych projektów inwestycyjnych
• metody wskaźnikowe – bazujące na ustaleniu wartości
danego przedsiębiorstwa w oparciu o iloczyn dwóch
wielkości:
danego
parametru
ekonomicznego
i
odpowiedniego mnożnika rynkowego
Podstawowe rodzaje sprawozdań
finansowych
• Bilans
• Rachunek zysków i strat
• Rachunek przepływów pieniężnych
Metody majątkowe
•
•
•
•
metoda księgowa
metoda skorygowanych aktywów netto
metoda likwidacyjna
metoda odtworzeniowa
Metody wskaźnikowe
VW  M *W
VW – wartość przedsiębiorstwa obliczana metodą wskaźnikową
M – wartość mnożnika, np. średnia dla firm porównywalnych
W – parametr ekonomiczny
Metody wskaźnikowe
wskaźniki finansowe:
cena/zysk netto (P/E)
cena/wartość księgowa (P/BV)
cena/sprzedaż (P/S)
wskaźniki niefinansowe
cena/ilość klientów
cena/wielkość zainstalowanej mocy
Metody wskaźnikowe - Internet
• liczba unikalnych użytkowników (Unique Users,
UU)
• odsetek użytkowników wśród ogółu
użytkowników Internetu (REACH)
• liczba odsłon (VIEWS)
• ilość odsłon na jednego użytkownika (VIEWSPP)
średni czas trwania wizyty (w godzinach) na
jednego użytkownika (TIMEPP)
Cena/wartość księgowa – stara i
nowa ekonomia
18.0
16.0
14.0
12.0
10.0
8.0
6.0
4.0
2.0
0.0
komputery / sprzęt oprogramowanie
peryferyjny
półprzewodniki
przemysł
motoryzacyjny
przemysł
chemiczny
spółki internetowe
Metody wskaźnikowe
Przejęcie Skype przez eBay
Opis transakcji :
We wrześniu 2005 eBay przejął 100% udziałów w Skype za sumę 2,6 mld USD,
płatne z góry w gotówce (1,3 mld USD) i akcjach eBay (1,3 mld USD) plus
dodatkowe wynagrodzenie, związane z osiągnięciem zakładanych wyników
finansowych do roku 2008, którego wartość
Skype
Przychody [mln USD]
Ilość użytkowników [mln]
Ilość aktywnych użytkowników [mln]
2004
7
Wycena [mld USD]
Miesięczne ARPU z 1 użytkownika [USD]
Miesięczne ARPU z 1 aktywnego użytkownika [USD]
Wartość 1 użytkownika [USD]
Wartość 1 aktywnego użytkownika [USD]
Cena/sprzedaż (P /S )
2005
60
54
2
2,6
0,09
2,5
48
1 300
43
2006
200
Metody wskaźnikowe
L ic z ba uż ytkowników S kype'a na Ś wiec ie
300
276
Mln.
250
200
150
100
50
0
4
4
4
04 /05 05
05 / 05 r/06 /06
06 / 06 r/07 /07
07 / 07
/0
/0 rz/0 ru/
/
r
z/
z/
z/
u
u
u
e
e
e
e
r
r
r
r
r
ar
a
a
a
g
g
g
gr
w
w
w
w
m
cz
m
cz
m
cz
m
cz
VDCF
FCFt
FCF1
FCF2
TV


 ... 

2
t
1  r (1  r )
(1  r ) (1  r ) t
FCFt  EBITt * (1  T )  DEPRt  CAPEXt  WC t  INNEt
Metoda opcji rzeczywistych
Wartość przedsiębiorstwa = wartość obecnych
projektów inwestycyjnych + wartość projektów
inwestycyjnych planowanych w przyszłości
= wartość zdyskontowanych przyszłych
przepływów gotówkowych + wartość opcji
rzeczywistych portfelu złożonego z planowanych
projektów inwestycyjnych
Metody mieszane
V  w1 *V1  w2V2  ...  wnVn
w – waga przypisywana poszczególnej metodzie,
V – wartość przedsiębiorstwa uzyskana za pomocą określonej
metody.
Wycena wsteczna
Wycena wsteczna – analiza
scenariuszy
[ FCF0 (1  g1 ) t ](1  g 2 )
FCF0 (1  g1 ) 
2
FCF0 (1  g1 ) FCF0 (1  g1 )
(r  g 2 )
V0 


...

(1  r )
(1  r ) 2
(1  r ) t
t
V0 – bieżąca kapitalizacja rynkowa
FCF0 –wolne przepływy gotówkowe z bieżącego okresu
g1 - przewidywana stopa wzrostu w prognozowanym okresie
g2 – przewidywana stopa wzrostu po okresie prognozowanym
V  V1 * p1  ...  Vn * pn
V1 ... Vn – wartość przedsiębiorstwa przy założeniu wystąpienia danego
scenariusza
p1 ... pn – prawdopodobieństwo wystąpienia danego scenariusza,
przy czym p1 + ... + pn =1
Ryzyko a wycena
• Ryzyko
to
funkcja
dwóch
zmiennych:
prawdopodobieństwa
poniesienia
straty
i
wielkości tej straty. Jeżeli ryzyko jest duże,
inwestor żąda dużego zwrotu z zainwestowanego
kapitału.
• Jeżeli na rynku jest duża liczba inwestorów o
nastawieniu spekulacyjnym, łatwo jest wytworzyć
bańkę i oderwać wycenę przedsiębiorstwa od
fundamentów.
Ryzyko a wycena
• Osoba podejmująca decyzję dotyczącą inwestycji
w określony projekt, podejmuje ją w sytuacji
ryzyka tj. takiej, w której osiągnięty po wyborze
cel działania nie jest pewny. Większość
inwestorów odczuwa zmniejszającą się krańcową
użyteczność
bogactwa,
co
znajduje
odzwierciedlenie w ich stosunku do ryzyka.
Odczuwają oni silniejsze, negatywne odczucia
emocjonalne z powodu utraty określonej jednostki
pieniężnej, niż pozytywne odczucia związane z jej
pozyskaniem
Ryzyko a wycena
• Inwestując w projekty o podwyższonym stopniu
ryzyka,
inwestorzy
będą
oczekiwać
nieproporcjonalnie wyższej stopy zwrotu z
zaangażowanego kapitału. Premia za ryzyko akcji
stanowi nadwyżkę zysku powyżej pozbawionej
ryzyka stopy, której inwestorzy żądają za wybór
odpowiednio bardziej ryzykownych projektów
• Premię za ryzyko najczęściej określamy z
perspektywy historycznej, analizując rzeczywiste
zyski osiągnięte z danego rodzaju inwestycji i
porównując je z rzeczywistymi zyskami
osiągniętymi z inwestycji pozbawionych ryzyka
Typologia ryzyka
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Ryzyko mikro i makro
Ryzyko kursowe
Ryzyko polityczne
Ryzyko siły wyższej
Ryzyko produkcyjne (przekroczenie budżetu)
Ryzyko technologiczne
Ryzyko ekologiczne
Ryzyko kredytowe
Ryzyko prawne
Zarządzanie ryzykiem
• Asymetria informacji np. zarząd i
akcjonariusze, politycy i wyborcy
• Dywersyfikacja ryzyka
• Bank – zarabianie na ryzyku
• Opcje walutowe – ograniczanie ryzyka, czy
spekulacja?
Inflacja
• Inflacja jest to zjawisko długotrwałego
wzrostu średniego poziomu cen w
gospodarce. Inną jej definicją może być też
długotrwały proces obniżania się wartości
pieniądza w gospodarce
Pomiar inflacji
• Inflacja mierzona jest jako procentowa zmiana
indeksu cen. Procent ten jest określany jako stopa
inflacji lub indeks wzrostu cen.
Najpopularniejszym okresem pomiarowym dla
inflacji jest okres 1 roku. W Polsce najczęściej
używanym indeksem inflacji jest indeks wzrostu
cen towarów i usług konsumpcyjnych. Inflacja jest
z reguły szacowana na podstawie wybranej grupy
dóbr, która w swojej budowie ma reprezentować
ogół dóbr występujących w gospodarce. Tę grupę
dóbr nazywamy koszykiem dób
Rodzaje inflacji – kryterium
tempa
• pełzająca – nie przekracza 5% rocznie
• Inflacja umiarkowana(krocząca) – oscyluje
w granicach 5-10% rocznie
• megainflacja – 15–50% rocznie
• galopująca – wzrost cen od kilkudziesięciu
do ok. 100% w skali rocznej
• hiperinflacja – roczny wzrost cen o ok.
100% lub więcej
Inflacja na świecie
Rodzaje inflacji –kryterium
przyczyny
• Inflacja popytowa (ciągniona przez popyt) –
Ten rodzaj inflacji powstaje, gdy w obiegu
znajduje się zbyt duża ilość pieniędzy. Nadmiar
ten może powstawać na różne sposoby: nadmierną
kreację pieniądza kredytowego, nadmierny wzrost
płac lub nadmierne wydatki budżetowe. Zjawisko
inflacji ciągnionej przez popyt bardzo wyraźnie
widoczne jest w gospodarkach, których rządy
finansują wydatki budżetowe przez nadmierną
emisję pieniądza – tzw. „drukowanie pieniędzy”
Rodzaje inflacji – kryterium
przyczyny
• Inflacja kosztowa (pchana przez koszty) – Ten rodzaj
inflacji powstaje w wyniku wzrostu kosztów produkcji.
Przyczyny tego wzrostu mogą być wielorakie – kurczenie się
zasobów naturalnych, dodatkowe cła lub regulacje przy
imporcie itp.
• Inflacja wbudowana – wynikająca z oczekiwań odnośnie
inflacji. Według teorii inflacji wbudowanej, w gospodarce
występuje zamknięte koło: Pracownicy wymagają podwyżek
płac chcąc utrzymać wzrost płac powyżej inflacji,
pracodawcy przerzucają ten dodatkowy koszt na klientów i
nakręcają tym samym spiralę inflacyjną, to z kolei znów
motywuje pracowników do żądania podwyżek płac
Ilościowa teoria pieniądza monetaryzm
• Wartość pieniądza jest odwrotnie
proporcjonalna, a poziom cen wprost
proporcjonalny do ilości pieniądza w
obiegu, czyli ceny (inflacja) zmieniają się
wraz z ilością pieniądza znajdującego się w
obiegu
Ilościowa teoria pieniądza –
równanie Fishera
MV  M V 
P
T
gdzie:
M - zasób pieniądza gotówkowego
V - szybkość obiegu transakcyjnego pieniądza gotówkowego
M' - zasób pieniądza bezgotówkowego
V' - szybkość obiegu transakcyjnego pieniądza bezgotówkowego
P - ogólny poziom cen
T - liczba transakcji, która określa poziom aktywności gospodarczej
Przykłady hiperinflacji
• W Polsce w ciągu pięciu lat cena dolara wzrosła z
9 marek polskich w 1918 r. do ok. 6,4 miliona.
• W tym samym okresie w Rzeszy Niemieckiej
wartość marki niemieckiej do dolara zmalała z ok.
4,20 marek do 4,2 biliona marek za dolara (cena
znaczka pocztowego w listopadzie 1923 r.
wynosiła 500 miliardów marek).
Przykłady hiperinflacji
Przykłady hiperinflacji
• W czasie kryzysu ekonomicznego na Węgrzech w
1946 r. miesięczna skala inflacji wynosiła 41,9 biliarda
procent (odpowiadało to podwajaniu się wysokości
cen co 15 godzin). U szczytu inflacji jeden znaczek
pocztowy kosztował 20 kwadrylionów (jedynka z 24
zerami) pengö. Podczas wprowadzania forintów w
sierpniu 1946 przelicznik z pengö wynosił 1 do 400
kwadryliardów (jedynka z 27 zerami) pengö
• Roczna stopa inflacji w Zimbabwe wyniosła w 2007 r.
2,2 miliona procent przez co jest najwyższa na świecie
Polityka makroekonomiczna
• polityka pieniężna
• polityka budżetowa, której częścią jest
polityka fiskalna (finanse publiczne)
• polityka handlowa (handel zagraniczny), w
tym m.in. polityka celna
Polityka pieniężna
• systematyczne działania mające na celu zapewnienie
stabilności cen. Politykę pieniężną państwa prowadzi z
reguły bank centralny. Oddziałuje ona na poziom podaży
pieniądza oraz na kursy walutowe
• Polityka restrykcyjna zmniejsza podaż pieniądza poprzez
podwyższanie stopy dyskontowej, podwyższenie poziomu
rezerw obowiązkowych oraz sprzedaż na otwartym rynku
– jest to polityka antyinflacyjna
• Politykę ekspansywna zwiększa podaż pieniądza poprzez
obniżanie stopy dyskontowej, obniżanie poziomu rezerw
obowiązkowych, zakupy na otwartym rynku
Instrumenty polityki pieniężnej
• Instrumenty kontroli głównej – zmiany oficjalnej stopy
redyskontowej, operacje otwartego rynku, system minimalnych
rezerw obowiązkowych
• Instrumenty kontroli selektywnej – kontrola stóp procentowych,
udzielonych pożyczek, polityka selektywnych wskaźników
rezerwowych
• Oddziaływanie przez perswazję – przekazywanie wszelkich
uwag i sugestii w stronę polityki banków komercyjnych. Polega
to zazwyczaj na ustnym formułowaniu przez bank centralny i
rząd nieformalnych zaleceń w celu wymuszenia określonych
działań. Często oddziaływanie to ma skalę znacznie szerszą –
międzynarodową i wywierane jest przez międzynarodowe
organizacje finansowe
Polityka handlowa
• Polityka wolnego handlu - brak bezpośredniego
oddziaływania rządu na wymianę handlową oraz
zapewnienie swobodnego dostępu krajowym
podmiotom gospodarczym do rynku
zagranicznych towarów, a towarom zagranicznym
dostępu do rynku krajowego, zakłada się, że
wolny handel prowadzi do wzrostu
konkurencyjności oraz spadku cen. Polityka
wolnego handlu ma swoje korzenie w liberalizmie
gospodarczym
Polityka handlowa
• Protekcjonizm - polityka ochrony produkcji i
handlu krajowego przed konkurencją zagraniczną,
głównie za pomocą ceł nakładanych na
przywożone towary oraz koncesji i zakazów. W
stosunku do rynku krajowego głównym
narzędziem tej polityki są cła oraz subsydia.
Można również wykorzystywać pozacelne formy
protekcjonizmu, takie jak przepisy sanitarnozdrowotne, przepisy o ochronie środowiska
naturalnego w odniesieniu do towarów
importowanych
Polityka fiskalna
• Ogół działań państwa kształtujących budżet
państwa poprzez zmiany we wpływach i
wydatkach państwa
• Zgodnie z poglądami szkoły keynesowskiej
działania te mają na celu zmniejszenie bezrobocia
(wzrost aktywności gospodarczej) - mówimy
wtedy o polityce ekspansywnej lub ograniczenie
inflacji - polityka restrykcyjna
Polityka fiskalna
• Podstawową częścią składową polityki fiskalnej
jest polityka podatkowa, określająca cele poboru
podatków oraz sposoby ich realizacji
• W efekcie polityka fiskalna działa poprzez proces
kształtowania polityki pieniężnej i wydatków
publicznych w celu: łagodzenia wahań cykli
koniunkturalnych, utrzymania tendencji
wzrostowej gospodarki przy wysokim
zatrudnieniu, a niskiej i niezmiennej inflacji
(stabilizacja cen)
Podatek
• Publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe
oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na
rzecz Skarbu Państwa, województwa,
powiatu lub gminy wynikające z ustawy
podatkowej
• Podatek można również definiować jako
każde przymusowe świadczenie jednostki
na rzecz ogółu
Świadczenia niepieniężne i
pieniężne
• Świadczenia niepieniężne
• Świadczenia pieniężne
– podatkowe (CIT, PIT, VAT, akcyza, podatek od
gier, inne podatki)
– niepodatkowe (ubezpieczenia społeczne, cła,
opłaty, ubezpieczenia obowiązkowe,
świadczenia w naturze, kary)
Zasady podatkowe – zasady
fiskalne
• Wydajność - według tej zasady państwo powinno
sięgać do takiego przedmiotu opodatkowania,
który dostarczy dochodów niezbędnych do
realizacji funkcji i zadań państwa i władz
samorządowych
• Elastyczność - podatek powinien reagować na
zmieniające się procesy i zdarzenia gospodarcze
oraz społeczne
• Stałość - mówi o konieczności unikania
wprowadzania nowych podatków i zmian w
podatkach już istniejących
Zasady podatkowe – zasady
ekonomiczne
• Nienaruszalność majątku podatników wysokość podatku nie powinna zmniejszać
majątku podatnika. Podatek powinien być
pokrywany z dochodów bieżących
Zasady podatkowe – zasady
sprawiedliwości
• Powszechność - ciężary podatkowe powinny mieć
charakter powszechny, tj. każdy obywatel,
przedsiębiorca itp. powinien być objęty
podatkiem, jeżeli spełnione są warunki powstania
stosunku podatkowego
• Równość - ciężary podatkowe powinny być
rozłożone równomiernie na wszystkich
podatników
• Zdolność dochodowa - wedle tej zasady, każdy
podatnik osiągający taki sam dochód, powinien
poświęcić na rzecz państwa identyczną korzyść
Zasady podatkowe – zasady
techniczne
• Pewność - podatki powinny być niezawodnym
źródłem dochodów państwa. Oprócz tego każdy
podatnik powinien być poinformowany o
wysokości podatku, który jest zobowiązany
zapłacić
• Dogodność - pobór podatku powinien
uwzględniać warunki finansowe podatnika, a
także cykl i charakter jego działalności
• Taniość - koszty realizowania polityki podatkowej
nie mogą nadmiernie uszczuplać dochodów
państwa
Dochód narodowy
• Dochód narodowy to suma dochodów wszystkich
podmiotów, uzyskanych z wykorzystania czynników
produkcji (ziemia, praca, kapitał), równa całkowitej wartości
wytworzonych dóbr i usług. Inaczej — produkt narodowy
netto (PNN) w cenach czynników produkcji. Dochód
narodowy liczony jest jako różnica Produktu Narodowego
Brutto i amortyzacji. Kategoria dochodu narodowego odnosi
się do całej gospodarki; wskazuje na wielkość produkcji
wytworzonej w gospodarce. Dochód narodowy określa ilość
środków, jakie gospodarka może przeznaczyć na wydatki i
inwestycje po odłożeniu odpowiedniej ilości środków na
sfinansowanie amortyzacji i utrzymanie istniejącego zasobu
kapitału na dotychczasowym poziomie
Podział dochodu narodowego
• Podział pierwotny- polega na podziale
nowo wytworzonej wartości między
pracowników przedsiębiorstwa w postaci
wynagrodzeń i na akumulację finansową
przedsiębiorstwa. Dokonuje się on w
miejscu wytworzenia dochodu narodowego,
np. w przedsiębiorstwie (pracownik dostaje
wynagrodzenie a przedsiębiorca zysk)
Podział dochodu narodowego
• Podział wtórny - dochody pierwotne pracowników
i przedsiębiorstw podlegają, za pośrednictwem
rynku i budżetu państwa, dalszemu podziałowi,
który nazywa się podziałem wtórnym dochodu
narodowego. Podział ten dokonuje się poprzez
system cen i system podatkowy, dzięki zakupom
dóbr i usług. W wyniku tego podziału powstają
dochody właścicieli przedsiębiorstw i punktów
usługowych, dochody państwa oraz pracowników
sfery nieprodukcyjnej. Podział wtórny jest
związany z koniecznością finansowania zadań
gospodarczych i społecznych państwa
Podział dochodu narodowego
• Podział ostateczny- wyraża proces podziału na
konsumpcję i akumulację. Do tego podziału
dochodzi przez podział pierwotny i wtórny, czyli
przez redystrybucję wynagrodzeń, podatków czy
kredytów, tak, aby dochód narodowy mógł przyjąć
postać dóbr finalnych. Podział ten polega na
konkretnym zużytkowaniu dochodu, czyli
konsumpcji i akumulacji, która jest, na przykład
zużywana na przyrost rezerw i zapasów w
gospodarce
Produkt Narodowy Brutto
• Produktu narodowy brutto (PNB) jest miarą
wartości wszystkich dóbr i usług wytworzonych
przez obywateli danego państwa oraz przez osoby
prawne z siedzibą na jego terenie niezależnie od
tego, czy podmioty te działają w kraju, czy za
granicą. W skład np. PNB Polski wchodzą
dochody polskich podmiotów za granicą oraz
polski Produkt krajowy brutto (PKB)
pomniejszony o dochody podmiotów obcych. W
przypadku PKB decydujące znaczenie ma
kryterium geograficzne
Produkt Krajowy Brutto
• PKB opisuje zagregowaną wartość dóbr i usług
finalnych wytworzonych na terenie danego kraju
w określonej jednostce czasu (najczęściej w ciągu
roku)
• Wartość wytworzonych usług i dóbr finalnych
oblicza się odejmując od produkcji całkowitej
wartość dóbr i usług zużytych do tej produkcji. W
skali przedsiębiorstwa jest to więc wartość
dodana, a PKB jest sumą wartości dodanej
wytworzonej przez wszystkie podmioty
gospodarujące
Produkt Krajowy Brutto
• PKB = produkcja globalna kraju - zużycie
pośrednie = suma wartości dodanej ze
wszystkich gałęzi gospodarki narodowej
• statystyka państwowa nie podaje ani
bezpośrednich miar produkcji globalnej, ani
zużycia pośredniego
Produkt Krajowy Brutto
• PKB jest w dobrym przybliżeniu równy finalnym
wydatkom wszystkich nabywców wartości
dodanej wytworzonej na terenie kraju. Zatem od
strony popytowej:
• PKB = konsumpcja + inwestycje + wydatki
rządowe + eksport - import + zmiana stanu
zapasów
• Zmiana stanu zapasów w gospodarce jest
wielkością niedużą i na ogół pomija się ją w
obliczeniach PNB
Produkt Krajowy Brutto
• PKB nominalny oblicza się według bieżącej
wartości pieniądza, PKB realny natomiast według
realnej wartości pieniądza, a więc uwzględniając
inflację. Przeliczenie polega na podzieleniu PKB
nominalnego przez indeks cen. W zestawieniach
statystycznych PKB realny najczęściej
przedstawiany jest w cenach stałych z wybranego
roku bazowego.
• PKB jest miarą wielkości gospodarki. Wzrost lub
spadek realnego PKB stanowi miarę wzrostu
gospodarczego.
Produkt Krajowy Brutto
• Czyste PKB, jako miara dobrobytu nie
uwzględnia zmian liczby ludności. Dlatego
jako miarę dobrobytu powszechnie używa
się PKB per capita, czyli PKB w
przeliczeniu na osobę; czyste PKB jest
wyznacznikiem wielkości gospodarki. PKB
per capita jest wskaźnikiem dobrobytu w
państwie
Produkt Krajowy Brutto
• Do porównań międzynarodowych PKB przelicza
się według bieżącego kursu wymiany, zazwyczaj
na dolary amerykańskie albo według parytetu siły
nabywczej - lepiej oddającego realną wartość
dochodu obywateli. W porównaniach
międzynarodowych wartości PKB liczonego
według parytetu siły nabywczej różnią się
względem liczonego według kursu nominalnego
na korzyść krajów o niższym poziomie cen,
zazwyczaj słabiej rozwiniętych, a na niekorzyść
krajów drogich
Produkt Krajowy Brutto
• Produkt Krajowy Brutto podlega stałym
zmianom, zazwyczaj wzrostowi. Wskaźnik
tych zmian jest uznawany za jedną z
najważniejszych wielkości
makroekonomicznych, gdyż pozwala
pokazać trendy, spróbować ocenić w jakim
stadium cyklu koniunkturalnego znajduje
się gospodarka, a nawet w jakim
(względnym) stanie jest ona aktualnie
Produkt Krajowy Brutto
• Wzrost PKB oznacza zazwyczaj dobry stan
gospodarki, wzrost produkcji przemysłowej,
przypływ inwestycji zagranicznych, wzrost
eksportu. Przypływ inwestycji zagranicznych i
wzrost eksportu powodują zwiększenie popytu na
walutę narodową ze strony zagranicy, co wyraża
się we wzroście jej kursu. Utrzymujący się wzrost
PKB może przejść w fazę "przegrzania
gospodarki", wzrost tendencji inflacyjnych,
oczekiwania podwyższenia stóp procentowych
(jeden ze środków do walki z inflacją), co także
prowadzi do wzrostu wartości waluty narodowej
Produkt Krajowy Brutto
• zbyt duży wzrost kursu waluty krajowej
(aprecjacja) może doprowadzić do
podniesienia kosztów eksportu
(niekorzystny kurs wymiany waluty),
spadku kosztów importu, co w
konsekwencji odniesie się do spadku PKB
lub przynajmniej spowolnienia jego wzrostu
PKB a inne wskaźniki
makroekonomiczne
• Powiększenie przyrostu PKB jest zazwyczaj
skorelowane z adekwatnym przyspieszeniem
wzrostu sprzedanej produkcji przemysłowej oraz
usług, a także spadkiem stopy bezrobocia.
• Czynnikiem sprzyjającym przyspieszeniu wzrostu
jest m.in. redukcja stóp procentowych, przez z
jednej strony obniżenie kosztów inwestycji, a z
drugiej obniżenia kosztu i zachęcenia do kredytu
konsumpcyjnego. Podobny efekt dają zwiększone
wydatki państwa pokrywane długiem publicznym
Produkt Krajowy Brutto krytyka
• Nie uwzględnia szarej strefy oraz produkcji
gospodarstw domowych przeznaczanej na własne
potrzeby (np. pracy gospodyń domowych)
• nie uwzględnia wartości czasu wolnego
• nie ujmuje tzw. efektów zewnętrznych produkcji
(np. zanieczyszczenia środowiska)
• nie uwzględnia różnic cen w poszczególnych
krajach (co przynajmniej teoretycznie jest
niwelowane przez liczenie parytetem siły
nabywczej)
Produkt Krajowy Brutto krytyka
• nie odzwierciedla zróżnicowania dochodów w
społeczeństwie ani ich dystrybucji (np. wysoki
PKB w krajach trzeciego świata nie przekłada się
na dobrobyt wszystkich obywateli)
• nie pokazuje jakości usług, zwłaszcza
państwowych
• nie odzwierciedla faktu, że nie cały wypracowany
PKB trafia do obywateli w postaci bezpośredniej
(pensje) lub pośredniej (świadczenia, zasiłki itp.).
Część PKB w formie kosztów transferowych i cen
transferowych jest wyprowadzana z kraju
wytworzenia