Transcript Królestwo Boże w przypowieściach Ewangelii Mateusza

Królestwo Boże w przypowieściach
Ewangelii Mateusza
Tomasz Herbich
Przypowieści Jezusa o Królestwie –
informacje wprowadzające
• Przypowieść jest najbardziej charakterystycznym
sposobem wypowiadania się Jezusa.
• Ta forma wypowiedzi ma wyraźnie semickie
pochodzenie, jest charakterystyczna dla semickiego
sposobu myślenia i mówienia.
• Przypowieści Jezusa wyrastają ze
starotestamentowych mashali. Termin ten obejmuje
jednak także inne formy wypowiedzi o charakterze
mądrościowym.
Przypowieści Jezusa o Królestwie –
informacje wprowadzające
• Jezus nawiązuje do form wypowiedzi obecnych w literaturze
starotestamentowej i rabinicznej, jednak znacząco je rozwija.
• Głównym tematem nauczania Jezusa w przypowieściach jest
Królestwo Boże, które zarazem ma uprzywilejowaną rolę w
Ewangeliach synoptycznych.
• W Ewangelii Jana Królestwo Boże wspominane jest zaledwie
dwukrotnie (J 3,3.5), Jezus zaś praktycznie nie wypowiada się
w przypowieściach. Narrator czwartej Ewangelii określa tym
terminem opowiadanie o Dobrym Pasterzu (J 10,1-6).
Niektórzy zaliczają do grona przypowieści także fragment o
krzewie winnym (J 15,1-11), jest to jednak wątpliwe.
Przypowieść – definicje
• „Rozbudowana metafora lub porównanie, które
przyjmują formę krótkiego opowiadania, w
czasach biblijnych zazwyczaj używane w celach
dydaktycznych” (J. D. Crossan, Parable, ABD V, s.
146).
• „Mashal , który posługuje się krótkim,
wymyślonym opowiadaniem aby odesłać do
transcendentnego symbolu” (B.B. Scott, Hear
Then the Parable. A Commentary on the Parables
of Jesus, s. 8)
Przypowieść - definicje
• „W swej najprostszej formie przypowieść jest metaforą czy
porównaniem zaczerpniętym z natury lub życia
powszedniego, frapującym słuchacza swym żywym bądź
dziwnym charakterem i pozostawiającym umysł w
dostatecznej niepewności co do swego ścisłego
zastosowania, by stać się zaczynem żywej myśli” (C.H.
Dodd, Przypowieści o Królestwie, s. 12)
• „Jest to oparte na podobieństwie opowiadanie zmyślone,
lecz w zasadniczych swych rysach prawdopodobne, które
ma na celu wyświetlenie w stopniu dostępnym dla
człowieka tajemnicy Królestwa Bożego – jego istoty i
wymagań stawianych człowiekowi” (A. Jankowski OSB,
Królestwo Boże w przypowieściach, s. 14)
Przypowieść - definicje
• „Krótkie opowiadania o podwójnym
znaczeniu. (…) Według współczesnych
autorów na przypowieść składają się trzy
elementy: narracja, metafora i zwięzłość.”
(J.D. Crossan, Przypowieści, EB, s. 1022)
Arystoteles o parabole
• W „Retoryce” (2.20) Arystoteles rozróżnia dwa rodzaje
dowodów: przykłady – opowiadania, które nadają się do
celów indukcyjnych (paradeigma) i ogólne twierdzenia,
które nadają się do celów dedukcyjnych (enthymema).
• Paradeigma (przykład) dzieli się na dwie grupy: historię
(która polega na opowiadaniu tego, co się zdarzyło) oraz
fikcję.
• Fikcja dzieli się na bajkę (logos) i porównanie (parabole).
Pierwsze mają charakter nierealistyczny i są niemożliwe,
drugie – realistyczny i są możliwe.
• Wypowiedź (enthymema) dzieli się na maksymę (gnome) i
przysłowie (paroimia).
Bajka a parabole w Starym
Testamencie
• Arystoteles twierdzi, że zaprezentowany
podział to wyczerpujący katalog możliwych
form argumentacji retorycznej. Spróbujmy
zatem znaleźć jego przykłady w Starym
Testamencie.
Bajka a parabole w Starym
Testamencie
• „Posłuchajcie mnie, możni Sychem, a Bóg usłyszy was także. Zebrały się
drzewa, aby namaścić króla nad sobą. Rzekły do oliwki: Króluj nad nami!
Odpowiedziała im oliwka: Czyż mam się wyrzec mojej oliwy, która służy
czci bogów i ludzi, aby pójść i kołysać się ponad drzewami? Z kolei zwróciły
się drzewa do figowca: Chodź ty i króluj nad nami! Odpowiedział im
figowiec: Czyż mam się wyrzec mojej słodyczy i wybornego mojego owocu,
aby pójść i kołysać się ponad drzewami? Następnie rzekły drzewa do
krzewu winnego: Chodź ty i króluj nad nami! Krzew winny im
odpowiedział: Czyż mam się wyrzec mojego soku rozweselającego bogów i
ludzi, aby pójść i kołysać się ponad drzewami? Wówczas rzekły wszystkie
drzewa do krzewu cierniowego: Chodź ty i króluj nad nami! Odpowiedział
krzew cierniowy drzewom: Jeśli naprawdę chcecie mnie namaścić na króla,
chodźcie i odpoczywajcie w moim cieniu! A jeśli nie, niech ogień wyjdzie z
krzewu cierniowego i spali cedry libańskie.” (Sdz 9, 7b-15)
Bajka a parabole w Starym
Testamencie
• „W pewnym mieście było dwóch ludzi, jeden był
bogaczem, a drugi biedakiem. Bogacz miał owce i
wielką liczbę bydła, biedak nie miał nic, prócz jednej
małej owieczki, którą nabył. On ją karmił i wyrosła przy
nim wraz z jego dziećmi, jadła jego chleb i piła z jego
kubka, spała u jego boku i była dla niego jak córka. Raz
przyszedł gość do bogacza, lecz jemu żal było brać coś z
owiec i własnego bydła, czym mógłby posłużyć
podróżnemu, który do niego zawitał. Zabrał więc
owieczkę owemu biednemu mężowi i tę przygotował
człowiekowi, co przybył do niego” (2 Sm 12,1b-4)
Mashal
• Ten hebrajski wyraz jest często tłumaczony w
Septuagincie przez greckie parabole, nie jest
tak jednak zawsze. Przykładu dostarcza
początek księgi Przysłów, gdzie raz tłumaczy
się to słowo jako paroimia (Prz 1,1), a potem –
jako parabole (Prz 1,6).
Prz 1,1-7
• „Przysłowia (mashal  LXX: paroimia) Salomona,
syna Dawida, króla w Izraelu. Aby poznać mądrość i
karność, aby zrozumieć słowa rozsądku, aby zdobyć
karny rozsądek, sprawiedliwość, rzetelność i prawość,
aby prostaczkom udzielić rozwagi, a mądrym – wiedzy i
roztropności. Mądry, słuchając, pomnoży wiedzę,
rozumny biegłości nabędzie, aby pojąć przysłowie
(mashal  LXX: parabole) i trudne zdanie, słowa
mędrców i ich zagadki. Podstawą wiedzy jest bojaźń
Pańska; lecz głupcy odrzucają mądrość i karność”
Mashal w Starym Testamencie
• Rozpowszechniony w Starym Testamencie (zwłaszcza
w literaturze mądrościowej) gatunek literacki.
• Może przyjmować wiele różnych form, zarówno
narracyjnych, jak i nienarracyjnych.
• Słowo pochodzi od rdzenia m-sh-l, które wskazuje na
ideę „bycia jak”, podobieństwa. Cechą wyróżniającą
ten gatunek jest zatem porównywanie.
• Zazwyczaj sugeruje się, że najbliższym znaczeniowo
terminem jest polskie słowo „metafora”.
Charakterystyka wypowiedzi
symbolicznych
• Definicja uwzględniająca pojęcie symbolu:
„Mashal , który posługuje się krótkim,
wymyślonym opowiadaniem aby odesłać do
transcendentnego symbolu” (B.B. Scott, Hear
Then the Parable. A Commentary on the Parables
of Jesus, s. 8)
• Przypowieści Jezusa dotyczące Królestwa
realizują funkcje symboliczne – poprzez
wydarzenia z życia codziennego odsyłają do
rzeczywistości duchowej.
Charakterystyka wypowiedzi
symbolicznych
•
•
•
•
•
K. Bardski, Pokarm i napój miłości. Symbolizm w ponaddosłownej interpretacji
Biblii w tradycji Kościoła (RSB 16), Warszawa 2004.
Można wyróżnić trzy części składowe struktury symbolu biblijnego - dwa
elementy i zachodzącą między nimi relację: symbolizujące, symbolizowane
(paralelę intencjonalną) oraz motywację.
Symbolizującym są „osoby, rzeczy, wydarzenia, a nawet złożone fragmenty
wątku, które posiadają określone znaczenie dosłowne w tekście.”
Paralelą intencjonalną nazywane jest to, co symbol oznacza, a to
symbolizowane „ma z zasady charakter duchowy, moralny lub doktrynalny
i nie musi posiadać jednoznacznego odpowiednika wśród elementów świata
materialnego.”
Z kolei pojęcie motywacji „dotyczy charakteru związku, jaki w świadomości
autora, czytelnika bądź – szerzej – w zbiorowej świadomości grupy społecznej,
wewnątrz której funkcjonuje dane skojarzenie symboliczne, łączy res z paralelą
intencjonalną”.
Parabole w Ewangeliach
• Informacje o pojęciu mashal pokazują, dlaczego
wypowiedzi określane wspólnym terminem
parabole mogą mieć w Ewangeliach zarówno
charakter aforystyczny i nienarracyjny, jak i
narracyjny.
• Ciekawym przykładem są także pojawiające się w
Ewangeliach formy pośrednie: rozbudowane
aforyzmy, które przyjmują pewne cechy
wypowiedzi narracyjnych, nie będąc jednak jeszcze
narracjami.
Aforystyczna parabole w
Ewangeliach
• „Wtedy przywołał ich do siebie i mówił im w
przypowieściach (parabole): Jak może szatan wyrzucać
szatana? Jeśli jakieś królestwo jest wewnętrznie
skłócone, takie królestwo nie może się ostać. I jeśli dom
wewnętrznie jest skłócony, to taki dom nie będzie mógł
się ostać. Jeśli więc szatan powstał przeciw sobie i jest
ze sobą skłócony, to nie może się ostać, lecz koniec z
nim. Nikt nie może wejść do domu mocarza i sprzęt mu
zagrabić, jeśli mocarza wpierw nie zwiąże, i dopiero
wtedy dom jego ograbi” (Mk 3,23-27)
Rozbudowany aforyzm w
Ewangeliach
• „Powiedział im inną przypowieść (parabole):
Królestwo Boże podobne jest do zaczynu,
który pewna kobieta wzięła i włożyła w trzy
miary mąki, aż się wszystko zakwasiło” (Mt
13,33)
Dwa typy interpretacji: przypowieść
jako alegoria
• Interpretacja alegoryczna – wywodzi się ona z
kultury greckiej, gdzie alegoria służyła
pierwotnie do wyjaśniania mitu. Jej
charakterystycznym elementem jest dążenie
do nadania symbolicznego znaczenia
wszystkim elementom pojawiającym się w
przypowieści.
• Podejście alegoryczne do przypowieści
rozpowszechnione jest u Ojców Kościoła.
Ocena podejścia alegorycznego
• „Wśród żydowskich nauczycieli przypowieść była
powszechną i dobrze zrozumiałą metodą ilustracji, a
przypowieści Jezusa są podobne pod względem
formy do przypowieści rabinicznych. (…) Czym zatem
są przypowieści, jeśli nie są alegoriami? Są
naturalnym wyrazem umysłowości, która raczej
widzi prawdę w konkretnych obrazach, niż pojmuje
ją w kategoriach abstrakcyjnych” (C. H. Dodd,
Przypowieści o Królestwie, s. 12)
Dwa typy interpretacji: w przypowieści
dominuje jedno porównanie
• „Typowa przypowieść – prosta metafora,
bardziej wypracowane porównanie bądź też
całe opowiadanie – prezentuje jeden jedyny
moment porównawczy. Szczegóły nie mają w
zamyśle autora niezależnego znaczenia” (C.H.
Dodd, Przypowieści o Królestwie, s. 14).
• Tym, co jest paralelą intencjonalną
wypowiedzi, jest zazwyczaj Królestwo Boże.
Interpretacja przypowieści o
chwaście
• „Tym, który sieje dobre nasienie, jest Syn Człowieczy. Rolą jest
świat, dobrym nasieniem są synowie królestwa, chwastem zaś
synowie Złego. Nieprzyjacielem, który posiał chwast, jest
diabeł; żniwem jest koniec świata, a żeńcami są aniołowie. Jak
więc zbiera się chwast i spala w ogniu, tak będzie przy końcu
świata. Syn Człowieczy pośle aniołów swoich: ci zbiorą z Jego
królestwa wszystkie zgorszenia oraz tych, którzy dopuszczają
się nieprawości, i wrzucą ich w piec rozpalony; tam będzie
płacz i zgrzytanie zębów. Wtedy sprawiedliwi jaśnieć będą jak
słońce w królestwie Ojca swego. Kto ma uszy, niechaj słucha!”
(Mt 13,37-43)
Które z dwóch podejść?
• Wyjaśnienie przypowieści wykazuje wyraźne cechy alegoryczne –
dąży się do nadania różnym elementom przypowieści
symbolicznego odniesienia.
• Być może już tutaj mamy do czynienia z początkiem procesu
wiodącego do alegorycznej interpretacji przypowieści.
• Zauważmy jednak, że także tutaj nad całością dominuje wyraźnie
jedna płaszczyzna porównawcza, której pozostałe elementy są
podporządkowane.
• Zauważmy także, że fakt, że jest jedna wyróżniona płaszczyzna
porównania, nie oznacza, że nie znajdziemy w przypowieściach
żadnych nawiązań do obrazów znanych np. ze Starego Testamentu
(nawiązania intertekstualne), które pozwalają lepiej zrozumieć
przypowieść.
Królestwo Boże a Królestwo
Niebieskie
• W Ewangelii Mateusza spotykamy charakterystyczne dla niej
wyrażenie „królestwo niebieskie”. Jest ono synonimiczne do słów
„Królestwo Boże”. W literaturze żydowskiej zdarza się zastępowanie
imienia Bożego słowem „Niebo”, czego przykładów dostarczają np.
księgi Machabejskie.
• „Bardzo łatwo wielu można pokonać rękami małej liczby, bo Niebu
nie czyni różnicy, czy ocali przy pomocy wielkiej czy małej liczby.
Zwycięstwo bowiem w bitwie nie zależy od liczebności wojska;
prawdziwą siłą jest ta, która pochodzi z Nieba” (1 Mch 3,18-19)
• Obydwa wyrażenia spotykamy także w liturgii synagogalnej.
Wyrażenie to stanowi zatem specyficzny judeochrześcijański rys
św. Mateusza, którego nie podziela z żadnym innym autorem
Nowego Testamentu.
Królestwo Boże –
starotestamentowe korzenie idei
• Ewangeliczne he basileia tou theou (Królestwo
Boże) oraz he basileia ton ouranon (Królestwo
Niebieskie) wywodzą się ze
starotestamentowego malkut JHWH.
• Termin ten opisuje nie pewien ustrój
polityczny, lecz jest przede wszystkim
rzeczownikiem abstrakcyjnym opisującym
Boże panowanie.
Królestwo Boże –
starotestamentowe korzenie idei
•
•
•
•
Ideę Bożego królowania spotykamy już w najwcześniejszych warstwach
tradycji biblijnej.
Pieśń dziękczynna po przejściu przez Morze Czerwone (Wj 15,1-19): „Pan jest
królem na zawsze, na wieki!”
Stary Testament ukazuje czasy sędziów jako okres Bożej teokracji, panowania
Boga nad Izraelem. Ustanowienie monarchii w Izraelu jest oceniane jako
odrzucenie Bożego panowania.
„Nie podobało się Samuelowi to, że mówili: Daj nam króla, aby nami rządził.
Modlił się więc Samuel do Pana. A Pan rzekł do Samuela: Wysłuchaj głosu ludu
we wszystkim, co mówi do ciebie, bo nie ciebie odrzucają, lecz Mnie odrzucają
jako króla nad sobą. Podobnie jak postępowali od dnia, w którym ich
wyprowadziłem z Egiptu, aż do dnia dzisiejszego, porzucając Mnie i służąc
innym bogom, tak postępują i z tobą. Teraz jednak wysłuchaj ich głosu, tylko
wyraźnie ich ostrzeż i oznajmij im prawo króla, który ma nad nimi panować” (1
Sm 8,6-9)
Królestwo Boże – rozwój w
literaturze apokaliptycznej
• Literatura apokaliptyczna znacznie rozwija
starotestamentową ideę Królestwa Bożego,
dokonując jego uniwersalizacji zarówno w wymiarze
ziemskim, jak i kosmicznym.
• Królestwo Boże nabiera tym samym wyraźnych rysów
eschatologicznych.
• Stanowi ono podstawowy temat księgi Daniela,
która w ten sposób ukazuje panowanie Boga, które
nastąpi po jego końcowym zwycięstwie nad siłami
zła.
Księga Daniela 2,44-45
• „W czasach tych królów Bóg nieba wzbudzi
królestwo, które nigdy nie ulegnie zniszczeniu, a
którego władza królewska nie będzie oddana
żadnemu innemu narodowi. Zetrze i zniweczy ono
wszystkie te królestwa, samo zaś będzie trwało na
wieki, jak to widziałeś, gdy kamień oderwał się od
góry, mimo że nie dotknęła go ludzka ręka, i starł w
proch żelazo, miedź, glinę, srebro i złoto. Wielki Bóg
wyjawił królowi, co nastąpi później; prawdziwy jest
sen, a wyjaśnienie jego pewne” (Dn 2,44-45).
Królestwo Boże w Ewangeliach
synoptycznych
• W Ewangelii Marka proklamacja Królestwa Bożego
rozpoczyna publiczne nauczanie Jezusa: „Czas się
wypełnił i bliskie jest królestwo Boże. Nawracajcie się
i wierzcie w Ewangelię!” (Mk 1,15)
• W Ewangelii Mateusza słowa te wypowiada najpierw
Jan Chrzciciel: „Nawracajcie się, bo bliskie jest
królestwo niebieskie” (Mt 3,2), a potem Jezus:
„Nawracajcie się, albowiem bliskie jest królestwo
niebieskie” (Mt 4,17).
Podstawowe elementy koncepcji
Królestwa Bożego w Ewangeliach
• „Czas się wypełnił i bliskie jest królestwo Boże.
Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię!” (Mk
1,15)
• Można wskazać następujące elementy
charakterystyczne: (1) idea wypełnienia się
czasu, (2) przybliżenie się królestwa Bożego,
(3) wezwanie do nawrócenia oraz (4) do
wiary w Ewangelię.
Królestwo Boże jako rzeczywistość
eschatologiczna
• W ewangelicznej idei Królestwa Bożego spotykamy
charakterystycznie chrześcijańskie doświadczenie
czasu.
• Z jednej strony, idea ta dotyczy teraźniejszości. Jezus
inauguruje Królestwo Boże, tym samym inaugurując
również czasy ostateczne. Królestwo Boże opisuje
zasadniczą nowość, którą przynosi światu Jezus.
• Z drugiej strony, Królestwo Boże jest także
przedmiotem wyczekiwania, w pełni objawi się ono
wraz z powtórnym przyjściem Chrystusa.
Dlaczego Jezus naucza w
przypowieściach?
•
„Przystąpili do Niego uczniowie i zapytali: „Dlaczego mówisz do nich w
przypowieściach?” On im odpowiedział: „Wam dano poznać tajemnice
królestwa niebieskiego, im zaś nie dano. Bo kto ma, temu będzie dodane, i w
nadmiarze mieć będzie; kto zaś nie ma, temu zabiorą nawet to, co ma. Dlatego
mówię do nich w przypowieściach, że patrząc, nie widzą, i słuchając, nie słyszą
ani nie rozumieją. Tak spełnia się na nich przepowiednia Izajasza:
Słuchać będziecie, a nie zrozumiecie,
patrzeć będziecie, a nie zobaczycie.
Bo stwardniało serce tego ludu,
ich uszy stępiały i oczy swe zamknęli,
żeby oczami nie widzieli ani uszami nie słyszeli,
ani swym sercem nie rozumieli, i nie nawrócili się, abym ich uzdrowił.
Lecz szczęśliwe oczy wasze, że widzą, i uszy wasze, że słyszą. Bo zaprawdę,
powiadam wam: Wielu proroków i sprawiedliwych pragnęło ujrzeć to, na co
wy patrzycie, a nie ujrzeli; i usłyszeć to, co wy słyszycie, a nie usłyszeli” (Mk
13,10-17)
Dlaczego Jezus naucza w
przypowieściach?
• Mk 13,10-19 wiąże odpowiedź na to pytanie z sekretem mesjańskim.
• Podobnie jak Jezus w Ewangeliach synoptycznych nie objawia wprost
swojej tożsamości, tak też mówi o Królestwie Bożym za
pośrednictwem obrazów.
• Nauczanie w przypowieściach jest także jednym ze źródeł kontrowersji
wokół osoby Jezusa (por. np. Mt 13,53-58; Mt 21,45-46).
• Przypowieść jest jednak również sposobem, w jaki prawda o Królestwie
Bożym przybliżana jest uczniom. Uwidacznia ona raczej podział na
rozumiejących i nierozumiejących, niż go kształtuje.
• Świadczy o tym wyraźnie struktura Mt 13, rozdziału zawierającego
przypowieści, gdzie Jezus najpierw naucza w ten sposób tłumy (Mt
13,1-35), a potem – także samych uczniów (Mt 13,36-52).
Podział przypowieści Ewangelii
Mateusza o Królestwie
• O. Augustyn Jankowski dokonał następującego podziału
przypowieści Ewangelii Mateusza o Królestwie według
tematów:
1. Założenie Królestwa Bożego:
a/ Mt 13,1-9 – przypowieść o zasiewie
2. Dynamika Królestwa Bożego:
a/ Mt 13,31n – przypowieść o ziarnie gorczycy
b/ Mt 13,33 – przypowieść o zaczynie
3. Najwyższa wartość Królestwa Bożego:
a/ Mt 13,44-46 – skarb ukryty w roli i drogocenna perła
Podział przypowieści Ewangelii
Mateusza o Królestwie
• 4. Królestwo Boże a istnienie zła:
a/ Mt 13,24-30 – przypowieść o chwaście
b/ Mt 13,47-50 – przypowieść o sieci
5. Nowa skala ocen w Królestwie Bożym:
a/ Mt 20,1-16 – przypowieść o robotnikach w winnicy
b/ Mt 18,12-14 – przypowieść o zaginionej owcy
6. Opór wobec Królestwa Bożego:
a/ Przypowieść o dziatwie na rynku (Mt 11, 16-19)
b/ Przypowieść o dwóch synach (Mt 21,28-32)
c/ Przypowieść o uczcie weselnej (Mt 22,1-14)
d/ Przypowieść o przewrotnych rolnikach (Mt 21,33-44)
Podział przypowieści Ewangelii
Mateusza o Królestwie
• 7. Konieczność wysiłku dla Królestwa Bożego:
a/ Przypowieść o talentach (Mt 25,14-30)
8. Nowe przykazanie wymaganiem Królestwa:
a/ Przypowieść o nielitościwym współsłudze (Mt
18,23-35)
9. Czujność na przyjście Króla:
a/ Przypowieść o czujnym gospodarzu (Mt 24,42-44)
b/ Przypowieść o słudze wiernym i niewiernym (Mt
24,45-51)
c/ przypowieść o dziesięciu pannach (Mt 25, 1-13).
Przypowieści w strukturze
Ewangelii Mateusza
• Wyraźnie można wyodrębnić trzy miejsca w
Ewangelii, w których zgromadzona jest zdecydowana
większość przypowieści(wg W.F. Albrighta i C.S.
Manna):
1. Mt 13 – przypowieści poświęcone naturze
Królestwa;
2. Mt 18 – przypowieści związane z tematem
wspólnoty;
3. Mt 20-25 – przypowieści poświęcone Przymierzu.
Przypowieść o sieci
• „Dalej, podobne jest królestwo niebieskie do
sieci, zarzuconej w morze i zagarniającej ryby
wszelkiego rodzaju. Gdy się napełniła,
wyciągnęli ją na brzeg i usiadłszy, dobre zebrali
w naczynia, a złe odrzucili. Tak będzie przy
końcu świata: wyjdą aniołowie, wyłączą złych
spośród sprawiedliwych i wrzucą ich w piec
rozpalony; tam będzie płacz i zgrzytanie
zębów” (Mt 13,47-50)
Interpretacja przypowieści
• Przypowieść jest jedną z kilku przytoczonych w tzw. mowie Jezusa
w przypowieściach.
• Cechą charakterystyczną Ewangelii Mateusza jest to, że grupuje ona
wypowiedzi tego samego rodzaju w ramach większych jednostek,
budując w ten sposób dłuższe mowy.
• Mt 13 ma jednak dużo elementów redakcyjnych o charakterze
narracyjnym.
• Takimi mowami Jezusa są też: Kazanie na górze (Mt 5-7), mowa
misyjna (Mt 10), mowa przeciw uczonym w Piśmie i faryzeuszom
(Mt 23), mowa eschatologiczna (Mt 24-25).
Eschatologiczny podział ludzi
• Przypowieści ukazujące eschatologiczny podział ludzi na
dobrych i złych, podobnie jak wizja Sądu Ostatecznego z
Mt 25,31-46, to materiał własny Ewangelii Mateusza.
• Grecki rzeczownik krisis i czasownik krino, oznaczające
zarówno sąd, jak i potępienie, pierwotnie zawierają ideę
dzielenia, rozdzielania, podziału.
• Wizja eschatologiczna podziału ludzkości, która aż do
paruzji Chrystusa rozwija się razem, wyznacza
charakterystyczny dramatyzm Mateuszowej
eschatologii.
Przypowieść o zabłąkanej owcy
• „Jak wam się zdaje? Jeśli ktoś posiada sto owiec i
zabłąka się jedna z nich, to czy nie zostawi
dziewięćdziesięciu dziewięciu na górach i nie
pójdzie szukać tej, która się błąka? A jeśli mu się
uda ją odnaleźć, zaprawdę, powiadam wam:
cieszy się nią bardziej niż dziewięćdziesięciu
dziewięciu tymi, które się nie zabłąkały. Tak też
nie jest wolą Ojca waszego, który jest w niebie,
żeby zginęło [nawet] jedno z tych małych” (Mt
18,12-14)
Interpretacja przypowieści
• Przypowieść umieszczona jest u Mateusza w kontekście
sporu o pierwszeństwo między uczniami oraz przestrogi
przed zgorszeniem i nakazu troski o najmniejszych (Mt
8,1-11).
• Stanowi ona ilustrację dla nauczania Jezusa. Nie pojawia
się w nim słowo „królestwo” – tym, co przede wszystkim
jest porównywane, są dwie relacje: pasterza do owiec i
uczniów między sobą.
• Jako wskazówka dotycząca wzajemnej miłości między
uczniami jest ona jednak wyraźnie powiązana z tematem
Królestwa Bożego.
Przypowieść o robotnikach w
winnicy
•
„Posłuchajcie innej przypowieści: Był pewien gospodarz, który założył winnicę.
Otoczył ją murem, wykopał w niej tłocznię, zbudował wieżę, w końcu oddał ją w
dzierżawę rolnikom i wyjechał. Gdy nadszedł czas zbiorów, posłał swoje sługi do
rolników, by odebrali plon jemu należny. Ale rolnicy chwycili jego sługi i jednego
obili, drugiego zabili, trzeciego zaś ukamienowali. Wtedy posłał inne sługi, więcej
niż za pierwszym razem, lecz i z nimi tak samo postąpili. W końcu posłał do nich
swego syna, tak sobie myśląc: Uszanują mojego syna. Lecz rolnicy zobaczywszy
syna, mówili do siebie: „To jest dziedzic; chodźcie, zabijmy go, a posiądziemy jego
dziedzictwo”. Chwyciwszy go, wyrzucili z winnicy i zabili. Kiedy więc przybędzie
właściciel winnicy, co uczni z owymi rolnikami?” Rzekli Mu: „Nędzników marnie
wytraci, a winnicę odda w dzierżawę innym rolnikom, takim, którzy mu będą
oddawali plon we właściwej porze”. Jezus im rzekł: „Czy nigdy nie czytaliście w
Piśmie: Ten właśnie kamień, który odrzucili budujący, stał się głowicą węgła. Pan to
sprawił i jest cudem w naszych oczach. Dlatego powiadam wam: Królestwo Boże
będzie wam zabrane, a dane narodowi, który wyda jego owoce. Kto upadnie na
ten kamień, rozbije się, a na kogo on spadnie, zmiażdży go”. (Mt 21,33-44)
Interpretacja przypowieści
• Przypowieść jest wygłoszona drugiego dnia pobytu Jezusa
w Jerozolimie i stanowi wyraz narastającego konfliktu
między Nim a elitą żydowską.
• Pozwala nam ona powrócić do tematu podejść do
interpretacji przypowieści. Ewidentnie wywołuje ona liczne
skojarzenia zarówno z ST, jak i ze śmiercią krzyżową
Jezusa. Mimo, że symbol winnicy jest czytelny jako obraz
Izraela, dominująca płaszczyzna porównawcza ciągle jest
jedna: odrzucenie Jezusa oznacza utratę Królestwa
Bożego. Jej przedmiotem jest inauguracja Nowego
Przymierza.
Przykładowa literatura
polskojęzyczna
• A. Paciorek, Ewangelia według świętego Mateusza, t.
1-2, Częstochowa 2005.
• J. Homerski, Ewangelia według świętego Mateusza,
Poznań 2004.
• Ch.H. Dodd, Przypowieści o Królestwie, Warszawa
1981.
• A. Jankowski OSB, Królestwo Boże w przypowieściach,
Kraków 2003.
• J. Trela, Przypowieści Jezusa a starotestamentalne i
rabinackie meszalim, Lublin 1997.
Kolejne spotkanie
26.03., Tomasz Twardziłowski, Święty Marek –
ewangelista Jezusa Chrystusa, Syna Bożego
Dziękuję za uwagę!