Transcript Hedendaagse Dictaturen

Wat hebben Hedendaagse
dictaturen met Historische
dictaturen te maken?
Congres Ubbo Emmius
Vrijdag 7 October 2011
HEDENDAAGSE DICTATUREN
China, Volksrepubliek met Hu Jintao, sinds 2003
Cuba met Raúl Castro, sinds 2008.
Laos met Khamtai Siphandon, sinds 1992.
Van de 27 is:
Libië met Moammar al-Qadhafi, sinds 1969 tot 2011. 1/3 echt, 2/3 getructe verkiezing
Noord-Korea met Kim Jong Il, sinds 1994.
Eritrea met Isaias Afewerki, sinds 1993
En liggen er
Myanmar met Than Shwe, sinds 1992.
10 in Azie; 15 in Afrika;
Soedan met Omar al-Bashir, sinds 1989.
Syrië met Bashar al-Assad, sinds 2000;
1 in Europa; 1 in Amerika
Algerije met Abdelaziz Bouteflika, sinds 1999.
Angola met José Eduardo dos Santos, sinds 1979.
(bron: wikipedia)
Azerbeidzjan met İlham Əliyev, sinds 2003.
Burkina Faso met Blaise Compaoré sinds 1987.
Centraal-Afrikaanse Republiek met François Bozizé, sinds 2003.
Equatoriaal-Guinea met Teodoro Obiang Nguema Mbasogo, sinds 1979
Gabon met Omar Bongo, sinds 1967.
Guinee met Lansana Conté, sinds 1984.
Jemen met Ali Abdullah Saleh, sinds 1999.
Kameroen met Paul Biya, sinds 1982.
Maldiven met Maumoon Abdul Gayoom, sinds 1978.
Oezbekistan met Islom Karimov, sinds 1991.
Rwanda met Paul Kagame, sinds 2000
Tanzania met Jakaya Kikwete, sinds 2005
Tsjaad met Idriss Déby, sinds 1990
Turkmenistan met Gurbanguly Berdimuhammedow, sinds 2007.
Wit-Rusland met Aleksandr Loekasjenko, sinds 1994.
Zimbabwe met Robert Mugabe, sinds 1987
Vroegere dictaturen
•
Sani Abacha van Nigeria Idi Amin van Oeganda Ion Antonescu van Roemenië Hafez al-Assad van Syrië Hastings Banda van Malawi Hugo Banzer van Bolivia
Fulgencio Batista van Cuba Jean-Bédel Bokassa van de Centraal-Afrikaanse Republiek Napoleon Bonaparte van Frankrijk Desi Bouterse van Suriname Plutarco Elías
Calles van Mexico Humberto Castello Branco van Brazilië Fidel Castro van Cuba Nicolae Ceauşescu van Roemenië Afonso Costa van Portugal Chiang Kai-Shek van
China Chun Doo Hwan van Zuid-Korea Porfirio Díaz van Mexico Samuel Doe van Liberia Engelbert Dollfuss van Oostenrijk François Duvalier (Papa Doc) van Haïti
Jean-Claude Duvalier (Baby Doc) van Haïti Luis Echeverría van Mexico Étienne Eyadéma van Togo Francisco Franco van Spanje Gheorghe Gheorghiu-Dej van
Roemenië Juan Vicente Gómez van Venezuela Maximiliano Hernández van El Salvador Adolf Hitler van Duitsland Saddam Hoessein van Irak Enver Hoxha in Albanië
Wojciech Jaruzelski van Polen Joseph Kabila van de Democratische Republiek Congo János Kádár van Hongarije Kim Il-sung van Noord-Korea Le Duan van Vietnam
Ferdinand Marcos van de Filipijnen Haile Mariam Menghistu van Ethiopië Ioannis Metaxas van Griekenland Slobodan Milosevic van Joegoslavië Moboetoe Sese Seko
van Zaïre Daniel arap Moi van Kenia Benito Mussolini van Italië Ngo Dinh Diem van Zuid-Vietnam Saparmurad Niazov van Turkmenistan Manuel Noriega van
Panama Julius Nyerere van Tanzania Sidónio Pais van Portugal Georgios Papadopoulos van Griekenland Talaat Pasha van het Ottomaanse Rijk Konstantin Päts van
Estland Ante Pavelic van Kroatië Marcos Pérez Jiménez van Venezuela Juan Perón van Argentinië Henri Philippe Pétain van Frankrijk Augusto Pinochet van Chili Pol
Pot van Cambodja Sitiveni Rabuka van Fiji France Albert Rene van de Seychellen Efraín Ríos Montt van Guatemala António de Oliveira Salazar van Portugal
Mohammed Siyad Barre van SomaliëJozef Stalin van de Sovjet-Unie Hadji Muhammad Soeharto van Indonesië Francisco Solano López van Paraguay de Familie
Somoza van Nicaragua Alfredo Stroessner van Paraguay Hideki Tojo van Japan Rafael Trujillo van de Dominicaanse Republiek Tito van Joegoslavië Getúlio Vargas
van Brazilië Jorge Videla van Argentinië Jigme Singye Wangchuck van Bhutan Mao Zedong van China Todor Zjivkov van Bulgarije Mohammed Zia-ul-Haq van
Pakistan Omar Bongo van Gabon Zine El Abidine Ben Ali van Tunesië Hosni Moebarak van Egypte Than Shwe van Myanmar Moammar al-Qadhafi van Libië
• Hebben dit soort figuren gemeenschappelijke kenmerken?
Ja: Narcisme, Agressie,
Zwakke gewetensfunctie,
Paranoïde,
Goed organisatievermogen,
Creativiteit, Intelligentie, Identificatie met referentiegroep
ENKELE VASTSTELLINGEN
• Dictatuur is een vorm van heerschappij, een –cratie
– Ook, niet geheel terecht, als autocratie aangeduid
• Andere vormen van heerschappij die er op lijken:
– Monarchie, aristocratie, meritocratie, tirannie, eenpartijstaat,
Oligarchie, totalitarisme
• In het oude Rome bestond het instituut van de Dictator
–
–
–
–
–
–
Ingesteld bij begin republiek (501BC- 36 BC)
Tijdelijk (max 6 maanden) bij noodsituaties
Geen duaal management: 1 persoon ultieme besluitvormer
Tijdens maar ook na functie onschendbaar
Mocht niet paardrijden in Rome
Was in feite terugkeer naar gehaat maar kennelijk soms efficiënt
koningschap
UITGANGSPUNTEN
•
•
•
•
•
•
•
•
In de analyse van dictatuur horen geen waardeoordelen
Dictatuur is een vorm van machtsverdeling
Macht wordt eerder gegeven dan genomen
Macht heeft natuurlijke, evolutionair te verklaren aspecten
en aangeleerde, cultureel te verklaren aspecten
Beide zijn verweven, maar het is nuttig ze apart te bezien
Een dictator kan niet in een vacuüm opereren, hij heeft een
apparaat en steun van een deel van de bevolking nodig
De vraag waarom mensen met een dictator tevreden kunnen
zijn verdient nadere beschouwing (Wunschloses Ungluck)
Staatsmacht berust steeds op een organisatie
– De staatsgreep dus ook
De mens reist langs twee sporen
© 2011 JP van de Sande RuG
NATUUR
Voortplanting
Kinderzorg
Erbij horen
Verkennen
Status
Agressie
Communicatie
Eten/Drinken
Voorraad maken
Territorium maken
Jagen
Bouwen
Ruilen
Lichaamsverzorging
Uitrusten
Migratie
Spel
CULTUUR
RELATIES EN OPVOEDING
MANIEREN VAN SAMENLEVEN (bv.
Organisatietypen of Stad vs platteland)
IDEALEN, WAARDEN, WAARDERINGEN
HELDEN, VERHALEN, SPROOKJES
REGERING, POLITIEK SYSTEEM,
RECHTSPRAAK
REGELS, NORMEN, GEWOONTES,
FOLKLORE
WETENSCHAP, GODSDIENST, FILOSOFIE
OORLOGVOERING, VESTINGBOUW
TAAL, POËZIE, ROMANS
ETEN, DRINKEN, GENIETEN, FESTIVALS
TECHNIEK, GENEESMIDDELEN,
APPARATEN, WAPENS
KUNST, GEBOUWEN, SIERADEN
HANDEL, BANKWEZEN
KLEDING, COSMETICA, BADEN
VERHOUDINGEN MET ANDERE
GROEPEN MENSEN, VACANTIE
SPELLETJES,SCHAKEN, GAMING, SPORT
Status
© 2006 JP van de Sande RuG
• Bij dieren: Dominantiehiërarchie, Secundaire geslachtskenmerken,
Aparte hiërarchieën voor mannen en vrouwen, Onderwerping
• Bij mensen: Koning, Keizer, Admiraal, Ambitie, Body Building,
Competitie, Respect, Leiderschap, Dictatuur, Regering, Ontzag,
Gehoorzaamheid, Mercedes, Armani, Gucci, Aristocratie, Overtref de
buren, Ondergeschiktheid, Pesten, Machtsstrijd, Arrogantie
• In spelvorm: Alle competities: voetbal, hockey, bridge, golfen,
Alpinisme, Bekvechten, Politiek, Debatteren
• Maatschappelijk gevolg: Hiërarchische organisaties, Monarchie,
Ratrace, Competitiemaatschappij, Statusindustrie, Sport, Miss
verkiezingen, Top 10/50/100 etc, Rijtjes
• Regulering door cultuur: Informeel: nauwelijks, Formeel: sterk
De samenleving kent twee trajecten
© 2011 JP van de Sande RuG
NATUUR
CULTUUR
Niets dierlijks is ons vreemd
Instincten en emoties
Hedonisme
Langzame ontwikkeling
Ratio beïnvloedt gedrag
Normen & Waarden
Kosten-Baten analyse
Snelle verandering
Samenleving: Gemeinschaft
Behoefte aan erbij horen
Groepsdoelen
Plicht; Eer; Traditie
Conservatief; Stabiliteit
Religie; Magie
Strong ties
Samenleving: Gesellschaft
Behoefte aan vrijheid
Individualistische doelen
Vrijheid; Geld; Vernieuwing
Progressief; Schijnverandering
Ideologie; Techniek
Weak ties
Specifieke reacties op crisis
Sociale steun zoeken/geven
Toename cohesie
Strijd zoeken met vijand
Mensen doen het werk
Specifieke reacties op crisis
Steun professional zoeken
Toename isolement
Zoeken rationele oplossing
Apparaten doen het werk
Consequenties
• Moderne dictaturen werden vnl in niet-moderne
samenlevingen aangetroffen
• Kennelijk is de basis van een dictatuur het gevoel
van Gemeinschaft
• In moderne samenlevingen verliest de natiestaat
ietwat aan belang
• De eenheden die er wel toe doen, grote
internationale organisaties, streven in sterke mate
naar charismatisch leiderschap
• Misschien is het biotoop van de dictator zich aan het
verplaatsen?
MACHT
Wat doen statushiërarchieën?
Ze reguleren de gezags- en machts-verhoudingen, zodat er
tijd overblijft voor andere dingen


β
β
NB.
sociaal levende soorten
β Bij alle
β
bestaan aparte informele hiërarchieën
voor mannen en vrouwen
ω
Formele hiërarchie
Informele hiërarchie
De alpha
– Als het over macht gaat zijn we snel verblind:
•
•
•
•
•
Door grootte
Door mooie kleuren
Door indrukwekkende displays
Door angstaanjagendheid
Door opvallendheid
Hoe stijgt men in status? (EST Berger, 1980)
Status
ken
merken
Verwa
chting
nivo
Gelegenheid
tot gedrag
Gedrag
Evaluatie
Status
• Waarneembare kenmerken belangrijk (uiterlijk, gedrag, relaties, geslacht, ras)
• Voor ieder groepslid een eigen gegeneraliseerd verwachtingsniveau
• Gedrag is belangrijk: Prestaties (=evaluatie) maar ook groepsgerichtheid
(=wat bepaalt in hoeverre je vertrouwd wordt)
• Informele status wordt door collega’s gegeven, Formele door
superieuren
• H status leden mogen meer, maar eisen zijn ook hoger (status liability)
Machtstactieken (Kipnis, 1984)
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Beloven
Belonen
Bedreigen
Straffen
Geweld gebruiken
Groepsdruk
Manipuleren
Fait accompli
Feiten verbergen
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Slijmen
Aandringen
Zeuren
Onderhandelen
Claimen van
expertise
Weggaan
Vragen
Smeken
Voordoen
Power corrupts (Lord Acton, 1887)
• Macht verhoogt zelfvertrouwen en stimuleert
daarom de approach kant van het fight-flight
mechanisme
• Macht neigt er naar regels te overtreden en regels
zijn de basis van de moraal
• Macht roept bij anderen ondergeschikt gedrag op,
dat niet tot ontzag voor hen leidt
• Mensen hebben de neiging over grenzen heen te
gaan. Een machtige kan al meer, maar gaat
daardoor verder
• Al dit soort effecten werkt zowel op korte als op
lange termijn
LEIDERSCHAP
LEIDERSCHAP
Zo lang de mensheid bestaat bestaat leiderschap
Het ziet er niet naar uit dat dat binnenkort overgaat
Leiderschap is een interessant fenomeen
Daarom zit u hier
En sta ik u in te leiden
Er is in de loop der historie en door een hoop historici
ontzettend veel discussie over leiderschap gevoerd
Dat blijkt bijvoorbeeld uit de taal
Het wijdst verbreide Nederlandse woord is: BAAS
Naast baas kennen we:
En zo nog wel meer
•
•
•
•
Er zitten aan leiderschap twee kanten
Het GEVEN en het NEMEN van MACHT
Wat is macht eigenlijk?
@ De mogelijkheid om een ander iets te laten doen
wat hij anders niet gedaan zou hebben
– Vb: Hard werken, Vechten, Met je naar bed gaan, Vluchten, Goed presteren als
elftal, Een mode decreteren, Een braaf kind van je vader zijn, Uitvluchten
zoeken, Bidden, Geld geven, Gecoördineerd muziek maken, Voor het stoplicht
stoppen, Betalen bij de kassa, Je hoofd op het hakblok leggen, Corvee,
Antwoorden, Teveel of te weinig drinken, Binnen niet roken, Dankje zeggen,
Stram paraderen, Meedoen aan een demonstratie, Soldaat worden, Doden
Visies op leiderschap
• Hitler: Leider zijn betekent in staat zijn massa's in beweging te brengen
• Ho Chi Minh: Mensen gebruiken is als hout gebruiken. Een goed
ambachtsman kan elk soort hout gebruiken, of het nu groot of klein is, krom of recht
• Eisenhower: Leiderschap is beslissen wat moet gebeuren en dan anderen zo
ver krijgen dat het willen doen
• Truman: een leider kan andere mensen zo ver krijgen dat ze doen wat ze niet
wilden doen, en het nog leuk vinden ook
• Disraeli: Ik moet de mensen volgen. Ik ben immers hun leider
• Ford: De vraag wie de baas moet zijn is als de vraag wie bas moet zingen in een
kwartet
• Bonaparte: Een leider is een handelaar in hoop
Twee soorten leiders
•
De onderdanen
• De leider trekt alle aandacht, in de pers, in het
dagelijks leven en zelfs in de wetenschap
• Toch zouden we liever naar de volgelingen moeten
kijken, want:
MACHT WORDT GEGEVEN
•
•
•
•
•
Macht berust op coalities
Veel mensen hebben een talent voor ondergeschiktheid
Minder mensen hebben talent voor leidinggeven
Veel mensen vinden verantwoording griezelig
Mensen identificeren zich makkelijk met een machtige
(charismatisch leiderschap)
Charismatisch leiderschap. Freud’s visie (1921)
• Basisidee
– Mens heeft ingeboren sociale mechanismen
– Deze komen helder tot uiting in de “oerhorde”
– Moderne groepen vertonen nog vele kenmerken van oerhorde
• Uitgangseisen
–
–
–
–
Leider heeft of verwerft bijzondere competenties in woord en daad en fascinatie met idee
Leider heeft Narcistische persoonlijkheid
Leider heeft voor alle onderschikten persoonlijke belangstelling
Leider is minder geïnteresseerd in omgang met hogeren of gelijken
• Ontwikkeling
–
–
–
–
–
–
Op grond van zijn competenties verwerft leider crediet
Leider heeft door Narcisme grote behoefte aan zelfbevestiging
Crediet wordt door leider gezien als steun voor narcistische keuze
Volgers merken dat hun steun de leider sterker maakt
Volgers beginnen zich door libidineuze mechanismen te identificeren met leider
Deze identificatie bevestigt narcistische keuze verder
• Gevolgen:
– Door identificatie wordt wens leider als eigen wens gevoeld
– Leider wordt steeds sterker
– Elke volger heeft idee van persoonlijke band met leider
Enige charismatici in contact met zichzelf
Sarko pakt dat toch anders aan
Wat kunnen conclusies zijn?
• Macht is een onontkoombaar gegeven in samenlevende
soorten
• Het wordt gereguleerd middels primitieve normsystemen:
Dominantiehierarchie of territorium
• Vandaar dat machtsverhoudingen bij mens en dier op
natuurlijke wijze gereguleerd worden (vgl De Waal,
Chimpanseepolitiek)
• Op basis van die natuur ontstaan bij mensen vele, vele
culturele variaties
• Dictatuur is er een van
• Omdat dictatuur weinig ruimte laat voor tegenmacht, wordt
het snel als onrechtmatig en onrechtvaardig gezien
• Wonderlijk genoeg vooral door buitenstaanders
einde