Transcript dosyayı indir

İsmail ÖZELBAŞ
Vaiz
DİL ve DİL BİLGİSİ
DİL ve DİL BİLGİSİ
Düşünce, duygu ve isteklerimizi
anlatmak için kullandığımız işaret ve
seslere dil denir. Her milletin kendine
özgü bir dili vardır: Türkçe, İngilizce,
Almanca, Arapça...... vb.
Türkçe, kaynağı bakımından Ural-Altay
dilleri ailesine,
Kelimelerinin yapısına göre de bitişken
(eklemeli) diller grubuna girer.
Şimdi dilin özelliklerini inceleyelim.
LEHÇE (Diyalekt)
İlk olarak Altay yörelerinde konuşulmaya başlanan
dilimiz, göçler nedeniyle dünyanın çeşitli bölgelerine
taşınmıştır. Bunun sonucu olarak oralardaki kültürlerin
ve konuşulan dillerin de etkisiyle çeşitli konuşma ve
yazı değişiklikleri meydana gelmiştir.
İşte bir dilin farklı coğrafi bölge ve kültür
ayrılıkları nedeniyle birbirinden farklı söyleyiş
ve yazılışlarına lehçe denir.
Türkçenîn Lehçeleri
1. Anadolu lehçesi
2. Azeri lehçesi
3. Çağatay lehçesi
4. Kıpçak lehçesi
Bizler Türkçenin Anadolu lehçesini
kullanıyoruz.
ŞİVE (Ağız)
Bir dilin konuşulduğu ülkenin bölgeleri,
kentleri, köyleri arasındaki sadece
konuşmaya yansıyan farklılıklara denir.
—> Karadeniz şivesinde "paluk" diye söylenir ama yazarken "balık" diye yazılır.
3 —> Trakya şivesinde "üj" diye söylenir ama yazarken "üç" diye yazılır.
Gördüğünüz gibi şive yazıya yansımaz, sadece konuşmalarda farklılık gösterir.
HARFLER ve ÖZELLİKLERİ
Harf: Seslerin yazıdaki işaretlerine denir.
Yazı; Duygu, düşünce ve isteklerin belli işaretlerle
ifade edilmesidir.
Alfabe: Bir dilin sesleri olan bütün harflerin belli bir
sıra ile dizilmiş hâline denir.
Türkler başlangıçtan günümüze dört değişik alfabe
kullanmışlardır.
1. Göktürk
2. Uygur
3. Arap
4. Latin (Yeni Türk Alfabesi)
GUAL kelimesiyle tarihsel sırayı aklımızda tutabiliriz.
HARFLER
Alfabemizde sekizi sesli, yirmi biri
sessiz olmak üzere 29 harf vardır.
A. SESLİ (Ünlü) HARFLER
a-e-ı-i-o-ö-u-ü
Sesli harflerin özellikleri
1. Ağzımızdan hiçbir engele uğramadan
çıkarlar.
2. Tek başlarına okunabilirler.
3. Tek başlarına hece oluşturabilirler.
•> Ali - Odun - Üzüm
4. Her hecede mutlaka bir sesli harf
bulunur.
•> Ak ak çe ka ra gün i çin dir
1 2 3
4 5
6
7 8 9
Sesli harf sayısı = Hece sayısı
5. Türkçe kelimelerde iki sesli harf
yanyana gelmez.
•> Saat •> Şair •> Şiir •> Dua
Sesli harflerin söyleniş özellikleri
Bu tabloya göre sesli bir harfin üç söyleyiş özelliği
vardır:
a —> Kalın - Düz - Geniş
i —> ince - Düz - Dar
ö —> İnce - Yuvarlak - Geniş
Örnek Soru
Aşağıdaki kelimelerin hangisinde, sesli
harflerin tamamı "kalın-düz" seslidir.
A) Bayrağım
B) Şerefim
C) Tarihim
D) Toprağım
Bu tip soruların çözülebilmesi için sesli
harf tablosunun mutlaka ezberlenmesi
gereklidir.
"Kalın - Düz" harfler (a - ı) —> Bayrağım
Cevap A'dır.
1. BÜYÜK SESLİ (Ünlü) UYUMU
Türkçe kelimeler kendine özgü bazı özellikler
gösterirler, böylelikle Türkçe kelimeler yabancı
kelimelerden ayırt edilir. İşte bu özelliklerden
biri, büyük ünlü uyumudur. Buna "kalınlıkincelik" uyumu da denir.
İki kuralı vardır:
1. Türkçe bir kelimenin ilk hecesindeki sesli
harf ince ise diğer hecelerdeki sesli harfler de
ince olmalıdır.
•> Öğütlerimiz
ince ince ince ince ince
•> Öğretmenim
2. İlk hecedeki sesli, kalın ise diğerleri
de kalın olmalıdır.
•>
Ko
yun lar
kalın kalın kalın
•>
Ko
nuş ma
cı
kalın kalın kalın kalın
Örnek Soru
Aşağıdaki kelimelerin hangisinde büyük ünlü uyumu
yoktur?
A) Mahallede
B) Gezerken
C) Arkadaşlarımı
D) Görmüşler
Çözüm
B'de, Ge
i
C'de, Ar
k
D'de, Gör
i
A'da, Ma
k
zer
i
ka
k
müş
i
hal
k
ken
i
daş la
k
k
ler
i
le
de
i
i
rı
k
mı
k
Cevap A
Büyük ünlü uyumuyla ilgili bazı özellikler
1. Türkçe
oldukları
hâlde
zamanla ses
değişikliğine
uğramış
kelimeler
büyük ünlü
uyumuna
uymazlar
2. Türkçemize yabancı dillerden girmiş bazı
kelimeler büyük ünlü uyumuna uymayabilir.
3. Birleşik kelimeler ve tek heceli kelimelerde
büyük ünlü uyumu aranmaz.
•> Kadıköy
•> Türk
•> Gecekondu
•> Dört
•> Ayşekadın
•> Alt
•> Hanımeli
•> Film
•> Okuyabilirim
•> İlk
•> Sabretmelisin
•> Ev
Örnek Soru
Aşağıdaki kelimelerin hangisinde büyük sesi uyumu
aranır?
A) Kütüphane
B) Söz
C) Öğrenci
D) Televizyon
A'da, Kütüphane
—> Birleşik kelime
B'de, Söz
—> Tek heceli kelime
D'de, Televizyon
—> Yabancı kelime
Türkçe kelimelerde "o" ünlüsü sadece ilk hecede
bulunur.
Bu kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz.
C'de, Öğ
ren ci
i
i
i
Cevap C