Transcript Vermoeidheid - Kennisnetwerk CVA NL

Vermoeidheid,
Wat kunnen we hiermee?
Aglaia Zedlitz, neuropsycholoog/onderzoeker
Radboud Universiteit Nijmegen & Sint Maartenskliniek Nijmegen
&
Annette Baars-Elsinga, ergotherapeut
UMC UTRECHT
Vermoeidheid:
Opzet:
1. Achtergrond: Vermoeidheid na een CVA
2. Adviezen voor de praktijk
3. Omgaan met beperkte belastbaarheid, onderzoek naar de
behandeling
Hoe vermoeid is iedereen nu?
0
1
2
3
4
Topfit/ Helemaal niet moe
Redelijk fit
Wat vermoeid
Moe
Heel erg moe/ kan bijna alleen nog maar slapen
Hoe vermoeid is iedereen nu?
0
1
2
3
4
Topfit/ Helemaal niet moe
Redelijk fit
Wat vermoeid
Moe
Heel erg moe/ kan bijna alleen nog maar slapen
 en waarom?
Hoe omschrijf je in je eigen woorden vermoeidheid?
Wanneer ben je zelf “echt” moe?
1. Achtergrond
Dus: Meten is moeilijk
Vermoeidheid blijft, net zoals pijn, een subjectieve ervaring, die
alleen indirect meetbaar is
Algemeen: twee manieren van meten:
1. als subjectieve ervaring (meestal via zelfrapportageschalen)
Bijvoorbeeld: CIS20-R of FSS
2.
als prestatie afname (gedragsmaten)
Bijvoorbeeld: registratielijsten/observatie/activiteitenweger
1. Achtergrond
Vermoeidheid ≠ pathognomisch
(≠ kenmerkend voor 1 bepaald ziektebeeld)
Vermoeidheid na CVA:
• Komt veel voor
25-95% (Stulemeijer et al., 2005); 38-77% (Lerdal et al, 2009),
Ook na traumatisch hersenletsel (TBI): 21-70%, en tumoren ± 40%
In tegenstelling tot CFS: 0.5-2.2%
Fatigue as a window to
the brain. John DeLuca
(Ed.),2005
• Is vaak chronisch
• ≠ depressie (wel overlap 20-40%)
± 50% heeft na jaren nog last van de
vermoeidheid
Website over PSF:
veel behoefte aan informatie
& behandeling
Cijfers :
www.moenahersenletsel.nl
Ongeveer 6.000 unieke hits (1.5 jr)
Van 335 ingevulde vragenlijsten
(alleen CVA) :
• 14% voldoende informatie
gekregen over de oorzaken van
vermoeidheid
• en 5,2% over
behandelmogelijkheden
• 54% heeft nogal tot veel behoefte
aan behandeling
1. Achtergrond
Hoofdkenmerk/klacht:
versneld optredende vermoeidheid bij mentale en/of fysieke
activiteiten (+suboptimaal herstel)
Vaak sneller moe & vaak langer herstel nodig
• Gerelateerde klachten (top 5):
- Hoofdpijn
- Verhoogde prikkelbaarheid
- Geheugen- en concentratieproblemen
- Intolerantieklachten (geluid, drukte, licht)
- Somberheid/spanning
• Lichamelijk / mentaal:
Maar…..Waarom?
1. Achtergrond
Primaire oorzaak: Hersenletsel
Specifieke
gebieden
Netwerken
Hormonen
Ontstekingen
1. Achtergrond
Primaire oorzaak: Hersenletsel
Specifieke
gebieden
Hormonen
Overschakeling van
automatische naar
gecontroleerde
informatieverwerking
Netwerken
Ontstekingen
1. Achtergrond
Primaire oorzaak: Hersenletsel
Specifieke
gebieden
Netwerken
Hormonen
Ontstekingen
Minder efficiënt
 Harder werken om
hetzelfde te doen
1. Achtergrond
Implicaties voor behandeling:
Het energieniveau kan niet meer tot het premorbide
niveau worden hersteld:
 om leren gaan met vermoeidheid
 vermoeidheid voorkomen
1. Achtergrond
Secundaire oorzaken / wisselwerking:
Stemming
& Angst
Medicatie
Conditie
/ Parese
Pijn
Omgaan
met…
Slaap
Pre-morbide
vermoeidheid
1. Achtergrond
Implicaties voor behandeling:
Conditie
verbeteren
Psychologie/
CGT
Conditie
/ Parese
Stemming
& Angst
Medicatie
Kijken naar
slaap:
Slaapapneu ?
Adviezen cq
behandeling
Pijn
Slaap
Omgaan
met…
Gedragsadviezen, mbt
belastbaarheid
&
Evt
psycholoog
Pre-morbide
vermoeidheid
Adviezen in de praktijk
Evenwicht tussen activiteit en rust
(wat doe ik?)
Een uitgebalanceerde levensstijl met een
evenwicht tussen:
Zelfverzorging
Werk / huishouden
Hobby / vrije tijd
Rust
Adviezen voor het nemen van rust
• Rust voordat je oververmoeid raakt
(dan minder hersteltijd / minder ernstige vermoeidheid)
• Liever vaker / kortere rustpauzes
• Experimenteer met duur, tijd en frequentie rustpauzes
• Wissel rust / activiteit af
• Plan rusttijden in / plan de activiteiten eromheen
Jojo effect
Afwisseling werkzaamheden (variëren)
Wissel zware en lichte werkzaamheden met elkaar af.
Zware activiteiten niet te lang achter elkaar uitvoeren
Voorkomen van piekbelasting
Bij mentale vermoeidheid (variëren)
Ook mentale inspanning kan veel energie kosten!
Wissel daarom Denk- en Doe-activiteiten met elkaar af
Neem de tijd voor activiteiten
•
Laat je niet opjagen (hoe doe je iets in je eigen tempo!)
•
Sla geen pauzes over…
Kijk of een andere taakverdeling mogelijk is
Niet afschuiven, maar taken anders verdelen:
• Delegeren van zware activiteiten
• Zelf lichtere activiteiten op je nemen of activiteiten
waarbij meer afwisseling mogelijk is
Verdeel uw activiteiten over de dag en de week
Maak gebruik van de momenten waarop je je het best voelt
(wanneer doe je iets?)
Verdeel activiteiten in etappes
(stoppen voordat je moe bent! Door rustmomenten
tussendoor)
Maak bewuste keuzes over wat je wel en niet wilt doen
Denk vooruit
Dit vereist een goede planning!
• Plan wanneer je weer gaat plannen
• Deel je planning met anderen
• Plan eerst de dingen die moeten en dan de rust
eromheen.
• Plan ruim!
Met ruimte voor onverwachte gebeurtenissen en
schakeltijd
Let op je werkhouding
•
•
•
Een goede houding is essentieel
Houding regelmatig afwisselen
Benodigdheden binnen handbereik
(scheelt denkwerk en daarmee vermoeidheid)
Communicatie over vermoeidheid
•Gebruik vergelijkingen om uw vermoeidheid te omschrijven.
•Leg uit wat de ander kan doen om te helpen.
•Betrek anderen bij uw beslissingen.
Een effectieve manier om “extra” vermoeidheid te voorkomen
Samenvattend
•Vermoeidheid na een CVA komt veel voor
 Eerder moe & langer de tijd nodig om te herstellen
Omgaan met vermoeidheid door:
•
Meer rust te nemen of soms juist actiever te zijn
•
Activiteiten anders te verdelen over de dag en week
•
Activiteiten op een energiebesparende manier uit te voeren
•
Energie besparen door te plannen (overzicht en extern
geheugen)
Hoe vermoeid is iedereen nu?
0
1
2
3
4
Topfit/ Helemaal niet moe
Redelijk fit
Wat vermoeid
Moe
Heel erg moe/ kan bijna alleen nog maar slapen
3. Onderzoek COGRAT
Cognitive and Graded Activity Training
(COGRAT)
 Kleine groepen chronische CVA patiënten (4)
Cognitieve behandeling
Graded Activity Training
neuropsycholoog (met CBTexpertise) 1x week (12 weken)
Fysiotherapeut
2x week (12 weken)
Gedragsverandering
(3 compensatie strategieën: variëren,
plannen & ontspannen)
+ CGT
Verbetering van lichamelijke conditie,
kracht en flexibiliteit
(voorzichtig)
 Voorkomen van vermoeidheid en
 Generalisatie van beweging naar
omgaan met vermoeidheid
de thuissituatie
3. Onderzoek COGRAT
Overbelasten, Onderbelasten en
slaapproblemen/slaapritme
Aantal
Stappen
Per
minuut
Tijd (24 uur)
3. Onderzoek COGRAT
COGRAT
Cognitieve Behandeling
1. Informatie
& stellen van
doelen
2. Self
Monitoring/
registratie
3.
Compensatie
Strategien (3)
3. Onderzoek COGRAT
Cognitieve Behandeling
1. Informatie
& stellen van
doelen
2. Self
Monitoring/
registratie
1. Varieren
2. Plannen
3. Ontspannen
3.
Compensatie
Strategien (3)
3.
Compensatie
Strategien (3)
(1) VARIEREN:
Wat, Hoe, Hoelang en Wanneer
Wat:
Energiegevers en energievreters
Hoe:
Hollen, stilstaan, of op je eigen tempo
Hoelang:
Variëren:Stoppen en afwisselen, voordat je moe bent
Wanneer:
Wanneer doe je wat? Een vermoeiende taak: wanneer je
je goed voelt
Afwisseling van verschillende activiteiten
Bewegen/ rusten / werken / rusten etc.
3.
Compensatie
Strategien (3)
(2) PLANNING
Een goede planning geeft
rust en overzicht
Hoe plan je in?
-> Op papier/ zakcomputer? moet mee te nemen zijn
-> Weekoverzicht
1. De Vaste dingen
2. De Rust
3. Plan de Planning
4. Rekening houden met de omgeving/ het gezin
5. Vooruitkijken en flexibel (geen keurslijf!)
3.
Compensatie
Strategien (3)
(3) ONTSPANNING
Ontspannen: nu actief ervoor gaan zitten..?!
Inventariseren: wat is ontspannend? Wanneer?
• Muziek luisteren,
• Wandelen, etc
• Ontspanningsoefeningen
• ……………………….
• ……………………….
 een lijst van ontspannende activiteiten zodat je er niet over hoeft
na te denken wanneer je eenmaal moe bent!!!
3. Onderzoek COGRAT
Omgaan met Beperkte Belastbaarheid
(COGRAT)
Behandelprotocol via:
http://www.neuropsychologischebehandeling.nl/
3. Onderzoek COGRAT
CIS20-R- vermoeidheid (voorlopig van n=54 t/m T4)
Conclusie:
De behandeling werkt
Wachtlijst
Behandeling
Follow-up
Not sign.
Sign p<0.001
Not sign.
Zijn er nog vragen?
En: hoe vermoeid is iedereen nu?
0 Topfit/ Helemaal niet moe
1 Redelijk fit
2 Wat vermoeid
3 Moe
4
Heel erg moe/ kan bijna alleen nog maar slapen
Meer informatie:
Pijn- en energiemeter