Transcript profilaktyka tytoniowa
Profilaktyka tytoniowa
08.11.2010
Września Szkolenie dla kadry pegagogicznej
Historia papierosa
Tytoń jest rośliną znaną od dawna, do Europy pierwsze nasiona trafiły w roku 1496 za sprawą Romana Pano – uczestnika drugiej wyprawy Kolumba. W Polsce po raz pierwszy roślina tytoniowa pojawiła się w roku 1590 z Turcji. Od tego czasu tytoń używany w formie tabaki rozprzestrzeniał się.
Palenie stało się masowym zjawiskiem dopiero na początku XX wieku, wtedy gwałtownie zaczęła rosnąć liczba palaczy. W Polsce moda na palenie papierosów rozpoczęła się w latach powojennych. Palenie stało się normą społeczną najpierw wśród mężczyzn, potem wśród kobiet. W połowie lat 70 prawie 90% mężczyzn paliło kiedyś w swoim życiu papierosy. Od 30 lat Polska znajduje się w czołówce krajów o najwyższym spożyciu tytoniu na świecie. Ponad 9 mln palaczy wypala rocznie około 90 miliardów papierosów.
Rozpowszechnienie mody na palenie papierosów doprowadziło do katastrofy zdrowotnej. Najpierw wśród mężczyzn, a następnie wśród kobiet zaczęła gwałtownie rosnąć liczba zachorowań na schorzenia wynikające z palenia tytoniu. Liczba zachorowań na raka płuca wśród młodych mężczyzn należy w Polsce do najwyższych na świecie. Gwałtownie rośnie też liczba zachorowań na raka płuca wśród młodych kobiet.
W ostatnich latach w Polsce zaczyna się coś zmieniać. Powiększa się grupa Polaków, którzy nigdy nie palili. Rośnie liczba rzucających palenie.
Składniki dymu tytoniowego i ich działanie na organizm człowieka
Papieros zawiera
4000
różnych substancji chemicznych.
Kilkaset z nich jest trujących,
50
ma działanie rakotwórcze.
Trzy podstawowe składniki papierosów to: NIKOTYNA; SUBSTANCJE SMOLISTE; TLENEK WĘGLA;
Nikotyna
– naturalna substancja występująca w liściach tytoniu. Jest też śmiertelną trucizną. Przenika do krwi i mózgu już siedem sekund po zaciągnięciu się papierosem. Jest środkiem silnie uzależniającym.
Substancje smoliste –
efekt procesu produkcyjnego papierosów. Podczas palenia dostają się bezpośrednio do płuc i tworzą powłokę oklejającą pęcherzyki płucne, ograniczając zdolność przyswajania życiodajnego tlenu.
Tlenek węgla –
wydostaje się z rury wydechowej samochodu a także z papierosa. W dużym stężeniu jest bardzo toksyczny, tlenek węgla łączy się z hemoglobiną i uniemożliwia jej pobieranie tlenu.
Palacze mają średnio 10-15 % mniej natlenioną krew niż osoby niepalące. Tlen jest potrzebny do odżywiania mięśni, więc serce musi bić dużo silniej żeby go dostarczyć.
W dymie jest też dużo innych substancji szkodliwych.
Benzen
– powoduje zawroty głowy, podrażnia nos i gardło, może prowadzić do rozstroju żołądka i wymiotów. Służy jako rozpuszczalnik do klejów, tłuszczów, wosku i żywicy. Jest używany w produkcji leków i nylonu, można go również znaleźć w benzynie.
Formaldehyd
– łatwopalny gaz lub płyn. Stosuje się go jako środek odkażający, bakteriobójczy i grzybobójczy. Wykorzystywany jest w balsamowaniu zwłok, izolacji mieszkań i produkcji płyt wiórowych. Podrażnia oczy, gardło i nos, może powodować alergie skórne i dróg oddechowych.
Selen
– zwiększa ryzyko raka płuc, jeśli jest przyswajany w dużych ilościach wraz z dymem tytoniowym.
Beryl
– w dużej dawce powoduje ostre zapalenie oskrzeli i płuc, może trwale uszkodzić płuca i inne narządy. Ma szerokie zastosowanie w produkcji urządzeń elektrycznych, substancji chemicznych, ceramiki i lamp rentgenowskich.
Kadm
- może powodować deformacje płodu i zaburzać funkcjonowanie układu rozrodczego. Może również prowadzić do trwałego uszkodzenia nerek, rozedmy płuc, anemii i utraty węchu.
Nikiel
– może uszkodzić rozwijający się płód, powoduje kaszel, powoduje zadyszkę, gromadzenie się płynu w płucach. Stosowany jest w wytwarzaniu powłok galwanicznych, produkcji monet, baterii, katalizatorów i stopów metali, tj. np. stal nierdzewna.
Pozostałe substancje o silnym działaniu trującym to amoniak, aceton, cyjanek wodoru, arszenik, ołów, rtęć, krezol, fenol, akroleina, tlenek i dwutlenek azotu.
Obecnie wiadomo że palenie jest przyczyną ponad
25 różnych grup chorobowych.
Wczesne skutki zdrowotne palenia
krótki oddech, szybsza akcja serca, astma, impotencja, niepłodność, zwiększone stężenie tlenku węgla w surowicy krwi (zmniejszenie sprawności czerwonej krwinki do przenoszenia tlenu)
Odległe skutki zdrowotne palenia
obejmują ataki serca i udary mózgu, nowotwory płuc i innych narządów (krtań, jama ustna, gardło, przełyk, trzustka, pęcherz moczowy, nerki, a także białaczki) , przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, gruźlicę, wrzody żołądka i dwunastnicy
Naukowcy są przekonani, że większość przypadków raka płuc jest wywołana przez dym papierosowy. Palacze stanowią
85 - 90 proc.
wszystkich przypadków raka płuca.
Ryzyko zachorowania zwiększa się wraz z liczbą wypalanych papierosów i czasem palenia. Na raka płuca mogą także zachorować osoby niepalące narażone na dym tytoniowy (tzw. bierni palacze).
Palenie papierosów zwiększa stres. Stres to zespół reakcji psychicznych, jakie zachodzą w organizmie – zwiększa się tempo pracy serca, wzrasta ciśnie nie krwi.
Palenie powoduje obniżenie odczuć smakowych, co może być spowodowane wzmożonym wydzielaniem śliny, lub przewlekłym zapaleniem błony śluzowej jamy ustnej.
Umieralność
Z każdych dwóch palaczy, którzy zaczynają palić w młodości i palą przez całe życie, jeden umrze przedwcześnie na chorobę wywołaną paleniem tytoniu. Każdy papieros skraca życie o 5,5 minut.
20 sztuk wypalanych papierosów dziennie skraca życie o około 5 lat.
40 sztuk dziennie o około 8 lat.
Palenie to najważniejsza przyczyna przedwczesnej umieralności w naszym kraju. Palenie tytoniu każdego roku na świecie zabija
3-4 mln ludzi
( tys. osób dziennie) a przewiduje się dalszy wzrost tej liczby
nawet do 10 mln w roku 2025),
jeśli spożycie tytoniu się nie (10 zmniejszy.
Interakcje
Substancje chemiczne zawarte w dymie tytoniowym
osłabiają działanie wielu przyjmowanych leków, a potęgują szkodliwe działanie alkoholu.
Palenie papierosów i picie alkoholu znacznie zwiększa
ryzyko rozwoju raka przełyku, jamy ustnej i krtani.
Badania dowodzą, że po zaprzestaniu palenia ryzyko zachorowań i umieralności z powodu chorób odtytoniowych znacznie się obniża. Nawet po 40, 50 latach trwania nałogu organizm jest w stanie naprawić szkody spowodowane paleniem.
W ciągu 24 godzin od rzucenia palenia ryzyko ostrego zawału serca zmniejsza się znacznie
W ciągu 2 tyg. do 3 miesięcy układ krążenia ulegnie wzmocnieniu, polepszy się kondycja fizyczna
Po 15 latach ryzyko zachorowania na raka płuca będzie podobne jak u osoby nigdy nie palącej
Palenie papierosów przez kobiety w ciąży
Jest szkodliwe dla zdrowia matki i dziecka. Jeśli kobieta w czasie ciąży pali razem z nią pali jej dziecko. Palenie jest przyczyną powikłań medycznych jak np. przedwczesne oddzielnie się łożyska, przedwczesny poród, opóźnienie wzrostu płodu, prowadzące do obniżenia urodzeniowej masy ciała dziecka. Nowonarodzone dziecko może mieć wady wrodzone.
U palących kobiet częściej dochodzi do
śmierci płodu i noworodka
.
Palenie jest czynnikiem ryzyka
zespołu nagłej śmierci niemowląt
.
Po porodzie palenie papierosów przez rodziców w obecności noworodków i małych dzieci może prowadzić do
zakażenie układu oddechowego i ucha środkowego.
Dzieci osób palących tytoń mają niższy iloraz inteligencji
,
są niższego wzrostu
, a jako bierni palacze narażone są na liczne
choroby odtytoniowe
.
Palenie a uroda
Palenie tytoniu nie tylko naraża na utratę zdrowia, ale i pogarsza wygląd skóry: -
wcześniej występują zmarszczki - opóźnia się gojenie ran - trzy schorzenia skóry, które często występują u nastolatków tj. trądzik młodzieńczy, trądzik różowaty, łuszczyca przebiegają bardziej ostro u osób palących papierosy.
„Tytoniowa twarz" – jest łatwa do rozpoznania już na pierwszy rzut oka. Palenie wpływa na wygląd ciała i twarzy, zębów i włosów. Skóra szybciej traci elastyczność, ładny kolor i pokrywa się zmarszczkami. Proces ten może się rozpocząć już w wieku 30 lat. Z powodu palenia zęby pokryją się kamieniem, palce będą żółte, a oddech nieświeży. Palenie tytoniu wzmaga niekorzystne działanie na skórę promieni słonecznych, bo zwiększa wytwarzanie wolnych rodników i suchość skóry. Badania dowodzą, że osoba paląca ma w wieku 60 lat takie ciało jak osoba niepaląca mająca lat 67,5.
Ważne!
Nie ma bezpiecznej liczby wypalanych papierosów. Nawet jeden papieros przyspiesza bicie serca, zwiększa ciśnienie tętnicze krwi, obniża temperaturę palców rąk i nóg.
Papierosy „light” (lekkie) nie rozwiązują problemu. Palacze są skłonni dłużej i mocniej zaciągać się nimi oraz wypalają ich więcej, by w ten sposób dostarczyć organizmowi potrzebną liczbę substancji, od których jest uzależniony. W rezultacie papierosy o niskiej zawartości nikotyny i substancji smolistych dostarczają palaczowi takiej samej ilości tych substancji, co papierosy o ich wysokiej zawartości.
Bierne palenie
Niepalących, którzy są zmuszeni do oddychania zadymionym powietrzem nazywa się biernymi palaczami.
Dym tytoniowy szkodzi nie tylko samemu palaczowi, ale i osobom z jego otoczenia.
Istnieją dwa rodzaje dymu tytoniowego:
główny strumień dymu i strumień boczny
.
Boczny strumień dymu
pochodzi z żarzącego się końca papierosa, cygara lub fajki. Papierosy wydzielają boczy strumień dymu przez cały czas palenia się.
Główny strumień dymu
główny. to dym, który palacz wciąga przez ustnik. Niepalący narażeni są na główny strumień dymu wydychanego przez palaczy. Boczny strumień dymu zawiera więcej składników szkodliwych i drażniących niż strumień
Bierne wymuszone wdychanie dymu tytoniowego jest przyczyną tzw. nagłej śmierci niemowląt, chorób układu oddechowego i zapalenia ucha środkowego u niemowląt i małych dzieci, a także raka płuc i chorób serca u dorosłych. Dzieci są narażone na dodatkowe ryzyko, gdyż palenie tytoniu przez ich rodziców oznacza większe prawdopodobieństwo tego, że one same z czasem zaczną palić.
Dodatkowo badania wykazały, że dzieci wychowywane w domach, w których się pali mają we krwi większą zawartość kotoniny (pochodnej nikotyny), a zarazem więcej ubytków w zębach mlecznych. Bierne palenie podwaja ryzyko występowania ubytków.
Bierni palacze narażeni są również na wdychanie większej ilości dymu w warunkach domowych, ze względu na nie przepuszczającą powietrza konstrukcję budynków.
Palenie wśród młodzieży
W pułapkę nałogu palacze najczęściej wpadają w młodości ulegając
wpływowi rówieśników
.
Większość palących dorosłych rozpoczęła palenie papierosów przed ukończeniem 20 roku życia, w Polsce ok. 60% mężczyzn i 40 % kobiet.
Nastolatki zaczynają palić nie uświadamiając sobie uzależniających właściwości nikotyny. Wśród nastolatków spotyka się wszystkie rodzaje zachowań związanych z paleniem tytoniu od
stadium przygotowania poprzez eksperymentowanie, regularne palenie aż do uzależnienia od nikotyny.
Palenie papierosów przez dzieci i młodzież w wieku szkolnym wywołuje jeszcze większe szkody niż palenie przez dorosłych. Porównując świadectwa szkolne w Niemczech, Szwajcarii, USA, Wielkiej Brytanii i innych krajach badacze stwierdzili , że uczniowie palący mają o 25 % gorsze wyniki w nauce. Na odrabianie zadań potrzebują więcej czasu , gorzej się uczą, w badaniach testowych popełniają więcej błędów.
Dzieci palące papierosy mają
niższy wzrost, mniejszą wagę ciała, mniejszy obwód klatki piersiowej
. Mają gorsze wyniki w nauce i sporcie: w biegach, marszu i pływaniu.
Często okres od zapalenia pierwszego „próbnego” papierosa do silnego uzależnienia od nikotyny trwa u nastoletnich palaczy
nie dłużej niż rok
. Uzależnienie rodzi się niepostrzeżenie, najpierw pierwszy w życiu papieros, potem drugi, a potem cała paczka dziennie. Zaczyna się niewinnie, w klubie, do towarzystwa, moda w kręgu znajomych. W miarę upływu czasu pojawia się postępujące przyzwyczajenie i biologiczne uzależnienie od tytoniu.
Kiedy nastolatek uświadamia sobie rozmiar swojego uzależnienia od nikotyny, rzucenie nałogu staję się trudne zarówno pod względem fizycznym i psychologicznym
. Po rozwinięciu się uzależnienia nastolatek jest tak samo uzależniony jak dorosły palacz.
FAZY UZALEZNIENIA OD NIKOTYNY
5 faz uzależnienia od nikotyny:
Przygotowanie
– obejmuje proces, w którym dziecko oswaja się z paleniem osób dorosłych, rodziców, rodzeństwa, reklamami tytoniu
Próbowanie –
pierwsze 2-3 pociągnięcia
Eksperymentowanie
podwórku)
–
polega na okresowym paleniu z określonymi osobami i w określonych miejscach (np. na
Regularne palenie – Uzależnienie się
co może prowadzić do nałogu
CYKL UZALEŻNIENIA OD NIKOTYNY
Mechanizm działania nikotyny w mózgu przypomina mechanizm działania kokainy, heroiny i amfetaminy.
I. Od momentu wchłonięcia dymu tytoniowego przez palacza nikotyna zawarta w dymie dociera do mózgu w ciągu zaledwie kilku sekund.
II a. Nikotyna pobudza wydzielanie dopaminy, uznawanej za substancję odpowiedzialną za doznawanie przyjemności związanej z paleniem.
II b. Nikotyna oddziałuje także na noradrenalinę, substancję wpływającą na ożywienie i pobudzenie aktywności organizmu.
III W momencie przerwania palenia poziom dopaminy i noradrenaliny przyjemności, spada.
lecz Palacz doznaje nie odczuwa przykrych już objawów abstynencji.
IV. Palacz sięga po następnego papierosa, aby złagodzić objawy abstynencji i ponownie odczuwać przyjemność. Z czasem mózg osoby palącej przyzwyczaja się do działania nikotyny i w ten sposób uzależnia się od niej.
Termin uzależnienie ang. addiction używany jest w stosunku do różnych znaczeń, nie można mówić o jednej zgodnej naukowej definicji tego terminu. Najczęściej jest stosowany do opisu określonych zachowań, które mają istotne cechy wspólne, w większości, jednak nie wyłącznie traktuje się uzależnienie w kontekście korzystania ze środków psychoaktywnych, których celem jest zmiana nastroju, odurzenia. Mowa o lekach, narkotykach, alkoholu lub innych używkach. Można mówić o cechach wspólnych wyróżniających zachowania określane jako nałogowe. Są to między innymi: Zachowanie staje się nawykowe, coraz częstsze i regularne, występuje w sytuacjach stereotypowych. Osoba przejawiająca zachowania nałogowe poświęca im coraz więcej czasu, zachowania stają się kompulsywne. Nałogi stają się przyczyną problemów ze zdrowiem, problemów małżeńskich i bardzo często finansowych. Z problemem nałogowym trudno walczyć, często powraca, kieruje nim przymus wewnętrzny człowieka. Uzależnienie charakteryzuje się w przypadku substancji psychoaktywnych zwiększającą się tolerancją na dany środek, występuje zespół abstynencyjny.
ZA Uczucie luzu Nawiązywanie nowych znajomości Dorównanie rówieśnikom Słabe wyniki w nauce i sporcie Podkreślenie dorosłości Zmęczenie PRZECIW Utrata zdrowia Brzydka cera Żółte zęby i żółte palce Choroby Odstresowanie się
Literatura źródłowa:
Cross, P., Hopwood C., 2007:
Rzucić palenie. Jak na dobre zerwać z nałogiem
, Poznań: Rebis.
Dudziak, U., 2006:
Nauczyciel a profilaktyka palenia tytoniu,
Warszawa: Centrum Onkologii im. Marii Skłodowskiej Curie Florek, E., Piekoszowski, W. 2003:
Rzuć palenie razem z nami. Choroby odtytoniowe.
Poznań: Akademia Medyczna im. Karola Marcinkowskiego Jaworski R. (red.). 2006:
Palenie tytoniu. Aspekty medyczne, psychiczne i duchowe
, Płock: Płocki Instytut Wydawniczy Karski J., B., Gzell S. (red.), 1995:
Zdrowy dom.
Warszawa: Centrum Organizacji i ekonomiki ochrony zdrowia Szymborski J., Zatoński W., Kowalczyk T., 2001:
Zadbaj o swoją przyszłość. Program edukacji antytytoniowej dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Wersja dla liderów,
Warszawa: Instytut Matki i Dziecka Work Ashelman, M., 1998:
Ja już nie palę. Jak w sposób naturalny wyzwolić się z nałogu.
Poznań: Wydawnictwo Media Rodzina Zatoński W., Przewoźniak K. (red.), 1992:
Zdrowotne następstwa palenia tytoniu w Polsce
. Warszawa: Ariel Zatoński W. 2005:
Jak rzucić palenie.
Warszawa: Wyd. Fundacja Promocja Zdrowia Zatoński W., Przewoźniak K. (red.),1999:
Palenie tytoniu w Polsce: Postawy, następstwa zdrowotne i profilaktyka,
Warszawa: Centrum Onkologii im. Marii Skłodowskiej Curie Zatoński W., 2003:
Droga do zdrowia. Historia przeciwdziałania epidemii w Polsce.
Podręcznik prewencji. Alkohol, narkotyki, tytoń.
1999: Warszawa: Biuro ds. Narkomanii
Przeciwko epidemii. Działania rządów a ekonomika ograniczenia konsumpcji tytoniu.
Publikacja Banku Światowego
www.pro-life.pl/_ow/read.php?y=Sluzba_Zyciu&n=Nikotynizm&a=02_dym www.medialine.pl, www. kampaniespoleczne.pl) www.poradnikzdrowie.pl
www.trybuna.com.pl/zdrowie/index.php?id=30 www.wychowawca.pl/miesiecznik_nowy/2006/01-2006/10.htm
www.ogniskowiec.znp.edu.pl/publikacje/Gimnazja/PublikacjaPAPIEROSY.
htm www.awans.net/strony/profilaktyka/bliska/bliska3.html
www.zdrowie.flink.pl/palenie.php
Programy edukacyjne
„Czyste powietrze wokół nas”
„Nie pal przy mnie, proszę”