Transcript antybiotyki_materialy_dietetyka

Leki stosowane w terapii schorzeń
bakteryjnych, pasożytniczych,
wirusowych.
Leki przeciwgrzybicze
Leki przeciwgruźlicze.
Leki chemioterapeutyczne
• są to związki chemiczne, które wprowadzone do organizmu
zakażonego nie są dla niego toksyczne a prowadzą do zniszczenia
drobnoustrojów chorobotwórczych
Podział:
• leki przeciwpierwotniakowe
• leki przeciwgruźlicze
• sulfonamidy
• sulfony
• pochodne nitrofuranu
• pochodne nitroimidazolu
• chinolony
• pochodne chinoliny
• antybiotyki
Podział w zależności od mechanizmu i
punktu uchwytu działania:
1. Uszkadzające strukturę ściany i (lub) błony komórkowej
oraz zaburzające czynności w nich odbywające się
(cefalosporyny, penicyliny, polimiksyny, colistyna,
vankomycyna).
2. Hamujące syntezę białek strukturalnych i
enzymatycznych cytozolu (erytromycyna, linkosamidy,
neomycyna, streptymycyna, tetracykliny).
3. Uszkadzające materiał genetyczny drobnoustrojów
(ryfamycyna, ryfampicyna, etambutol, gryzeofulwina).
Antybiotyki to:
substancje wytwarzane przez bakterie i grzyby, które
mają zdolność hamowania procesów życiowych
drobnoustrojów chorobotwórczych.
Antybiotyki mogą działać bakteriostatycznie i
fungistatycznie (hamować rozmnażanie bakterii i
grzybów) oraz bakterio- i grzybobójczo (zabijają
bezpośrednio komórki bakterii i grzybów
chorobotwórczych).
Mechanizm działania antybiotyków i
chemioterapeutyków na drobnoustroje
Blokowanie
biosyntezy ściany
komórkowej
Blokowanie
syntezy DNA
Blokowanie
biosyntezy białka
Uszkodzenie błony
protoplazmatycznej
p-laktamy
glikopeptydy
fosfomycyna
bacytracyna
Polimyksyny
oraz leki
przeciw grzybicze
kotrimoksazol
chinolony
nitrofurany
metronidazol
rifamycyny
leki przeciw
-wirusowe
chloramfenikol
aminoglikozydy
tetracykliny
makrolidy
kwas fusydowy
Podział ze względu na charakter działania
na drobnoustroje:
• Bakteriobójcze (bacteriocida) – penicyliny,
cefalosporyny, monobaktamy, karbapenemy,
aminoglikozydy, polimyksyny, wankomycyna,
ryfampicyna
• Bakteriostatyczne (bacteriostatica) – makrolidy,
chloramfenikol, tetracykliny, linkozamidy, kwas
fusydowy,
wiomycyna,
cykloseryna,
nowobiocyna
(ważne gdy chcemy prowadzić leczenie skojarzone)
PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA SPOSÓB DZIAŁANIA
ANTYBIOTYKU
BAKTERIOBÓJCZE
BAKTERIOSTATYCZNE
B-LAKTAMY
AMINOGLIKOZYDY
CHINOLONY
KOTIMOKSAZOL
GLIKOPEPTYDY
MAKROLIDY
SULFONAMIDY
LINKOZAMIDY
TETRACYKLINY
CHLORAMFENIKOL
TRIMETOPRIM
KETOLIDY
MBC –minimal bacteriocidal activity
MIC-minimal inhibitory concentration
Spektrum działania
ZAKRES DZIAŁANIA
WĄSKIE SREKTRUM
-OGRANICZONE
NP. DO ZIARENKOWCÓW
SZEROKIE SPEKTRUM
-GRAM(+) I GRAM(-)
(+/-BEZTLENOWCE)
PENICYLINA BENZYLOWA
WANKOMYCYNA
PENICYLINY PÓŁSYNTETYCZNE
CEFALOSPORYNY
KARBAPENEMY
Podział ze względu na zakres działania
przeciwbakteryjnego :
O szerokim zakresie działania (działające na względnie
dużą liczbę różnych rodzajów drobnoustrojów):
• ampicylina,
• mezlocylina, azlocylina,
• cefalosporyny II i III generacji,
• tetracykliny,
• chloramfenikol,
• karbapenemy.
(ważne gdy podejrzewamy zakażenie mieszaną florą)
Podział ze względu na zakres działania
przeciwbakteryjnego
• O wąskim zakresie działania
– a/ działające głównie na drobnoustroje Gram-dodatnie –
penicyliny, makrolidy, nowobiocyna, linkozamidy,
ryfampicyna, wankomycyna
– b/ działające głównie na drobnoustroje Gram-ujemne –
aminoglikozydy, polimyksyny, monobaktamy
– c/ działające głównie na prątki gruźlicy (tuberculostatica)
– cykloseryna, wiomecyna, streptomycyna
– d/ działające głównie na grzyby (fungostatica) –
gryzeofulwina, nystatyna, amfoterycyna B, hachimycyna
– e/ działające pierwotniakobójczo – fumagilina,
trychomycyna
(ważne gdy podejrzewamy gdy znamy czynnik etiologiczny)
Podział antybiotyków w oparciu o spektrum
przeciwbakteryjne
Bakterie Gram (+)
Penicylina G, penicylina fenoksymetylowa,
glikopeptydy, linkozamidy, makrolidy, kwas
fusydowy,
Bakterie Gram (-)
aztreonam
Mieszane spektrum
Gram(+) i Gram(-)
Penicyliny szerokowachlarzowe, cefalosporyny,
aminoglikozydy, chinolony, tetracykliny,
kotrimoksazol
Bakterie beztlenowe
(+/-tlenowe)
linkozamidy, metronidazol, chloramfenikol,
penicyliny/inhibitory, cefoksytyna/cefotetan
Bakterie atypowe
makrolidy/ketolidy,
steptograminy, tetracykliny, rifampicyna,
kotrimoksazol
Antybiotyki - sposób działania przeciwbakteryjnego –
podział (ważne z uwagi na sposób stosowania)
Działanie przeciwbakteryjne
zależne od
wartości MIC
aminoglikozydy
chinolony
zależne od czasu, w
którym stężenie
przekracza wartość
MIC
-laktamy
chinolony
makrolidy
Główne grupy antybiotyków i chemioterapeutyków
1. B-laktamy
2. Aminoglikozydy
3. Tetracykliny
4. Makrolidy/ketolidy
stare:
nowe:
ketolidy:
5 Linkozamidy
6 Streptograminy
7 Oksazolidynony
8 Glikopeptydy
penicyliny, penicyliny z inhibitorem,
cefalosporyny/cefamycyny, monobaktamy, trójbaktamy,
karbapenemy, penemy
streptomycyna, neomycyna, kanamycyna, gentamycyna,
tobramycyna, netylmycyna, isepamycyna, amikacyna
doksycyklina, tetracyklina, minocyklina
erytromycyna, spiramycyna, josamycyna
cykliczny węglan erytromycyny (Dawercin),
roksytromycyna, klarytromycyna, azytromycyna,
dirytromycyna
trolitromycyna
linkomycyna, klindamycyna
pristinamycyna, chinupristina, dalfopristina
linezolid
wankomycyna, teikoplanina
Główne grupy antybiotyków i chemioterapeutyków
9 Chloramfenikol
10 Polimiksyny
11 Rifamycyny
12 Sulfonamidy
13 Nitroimidazole
14 Nitrofurany
15 Chinolony
detreomycyna
kolistyna
rifampicyna
kotrimoksazol
metronidazol, ornidazol
nitrofurantoina, furagin, nifuroksazyd
kwas pipemidynowy, norfloksacyna, pefloksacyna,
ciprofloksacyna, ofloksacyna, lewofloksacyna,
sparfloksacyna, moksifloksacyna, gemifloksacyna
16 Kwas fusydowy
17 Leki przeciwgrzybicze
polieny:
nystatyna, amfoterycyna B
azole:
flukonazot, itrakonazol, ketokonazol, ekonazol, worikonazol
antymetabolity: 5-fluorocytozyna
18 Leki przeciwwirusowe acyklowir, didanozyna, famcyklowir, gancyklowir,
indinawir, lamiwudyna, nalfinawir, ritonawir,
sakwinawir, stawudyna, zalcytabina, zydowudyna
Podział preparatów o działaniu
przeciwdrobnoustrojowym
ANTYBIOTYKI
CHEMIOTERAPEUTYKI
NATURALNE
Metabolity
drobnoustrojów
Penicylina benzylowa
Glikopeptydy
Aminoglikozydozy
Makrolidy
PÓŁSYNTETYCZNE
SYNTETYCZNE
Naturalny produkt
Syntetyczne
wyjściowy – pochodne
odtworzenie
uzyskane drogą
chemicznej modyfikacji struktury naturalnej
Makrolidy
Ketolidy
Cefalosporyny
Penicyliny
Aztreonam
Chloramfenikol
SYNTETYCZNE
Nie posiadają
naturalnego
wzorca
w przyrodzie
Chinolony
Sulfonamidy
Trimetoprim
Rodzaje oporności bakterii na antybiotyki
CHROMOSOMALNA
PLAZMIDOWA
mogą być przenoszone z
powstaje w wyniku mutacji
komórki do komórki gatunków
nabycie genu odporności
(np. w genie gyrazy – chinolony) odrębnych taksonomicznie
w procesach: transformacji,
transdukcji, koniugacji
synteza enzymu degradującego
np. -laktamaza lub
modyfikującego
np. acetylotransferaza
modyfikacja
miejsca docelowego
działania antybiotyku,
np. białka PBP
(makrolidy,
glikopeptydy,
penicylina – SPPR)
zaburzenie barier
przepuszczalności (zwykle
oporność na całą grupę
antybiotyków)
Ekspresja
fenotypowa
oporności
na antybiotyki
synteza nowego
białka, np.PBP2a,
które traci
powinowactwo
do  -laktamów
(metycylina)
aktywne usuwanie
antybiotyku z komórki
na zasadzie „pompy”
(active efflux)
(chinolony, makrolidy,
tetracykliny)
ominięcie ogniwa
reakcji szlaku
metabolicznego
zablokowanego przez
chemioterapeutyk
(sulfonamidy)
Ze względu na stopień wchłaniania z przewodu
pokarmowego antybiotyki możemy podzielić na:
• Nie wchłaniające się – polimyksyny, aminoglikozydy, wiomycyna,
amfoterycyna B, niektóre cefalosporyny, karbapenemy i
monobaktamy
• Słabo wchłaniające się (20-40% podanej dawki) – gryzeofulwina,
benzylopenicylina, cefaloglicyna, chlorotetracyklina, ampicylina,
linkomycyna
• Średnio wchłaniające się (40-60% podanej dawki) –
fenoksymetylopenicylina,
nowobiocyna,
oksytetracyklina,
metacyklina, kloksacylina, tetracyklina
• Dobrze wchłaniające się (powyżej 60% podanej dawki) –
doksycyklina, cykloseryna, chloramfenikol, cefaleksyna, cefradyna,
cefadroksyl
Ze względu na stopień przenikania antybiotyków
do tkanek antybiotyki możemy podzielić na:
• Łatwo przenikające np. chloramfenikol, makrolidy,
tetracykliny,
• gorzej przenikające streptomycyna, benzylopenicylina,
• bardzo słabo przenikają polimyksyny i gentamycyna.
• Szczególnie trudno przenikające antybiotyki przez barierę
krew-mózg. (jedynie cykloseryna i chloramfenikol uzyskują w
mózgu stężenie zbliżone do stężenia we krwi).
W stanach zapalnych opon przenikanie antybiotyków jest na ogół
większe, jednak niekiedy istnieje konieczność podawania ich
dokanałowo.
Antybiotyki beta laktamowe
penicyliny
karbapenemy
PIERŚCIEŃ B-LAKTAMOWY
cefalosporyny
monobaklamy
penemy
trójbaktamy
β-laktamy
Ich aktywność przeciwbakteryjna oraz skuteczność
terapeutyczna zależą od czasu utrzymywania się
antybiotyku w surowicy w stężeniu przekraczającym
wartość minimalnego stężenia hamującego (MIC)
wzrost bakterii wywołujących zakażenie.
(ważne z uwagi na skuteczność antybiotykoterapii –
należy zachować równe odstępy pomiędzy kolejnymi
dawkami)
β-laktamy
Największą wadą β-laktamów jest wrażliwość na działanie
β-laktamaz, enzymów bakteryjnych, które rozkładają
cząsteczkę antybiotyku i w ten sposób ją inaktywują.
Aby temu zapobiec, niektóre preparaty łączy się z
inhibitorami β-laktamaz (takimi jak np. kwas
klawulanowy, tazobaktam, sulbaktam).
(ważne z uwagi na skuteczność antybiotykoterapii)
Penicyliny
• wytwarzane przez pleśń Penicillium notatum
• pierwsza była benzylopenicylina
• działają silnie bakteriobójczo na Gram-dodatnie
(paciorkowce, maczugowce błonicy) oraz na Gram-ujemne
(gonokoki, meningokoki, krętki blade)
• są mało toksyczne, ale mogą powodować odczyny alergiczne
(zespół Hogne, wstrząs anafilaktyczny)
• wykonuje się próby uczuleniowe (Testarpen)(zalecane)
Penicyliny
• Benzylopenicyliny (penicylina G)
• Fenoksypenicyliny (penicylina V, fenetycylina)
• Izoksazolilopenicyliny (oksacylina, kloksacylina)
• Aminopenicyliny (ampicylina, amoksycylina)
• Karbamoiloacyloaminopenicyliny (azlocylina,
piperacylina)
• Amidynopenicyliny (mecylinam)
• Karboksypenicyliny (karbrnicylina, tikarcylina)
• Różne (metycylina)
Penicyliny- zastosowanie
• Zakażenia gronkowcowe –ropnie, czyraki, zastrzały, ropowice,
posocznica
• Paciorkowcowe – ropowice, róża, ropnie, zastrzały, anginy,
płonica
• Zapalenie płuc pneumokokowe
• Zapalenia opon mózgowych meningokokowe
• Rzeżączka
• Kiła (duże dawki)
• Błonica, tężec, zgorzel gazowa, wąglik, promienica
• Zakażenia dróg moczowych
• Zakażenia chirurgiczne, ginekologiczne i położnicze wywołane
przez beztlenowce
• Zakażenia wywołane przez pałeczkę ropy błękitnej (mezlocylina)
Penicyliny
• Są mało toksyczne. Mają właściwości antygenowe i
mogą wywołać uczulenie, a nawet wstrząs
anafilaktyczny ze zgonem włącznie.
• Wykonuje się próby uczuleniowe (Testarpen)
(ważne z uwagi na bezpieczeństwo antybiotykoterapii)
Penicyliny naturalne
penicylina benzylowa
penicylina fenoksymetylowa
odporne na penicylinazę
gronkowcową
Penicyliny półsyntetyczne
szerokowachlarzowe
a-aminopochodne
metycylina
kloksacylina
dikloksacylina
flukloksacylina
nafcylina
ampicylina
amoksycylina
karboksy-. ureidoi piperazynopochodne
Tikarcylina
Mezlocylina
Piperacylina
preparaty skojarzone:
ampicylina/sulbaktam
preparaty skojarzone:
amoksycylina/klawulanian tikarcylina/klawuianian
piperacylina/tazobaktam
B-laktamazy
penicylinazy
plazmidowe
(Staphylococcus
aureus)
Chromosomalne
(Bacteroides
Moraxella)
-laktamazy
o szerokim
spektrum
cefalosporynazy
Chromosomalne
(Pseudomonas,
Enterobacter,
Serratia,
Proteus indolo(+))
klasyczne
TEM ,SHV
enzymy o
rozszerzonym
Spektrum
(ESBL)
Plazmidowe
Plazmidowe
(Haemophilus,
(Klebsiella,
Enterobacteriaceae,
Escherichia coli)
Pseudomonas)
Preparaty skojarzone penicylin
Kwas klawulanowy + Amoksycylina
Kwas klawulanowy + Tikarcylina
AUGUMENTIN
TIMENTIN
Tazobaktam + piperacylina
TAZOCIN
SULBAKTAM + Ampicylina
UNASYN
Cefalosporyny
• Cefalosporyny dzielą się na cztery
generacje, które różnią się:
• spektrum przeciwbakteryjnym,
• wrażliwością na działanie β-laktamaz
• właściwościami farmakokinetycznymi /
farmakodynamicznymi.
Cefalosporyny
Bez względu na generację, cefalosporyny są
nieaktywne ! wobec :
•
gronkowców opornych na metycylinę,
•
szczepów Enterococcus,
•
pałeczek Listeria monocytogenes
•
beztlenowców (wyjątek: cefoksytyna i cefotetan).
(ważne z uwagi na skuteczność antybiotykoterapii)
Cefalosporyny
Żaden z preparatów I generacji nie
penetruje do płynu mózgowordzeniowego, w związku z czym nie może
być stosowany w leczeniu zakażeń
ośrodkowego układu nerwowego
!
Cefalosporyny
• I generacja:
– cefaleksyna
– cefadroksyl
– cefazolina
– cefradyna
• II generacja:
– cefaklor
– cefamandol
– cefuroksym
– cefoksytyna
– cefprozil
Cefalosporyny c.d.
• III generacja:
– cefotaksym
– cefetamet
– cefiksym
– Cefozydym
– cefoperazon
– cefpodoksym
– ceftriakson
• IV generacja:
– cefepim
– cefpirom
Cefalosporyny
• I generacja ma najlepszą aktywność wobec ziarenkowców
Gram(+) i stosunkowo słabą wobec tlenowych pałeczek
Gram(-),
• w kolejnych generacjach proporcje te ulegają odwróceniu –
zwiększa się aktywność wobec pałeczek Gram(-) i
zmniejsza – wobec ziarenkowców Gram(+).
• cefalosporyny, obok penicylin należą do najczęściej
stosowanych antybiotyków zarówno w lecznictwie
otwartym (zakażenia dróg oddechowych, układu
moczowego i skóry), jak i zamkniętym.
(ważne z uwagi na bezpieczeństwo antybiotykoterapii )
Spektrum działania przeciwbakteryjnego cefalosporyn
I GENERACJA
- ziarenkowce Gram(+)
(z wyjątkiem Enterococcus oraz SPPR)
- Staphylococcus
( z wyjątkiem MRSA i MRCNS)
- pałeczki Gram(-)
- Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae
II GENERACJA
- ziarenkowce Gram(+) i(-)
- Streptococcus, Staphylococcus, Neisseria, Moraxella
- pałeczki Gram(-)
- H.influenze, E.coli
III GENERACJA
- ziarenkowce Gram (+)
- pałeczki Gram(-)
Cefalosporyny wskazania
Generacja I
• podawane wyłącznie pozajelitowo,
• są najmniej przydatną grupą cefalosporyn,
• ich zastosowanie w znacznym stopniu ogranicza
się do profilaktyki przed czystymi zabiegami
operacyjnymi.
Cefalosporyny wskazania c.d.
Cefalosporyny I generacji:
o Zastosowanie: bakterie Gram (+), zapalenie płuc, zakażenia oporne na
penicyliny
Cefalosporyny II generacji:
o Zastosowanie: bakterie Gram (-), w zakażenia opornych na
aminopenicylinę, zakażenie dróg oddechowych, moczowych, żółciowych,
zapalenie wsierdzia, zakażenia pooperacyjne
o Najczęściej stosowane
Cefalosporyny wskazania c.d.
Cefalosporyny III generacji:
o Zastosowanie: bakterie Gram (-), zakażenia układu pokarmowego,
oddechowego, moczowego, zapalenie opon, skóry, tkanek miękkich,
zakażenia szpitalne, w posocznicy- łącznie z aminoglikozydami
o Preparaty: Cefopoloxin, Cefixim, Ceftibuten
Cefalosporyny IV generacji:
o Zastosowanie: w ciężkich zakażeniach
o Preparaty: Cefepim, Cefpirom
Cefamycyny
o Działanie bakteriobójcze
Zastosowanie: w zakażeniach E.coli, Klebsiella, Proteus
MONOBAKTAMY
AZTREONAM, KARUMONAM, TIGEMONAM
• tylko pierścień B-laktamowy
spektrum:
tlenowe Gram(-):
ziarenkowe (Neisseria)
pałeczki (Enterobacteracae, Haemophilus Pseudomonas)
AZTREONAM – oporny na B-laktanazy Gram(-)
MONOBAKTAMY -wskazania
 - spektrum aktywności przeciwbakteryjnej, obejmuje
wyłącznie drobnoustroje Gram-ujemne,
 - monoterapia zakażeń układu moczowego wywoływanych
przez pałeczki z rodziny Enterobacteriaceae, P. aeruginosa i
Providencia.
- w połączeniu z innymi lekami przeciwbakteryjnymi w terapii
różnych zakażeń w jamie brzusznej i miednicy mniejszej, w terapii
samoistnego bakteryjnego zapalenia otrzewnej u chorych z
marskością wątroby, w leczeniu zakażeń podczas neutropenii u
chorych na nowotwór złośliwy, u chorych z oparzeniami , w
zapaleniu kości i szpiku wywołanym przez bakterie Gram-ujemne,
w leczeniu posocznicy wywoływanej przez bakterie Gram-ujemne,
zarówno u chorych z neutropenią, jak i u pacjentów bez
niedoborów odporności.
Karbapenemy
– o bardzo szerokim spektrum aktywności
obejmującym niemal wszystkie bakterie tlenowe
i beztlenowe z wyjątkiem:
• metycylinoopornych gronkowców
• Enterococcus faecium
• Pseudomonas cepacia
• Xantomonas maltophila
• Corynebacterium jeikeium
Karbapenemy c.d.
– dobre właściwości farmakokinetyczne /
farmakodynamiczne
– zastosowane w terapii empirycznej ciężkich zakażeń
takich jak: posocznica, zapalenie płuc u pacjentów
sztucznie wentylowanych, gorączka u chorych z
leukopenią, pooperacyjne powikłania septyczne.
– mogą być kojarzone z aminoglikozydami, w celu
zmniejszenia ryzyka selekcji szczepów opornych
(zwłaszcza Pseudomonas aeruginosa).
KARBAPENEMY
IMIPANEM, MONOPENEM, PANIPENEM
grupy antybiotyków o najszerszym spektrum, działają na
beztlenowe i tlenowe
oporna na B-laktamazy
rozkładane przez metaloenzymy
mają powinowactwo do PBP-2
SPEKTRUM
tlenowe bakterie Gram (+)
S. aureus
S. epidemidis
S.pneumoniae(SPPR)
tlenowe bakterie Gram (-)
Haemophilus influenzae
Enterobacteriaceae
Neisseria gonorrhoeae
beztlenowe Gram (+) i (-)
Prevotella
Bacteroides fragilis
Poza spektrum:
MRSA
Enterococcus faecium
Chlamydia
Corynebacterium jeikeium
Mycoplazma pneumonie
Karbapenemy - wskazania
• przeznaczone do stosowania ogólnego
• najszerszym zakresie aktywności przeciwbakteryjnej.
• skuteczne w leczeniu różnych poważnych zakażeń
szpitalnych i pozaszpitalnych, w tym także zakażeń
florą mieszaną.
• gorączka u chorych z neutropenią (terapia
empiryczna)
• terapia zakażeń wywoływanych przez tlenowe
pałeczki Gram-ujemne oporne na inne antybiotyki
beta-laktamowe.
AMINOGLIKOZYDY
NATURALNE
• STREPTOMYCYNA
• NEOMYCYNA
• KANAMYCYNA
• GENTAMYCYNA
• TOBRAMYCYNA
PÓŁSYNTETYCZNE
• NETYLMYCYNA
(pochodna sisomycyny)
• AMIKACYNA
(pochodna kanamycyny A)
• ISEPAMYCYNA
(niezarejestrowana w
Polsce)
DZIAŁANIE
• BAKTERIOBÓJCZE
• Wiążą się z podjednostką 30s rybosomu, co
prowadzi do zaburzenia odczytu informacji
genetycznej i zahamowania syntezy białek
bakteryjnych
SPEKTRUM
BAKTERIE Gram(-) zwłaszcza pałeczki
(z wyjątkiem Haemophilus)
prątki gruźlicy
gronkowce
oddziaływają synergicznie z -laktamami, wobec
paciorkowców zwiększając przepuszczalność dla
antybiotyków B-laktamowych
działania niepożądane – leki potencjalnie otoi nefrotoksyczne
Aminoglikozydy - wskazania
• wykorzystywane w zakażeniach układu
moczowego,
• zakażenia ran pooparzeniowych,
• zapalenie opon mózgowo - rdzeniowych,
• zapalenie gruczołu krokowego,
• zapalenie wsierdzia.
• zakażenia beztlenowcami w skojarzeniu z
metronidazolem.
TETRACYKLINY
MINOCYKLINA
DOKSYCYKLINA
MECHANIZM DZIAŁANIA
- blokowanie syntezy błony na poziomie rybosomu
OPORNOŚĆ
-bariery przepuszczalności
-aktywne usuwanie antybiotyku z
komórki
-zmiana miejsca docelowego
SPEKTRUM
- BAKTERIE GRAM (+) – ZIARENKOWCE
- BAKTERIE GRAM (-)
- RICKETSIA,COXIELLA
- CHLAMYDIA, MYCOPLASMA, UREOPLASMA
-TREPONAMA PALLIDUM,
-LEPTOSPIRA
- BORRELIA
- HELICOBACTER PYLORI
- TRĄDZIK
- PIERWOTNIAKI
Tetracykliny -wskazania
• są stosowane w:
• terapii empirycznej atypowych zakażeń dróg
oddechowych i układu moczowo-płciowego,
• boreliozie (w postaci wczesnej),
• zakażeniach skóry (zwłaszcza w trądziku)
• chorobie wrzodowej (w terapii skojarzonej z innymi
lekami).
(ważne z uwagi na skuteczność antybiotykoterapii)
MAKROLIDY
C14
Erytromycyna
Oleandomycyna
Roksytromycyna
Klarytromycyna
Dirytromycyna
Davercin (cykliczny węglan
11.12-erytromycyny)
Ketolidy:
Trolitromycyna
C15
Azytromycyna
(azalid)
C16
Josamycyna
Spiramycyna
Makrolidy
• Są antybiotykami bakteriostatycznymi, ich mechanizm działania
polega na zahamowaniu syntezy białek w komórce bakteryjnej.
• Są lekami z wyboru w terapii zakażeń układu oddechowego o
etiologii Mycoplasma pnemoniae i Legionella pneumophila oraz
antybiotykami alternatywnymi do tetracyklin w leczeniu zakażeń
Chlamydia sp.
• Charakteryzują się doskonałą penetracją do wnętrza komórek
(dotyczy to również makrofagów), dlatego też są bardzo aktywne
wobec patogenów wewnątrzkomórkowych.
• W terapii niektórych zakażeń (głównie dróg oddechowych) są
stosowane alternatywnie do antybiotyków β-laktamowych (penicylin
i cefalosporyn).
• Jeden z nowych makrolidów – klarytromycyna, jest stosowany w
terapii skojarzonej choroby wrzodowej (eradykacja zakażenia
Helicobacter pylori)
Makrolidy
• Są lekami z wyboru w terapii zakażeń układu
oddechowego o etiologii Mycoplasma pnemoniae i
Legionella pneumophila
• Są antybiotykami alternatywnymi do tetracyklin w
leczeniu zakażeń Chlamydia sp.
• Charakteryzują się doskonałą penetracją do wnętrza
komórek (dotyczy to również makrofagów), dlatego
też są bardzo aktywne wobec patogenów
wewnątrzkomórkowych.
Makrolidy c.d.
• W terapii niektórych zakażeń (głównie dróg
oddechowych) są stosowane alternatywnie do
antybiotyków
β-laktamowych
(penicylin
i
cefalosporyn).
• Jeden z nowych makrolidów – klarytromycyna, jest
stosowany w terapii skojarzonej choroby wrzodowej
(eradykacja zakażenia Helicobacter pylori)
(ważne z uwagi na skuteczność antybiotykoterapii)
MECHANIZM DZIAŁANIA
Blokowanie biosyntezy białka na poziomie podjednostki 50S.
Miejscem docelowym działania jest podjednostka 23S
(identyczny mechanizm działania wykazują linkozamidy
i streptograminy).
Nie są aktywne wobec bakterii Gram(-), które nie
przepuszczają antybiotyku do wnętrza komórki.
OPORNOŚĆ
- Enzymatyczna modyfikacja leku
-Aktywne usuwanie antybiotyku z komórki
(Makrolidy)
-MODYFIKACJA MIEJSCA DOCELOWEGO DZIAŁANIA (metylacja)
-BIAŁKO 23S rrna
Wspólny dla grupy MLSB
Fenotyp mlsb oznacza krzyżową oporność niezależnie od obecności
antybiotyku w środowisku
SPEKTRUM
ZIARENKOWCE
Gram (+) i (-)
TLENOWE
Streptococcus
Staphylococcus
PAŁECZKI Gram (-)
Bordetella
ATYPOWE:
Mycoplasma pneumoniae
Chlamydia
Legionella
Ureoplasma
PIERWOTNIAKI –Toxoplasma Gondii
BEZTLENOWE
Peptococcus
Prevotella
Makrolidy- wskazania
•
Są lekami z wyboru w terapii zakażeń układu oddechowego o
etiologii Mycoplasma pnemoniae i Legionella pneumophila
• Są antybiotykami alternatywnymi do tetracyklin w leczeniu
zakażeń Chlamydia sp.
• Charakteryzują się doskonałą penetracją do wnętrza komórek
(dotyczy to również makrofagów), dlatego też są bardzo
aktywne wobec patogenów wewnątrzkomórkowych.
Makrolidy- wskazania
• W terapii niektórych zakażeń (głównie dróg oddechowych) są
stosowane alternatywnie do antybiotyków β-laktamowych
(penicylin i cefalosporyn).
• Jeden z nowych makrolidów – klarytromycyna, jest stosowany w
terapii skojarzonej choroby wrzodowej (eradykacja zakażenia
Helicobacter pylori)
(ważne z uwagi na skuteczność antybiotykoterapii)
LINKOZAMIDY
- LINKOMYCYNA
- KLINDAMYCYNA
Różnią się chemicznie od makrolidów, jednak charakteryzują się
zbliżonym spektrum przeciwbakteryjnym, mechanizmem
działania przeciwbakteryjnego i właściwościami
farmakokinetycznymi.
Linkozamidy
– pod względem spektrum aktywności i właściwości
farmakokinetycznych / farmakodynamicznych przypominają
makrolidy,
– ich największą zaletą jest dobra aktywność wobec bakterii
beztlenowych.
– nie penetrują do płynu mózgowo-rdzeniowego, w związku z czym
nie mogą być stosowane w leczeniu zakażeń ośrodkowego
układu nerwowego.
– dość silnie zaburzają florę fizjologiczną przewodu pokarmowego,
co może prowadzić do rzekomobłoniatego zapalenia jelita
grubego, na skutek nadmiernego rozplemu Clostridium difficile.
(ważne z uwagi na bezpieczeństwo antybiotykoterapii)
Linkozamidy
Preparaty:
• linkomycyny
• klindamycyny
SPEKTRUM
- STREPTOCOCCUS z wyjątkiem Enterococcus
- STAPHYLOCOCCUS
- BAKTERIE BEZTLENOWE (wysoka aktywność)
* ziarenkowce
* pałeczki Gram(-)
* laseczki
- PIERWOTNIAKI – TOXOPLASMA GONDI
OPORNOŚĆ
- METYLACJA BIAŁKA 23S
- KRZYŻOWA OPORNOŚĆ Z MAKROLIDAMI
Linkozamidy -wskazania
– pod względem spektrum aktywności i właściwości
farmakokinetycznych / farmakodynamicznych przypominają
makrolidy,
– ich największą zaletą jest dobra aktywność wobec bakterii
beztlenowych.
– nie penetrują do płynu mózgowo-rdzeniowego, w związku z
czym nie mogą być stosowane w leczeniu zakażeń
ośrodkowego układu nerwowego.
– dość silnie zaburzają florę fizjologiczną przewodu
pokarmowego, co może prowadzić do rzekomobłoniatego
zapalenia jelita grubego, na skutek nadmiernego rozplemu
Clostridium difficile.
(ważne z uwagi na bezpieczeństwo antybiotykoterapii)
STREPTOGRAMINY
MIKAMYCYNY
PRISTINAMYCYNY
OSTREOMYCYNY
WIRGINAMYCYNY
DZIAŁANIE:
- bakteriostatyczne
- hamowanie biosyntezy białka na poziomie podjednostki 50S
(grupa antybiotyków MLS)
Trzy mechanizmy oporności
MODYFIKACJA MIEJSCA DOCELOWEGO
INAKTYWACJA LEKU
CZYNNE USUWANIE LEKU Z KOMÓRKI (EFFLUX)
OKSAZOLIDYNONY
nowa klasa związków syntetycznych
działanie bakteriostatyczne
miejscem docelowym są obydwie podjednostki rybosomu
DNA
mechanizm działania polega na zahamowaniu syntezy
białek komórkowych (blokowanie pierwszego etapu –
proces translokacji tRNA, przez co tworzony łańcuch
peptydowy ulega skróceniu)
SPEKTRUM
ZIARENKOWCE GRAM (+)
- Enterococcus faecium
- Streptococcus pneumoniae
- Staphylococcus aureus (MRSA)
Przedstawicielem oksazolidynonów jest
LINEZOLID
Antybiotyki glikopeptydowe
- Heterocykliczne związki wielkocząsteczkowe, źle
penetrujące do tkanek i narządów
WANKOMYCYNA
TEIKOPLANINA
-Bakteriobójcze – zaburzają ii etap syntezy
Peptydoglikanu ściany komórkowej
UDP
Mur
L – Ala
D-Glu
L - Lys
D- Ala
D- Ala
glikopeptyd
Blokowanie przez antybiotyk glikopeptydowy terminalnych cząsteczek
D-Ala-D-Ala pentapeptydu będącego prekursorem peptydoglikanu
(UDP - dwufosforan urydyny; Mur - muranylpentapeptyd)
SPEKTRUM
Streptococcus
Enterococcus
Streptococcus pneumoniae
B-hemolizujące
Staphylococcus
S. Aureus
S. Epidermidis
MRSA
Clostridium difficile (biegunka poantybiotykowa)
Corynebacterium jeikeium
ANTYBIOTYKI GLIKOPEPTYDOWEwskazania
• poważne zakażenia wywołane przez metycylinooporne szczepy
Staphylococcus aureus, gronkowców koagulazoujemnych i enterokoków
• poważne zakażenia wywołane przez S. aureus, enterokoki lub paciorkowce
u osób nietolerujących antybiotyków b-laktamowych
• zakażenia wywołane przez wielooporne bakterie Gram-dodatnie (np.
Corynebacterium jeikeium i oporne szczepy Streptococcus pneumoniae)
• zapalenie jelita grubego wywołane przez Clostridium difficile (doustnie) tylko u ciężko chorych lub gdy leczenie metronidazolem było nieskuteczne
• zapobieganie bakteryjnemu zapaleniu wsierdzia - w wybranych zabiegach
ginekologiczno-urologicznych i gastroenterologicznych u osób uczulonych
na penicylinę
NITROIMIDAZOLE
Syntetyczne, heterocykliczne związki o 5 członowym jądrze;
Aktywność bakteriobójcza do :
-pierwotniaków,
-beztlenowców;
5-NITROIMIDAZOL
TYNIDAZOL
ORNIDAZOL
NIMORAZOL
Mechanizm działania:
Blokowanie syntezy DNA (przez pośrednie metabolity, które powstają we
wnętrzu komórki bakteryjnej.
SPEKTRUM
POCZĄTKOWO METRONIDAZOL – TRICHOMONAS VAGINALIS
PO 2 LATACH OPORNE
BAKTERIE BEZTLENOWE
Do leczenia zakażeń mieszanych kojarzony z innymi antybiotykami.
ENTAMOEBA HYSTOLICA
GIARDIA LAMBLIA
NITROFURANY
-SYNTETYCZNE, HETEROCYKLICZNE
POCHODNE FURANÓW
-BAKTERIOBÓJCZE, HAMUJĄ MIĘDZY INNYMI
BIOSYNTEZY DNA
SPEKTRUM
SZEROKIE – TLENOWE Gram (+) I (-)
BEZTLENOWCE
ZIARENKOWCE Gram(+)
STREPTOCOCCUS (ENTEROCOCCUS)
S.AUREUS
S.EPIDERMIDIS
PAŁECZKI Gram(-)
ENTEROBACTERIACEAE,
CAMPYLOBACTER,
HELICOBACTER
CHINOLONY I FLUOROCHINOLONY
Chinolony Fluorochinolony
I generacja
Kwas
Nalidyksowy
Kwas
Pipemidynowy1
cinoksacyna
1 ma
Polifluorochinolony Naftyrydynochinolony
II generacja
Norfloksacyna
III generacja
fleroksacyna
ofloksacyna
Gemifloksacyna
Sparfloksacyna3
Klinafloksacyna
pefloksacyna
trowafloksacyna3
ciprofloksacyna2
lomefloksacyna
lewofloksacyna
gatifloksacyna
des 6-chinolon
także umiarkowaną aktywność wobec Pseudomonas aeruginosa
2 najbardziej
3 wycofana
4 aktywne
IV generacja4
Moksifloksacyna
aktywna wobec Pseudomonas aeruginosa
z rynku (z powodu objawów toksycznych)
także w stosunku do Streptococcus pneumoniae opornych na penicylinę
SPPR), a także wobec beztlenowców.
MECHANIZM BAKTERIOBÓJCZEGO
DZIAŁANIA FLUOROCHINOLONÓW
Podjednostka A
Gyraza bakteryjnego
CHINOLON
DNA
Gyraza (topoizomeraza II)
Podjednostka B
uszkodzenie
funkcji reparacyjnej
zahamowanie wzrostu
i replikacji zaburzenia
wbudowywania negatywnego
superskrętu
Chinolony-systematyka
• starej generacji: kwas nalidyksowy, kwas pipemowy,
cinoksacyna,
• nowej generacji: (fluorpchinolony): cyprofloksacyna,
ofloksacyna, norfloksacyna, pefloksacyna, enoksacyna,
• o przedłużonym działaniu: lomefloksacyna,
sparfloksacyna, fleroksacyna, termafloksacyna
Chinolony – zakres działania
przeciwbakteryjnego
• Staphylococcus (szczepy penicylinazo(+) i
metycylinooporne), Streptococcus (mała aktywność
wobec Enterococcus)
• pałeczki Gram (-) z rodziny Enterobacteriacae
• Hemophilus, Neiseria meningitidis, gonorrhoeae,
Moraxella catarrhalis,
• Chlamydia, Legionella, Mycoplasma, Ureoplasma,
Pseudomonas Aeruginosa,
• Mycobacterium tuberculosis,
Chinolony – mechanizm działania przeciwbakteryjnego;
farmakokinetyka
•
•
•
•
bakteriobójczy,
inhibitory gyrazy DNA,
zaburzenie replikacji i syntezy DNA.
wchłanianie z przewodu pokarmowego : bardzo dobre,
zmniejszają wchłanianie: jony wapnia, aluminium,
magnezu, żelaza, sok grejpfrutowy),
• dystrybucja: stopień wiązania z białikami 14-25%,
dobre przenikanie do tkanek i narządów, zmienne do
OUN,
• metabolizm: wątrobowy,
• wydalanie: z moczem (duże stężenie, także w gruczole
krokowym), częściowo z kałem.
Chinolony – wskazania kliniczne
• stara generacja: zakażenia układu moczowego,
• nowa generacja:
- zakażenia dróg moczowych, gruczołu krokowego,
układu oddechowego ( za wyjątkiem S.pneumonie),
- zakażenia P.aeruginosa dróg oddechowych, ucha
zewnętrznego,
- zakażenia atypowe ( Mycoplasma, Chlamydia,
Legionella,
- zakażenia Gram (+) u chorych z neutropenią,
- rzeżączka, zakażenie przewodu pokarmowego, szpiku,
- zakażenia skóry i tkanek miękkich.
Chinolony-działania niepożądane
• nudności, wymioty biegunka,
• bóle głowy, drgawki, podniecenie, zaburzenia
snu, halucynacje, reakcje psychotyczne,
zaburzenia smaku i powonienia,
• reakcje alergiczne (wysypka, świąd,
fotoalergia, gorączka, pokrzywka),
• zaburzenia wzrostu chrząstki stawowej
• leukopenia, eozynofilia, zwiększenie
aktywności aminotransferaz, krystaluria
(duże dawki).
Polimiksyny- Colistin
• mechanizm działania: bakteriobójczy
• zakres działania: bakterie Gram (-): E.coli, Klebsiella
pneumoniae, Enterobacter spp., P.aeruginosa
• farmakokinetyka: słabe wchłanianie z pp, złe
przenikanie do tkanek i narządów, przechodzi przez
łożysko,
• wskazania kliniczne: zakażenia przewodu
pokarmowego, moczowego, w selektywnej
dekontaminacji przewodu pokarmowego,
• działania niepożądane: nefrotoksyczność (martwica
kanalika), neurotoksyczność ośrodkowa i obwodowa,
reakcje nadwrażliwości.
Kwas fusydowy
• mechanizm działania: bakteriobójczy,
• zakres działania: Staphylococcus koagulozo (+) i (-), szczepy
penicylinazo (+) oraz oporne na metycylinę
• farmakokinetyka: dobre wchłanianie z pp, 95-97% wiązania z
białkami, metabolizm wątrobowy, wydalany z żółcią. Przenika
dobrze do tkanek i narządów(kości, płyn stawowy), przechodzi
przez łożysko, nie do OUN
• wskazania kliniczne: zakażenia gronkowcowe: posocznica,
zapalenie płuc, zakażenie skóry i tkanek miękkich,zapalenie
szpiku i kości,
• działania niepożądane: zaburzenia czynności przewodu
pokarmowego, żółtaczka, wysypka, hipokaliemia.
SULFONAMIDY I TRIMETOPRIM
-ZWIĄZKI SYNTETYCZNE, BLOKUJĄCE WCZESNY ETAP SYNTEZY
KWASU FOLIOWEGO
PABA
+
PTERYDYNA
Kwas foliowy
Kwas tetrahydrofoliowy
Koniugaza
Sulfametaksazol
Syntaza dwuhydroksypteroidowa
-sulfonamidy – bakteriostatyczne,
działają tylko na namnażające się bakterie
Reduktaza dwuhydrofoliowa
Synteza puryn
Synteza DNA i RNA
-trimetoprim – słaba zasada,
Trimetoprim blokująca reduktazę dwuhydrofoliową i
ich kojarzenie: kotrimoksazol, biseptol
SPEKTRUM
ZIARENKOWCE Gram (+)
- S. pneumoniae
- N. Meningitidis
- Actinomyces
- Nocardia
PAŁECZKI Gram (-)
- H.influenzae
CHLAMYDIE
PIERWOTNIAKI:
- Pneumocystis carnini
- Toxoplasma
- Plasmodium
Sulfonamidy
• Działają przeciwbakteryjnie na:
– Ziarenkowce Gram- dodatnie (paciorkowce,dwoinki
zapalenia płuc, słabiej na gronkowce), Gram-ujemne
(dwoinki rzeżączki, dwoinki zapalenia opon
mózgowych)
– Pałeczki – czerwonki, dżumy, okrężnicy
– Laseczki – zgorzeli gazowej, wąglika, tężca,
przecinkowca cholery
– Bedsonie – ziarniniaka wenerycznego, choroby
papuziej
– Promieniowce promienicy, nokardie
Sulfonamidy – mechanizm działania
• bakteriostatyczny,
• blokowanie wczesnego etapu syntezy
kwasu foliowego u bakterii,
• blokowanie kondensacji kwasu
paraaminobenzoesowego.
Sulfonamidy - klasyfikacja
• źle rozpuszczalne w wodzie: ftalysulfatiazol,
sukcunylosulfatrazol, sulfaguanidyna,
• dobrze rozpuszczalne w wodzie: sulfafurazol,
sulfametyzol, sulfasomidyma,
• o umiarkowanym biologicznym okresie półtrwania:
sulfametoksazol, sulfametoksypyrydazazyna,
• o wydłużonym biologicznym okresie półtrwania:
sulfadimetoksyna, sulfametopyrazyna,
• powszechnie stosowane: sulfatiazol, sulfadiazyna srebrna,
• sulfonamid o specjalnych wskazaniach: sulfasalazyna
Sulfonamidy – zakres działania
przeciwbakteryjnego.Oporność
• ziarenkowce: paciorkowce,(bez Enterococcus), S.pneumonie,
Neisseria meningitidis, Actinomyces, Nocardia,
• zmienna aktywność wobec pałeczek Gram (-),
• Haemophilus influenzae,
• Chlamydia,
• Pierwotniaki: Pneumocystis carini, Toxoplasma, Plasmodium.
Zjawisko oporności krzyżowej w obrębie grupy.
Sulfonamidy -farmakokinetyka
• wchłanianie: bardzo dobre z przewodu
pokarmowego,
• dystrybucja: duży stopień wiązania z
białkami, dobra penetracja do tkanek i
narządów w tym do OUN,
• metabolizm: wątroba (acetylacja),
• wydalanie: nerki (w postaci metabolitów).
Sulfonamidy - kotrimoksazol
• preparat złożony: trimetoprim + sulfametoksazol
(Biseptol, Bactrim).
• mechanizm działania: sulfonamid – blokowanie
powstawania PABA, trimetoprim – blokowanie
redukcji kwasu dwuhydrofoliowego.
• farmakokinetyka: łatwe wchłanianie z przewodu
pokarmowego, bardzo dobra dystrybucja,
metabolizm wątrobowy, wydalanie przez nerki
(duże stężenia w moczu)
Sulfonamidy – kotrimoksazol wskazanie kliniczne
• zakażenia układu moczowego,
• zakażenia przewodu pokarmowego (Salmonella,
Shigella),
• bruceloza,
• nokardioza,
• Pneumocystis carini (profilaktyka AIDS),
• zakażenia dróg oddechowych: przewlekłe
zapalenie oskrzeli, zapalenie zatok.
Nie stosować w zapaleniu gardła o etiologii
Streptococcus pyogenes gr.A
Sulfonamidy – kotrimoksazol – działania
niepożądane
•
•
•
•
•
depresja szpiku,
granulocytopenia, trombocytopenia,
reakcje alergiczne (zespół Stevens-Johnsona)
zaburzenia żołądkowo- jelitowe,
przejściowe zwiększenie aktywności enzymów
wątrobowych,
• możliwe działanie nefrotoksyczne u chorych z
niewydolnością nerek.
Pochodne nitrofuranu
• Działają bakteriostatycznie na bakterie Gram-dodatnie
i Gram-ujemne oraz na pierwotniaki i grzyby
• Mechanizm działania nie jest znany
• Mają zastosowanie w zakażeniach bakteryjnych dróg
moczowych, rzęsistkowicy i w kandydiozie pochwy, w
lambliazie
• Nie wolno łącznie stosować z lekami
sympatykomimetycznymi oraz probenecydem (hamują
wydalanie) oraz z alkoholem
• Nie wolno ich stosować u kobiet w ciąży, niemowląt, u
chorych z uszkodzeniem wątroby
Pochodne nitrofuranu-Nitrofurantoina-Furaginum
• Działanie
– bakteriostatycznie, w większych stężeniach bakteriobójczo
– Aktywny wobec większości bakterii Gram(+) i Gram (–) wywołujących
zakażenia układu moczowego, zwłaszcza wobec Escherichia coli i bakterii
beztlenowych B. fragilis, rzadko rozwija lekooporność.
– Zwiększa aktywność w moczu o pH kwaśnym, traci aktywność przy pH >8.
• Farmakokinetyka:
–
–
–
–
–
Z przewodu pokarmowego wchłania się szybko.
Z białkami osocza wiąże się w 30–60%.T 0,5 ~ 20 min
Maksymalne stężenie w osoczu krwi osiąga po 1,5–2 h.
Metabolizowany w wątrobie.
Wydalany w 85% w postaci metabolitów na drodze wydzielania kanalikowego,
reszta w formie nie zmienionej.
– W dawkach leczniczych osiąga stężenie przeciwbakteryjne tylko w moczu.
– Przenika przez łożysko i do pokarmu kobiecego.
Pochodne nitrofuranu - Furaginum
• Wskazania:
– ostre i przewlekłe zakażenia układu moczowego, zapalenie pęcherza moczowego lub
zapalenie miedniczek nerkowych,
– w profilaktyce długotrwałego zapobiegania nawrotom zakażeń układu moczowego m. in.
u dzieci z wadami układu moczowego, po operacji prostaty.
• Przeciwwskazania:
– nadwrażliwość na lek, noworodki, upośledzenie czynności nerek, cuk- rzyca, niedobór
dehydrogenazy glukozo–6–fosforanowej, polineuropatia, ciąża I–szy trymestr.
• Dz. niepożądane: rzadko wywołuje nudności, wymioty, możliwe reakcje
nadwrażliwości.
• Interakcje:
– działa antagonistycznie wobec kwasu nalidyksowego i oksolinowego.
• Dawki:
– P.O. dzieci: stan ostry 5–7 mg/kg/24 h w 2 d.p. przez 7–8 dni, gdy zachodzi potrzeba
leczenie może być powtórzone po 10 – 15 dniach. Profilaktycznie – zapobieganie
zakażeniom lub w nawrotach zakażeń dróg moczowych 1–2 mg/kg/24 h w 1 dawce–
wieczorem.
– dorośli i młodzież: stan ostry 100 – 200 mg/dawkę co 8 h, zazwyczaj przez 7– 10 dni,
profilkatycznie 50 – 100 mg przed snem.
– Lek przyjmuje się podczas posiłków zawierających białko lub bezpośrednio po
posiłkach.
• PREPARATY:Furaginum
Nitrofurantoinum
• Działa: bakteriostatycznie, a w większych stężeniach bakteriobójczo. Aktywny wobec większości Gram (+) i Gram (–)
wywołujących zakażenia układu moczowego zwłaszcza wobec E.
coli.
– Nie działa na Pseudomonas aeruginosa, niektóre szczepy Klebsiella i
większość szczepów Proteus.
– Rzadko rozwija się lekooporność, wykazuje większą aktywność w moczu
kwaśnym, traci aktywność przy pH > 8.
• Farmakikinetyka:
– Łatwo wchłania się z przewodu pokarmowego.
– Z białkami osocza wiąże się w około 60%. T 0,5 – 20 min.
– Metabolizowany w wątrobie, wydalany z moczem na drodze filtracji
kłębkowej i przesączania kanalikowego ~ 80%, w 40% w postaci nie
zmienionej.
– W dawkach leczniczych osiąga stężenie przeciwbakteryjne tylko w moczu.
– Stężenie leku w wydzielinie gruczołu krokowego stanowi ok. 30–40%
stężenia w surowicy.
– Przenika przez łożysko i do mleka matki.
Nitrofurantoinum c.d.
• Wskazania: stosowany w zakażeniach układu moczowego i
jako osłona podczas zabiegów urologicznych.
• Przeciwwskazania, interakcje jak Furaginum
• Dz. niepożądane:
– często nasilone nudności i wymioty zmuszające do
odstawienia leku, bóle i zawroty głowy, duże dawki mogą
być przyczyną zapalenia wielonerwowego i wyłysienia.
Skórne odczyny alergiczne, uszkodzenie wątroby i układu
krwiotwórczego.
– Uwaga! kontrolować morfologię krwi, czynność wątroby i
nerek, unikać nasłonecznienia.
• PREPARATY: Nitrofurantoinum, Nifuratio retard,
Siraliden
Pochodne nitroimidazolu
• Mechanizm działania polega na uszkodzeniu DNA
poprzez wytwarzanie w komórce metabolitów
nitroimidazoli
• Działają bakteriobójczo na Gram-ujemne bakterie
beztlenowe (Bacteroides, Clostridium,
Fusobacterium), Campylobacter, Helicobacter,
– Pierwotniaki: Trichomonas vaginalis, Entamoeba
histolytica, Giardia lamblia.
• Metronidazol
• Tynidazol
• Ornidazol (Tiberal)
Metronidazol
Farmakokinetyka:
• Dobrze się wchłania po podaniu p.o.
• jest metabolizowany w ustroju, powstają 2 metabolity (ok. 10% wydalane jest z
żółcią). Wydalanie przez nerki w formie aktywnej (60-80
• usuwany podczas hemodializy i dializy otrzewnowej.
• bardzo dobrze przenika do wszystkich tkanek i narządów, w tym do OUN.
• przenika przez łożysko oraz do krwi płodu.
• Wskazania:
– choroby wywołane przez pierwotniaki,
– choroba wrzodowa (Helicobacter),
– rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego, a także choroby z udziałem beztlenowców:
posocznica, zachłystowe zapalenie płuc, ropień wątroby, mózgu i płuc, zakażenia w
obrębie jamy brzusznej, zapalenie otrzewnej, zakażenia w obrębie miednicy mniejszej
– stosowany jest także w profilaktyce: perforacja wyrostka robaczkowego,
zakażenia w obrębie jamy brzusznej (jelito grube), operacje ginekologiczne.
Choroby skóry: trądzik różowaty (także posteroidowy), wyprysk łojotokowy,
mieszane zakażenia skóry twarzy, okołowargowe zapalenie skóry.
Metronidazol c.d.
Działanie niepożądane:
• Brak łaknienia, metaliczny posmak w ustach,
•
nudności, wymioty,
• zapalenie języka, odczyny alergiczne: pokrzywka, osutka, świąd.
• OUN: bóle i zawroty głowy, objawy padaczkopodobne,
• leukopenia, czasem obwodowe neuropatie, potencjalne działanie
mutagenne (wykazane u zwierząt, u ludzi nie zostało potwierdzone).
– Preparaty: Metronidazole, Flagyl, Deflamen, Gynalgin
Tynidazol
• Działanie: pochodna 5-nitroimidazolu o podobnym do metronidazolu
działaniu i farmakokinetyce.
– Wchłania się szybko, osiągając maksymalne stężenie po 2-3 h. t1/2
wynosi 10-12 h. Słabo się wiąże z białkami osocza, dobrze
przenika do płuc, wątroby, żółci, skóry, nerek oraz płynu
mózgowo-rdzeniowego. Metabolizowany w wątrobie do 2
czynnych metabolitów. Wydalany z moczem (80%), częściowo z
kałem. Przenika przez łożysko i do pokarmu kobiecego.
• Wskazania: Zarażenia Trichomonas vaginalis, Entamoeba
histolytica, Lamblia intestinalis, zakażenia bakteriami beztlenowymi.
Profilaktycznie zalecany przed zabiegami na j. grubym.
• Działanie niepożądane: Zaburzenia ze strony układu pokarmowego,
łagodna leukopenia, zawroty głowy, niezborność ruchów (natychmiast
przerwać leczenie), alergia na lek.
• Preparaty: Tinidazolum
Leki przeciwpierwotniakowe
•
leki przeciw czerwonce: Ameboza (pełzakowica)
– metronidazol (pochodna nitroimidazolu)
• uszkadza DNA przez wytwarzanie metabolitów, działa bakteriobójczo na Gramujemne bakterie beztlenowe, pierwotniaki (rzęsistek pochwowy, lamblia, pełzaki)
• jest toksyczny, wywołuje zaburzenia p.pok. o.u.n. i nerwów obwodowych,
nietolerancję na alkohol,
• przeciwwskazania: ciąża, karmienie piersią, noworodki
• preparaty: Metronidazol (Flagyl, Efloran
– diloksamid
• syntetyczny, silnie działający, nie wchłania się z jelit (nie działa w postaci
narządowej)
• preparat: Furamide
– pochodne chinoliny i izochinoliny
• działają przeciwbakteryjnie, przeciwpełzakowo (kliochinol-wycofany,
dijodoksychinolina, dehydroemetyna), przeciwgrzybiczo
• wywołują zaburzenia układu nerwowego (bóle i zawroty głowy), nawet trwałe
uszkodzenie nerwów
– fanchinon (pochodna fenentrolinochinonu)
– antybiotyki – fumagilina, tetracykliny (mniej), erytromycyna,
paromomycyna,
– sulfonamidy (sulfaguanidyna)
– związki bizmutu (glikobiarsol)
Podział chemiczny i zastosowanie leków przeciwczerwonkowych
Grupa
Lek
Zastosowanie w czerwonce
jelitowej
fumagilina

tetracykliny

erytromycyna

paromomycyna

Sulfonamidy
sulfaguanidyna

Pochodne imidazolu
metronidazol

dehydroemetyna

dijodoksychinolina

kliochinol

antybiotyki
Pochodne chinoliny i izochinoliny
narządowej


chlorochina
chiniafon

acetarsol

Związki arsenu
karbarsol

Związki bizmutu
glikobiarsol

Pochodne kwasu furanokarboksylowego
diloksanid

Leki przeciwpierwotniakowe
• leki przeciwrzęsistkowe
• leki działające miejscowo (w postaci gałek, tabletek,
czopków dopochwowych)
– leki działające miejscowo i ogólnie (gałki, tabletki
dopochwowe, doustnie)
– największe znaczenie ma metronidazol, tynidazol,
klotrimazol
– pochodne nitrotizolu – tenitrazol
– pochodne chinoliny i izochinoliny
(dijodoksychinolina, dehydroemetyna)
– pochodne oksalidynodionu (nifuratel-Macmiror)
– związki bizmutu (glikobiarsol)
Zastosowanie leków przeciwrzęsistkowych
Grupa
pochodne imidazolu
Lek
Zastosowanie
miejscowe
ogólne
metronidazol


klotrimazol

tynidazol

aminitrazol

pochodne nitrotiazolu
tenitrazol

pochodne chinoliny i
izochinoliny
dijodoksychinolina

dehydroemetyna

pochodne
oksazolinynodionu
nifuratel

związki bizmutu
glikobiarsol



Leki przeciwpierwotniakowe
• leki przeciwzimnicze:
– Chinina (z drzewa chinowego-Cinchona)
– Mepakryna, prymachina
– Pirymetamina (pochodna pirydynowa, działa na postacie wewnątrz- i
zewnątrzkomórkowe) powoduje wysypkę skórną, owrzodzenia jamy
ustnej, zaburzenia przew.pok., niedokrwistość megaloblastyczną
• Przeciwwskazania – ciąża, zaburzenia cz. szpiku
• Preparaty: Pyrimen, Fansidar, Maloprim
– Chlorochina: pochodna chininy (działa wewnątrzkomórkowo)
• Stosowana w leczeniu i zapobieganiu malarii, pełzakowicy, lambliozie
• Powoduje wysypkę skórną, świąd, zab. przew. pok., przebarwienia
paznokci, uczula na światło; duże dawki powodują zaburzenia wzroku,
wypadanie włosów, parestezje słuchowe, spadki ciśnienia, zmiany w ekg
• Przeciwwskazania: ciąża, zaburzenia widzenia, łuszczyca, niewydolność
nerek, zaburzenia hematologiczne, niedobór G-6-PD
• Preparat: Arechin
– Chloroguanid (Proguanil)–pochodna biguanidyny –mało toksyczny
– Halofantyna (pochodna fenantrenometanolu)
– Meflochina (pochodna chinolinometanolu)-wyłącznie doustnie,
przeciwwskazanie-ciąża
Plasmodium falciparum
Leki stosowane w leczeniu zarobaczenia jelitowego
• Leki stosowane przeciwko robakom płaskim
– Niklosamid (pochodna kwasu chlorosalicylowego)
• Uszkadza powłoki pasożytów (są trawione przez enzymy trawienne); jest
skuteczny (90%) i mało toksyczny
• Powoduje interakcję z alkoholem
• Preparat- Yomesan
– Prazykwantel (pochodna chinoliny działająca przeciwrobaczo na
przywry i tasiemce)
• Uszkadza powłoki robaka i zaburza ich przepuszczalność (powoduje
paraliż)
• Działania niepożądane – brak łaknienia, biegunka, bóle brzucha, zawroty
głowy, pokrzywka
– Oksamnichina (pochodna chinoliny) – Cesol
– Paromomycyna (antybiotyk aminoglikozydowy), mepakryna
(barwnik akrydynowy – działą przeciwpierwotniakowo)
Leki stosowane w leczeniu zarobaczenia jelitowego
• Leki stosowane przeciwko robakom obłym
– Pyrantel (pochodna pirymidyny)
• Ma silne działanie zwłaszcza na glistę i owsiki
• Poraża mięśnie pasożyta przez blok płytki mięśniowo-nerwowej
• Działania niepożądane- zaburzenia przew. pok., bóle i zawroty głowy,
senność, wysypki skórne
• Nie można podawać z piperazyną (antagonizm farmakologiczny) i kobietom
w ciąży
– Mebendazol (pochodna benzoimidazolu)
• Hamuje wchłanianie glukozy przez pasożyta
• Jest mało toksyczny, może wywołać biegunki i bóle brzucha
• Preparat – Vermox
– Albendazol (pochodna benzoimidazolu) – mechanizm j.w.
• Wchłania się z p.pok. i może wywoływać objawy niepożądane (bóle głowy,
nudności, wzdęcia, bóle brzucha, wymioty)
– Tiabendazol j.w. (Zentel)
– Lewamizol (syntetyczna pochodna tiazolowa)
• działa immunostymulująco; poraża układ nerwowy robaków
• Wywołuje liczne objawy niepożądane (nudności, wymioty, biegunki,
wysypki, nefropatię, leukopenię
• Preparat- Decaris
Leki przeciwrobacze stosowane w Polsce
Glista ludzka
Owsiki
Włosogłówka
Mebendazol
Pyrantel
Albendazol
Mebendazol
Pyrantel
Tiabendazol
Albendazol
Mebendazol
Pyrantel
Tęgoryjec dwunastnicy
Mebendazol
Pyrantel
Tasiemce
Niklosamid
Prazykwantel
Mepakryna
Paromomycyna
Dichloforen
Leki przeciwgrzybicze
Inwazyjne grzybice:
Obecne możliwości leczenia
• Amphoterycyna B
– „Złoty standard” skuteczności
– Szeroki wachlarz ostrych i przewlekłych objawów ubocznych
• w tym nefrotoksyczność, także przy postaciach lipidowych
• Azole
– Starsze: Niewystarczająca skuteczność w infekcjach
Aspergillus
– Nowsze triazole: Kliniczna skuteczność w infekcjach
Aspergillus
– Wzrastająca oporność w kandydozach spowodowanych
gatunkami non-albicans
– Liczne interakcje lekowe związane z cytochromem P450
Mechanizmy działania
współczesnych leków
przeciwgrzybiczych
LEKI PRZECIWGRZYBICZNE
POLIENY
antybiotyki naturalne
Amfoterycyna B
Nystatyna
natamycyna
AZOLE
ANTYMETABOLITY ECHINOKANDYNY
(syntetyczne o 5kapsifungina
5-fluorocytozyna
członowym pierścieniu)
*imidazole (zawierające dwa
atomy azotu):
ketokonazol, ekonazol,
mikonazol, tiokonazol,
terkonazol, klotrimazol
*triazole (trzy atomy azotu):
itrakonazol
flukonazol
worikonazol
rawukonazol
posakonazol
najważniejszym antybiotykiem w tej grupie jest amfoterycyna B,
która mimo potencjalnego działania toksycznego należy do
najskuteczniejszych antybiotyków w leczeniu układowych zakażeń
grzybiczych.
Amphoterycyna B Mechanizm działania:
• Łączy się z ergosterolem błony komórkowej
grzybów powodując zmiany jej przepuszczalnośći
i wypływ elementów komórkowych na zewnątrz
komórki
• Komórki ssaków również zawierają sterole w
błonach komórkowych
• Sugeruje się, że ten niszczący mechanizm
działania nie omija komórek ludzkich
Azole - Mechanizm działania
• Hamują CYP450 3A zależną C14-alfademetylazę powodując
– Zmniejszenie zawartości ergosterolu
– Nagromadzenie toksycznych steroli
– Zniszczenie błony cytoplazmatycznej
AZOLE
POCHODNE IMIDAZOLU, W WIĘKSZOŚCI GRZYBOSTATYCZNE
HAMUJĄ SYNTEZĘ ERGOSTEROLU W BŁONACH KOMÓRKOWYCH
GRZYBÓW, ZABURZAJĄ SYNTEZĘ TRÓJGLICERYDÓW
ZMIENIAJĄ AKTYWNOŚĆ OKSYDAZ I DEHYDROGENAZ, A TYM SAMYM
PROWADZĄ DO NISZCZENIA ORGANELLI WEWNĄTRZ KOMÓRKOWYCH
FLUKONAZOL – SZEROKIE ZASTOSOWANIE W LECZENIU GRZYBIC
NARZĄDOWYCH I UOGÓLNIONYCH
Kaspofungina - mechanizm działania:
• Kaspofungina jest pierwszym lekiem nowej klasy,
inhibitorów syntezy glikanu, zwanych również
echinokandynami
• Inhibitory syntezy glikanu mają unikatowy
mechanizm działania, który zapewnia skuteczność
i bezpieczeństwo
Kaspofungina - mechanizm działania:
• Beta (1,3)-D-glikan jest podstawą spójności ściany
komórkowej wielu grzybów,w tym Aspergillus i
Candida spp.
• Kaspofungina wybiórczo hamuje syntezę beta (1-3)-Dglikanu, uszkadzając w ten sposób integralność ściany
komórkowej
• W rezultacie ściana komórkowa staje się przepuszczalna
i pod nieobecność czynników osmotycznych, dochodzi
do lizy komórki
• Synteza Beta (1-3)-D-glikanu nie zachodzi w
komórkach ludzkich
Miejsce uchwytu niektórych leków
przeciwgrzybiczych
Błona
komórkowa
Polieny
Azole
Ściana komórkowa
Inhibitory syntezy
glikanu
(echinokandyny)
Na podstawie Andriole VT J Antimicrob Chemother 1999;44:151–162; Graybill JR i wsp. Antimicrob
Agents Chemother 1997;41:1775–1777; Groll AH, Walsh TJ Expert Opin Invest Drugs 2001;10(8):1545–
1558.
Mechanizm działania współczesnych leków i
ich wpływ na skuteczność
lek
Punkt
uchwytu
Amphoterycyna B Błona
działanie
Implikacje kliniczne
Łączenie z ergosterolem Silna aktywność o
– śmierć komórki
szerokim spektrum
Azole
Błona
Hamowanie enzymów
CYP450
odpowiedzialnych za
syntezę ergosterolu;
zniszczenie błony
cytoplazmatycznej
Aktywność w spektrum
o różnej sile
Kaspofungina
Ściana
Hamuje syntezę
glikanu, niszczy ścianę
komórkową
Szerokie spektrum,
potencjalne możliwości
w leczeniu skojarzonym
Na podstawie Andriole VT J Antimicrob Chemother 1999;44:151–162; Stevens DA, Bennett JE. In: Mandell, Douglas, and Bennett’s
Principles and Practice of Infectious Diseases. 5th ed. New York: Churchill Livingstone, 2000:448–459; Graybill JR i wsp.
Antimicrob Agents Chemother 1997;41:1775–1777; Franzot SP, Casadevall A Antimicrob Agents Chemother 1997;41(2):331–336.
Mechanizmy działania współczesnych leków i
ich wpływ na tolerancję
• Aktywność amfoterycyny B w stosunku do
komórkek grzybów i ludzi może być przyczyną
poważnej toksyczności w tym nefrotoksyczności
• Słabszy efekt działania w komórkach ludzi niż
grzybów powoduje dobrą tolerancję azoli i triazoli
• Wyjątkowy, wybiórczy mechanizm działania
kaspofunginy odpowiada za niewielką
toksyczność leku
Na podstawie Groll AH i wsp. Adv Pharmacol 1998;44:343–500; Sawaya BP i wsp. J Am Soc Nephrol 1995;6:154–164; Tkacz JS
In: Emerging Targets in Antibacterial and Antifungal Chemotherapy. New York: Routledge, Chapman & Hall, 1992:495–523;
Marco F i wsp. Diagn Microbiol Infect Dis 1998;31:33–37.
POLIENY
ANTYBIOTYKI NATURALNE, WYTWARZANE
PRZEZ PROMIENIOWCE:
Streptomyces hodosus (amfoterycyna)
Streptomyces nursei (nystatyna)
Streptomyces natalensis (natamycyna)
PIERŚCIEŃ MAKROLIDOWY, WŁAŚCIWOŚCI HYDROFOBOWE
LUB HYDROFILNE
Wiążą się ze steroidami błon komórkowych
Co prowadzi do zwiekszenia
Ich przepuszczalności dla jonów k+,
Oraz aminocukrów na zewnątrz grzyba
EFEKT: ZABURZENIA METABOLIZMU I ŚMIERĆ KOMÓRKI
ANTYMETABOLITY
FLUCYTOZYNA – POCHODNA PIRYMIDYNY
PRZENIKA DO CYTOPLAZMY DZIĘKI ENZYMOWI
TRANSPORTUJĄCEMU CYTOZYNĘ I ADENINĘ
ZREDUKOWANA WBUDOWYWUJE SIĘ W RNA
BLOKADA SYNTEZY BIAŁKA
SPEKTRUM
POLIENY
AZOLE
5FLUOROCYTOZ
YNA
Cryptococcus
+
+
+
Candida
+
+1
+
Aspergilius
+
+2
+?
Epidermophyton
-
+
-
Microsporum
-
+
-
Trychopyton
-
+
-
Histoplasma
+
+
-
Cocddioides
+
+
-
Blastomyces
+
+
-
Mucor
+
-
-
Sporothrix scheneckii
+
+
-
1
z wyjątkiem Candida krusei oraz Candida giabrata;
2
tylko itrakonazol
CHEMIOTERAPEUTYKI
PRZECIWWIRUSOWE
CHEMIOTERAPEUTYKI
1.
PRZECIWWIRUSOWE
Charakterystyka leku przeciwwirusowego
hamowanie genomu wirusa
bez uszkodzenia
genomu gospodarza
Zdolność penetracji do miejsca
docelowego działania
Aktywność zewnątrzi wewnątrzkomórkowa
Stabilność metaboliczna
2.
Replikacja wirusa w komórce przebiega w kilku
etapach i polega na:
1. absorpcji na powierzchni komórki
2. penetracji do wnętrza komórki
3. wczesnej transkrypcji i translacji białek regulatorowych
4. replikacji
5. późnej transkrypcji i translacji białek strukturalnych
6. dojrzewaniu wirusów
7. uwalnianiu wirusów z komórki
2 GRUPY LEKÓW:
Inhibitory odwrotnej transkryptazy
-delawirdyna (DLV)
-newirapina (NVP – Viramune)
-efawirez (EFV)
Inhibitory proteaz wirusowych
-sakwinawir
-ritonawir
-indinawir
-nelfinawir
3.
Najczęściej stosowane leki o aktywności
przeciwwirusowej
• acyklowir - herpes zoster-varicella
• gancyklowir - CMV
• zydowudyna - HIV
• lamiwudyna - HIV hepatitis B
• rybawiryna – RSV, wirus Lassa, wspomaganie działania interferonu α w
WZW typu C
• widarabina - herpes zoster
• amantadyna - wirus grypy A
• didanozyna - HIV (przy nietolerancji zydowudyny)
• foskarnet - CMV
• interferon - hepatitis B, hepatitis C (przewlekłe)
• delawirdyna (DLV), efawirenz (EFV), newirapina (NVP)
• zanamiwir - wirus grypy
• sakwinawir, ritonawir (RTY), indinawir (IDV), nelfinawir (NLF) - HIV-1,
HIV-2, SIV
Leki przeciwwirusowe
• Mogą one zapobiegać zakażeniu przez zahamowanie absorpcji wirusa
na powierzchni komórek i zahamowaniu jego reprodukcji w komórce.
• Mogą zapobiec powstawaniu i zahamować rozwój choroby wirusowej
utrudniając procesy:
– absorpcji
– wnikania (amatydyna i inne leki zmniejszające przepuszczalność
błon komórkowych)
– opłaszczania (kortykosteroidy, chlorochina, kwas
acetylosalicylowy oraz inhibitory syntezy białka, np.
aktynomycyna, puromycyna)
• Zwalczanie chorób wirusowych sprowadza się jak dotychczas
głównie do immunoterapii – wzmagania czynnej odporności przez
podawanie szczepionek (wakcynoterapia) oraz do wywoływania
aktywności biernej przez podawanie g-globulin (seroterapia)
Wpływ na procesy replikacji i
dojrzewania
• leki hamujące nieswoiście polimeryzację kwasów
nukleinowych (antymetabolity kwasów
nukleinowych i białek) oraz swoiście replikację
kwasów nukleinowych wirusów (mormoksydyna,
amatydyna, metizason oraz tzw. antybiotyki
przeciwwirusowe np. aktynomycyna D,
puromycyna, mitomycyna.
Wakcynoterapia
• Polega na aktywnej immunizacji organizmu przez
podawanie szczepionek. Odgrywa bardzo istotną rolę w
profilaktyce wielu chorób wirusowych.
Seroterapia
• Polega na pasywnej immunizacji przez podawanie
preparatów gamma-globulin. Stosujemy ją u chorych z
z niedoborami immunologicznymi (leczniczo) i u osób
mających kontakt z chorobami zakaźnymi
Występują również preparaty zawierające wybrane
klasy immunoglobulin.
Terapia interferonem
• Interferon to małocząsteczkowe glikoproteiny wytwarzane przez
komórki organizmu zakażonego wirusem lub pobudzone przez
induktory interferonu.
• Wyróżnia się trzy typy interferonu: a, b i g.
• Interferon działa przeciwwirusowo hamując wewnątrzkomórkową
syntezę (hamowanie translacji wirusowego m-RNA) RNA lub
DNA wirusowego, a tym samym namnażanie się wirusa.
• Interferon-alfa jest stosowany w leczeniu zakażeń wywołanych
wirusem opryszczki (HSV-1 i HSV-2) zakażeniu półpaścem i
cytomegalowirusem, a coraz większe znaczenie odgrywa w
leczeniu przewlekłych zapaleń wątroby wywołanych HBV i HCV
Klasyfikacja leków przeciwwirusowych
• Ze względu na budowę chemiczną możemy wyróżnić
następujące grupy:
– Antymetabolity nukleotydów pirymidynowych i purynowych:
widarabina,
acyklowir, idoksurydyna, gancyklowir, zydowudyn
– Amantadyna, rimantadyna
– Tiosemikarbazony: metisazon
– Różne: dezoksyglukoza, moroksydyn
Klasyfikacja leków przeciwwirusowych c.d.
• Ze względu na działanie możemy podzielić na:
– Inhibitory polimeray DNA: acyklowir, gancyklowir,
tribawirin, foskarnet
– Inhibitory odwrotnej transkryptazy: zidowudyna, didanozyna,
zalcytabina
– inhibitory proteazy: sakwinawir, ritonawir, indinawir,
nelfinawir
Klasyfikacja leków przeciwwirusowych c.d.
1. Aminy cykliczne: amantadyna, rimantadyna, tromantadyna.
2. Inhibitory proteazy: amprenavir, indinawir, nelfinawir, ritonawir,
sakwinawir.
3. Nienukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy: delawirdina,
efawirenz, newirapin.
4. Analogi nukleozydów i nukleotydów: acyklowir, cidofowir,
famciklowir, ganciklowir, idoksyurydyna, penciklowir, ribawiryna,
valacyklowir, vidarabina.
5. Nukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy: abakawir,
defowir, didanozyna, lamiwudyna, stawudyna, zalcytabina,
zydowudyna.
6. Pochodne kwasu fosfoniowego: foskarnetan sodu
7. Inne leki przeciwwirusowe: denotiwir, eperwudyna, fomiwirsen,
ibacytabina, lizozym, moroksydyna, oseltamiwir, paliwizumab,
soriwudyna, triflurydyna, zanamiwir, związki inozynowe.
Widarabina
• Ulega wewnątrzkomórkowej fosforylacji do trifosfotranu
hamującego konkurencyjnie polimerazę DNA wirusów z grupy
opryszczki, wbudowana zostaje także do końcowych fragmentów
wirusowego DNA, powodując przerwanie syntezy.
• Wrażliwe na jej działanie są wirusy opryszczki, Epsteina-Barr,
ospy, oraz HBV i słabo wirus cytomegalii.
• Zaletą leku jest możliwość stosowania doustnego.
• Ma krótki okres działania,
• wydalana przez nerki,
• działa teratogennie i mutagennie, może uszkadzać szpik i działa
karcynogennie.
Acyklowir:
• Analog dezoksyguanozyny, wnika wybiórczo do do komórek
zakażonych Herpes, ulega następnie fosforylacji przy udziale
wirusowej kinazy tymidynowej do monofosforanu acyklowiru, który
ulega dalszej fosforylacji do di- i trifosforanu acyklowiru. Następnie
wchodzi w reakcję z polimerazą DNA wirusa, co powoduje jej
zablokowanie i zahamowanie replikacji wirusa.
• Wrażliwe na acyklowir są niektóre wirusy z grupy opryszczki, ospy
wietrznej i półpaśca.
• Najważniejszym działaniem niepożądanym jest krystalizacja leku w
kanalikach i cewkach zbiorczych. Może wywołać miejscowe objawy
podrażnienia i zapalenia żył po podaniu dożylnym.
• Zakażenia wirusem HSV,Epstein’a-Barr’a, opryszczka, opryszczkowe
zapalenie mózgu, półpasiec, cytomegalia, zakażenie wirusem Zovirax,
Acyklovir, Antivir, Virzin, Acic, Cusiviral, Herpesin, Virolex,
Herpoviric
Idoksurydyna:
• Metabolit tymidyny, w którym grupa metylowa została zastąpiona
jodem, przez co uniemożliwione zostaje wbudowanie cząstki
tymidyny do DNA.
• Nie hamuje RNA wirusów, stosowany miejscowo.
Zymowudyna:
• Analog azydotymidyny, który w komórce ulega pod
wpływem kinaz tymidynowych fosforylacji do
trifosforanu zymowudyny. Odwrotna transkryptaza HIV
wbudowuje go w łańcuch wirusowego DNA, co powoduje
przedwczesne zakończenie jego tworzenia. Dodatkowo
hamuje kompetycyjnie aktywność odwrotnej
transkryptazy HIV
Zydowudyna:
• Stanowi analog azydotymidyny. Po wniknięciu do komórki ulega
fosforylacji do trifosforanu zydowudyny, a potem wprowadzeniu do
genomu wirusa. Hamuje replikację wirusów.
• Hamuje odwrotną transkryptazę. Działa na HIV-1, HIV-2 oraz
retrowirusa białaczki limfocytarnej HTLV-1. Okres półtrwania wynosi
1 godzinę. Z białkami krwi łączy się w 35%.
• zastosowanie: zakażenie HIV, pełnoobjawowy AIDS. Zmniejsza
ryzyko zakażenia wirusem HIV dziecka podczas porodu – podawany
powinien być matce od 14 dnia ciąży. Profilaktyka w razie narażenia
na działanie materiału zakażonego HIV (podać w ciągu 1 godziny od
narażenia).
• Nie łączyć z acyklowirem. Nie podawać wraz z salicylanami i
paracetamolem.
• Azovir, Retrovir, Azitidin
Amantadyna:
• Jest jednym z najstarszych leków przeciwwirusowych, stosowana
także w leczeniu choroby Parkinsona.
• Hamuje odsłanianie i uwalnianie wirusowego genomu w zakażonej
komórce.
• W stężeniach bezpiecznych hamuje replikację wirusa grypy A, nie
działa natomiast na grupę B i inne RNA wirusy.
• Wywołuje doraźne działania niepożądane, szczególnie ze strony
OUN, co powoduje zwiększenie przekaźnictwa dopaminergicznego,
zaburzenia snu, omamy, relacje lękowe, splątanie, wywiera działanie
cholinolityczne.
• zastosowanie:
– leczenie i profilaktyka grypy. Można skojarzyć ze
szczepieniem.
– Choroba Parkinsona. Można skojarzyć z innymi lekami, np.
lewodopą.
• Inne pochodne: rimantadyna, tromantadyna
Moroksydyna:
• Jest pochodną biguanidu hamującą namnażanie się
niektórych wirusów.
• Pobudza również mechanizmy obronne organizmu
(fagocytozę i wytwarzanie przeciwciał).
• Stosuje się ją również zapobiegawczo i leczniczo
w zakażeniach opryszczką, półpaścem i ospą
wietrzną.
Adefowir
• Inhibitor odwrotnej transkryptazy. Podstawia się jako fałszywy
nukleotyd. Działa hamująco na replikację retrowirusów HIV-1,
HIV-2, ponadto na wirusy zapalenia wątroby B i herpeswirusy.
Wzmaga wydzielanie interferonu. Zwiększa aktywność
limfocytów NK.
• Zakażenia HIV, pełnoobjawowe AIDS, przewlekłe zakażenie
wirusem zapalenia wątroby B.
• Podawanie -doustnie: 60-120 mg 1 raz dziennie. Zmniejsza
stężenie karnityny we krwi. Równocześnie należy więc podawać
L-karnitynę (500 mg 1 raz dz.).
• Preveon
• Amprenavir
– Inhibitor proteazy HIV. Wiąże się z białkami krwi w 90%, okres
półtrwania wynosi 9 godzin. Przechodzi do płynu mózgowordzeniowego.
– Zastosowanie: zakażenie HIV, AIDS.
– Agenerase
• Cidofovir
– Analog nukleotydowy hamujący replikację wirusa cytomegalii,
opryszczki, ospy, półpaśca, Epstein’a-Barr’a, wirusa brodawek.
Okres półtrwania 2,5 godziny. Zastosowanie leku ograniczone z
powodu nefrotoksyczności.
– zastosowanie: cytomegalia, głównie u chorych na AIDS,
brodawki wirusowe uogólnione. Opryszczka, zakażenie
Epstein-Barr’a wirusem.
– Vistide
• Delavirdine
– Inhibitor odwrotnej transkryptazy HIV. Wiąże się z
białkami krwi w 98%.
– Zastosowanie: zakażenie HIV, pełnoobjawowe AIDS. .
– Rescriptor
• Denotivir
– Hamuje rozwój wirusów opryszczki i ospy, półpaśca,
niszczy gronkowce.
– zastosowanie: Opryszczka na wardze, skórze,
narządach płciowych, spojówce, rogówce. Półpasiec,
ospa – zmiany skórne, zakażenia bakteryjno-wirusowe
skóry.
– Polvir, Vratizolin
• Didanosine
– Analog nukleozydowy. Hamuje odwrotną transkryptazę
HIV. Okres półtrwania wynosi 1,5 godziny. Nie wolno
podawać przy zapaleniu trzustki
– Zastosowanie: zakażenie HIV, pełnoobjawowe AIDS.
– Videx
• Efawirenz
– Inhibitor odwrotnej transkryptazy HIV. Wiąże się z
białkami krwi w 100%. Okres półtrwania – 2 doby.
– Zastosowanie: zakażenie HIV, pełnoobjawowe AIDS.
– Stocrin, Sustiva
• Eperwudyne
– Analog nukleotydowy. Wbudowuje się do wirusowego DNA i
hamuje replikację. Działa na wirus opryszczki wargowej i
płciowej i półpaśca.
– Zastosowanie: Opryszczka, zmiany półpaśćcowe na skórze.
– Hevizoz
• Foscarnet sodium
– Inhibitor polimerazy DNA wirusów opryszczki, pólpaśca, ospy,
cytomegalii, Epstein’a-Barr’a, zapalenia wątroby B. Hamuje
również aktywność odwrotnej transkryptazy HIV. Przenika do
płynu mózgowo rdzeniowego. Okres półtrwania wynosi 3
godziny.
– Zastosowanie: cytomegalia, głównie u chorych na AIDS. .
– Foscavir
• Inosine pranobex
– Zwiększa wytwarzanie hormonów immunostymulujących w
grasicy, zwiększa ilość i aktywność limfocytów NK i
pomocniczych, hamuje rozwój nowotworów i wirusów
– Zastosowanie: AIDS, zakażenie HIV, opryszczka narządów
płciowych, wirusowe zapalenie wątroby B, grypa, półpasiec.
– Groprinosin, Isoprinosine, Imunovir
• Lysosyme
– Enzym mukolityczny. Niszczy wirusy i bakterie.
– Zastosowanie: Choroby wirusowe błon śluzowych przewodu
pokarmowego, jamy ustnej, gardła i skóry, wirusowe schorzenia
oczu.
– Lysozym
• Palivizumab
– Przeciwciało uzyskiwane z krwi myszy skierowane przeciwko
antygenowi białkowemu F wirusa RS A i B.
– Zastosowanie: Profilaktyka wirusowego zapalenia układu
oddechowego wywołanego wirusem RS.
– Synagis
• Zanamivir
– Selektywny inhibitor neuraminidazy wirusa grypy.
Neuraminidaza umożliwia wirusowi wnikanie do komórek oraz
ich opuszczanie po namnożeniu. Preparat ten zawiera analog
kwasu sjalowego hamujący działanie neuraminidazy wirusowej.
Działa leczniczo i profilaktycznie w grypie.
– Zastosowanie: Leczenie i profilaktyka grypy A i B. Należy
zastosować jak najszybciej w razie wystąpienia pierwszych
objawów grypy
– Relenza Rotadisk
• Abacawir
– Ziagen– tabl. powl. 300 mg; flakony 240 ml z
płynem – 5 ml zawiera 100 mg.
– Inhibitor odwrotnej transkryptazy HIV. Lek jest
analogiem guanozyny. Przenika do płynu
mózgowo rdzeniowego.
– Zakażenie HIV
– Pełnoobjawowy AIDS.
Zasady leczenia gruźlicy
• dwie fazy:
– faza początkowa – ma na celu szybkie
ograniczenie liczby prątków i wyeliminowanie
opornych mutantów (trzy leki podstawowe)
– faza stabilizacyjna – utrwala proces zdrowienia
9dwa leki)
• Dąży się do skrócenia czasu leczenia
stosują skojarzenie leków
Pierwsza faza leczenia
• powinna trwać 2 miesiące (8 tyg.)
• powinny być spełnione warunki:
– występująca na danym obszarze oporność MYC. tuberc. na INH
nie dotyczy więcej niż 4% szczepów (jeżeli tak to należy leczyć 4
lekami – INH, rifampicyna, pyrazinamid i streptomycyna lub
etambutol)
– nie występuje oporność wielolekowa (na co najmniej 2 leki) –
stosuje się 5 lub 6 leków
– zakażenie nie dotyczy osób z upośledzoną opornością, zwłaszcza
AIDS
Druga faza leczenia
• 2 leki przez 4 miesiące (16 tyg.)
• zazwyczaj stosuje się INH i rifampicynę
• stosuje się naprzemienne podawanie leków
(3 lub 3 razy w tygodniu pod nadzorem)
• leczenie gruźlicy w niepowikłanej ciąży
powinno trwać dłużej (przez cały okres
ciąży ) –nawet do 1 mies.
Leki tuberkulostatyczne
• podstawowe
– rifampicyna, streptomycyna, izoniazyd, etambutol,
pyrazinamid
• zastępcze
– kanamycyna, wiomycyna, kapreomycyna, cykloseryna,
tioamidy (etionamid, protionamid), kwas p-aminosalicylowy
(PAS)
• W leczeniu gruźlicy jest stosowana metoda terapii
przerywanej, polegająca na podawaniu leków
przeciwgruźliczych przez 8-12 tygodni, następnie samej
streptomycyny lub iziniazydu albo ryfampicyny z
etambutolem 2 razy w tygodniu
Leki przeciwgruźlicze (Tuberkulostatyki)
I) ANTYBIOTYKI
– A) Ansamycynowe
– B) Aminoglikozydowe
– C) Polipeptydowe
II) Pochodne hydroksyaminokwasów
– kwas para-aminosalicylowy (PAS)
III) SYNTETYCZNE
– A) Heterocykliczne
•
•
•
•
1) Hydrazydy (izoniazyd, reazyd)
2) Amidy (ationamid, pirazynamid, morfazynamid)
3) tiosemikarbazony (tioacetazon, solwoteben)
4) Tiokarbanilidy (tiokarlid)
– B) Inne
ANTYBIOTYKI Ansamycynowe
• Ryfamycyna – leki z wyboru w leczeniu gruźlicy, dział p/wirus (łączy się z
podjednostką b polimerazy RNA)
– stosowany w leczeniu skojarzonym, w zakażeniach gronkowcowych
– mało toksyczna; powoduje zaburzenia pokarmowe, skórne reakcje alerg.
– RYFAMYCYNA B, RYFAMYCYNA SV (Ryfamycinum), RIFOGAL,
RIFOCIN
• Ryfampicyna (RMP)– półsyntetyczny antybiotyk
–
–
–
–
działa na Gram+ i gram-, na prątki,
3-[(4-metylo-1-piperazynylo)-imino]-metylo-ryfamycyna SV
dobrze wchłania się z p. pok., przenika do płynów org. (nie pł mózg-rdz)
jest silnym induktorem (wzmaga metabolizm innych leków – leki
antykoncepcyjne)
– jest mało toksyczna; wywołuje zaburzenia pokarmowe, reakcje skórne,
bóle i zawroty głowy, senność, zmęczenie, zaburzenia widzenia
• RIFAMAZYD – preparat złożony – ryfampicyna + izoniazyd
ANTYBIOTYKI c.d.
Aminoglikozydowe wiążą sieodwracalnie z rybosomem przez co ingerują w
syntezę białka
• streptomycyna (G-), amikacyna,
Polipeptydowe
• kapreomycyna (Capastat)
– 2-4x słabsze działanie od streptomycyny,
– stosuje się w leczeniu skojarzonym (KM + INH, KM + PAS, KM + THb.
– toksyczny ( VIII nerw czaszkowy - głuchota oto- i nefrotoksyczny), lek IIgo rzutu w leczeniu gruźlicy
Pochodne hydroksyaminokwasów
• cykloseryna (CS) (Seromycinum)
– D-4-amino-3-izoksazolidon
– hamuje syntezę ściany kom prątków, konkuruje z D-alaniną w syntezie
ponieważ ma zbliżoną budowę, w przypadku oporności prątków na inne
leki, jest kojarzona z nimi
– jest najbardziej toksyczna z tuberkulostatyków (bóle głowy, zawroty,
drżenia mięśniowe, drgawki, sen lekargiczny, psychozy, nietolerancja
alkoholu)
Leki przeciwgruźlicze -syntetyczne
A) Heterocykliczne
1) Hydrazydy
• izoniazyd (INH)
– Hydrazyd kwasu izonikotynowego
– Podstawowy środek p.-gruźliczy, poziom tuberkulostat. 6-24h,
zależy to od genetycznego uwarunkowania zdolności
acetylowania tego leku w wątrobie (powst. kwas izonikotynowy)
– wywołuje szybką poprawę (uderzającą)
– stosuje się we wszystkich postaciach gruźlicy płucnej i
pozapłucnej (zwłaszcza ostrych)
– jest mało toksyczny; wywołuje zaparcie, suchość w ustach,
niepokój, drżenie, niezborność ruchów, szum w uszach,
nieznacznie uszkadza wątrobę i szpik kostny
Leki przeciwgruźlicze –syntetyczne c.d
2) Amidy
– Pyrazinamid (PZA)
• Amid kwasu 2-pirazynokarboksylowego
• Krótkoterminowy lek p/gruź (odprątkowanie przez 2-3 mieś,skutki
leczenia i pozwalają na skrócenie czasu leczenia,
• jest hepatotoksyczny !; może powodować gorączkę, skórne reakcje
alergiczne, nadwrażliwośc skóry na światło, bóle stawowe (zwiększa
stężenie kwasu moczowego we krwi)
• przenika przez barierę krew-mózg
3) Tioamidy
– Etionamid (TH)
•
•
•
•
Tioamid kwasu 2-etyloizonikotynowego
działa silnie tuberkulostatycznie
stosowany w różnych postaciach gruźlicy
średnio toksyczny; wywołuje zaburzenia żołądkowo-jelitowe, skórne
reakcje uczuleniowe, zaburzenia neurologiczne
• wadą jest łatwość powstawania oporności
Leki przeciwgruźlicze – inne
• etambutol
– DiHCl (+)N,N’-bis-(1-hydroksymetylopropylo)-etylenodiaminy
– Trwały i łatwo się wchłania, hamuje syntezę DNA bakterii
– stosowany wyłącznie z innymi lekami
– dość toksyczny: wywołuje zaburzenia pokarmowe, bóle głowy,
uszkodzenie nerwu wzrokowego.
– nie wolno prowadzić pojazdów (zaburzenia rozpoznawania barw)
• Sól sodowa kwasu p.-aminosalicylowego (PAS-Natrium)
– działa bakteriostatycznie, nieznacznie przeciwgorączkowo,
– jest mało toksyczny; może wywoływać objawy dyspeptyczne, odczyny
uczuleniowe
– stosuje się w gruźlicy płuc, nerek, przew.pok., opłucnej, opon mózgowych
– hamuje wytwarzanie się oporności wobec innych leków
• tiosemikarbazony (Conteben)
– Tiosemikarbazon 4-acetyloaminobenzaldehydu